Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión trong m«h nh týnh to n vµ dù b o xãi lë bê bión cöa s«ng

Transcription

1 T¹p chý Khoa häc hqghn, KHTN & CN, T.xxI, Sè 3PT., 2005 Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión trong m«h nh týnh to n vµ dù b o xãi lë bê bión cöa s«ng Trung t m éng lùc vµ M«i tr êng BiÓn Tr êng ¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, HQG Hµ Néi 1. Æt vên Ò Tãm t¾t: TÝnh to n vµ dù b o båi xãi bê bión vµ cöa s«ng lµ mét vên Ò phøc t¹p ßi hái nhiòu n m nghiªn cøu míi cã thó x y dùng îc mét quy tr nh týnh to n p øng yªu cçu a d¹ng cña bµi to n Æt ra. x y dùng quy tr nh týnh to n øng dông cho vïng cöa s«ng µ R»ng víi viöc chó träng tíi vai trß cña biõn æi mùc n íc vµ l u l îng s«ng vµ Þa h nh thùc tõ. C c kõt qu týnh to n dßng vën chuyón trçm tých vµ biõn éng êng bê m«pháng îc bøc tranh biõn éng phï hîp h n víi thùc tõ. èi víi c c quy m«võa vµ lín g¾n liòn víi c c biõn éng cho kho ng thêi gian th ng, mïa, n m vµ nhiòu n m, bªn c¹nh viöc hoµn thiön c c m«h nh týnh to n vën chuyón trçm tých vµ xãi lë bê bión viöc chi tiõt ho trong týnh to n æn Þnh cöa s«ng cã týnh Õn dßng trçm tých bión îc xem lµ mét h íng nghiªn cøu u tiªn. C c m«h nh týnh to n xãi lë c c b i bión còng nh m«h nh xãi lë bê s«ng îc ph t trión vµ ngµy cµng hoµn thiön song viöc kõt hîp c c qu tr nh t ng t c s«ng bión trong m«h nh týnh to n båi xãi cöa s«ng ven bión chø míi îc nghiªn cøu trong nh ng n m gçn y. èi víi nh ng biõn éng h nh th i cã quy m«nhá tõ mét vµi giê Õn mét vµi ngµy th nguyªn nh n chñ yõu g y nªn chóng lµ c c nhiôu éng lín nh b o, lò, n íc d ng b o v.v... Quy luët biõn éng ã cçn îc nghiªn cøu mét c ch chi tiõt h n, th«ng th êng cçn Õn c c m«h nh 3D, 4D vò cêu tróc c c tr êng thuû th¹ch éng lùc íi bê. Nh ng m«h nh lo¹i nµy hiön ang trong giai o¹n nghiªn cøu vµ thö nghiöm vµ cã thó a ra p dông thùc tiôn nghiöp vô trong nh ng n m tíi. èi víi c c quy m«võa vµ lín g¾n liòn víi c c biõn éng cho kho ng thêi gian th ng, mïa, n m vµ nhiòu n m, bªn c¹nh viöc hoµn thiön c c m«h nh týnh to n vën chuyón trçm tých vµ xãi lë bê bión viöc chi tiõt ho trong týnh to n æn Þnh cöa s«ng cã týnh Õn dßng trçm tých bión îc xem lµ mét h íng nghiªn cøu u tiªn. PhÇn tiõp theo giíi thiöu tãm t¾t quy tr nh týnh to n vµ mét sè kõt qu trión khai cho vïng cöa s«ng µ R»ng. 2. Mét sè Æc tr ng Çu vµo B n å Þa h nh khu vùc nghiªn cøu víi nh ng tû lö kh c nhau phôc vô cho viöc trión khai týnh to n theo tõng quy m«cña c c qu tr nh: quy m«lín cho bµi to n týnh sãng ngoµi kh i, quy m«nhá cho týnh to n vën chuyón trçm tých vµ båi, xãi. B n å Þa h nh tû lö nhá phôc vô týnh sãng theo m«h nh d¹ng WAM èi víi quy m«toµn bión hoæc mét phçn lín bión. HiÖn t¹i c c b n å Þa h nh sè ph n gi i 2 vµ 5 118

2 Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión 119 kinh vü tuyõn hoµn toµn p øng yªu cçu Æt ra, tuy nhiªn èi víi d i ven bê cã é s u tõ 10 Õn 30 mðt cçn cã nh ng hiöu chønh nhêt Þnh cho phï hîp víi b n å tû lö lín. B n å Þa h nh tû lö lín m b o yªu cçu trión khai týnh to n lan truyòn sãng trong íi ven bê còng nh m«t îc diôn biõn thùc cña êng bê trong c c iòu kiön thuû éng lùc kh c nhau. Kh c víi c c b n å Þa h nh bión th«ng th êng, èi víi bµi to n dù b o båi, xãi c c b n å tû lö lín cho khu vùc nghiªn cøu ph i cho phðp m«t diôn biõn êng bê t ng øng tõ mùc triòu thêp nhêt Õn mùc cao nhêt cã chó ý Õn giíi h¹n x m nhëp cña n íc d ng do b o vµ do sãng. Víi yªu cçu nµy, viöc cã îc c c th«ng tin chi tiõt vò Þa h nh toµn d i ven bión vµ däc bê s«ng lµ hõt søc cçn thiõt, iòu nµy tr íc y chóng ta ch a quan t m óng møc, Æc biöt èi víi phçn cã é cao trªn møc 0. Trong vý dô thö nghiöm p dông quy tr nh cho vïng cöa s«ng µ R»ng, chóng t«i sö dông b n å Þa h nh khu vùc nghiªn cøu tû lö 1: (h nh1) vµ chø p dông cho c c êng bê t ng øng 3 mùc bión Æc tr ng: triòu thêp nhêt, trung b nh vµ triòu cùc ¹i. Kh c víi c c h i å vµ b n å Þa h nh th«ng th êng, ë y kh«ng sö dông mùc 0 h i å mµ c n cø theo êng bê khi mùc n íc (triòu) cao nhêt. C c sè liöu tõ b n å nµy îc sö dông Ó trión khai týnh to n sãng, chõ é thuû th¹ch éng lùc vµ båi xãi theo c c mæt c¾t ngang bê 1,2,3,4 vµ cöa s«ng AB. H nh 1. Þa h nh khu vùc nghiªn cøu øng víi mùc n íc cao nhêt Víi b n å Þa h nh chi tiõt chóng ta cã thó x c Þnh îc êng cong tr¾c ngang bê s t víi thùc tõ h n lµm c së cho c c týnh to n dßng vën chuyón trçm tých còng nh biõn æi bê. T ng tù chóng ta còng thêy møc é biõn éng rêt lín cña diön tých tr¾c ngang cöa s«ng trong c c iòu kiön mùc n íc triòu kh c nhau (h nh 2). C c yõu tè khý t îng-thuû v n cña khu vùc nghiªn cøu lµ nh n tè quan träng quyõt Þnh chõ é thuû éng lùc khu vùc, cho phðp x c Þnh c c t c éng chñ yõu trong

3 120 qu tr nh båi xãi bê bión, cöa s«ng vµ tõ ã lùa chän m«h nh thých hîp týnh to n vµ dù b o hiön t îng båi xãi. Nh ng yõu tè nµy còng lµ Çu vµo quan träng cho c c m«h nh theo c c quy m«t ng øng èi víi yªu cçu týnh to n vµ dù b o båi xãi quy m«võa, viöc thu thëp, ph n tých, týnh to n vµ thiõt lëp chõ é khý t îng, thuû v n cho tõng th ng trong n m cã thó xem lµ hîp lý vµ kh thi h n c A max tb min tb min max B Kho ng c ch (m) H nh 2. êng cong tr¾c ngang cöa s«ng µ R»ng AB trong c c mùc n íc triòu kh c nhau Khi sö dông tr êng giã trªn quy m«lín Ó trión khai m«h nh sãng ngoµi kh i WAM, cã thó khai th c sè liöu giã tõng giê, theo èp quan tr¾c hoæc trung b nh ngµy. Tuy nhiªn víi hiön tr¹ng sè liöu cña khu vùc nghiªn cøu chóng ta cã thó lùa chän tr êng giã chõ é 12 th ng. Sè liöu giã khu vùc ( Þa ph ng) chñ yõu îc sö dông Ó nh gi vµ týnh to n møc é biõn æi cña hoµn l u n íc trong íi ven bê vµ cöa s«ng. Mùc n íc îc xem lµ mét trong nh ng yõu tè quan träng nhêt èi víi qu tr nh båi xãi bê bión vµ cöa s«ng cã triòu. Tr íc y chóng ta chø míi chó träng Õn mùc n íc khi xem xðt khu vùc cöa s«ng, phçn bê bión cßn Ýt îc chó. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i quan t m Õn biõn æi mùc n íc bión víi hai môc Ých: - X c Þnh êng bê vµ Þa h nh y bión thùc (theo tr¾c ngang) t ng øng víi thêi gian t c éng cña sãng vµ dßng ch y nh»m chi tiõt ho diôn biõn dßng vën chuyón trong toµn d i s t bê. - X c Þnh c c Æc tr ng thuû lùc, dßng vën chuyón trçm tých (t¹i l¹ch cöa s«ng vµ thuû vùc cöa s«ng) p øng yªu cçu týnh to n æn Þnh cña l¹ch s«ng cã triòu. Dßng ch y cçn quan t m ë y bao gåm dßng ch y th êng kú trong d i ven bê vµ trªn thuû vùc cöa s«ng. Trong d i ven bê, bªn c¹nh dßng triòu mang týnh thuën nghþch, c c lo¹i dßng ch y do s«ng æ ra vµ dßng ch y giã cã sù biõn éng lín theo dao éng mùc n íc ( é s u) Æc biöt t¹i c c khu vùc bê dèc vµ cã c c c«ng tr nh bê. Tuy nhiªn víi kh n ng sè liöu còng nh thùc tõ c ch tiõp cën phæ biõn hiön nay chø míi giíi h¹n cho

4 Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión 121 c c b i bión tho i nªn dßng ch y trong d i ven bê t¹m thêi ch a îc Ó ý Õn. Dßng ch y trªn thuû vùc cöa s«ng sï îc sö dông trong nh gi æn Þnh cöa s«ng. Trong phçn nµy l u l îng n íc s«ng lµ mét yõu tè quan träng cçn îc quan t m tíi. Hoµn l u t¹i thuû vùc cöa s«ng sï p øng cho bµi to n týnh to n dù b o chi tiõt xãi lë côc bé vµ cçn îc a vµo quy tr nh trong giai o¹n tíi. 3. C c Æc tr ng sãng t¹i khu vùc nghiªn cøu Víi Æc ióm khu vùc nghiªn cøu thuéc kióu b i nªn sãng lµ yõu tè t c éng chñ yõu èi víi qu tr nh båi xãi bê bión. Do sè liöu sãng thèng kª trªn vïng bión ngoµi kh i n»m ngay ngoµi vïng nghiªn cøu khã cã thó p øng yªu cçu týnh to n, ng êi ta Òu ph i sö dông Õn m«h nh sãng ¹i d ng Ó chiõt xuêt c c sè liöu sãng theo yªu cçu. Trong nghiªn cøu nµy sö dông m«h nh STWAVE Ó týnh sãng ven bê víi d liöu ban Çu îc chiõt tõ m«h nh sãng ngoµi kh i. Sù t ng t c gi a sãng vµ dßng ch y îc xem xðt trong hö to¹ é quy chiõu chuyón éng cïng víi dßng ch y. So s nh c c kõt qu týnh sãng trong d i ven bê cña 12 th ng trong n m øng víi ba tr êng hîp mùc n íc triòu thêy r»ng trong tr êng hîp triòu cùc ¹i, n ng l îng sãng tëp trung gçn bê h n, sãng lan truyòn s u vµ réng h n trong s«ng, h íng sãng kh«ng bþ bî qu ét ngét nh hai tr êng hîp cßn l¹i. mùc n íc triòu cùc ¹i mùc n íc triòu thêp H nh 3. Tr êng sãng týnh to n t ng øng víi c c mùc n íc triòu trong th ng 2 Do vµo mïa lò øng víi h íng sãng thþnh hµnh «ng b¾c, tr êng sãng lan truyòn trong s«ng rêt m¹nh, cã n i é cao ¹t trªn 1 m. Vµo mïa nµy cöa s«ng th êng îc më réng vµ µo s u ng kó. Vµo mïa kiöt, sãng thþnh hµnh h íng t y nam hçu nh kh«ng nh h ëng vµo trong s«ng. Ph n tých tr êng sãng th ng 2 theo ba ph ng n mùc n íc ta thêy r»ng, víi cïng mét é cao sãng, bò réng cña íi sãng æ hñp nhêt trong tr êng hîp mùc n íc cùc ¹i vµ biõn æi kh m¹nh trong nh ng tr êng hîp kh c, cã n i lín h n 300 m. iòu nµy cã thó gi i thých bëi é dèc cao ë phçn cuèi b i, n i sãng chø t c éng khi mùc n íc

5 122 triòu cao. ThÊy râ trªn h nh 2 khi kho ng c ch ra xa bê 50m é s u lín h n 1 m, trong khi biªn é triòu ë y vµo kho ng 2.47m. Ngo¹i trõ mét vµi khu vùc, trªn phçn lín d i bê bión é dèc däc theo c c tr¾c ngang ë kho ng mùc n íc trung b nh vµ thêp nh n chung kh«ng lín t¹o ra íi sãng æ kh réng. Trong c c th ng mïa hì (th ng 5) do h íng sãng «ng-nam lµ chñ yõu víi é cao sãng nhá nªn íi sãng æ chø xuêt hiön t¹i mét vµi n i víi giíi h¹n hñp. 4. KÕt qu týnh to n c c Æc tr ng thuû th¹ch éng lùc vµ båi, xãi íi bê VÊn Ò Æt ra èi víi quy tr nh nµy lµ viöc thiõt lëp c c Æc tr ng chõ é thuû th¹ch éng lùc cho tõng th ng trong n m èi víi toµn íi ven bê t¹i khu vùc nghiªn cøu. Thay cho viöc týnh to n theo iòu kiön sãng vµ mùc n íc thùc, chóng t«i cho r»ng tr êng sãng Æc tr ng ngoµi kh i sï t c éng lªn tõng d i bê cã é s u kh c nhau trong kho ng thêi gian mùc triòu ngëp t ng øng. èi víi vïng nghiªn cøu chóng t«i sö dông ph ng n chia toµn vïng ngëp triòu thµnh 3 cêp mùc n íc: h < 0,25 H, 0,25 H h < 0,75 H vµ h 0,75 H. Trªn c së sè liöu mùc n íc triòu cã thó dô dµng týnh îc c c kho ng thêi gian mùc n íc duy tr trong 3 giíi h¹n nªu trªn t ng øng t 1, t 2, t 3 cho tõng th ng. Sö dông c c kõt qu týnh sãng ven bê, x c Þnh é cao vµ giíi h¹n íi sãng æ t ng øng, chóng t«i tiõn hµnh týnh to n dßng trçm tých vën chuyón qua c c tr¾c ngang, sö dông c«ng thøc týnh dßng di y îc ph t trión cho phðp týnh Õn ång thêi c c t c éng tæng céng cña sãng, dßng ch y vµ týnh chêt trçm tých y. C«ng thøc nµy îc tr nh bµy t¹i Héi nghþ C häc thuû khý t¹i µ N½ng n m 2003 vµ hoµn thiön trong luën n tiõn sü cña TrÇn Quang TiÕn [2]: 3 / 2 2 0,25K f / 2 Q b = kρ(c ) V γ gh (V V f + cr ) 4, trong ã V lµ vën tèc dßng ch y, V cr vën tèc tíi h¹n, h é cao sãng, γ- chø sè sãng æ, K f, C f vµ k lµ c c hö sè. C«ng thøc nµy cã thó p dông cho iòu kiön chø cã dßng ch y m¹nh mµ kh«ng xèy ra sãng æ nh trªn khu vùc c c l¹ch s u cöa s«ng vµ c ng. Dßng trçm tých tæng céng îc týnh theo quy tr nh th«ng dông dùa vµo tû lö gi a dßng l löng vµ di y. Víi Æc ióm d i ven bê thuéc lo¹i b i cã dßng ch y th êng kú kh«ng ng kó, chóng t«i chø týnh dßng vën chuyón trçm tých do sãng. KÕt qu týnh to n dßng trçm tých vën chuyón trong tõng th ng èi víi c c d i bê theo cêp ngëp triòu cho tõng tr¾c ngang (MC). Víi c c kõt qu týnh to n trªn 4 tr¾c ngang bê chóng ta cã thó a ra nh gi vµ dù b o xu thõ båi xãi t¹i 2 o¹n bê b¾c vµ nam cöa s«ng µ R»ng. L îng trçm tých vën chuyón qua cöa s«ng sï îc sö dông cho viöc nh gi æn Þnh l¹ch cöa s«ng. Nh ng kõt qu nh gi theo tõng cêp mùc n íc cho phðp a ra xu thõ båi xãi cña tõng d i é s u týnh tõ mðp bê cao nhêt. ViÖc nh gi nµy îc c n cø theo lý thuyõt biõn æi êng bê n êng song còng cã thó cho phðp x c Þnh c c khu vùc träng yõu cña xãi lë nh»m Þnh h íng c c quan tr¾c vµ týnh to n chi tiõt h n.

6 Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión 123 KÕt qu nh gi cho thêy, cïng mét chõ é sãng bión kh i, sù biõn æi cña mùc n íc triòu cã thó a Õn hö qu kh c nhau cña hiön t îng båi, xãi bê bión. Cã thó thêy iòu nµy trªn c c vý dô xèy ra trong th ng 3 èi víi o¹n bê nam vµ th ng 12 èi víi o¹n bê b¾c. Trong th ng 3 vµo giai o¹n triòu cao, c n b»ng trçm tých vën chuyón i qua c c mæt c¾t 3 vµ 4 dén Õn hiön t îng båi l¾ng bê. Víi cïng chõ é sãng ngoµi kh i, nh ng vµo giai o¹n triòu thêp vµ trung b nh vµ tæng céng trong c th ng, t¹i y l¹i xèy ra hiön t îng xãi lë bê. Ng îc l¹i bøc tranh trªn lµ xu thõ båi xãi t¹i o¹n bê phýa b¾c trong th ng 12. Trong th ng nµy vµo thêi kú triòu trung b nh vµ triòu thêp, t¹i y xèy ra hiön t îng båi l¾ng, nh ng vµo giai o¹n triòu cao th bê bión l¹i bþ xãi lë, ng îc víi xu thõ chung cña c th ng. Nh ng kõt qu nµy cho thêy sù cçn thiõt ph i chi tiõt ho viöc týnh to n c c Æc tr ng thuû th¹ch éng lùc vµ båi xãi bê bión, kh«ng chø týnh víi c c Æc tr ng t c éng cña giã vµ sãng mµ cßn ph i kó Õn biõn æi mùc n íc triòu nh mét yªó tè quyõt Þnh. Víi c c kõt qu nh gi vò xu thõ xãi lë vµ båi tô bê bión nh trªn, chóng t«i còng tiõn hµnh nh gi Þnh l îng møc é båi xãi cho c c o¹n bê theo c n c n vën chuyón trçm tých däc bê qua c c mæt c¾t (b ng 1). ThÊy râ trong nh ng n m kh«ng chþu t c éng cña b o, c hai o¹n bê bión b¾c vµ nam cöa µ R»ng Òu cã xu thõ båi, (bê b¾c båi m¹nh h n bê nam) vµ th êng xèy ra vµo c c th ng mïa «ng víi tèc é lên ra bión Õn hµng tr m mðt trong n m. KÕt qu quan tr¾c biõn æi êng bê vµo mïa xu n n m 2004 cho thêy râ iòu ã. Trong c c th ng mïa hì, khi kh«ng cã t c éng cña b o vµ n íc d ng b o, bê bión ë y Ýt cã sù biõn æi. B ng 1: KÕt qu nh gi xu thõ vµ tèc é båi xãi êng bê bión khu vùc hai phýa cöa s«ng µ R»ng (kho ng c ch gi a c c tr¾c ngang 2400m, é s u båi xãi trung b nh 2.5m, q i-j : l îng trçm tých däc bê tõ mæt c¾t i Õn mæt c¾t j). Thêi gian Bê b¾c Bê nam q 1-2 (m 3 ) Xu thõ q 3-4 (m 3 ) Xu thõ Båi 38 m/th ng Xãi 2,2 m/th ng Båi 4 m/th ng Xãi 1,1 m/th ng Båi 2 m/th ng Xãi 2,6 m/th ng Båi kh«ng ng kó Båi kh«ng ng kó 5 0 æn Þnh Båi kh«ng ng kó Båi kh«ng ng kó Båi kh«ng ng kó Xãi kh«ng ng kó Båi kh«ng ng kó 8 0 æn Þnh Båi kh«ng ng kó xãi kh«ng ng kó Båi kh«ng ng kó Båi 15,6 m th ng Båi 22 m/th ng Båi 160 m th ng Båi 132 m/th ng Båi 265 m th ng Båi 74 m/th ng «ng Båi 492 m/mïa Båi 222 m/mïa HÌ Båi kh«ng ng kó Båi 3 m/mïa Xu thõ Båi 492 m/n m Båi 225 m/n m

7 124 Víi nh ng kõt qu nh gi trªn y, cã thó cho r»ng quy tr nh týnh to n îc Ò xuêt cho ta kõt qu t ng èi hîp lý èi víi c c o¹n bê bión gçn cöa s«ng µ R»ng. Ó më réng giíi h¹n p dông, quy tr nh nµy cçn îc hoµn thiön vµ thö nghiöm chi tiõt h n víi c c yªu cçu sau: - CÇn cã îc b n å chi tiõt hiön tr¹ng Þa h nh, trçm tých, bao gåm c phçn d íi n íc vµ trªn bê, theo c c quy m«t ng øng vµo thêi ióm dù týnh vµ dù b o. - Cã îc diôn biõn mùc n íc, bao gåm triòu vµ n íc d ng b o. - Cã îc c c tr êng sãng ngoµi kh i theo c c quy m«t ng øng: sãng chõ é vµ sãng b o. Trong tr êng hîp th«ng th êng cçn cã îc c c tr êng giã t ng øng m b o trión khai dù týnh, dù b o sãng theo m«h nh sãng n íc s u (WAM). - Cã îc c c tr êng dßng ch y khu vùc cöa s«ng liªn quan cã thó bao gåm c dßng r¾n. Trong sè c c yªu cçu nªu trªn, 2 yªu cçu Çu lµ tèi thióu vµ cã thó thu îc th«ng qua viöc thiõt lëp hö thèng monitoring m«i tr êng bión t¹i Þa ph ng. 4. TÝnh to n c c Æc tr ng thuû th¹ch éng lùc vµ é æn Þnh cöa s«ng Víi Æc ióm cöa s«ng cña tõng khu vùc nghiªn cøu, chóng ta cã thó sö dông c c quy tr nh týnh to n thuû th¹ch éng lùc c c l¹ch cöa bión cã triòu Ó týnh to n vµ dù b o xãi lë th«ng qua nh gi møc æn Þnh cña tr¾c ngang cöa. Quy tr nh týnh to n nµy cã thó bao gåm mét sè néi dung sau y: - X c Þnh c c Æc tr ng Þa m¹o, trçm tých cöa s«ng, l¹ch triòu vµ vïng ngëp triòu t¹i hai phýa s«ng vµ bión. - TÝnh to n c c Æc tr ng thuû éng lùc (l u l îng, vën tèc trung b nh vµ cùc trþ, ph n bè tr êng dßng ch y, mùc n íc) t¹i khu vùc cöa s«ng. - nh gi møc é l¾ng äng vµ vën chuyón trçm tých trªn toµn thuû vùc cã liªn quan Ó týnh to n æn Þnh cöa s«ng th«ng qua nh gi biõn éng diön tých tr¾c ngang cöa s«ng do t c éng cña c c Æc tr ng Þa m¹o, thuû éng lùc thuû vùc, tr íc m¾t cã thó sö dông c c mèi quan hö thùc nghiöm gi a thó tých (l ng trô) triòu vµ diön tých tr¾c ngang cã týnh Õn nh h ëng cña l u l îng s«ng vµ trao æi trçm tých s«ng-bión còng nh dßng vën chuyón däc bê c¾t ngang cöa s«ng. Nh ng Æc tr ng thñy éng lùc c b n èi víi cöa s«ng nh vën tèc cùc ¹i khi triòu c êng, triòu kiöt vµ c c l u l îng t ng øng trong c c iòu kiön kh«ng týnh Õn l u l îng vµ cã týnh Õn l u l îng s«ng cçn ph i îc tiõn hµnh theo quy tr nh týnh to n thuû lùc l¹ch triòu. Trong tr êng hîp nµy sö dông c c quy tr nh îc dén ra trong Hydrodynamics of tide inlets cña Tæng côc kü thuët H i qu n Hoa Kú [6]. Tõ sè liöu Þa h nh, chõ é triòu vµ l u l îng s«ng, týnh îc vën tèc dßng ch y cùc ¹i, l u l îng n íc cùc ¹i vµ thó tých n íc i vµo vµ i ra khái vïng cöa s«ng (thó tých l ng trô triòu) èi víi mùc triòu cùc ¹i. C c týnh to n îc tiõn hµnh èi víi nhët triòu biªn é 2.5m, chu kú 24,8 giê theo ph ng ph p cña King. L u l îng s«ng

8 Vai trß c c qu tr nh t ng t c s«ng-bión 125 cùc ¹i vµ cùc tióu îc lêy theo sè liöu t¹i tr¹m Cèng S n. Tõ c c kõt qu trªn cã thó a ra mét sè nh gi vò é æn Þnh cña l¹ch cöa s«ng µ R»ng theo hai ph ng ph p th«ng dông nh sau: - Theo Dean (1971) th iòu kiön m b o duy tr æn Þnh l¹ch cöa s«ng lµ vën tèc dßng ch y cùc ¹i V m ph i cã gi trþ tèi thióu kho ng 1 m/s. KÕt qu týnh to n èi víi cöa µ R»ng trong iòu kiön kh«ng kó Õn l u l îng s«ng cho ta gi trþ V m = 0.36 m/s. Trong tr êng hîp triòu rót vµ cã týnh Õn nh h ëng cña l u l îng th V m = 0.6 m/s khi l u l îng cùc ¹i 821 m 3 /s vµ V m = 0.4 m/s khi l u l îng cùc tióu 48,8 m 3 /s. C c gi trþ t ng øng trong tr êng hîp triòu lªn lµ 0.1 m/s vµ 0.35 m/s. ThÊy râ cöa s«ng µ R»ng lu«n cã xu thõ bþ thu hñp tiõt diön ngang cña l¹ch cöa do qu tr nh l¾ng äng trçm tých. - Czezniak (1977) a ra ph ng ph p nh gi møc é æn Þnh l¹ch cöa s«ng c n cø vµo tû sè gi a thó tých triòu vµ dßng vën chuyón tæng céng däc bê trong n m (P/M) lµ: P/M 150- iòu kiön tho t n íc tèt, cöa æn Þnh; 100 P/M 150- bar c t ngçm ph t trión th êng xuyªn cã l¹ch c¾t qua; 20 P/M < 50- mäi l¹ch cöa Òu thuéc d¹ng c¾t ngang bar c t ngçm; P/M 20- cöa ra vµo trë nªn kh«ng æn Þnh, c c l¹ch cöa thuéc d¹ng lóc ngëp lóc kh«. KÕt qu týnh to n cho thêy P/M=12, chøng tá cöa s«ng µ R»ng thuéc lo¹i kh«ng æn Þnh, cã xu thõ bþ båi l¾ng. iòu nµy hoµn toµn phï hîp víi thùc tõ biõn æi cña cöa s«ng trong thêi gian qua. Ó cã îc nh ng kõt qu týnh to n cô thó h n cçn a thªm nh gi tèc é l¾ng äng trçm tých trªn l¹ch cöa. Bøc tranh thùc cña diôn biõn l¹ch cöa s«ng vò c hai phýa s«ng vµ bión sï râ h n nõu p dông m«h nh m«pháng chõ é thuû th¹ch éng lùc toµn bé thuû vùc, bao gåm sãng, dßng ch y vµ trçm tých. Nh ng kõt qu trión khai m«h nh 3D èi víi cöa s«ng kh¼ng Þnh quy luët ph n bè trçm tých vµ hoµn l u khu vùc nghiªn cøu. 5. KÕt luën C c kõt qu x y dùng vµ trión khai quy tr nh týnh to n vµ dù b o båi xãi bê bión vµ cöa s«ng cho thêy sù phøc t¹p vµ khã kh n cña vên Ò Æt ra, ång thêi còng kh¼ng Þnh viöc ph n chia theo quy m«c c qu tr nh thuû th¹ch éng lùc nh»m x y dùng quy tr nh thèng nhêt lµ kh thi vµ hiöu qu. C c kõt qu øng dông quy tr nh èi víi quy m«võa cho vïng bê bión vµ cöa s«ng µ R»ng theo h íng sö dông c c Æc tr ng chõ é cho nh ng kõt qu Þnh týnh vµ Þnh l îng phï hîp víi chõ é thuû th¹ch éng lùc vµ xãi lë xèy ra trong thùc tõ. Nh ng h¹n chõ vò týnh phæ qu t, còng nh kh n ng lý gi i mét sè hiön t îng cô thó xèy ra trong nh ng thêi kú nhêt Þnh (b o, lò, n íc d ng) cho thêy sù cçn thiõt ph i cã îc c c sè liöu Þa h nh, trçm tých vµ thñy v n thu îc th«ng qua monitoring m«i tr êng bión ång thêi víi viöc a c c m«h nh hiön ¹i dù b o, thu thëp ph n tých m«pháng c c tr êng khý t îng, h i v n vµo quy tr nh nµy. Chóng t«i cho r»ng, trong iòu kiön hiön t¹i, viöc gi i quyõt tõng kh u cña vên Ò Æt ra lµ kh thi vµ cã ý nghüa thùc tiôn cao cçn îc tëp trung nghiªn cøu vµ ph t trión trong thêi gian tr íc m¾t. Xin ch n thµnh c m n chñ tr Ò tµi KC09-05 vµ Ó tµi NC C b n hç trî kinh phý Ó thùc hiön nghiªn cøu nµy.

9 126 Tµi liöu tham kh o 1. inh V n u, TrÇn Quang TiÕn, Ph ng ph p týnh to n vën chuyón trçm tých däc bê bión, T¹p chý Khoa häc, HQG Hµ Néi, 4, inh V n u, TrÇn Quang TiÕn, Ph t trión vµ øng dông ph ng ph p týnh dßng vën chuyón trçm tých vïng ven bión vµ cöa s«ng, Héi nghþ C häc Thuû khý toµn quèc, µ N½ng, 7/ Surface-Water Modeling System (SMS) version 8, User Manual, Brigham Young University, Roger H. Charlier, Christian P. De Meyer, Coastal Erosion, Response and Management, Springer, U.S. Army Corps of Engineers, Hydrodynamics of tide inlets, Engineering and Design EM , U.S. Army Corps of Engineers, Coastal Geology, Engineering and Design EM , VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Nat., Sci., & Tech., T.xXI, n 0 3AP., 2005 TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTThe role of river-sea interaction in computation and prediction models of erosion in coastal and estuarine area Dinh van Uu, Ha Thanh Huong, Tran Quang Tien Marine Environment and Dynamics Centre, College of Science, VNU Computation and prediction of erosion in the coastal and estuarine area is a very complicated problem which require many years of future research to build a method to fulfill the various demands of the problem. Our results establish a computation and prediction method of erosion in coastal and estuarine area, in particular, Darang estuary. This gives us the qualitative and quantitative results which agree with the geo-hydrodynamic regime and erosion in reality. The limitation in explaining certain phenomenon happening in certain time (storm, flood) shows the need of topography, sediment and hydrological data obtaining by sea environment monitoring together with using prediction models and getting, analyzing, stimulating the Meteorology, Oceanography field in this process.