HAI LOµI TUYÕN TRïNG N THÞT MíI Iotonchus helicus sp.nov. Vµ Iotonchus thui sp.nov. (Nematoda: Mononchida) ë VIÖT NAM

Transcription

1 28(2): T¹p chý Sinh häc HAI LOµI TUYÕN TRïNG N THÞT MíI Iotonchus helicus sp.nov. Vµ Iotonchus thui sp.nov. (Nematoda: Mononchida) ë VIÖT NAM NguyÔn Vò Thanh ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët Khu hö tuyõn trïng sèng tù do ë ViÖt Nam cßn Ýt îc nghiªn cøu. Trong kho ng 10 n m gçn y, ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët phèi hîp víi ViÖn Sinh häc n íc néi Þa thuéc ViÖn Hµn l m khoa häc Liªn bang Nga [8, 9, 10, 11, 12, 14, 15] tiõn hµnh iòu tra vò thµnh phçn loµi còng nh é a d¹ng cña tuyõn trïng sèng tù do ë c c hö sinh th i Êt rõng, Êt ngëp n íc, s«ng ngßi, khu chøa n íc vµ c c vïng cöa s«ng ven bión t¹i hçu hõt c c tønh cña ViÖt Nam [7]. Kho ng 300 loµi tuyõn trïng sèng tù do trong c c hö sinh th i kh c nhau îc ph t hiön, trong ã h n 40 loµi îc m«t lµ míi cho khoa häc [6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15]. D íi y lµ m«t hai loµi tuyõn trïng n thþt míi cho khoa häc thuéc gièng Iotonchus (Intonchidae Jairajpuri, 1969), îc ph t hiön ë ViÖt Nam. 1. Iotonchus helicus Nguyen Vu Thanh sp.nov. (h nh 1) Sè o: con c i (holotyp): L = 1,17 mm; a = 17,7; b = 3,7; c = 5,8; c = 5,5; V = 54,5 µm; réng vïng m«i = 37,8 µm; cao Çu = 10,8 µm; L xoang miöng = 41,4 µm; réng xoang miöng = 23,4 µm; réng amphid = 4,5 µm; L c¹nh amphid- Ønh Çu = 20,7 µm; L amphid tõ y = 28,0; Ønh r ng l ng = 6,3 µm; L thùc qu n = 320,0 µm; vßng thçn kinh = 139,0 µm; L u«i = 203,0 µm; réng u«i = 36,9 µm; % u«i/c thó = 17%. Con c i (paratyp, n = 25): L = 1,17-1,66 mm; µm; a = 16,1-21,2; b = 3,7-4,6; c = 5,5-6,9; c = 4,3-6,1; V = 52-57; réng vïng m«i = 34,2-41,4 µm; cao Çu = 9,0-11,7 µm; réng xoang miöng = 19,8-27,9 µm; réng amphid = 2,9-5,4 µm; L c¹nh amphid- Ønh Çu = 12,6-20,7 µm; L-c¹nh amphid c ch y = µm; Ønh r ng 10 l ng = 5,4-8,1 µm; L thùc qu n = µm; vßng thçn kinh = µm; L u«i = µm; réng u«i = 36,5-52,9 µm; % u«i/c thó = 15-18%. Æc ióm chèn lo¹i: c thó nhá, L trong kho ng 1,17-1,66 mm. u«i ng¾n; mót u«i trßn cong vò phýa bông. C c chø sè a vµ c nhá (a = 16-21; c = 5,5-6,9). Vulva n»m ë nöa phýa sau c thó. M«t : con c i: c thó sau xö lý nhiöt cã h nh ch C më; vá cutin dµy 1,8-3,6 µm. Vïng m«i h i t ch biöt bëi vßng th¾t ë cæ, réng 34,2-41,4 µm, chiòu cao Çu 9,0-11,7 µm. Amphid réng 2,9-5,4 µm, n»m c ch Ønh Çu 12,6-20,7 µm vµ c ch y xoang miöng kho ng µm. Xoang miöng h nh thïng, b»ng kho ng 2 lçn chiòu réng cña miöng, dµi µm, réng 19,8-27,9 µm. R ng l ng cã kých th íc nhá, n»m ë gçn y cña xoang miöng; Ønh r ng c ch y 5,4-8,1 µm hoæc b»ng 15,0-21,4% chiòu dµi xoang miöng týnh tõ y. Vßng thçn kinh c ch Ønh Çu µm, lç bµi tiõt khã quan s t. Vulva n»m vò nöa phýa sau cña c thó, hö sinh dôc kðp víi 2 nh nh buång trøng èi xøng vò phýa tr íc vµ sau c thó. C th¾t kh«ng cã; buång trøng ng¾n; trøng xõp theo 1 hµng trõ vïng sinh tr ëng cã nhiòu hµng vµ gêp ng íc l¹i, phçn nöa sau c thó cong vò phýa bông. u«i cong h nh chãp, phçn kðo dµi Õn mót u«i lµ h nh trô, dµi µm, hoæc b»ng 4,3-6,1 lçn chiòu réng c thó t¹i hëu m«n. Mót u«i trßn, èng æ n»m vò bªn bông. NhËn xðt: so víi c c loµi biõt trong gièng Iotonchus, loµi I. helicus sp.nov. t ng èi gièng c c loµi I. rayongensis Bu ngsuwon & Jensen, 1966; I. thailandensis Bu ngsuwon & Jensen, 1966 [3] vµ I. basidontus Clark, 1960 [4]; song kh c loµi I. rayongensis bëi kých th íc

2 nhá bð cña c thó, u«i ng¾n h n vµ kh c ë c c chø sè a vµ c (ë I. rayongensis, L = 1,97 mm; L u«i = 350 µm; a = 37, c = 9,5). Loµi míi kh c loµi I. thailandensis bëi vulva n»m vò phýa tr íc c thó, chø sè a vµ cêu t¹o mót u«i (ë I. thailandensis, V = 56-66%, a = vµ mót u«i nhän). Ngoµi ra, loµi míi kh c biöt víi loµi I. basidontus bëi kých th íc c thó ng¾n h n, xoang miöng nhá h n vµ u«i ng¾n h n (ë I. basidontus, L = 1,8-2,4 mm; a = 30-32; xoang miöng = µm; L u«i = µm). H nh 1. Iotonchus helicus sp.nov. Ghi chó: con c i: A. toµn bé c thó; B. cêu t¹o Çu vµ xoang miöng; C. hö sinh s n; D-E. u«i vµ mót u«i (NguyÔn Vò Thanh, 2006). Þa ióm ph t hiön: ë Êt rõng vµ c c tr ng cá ven suèi C Mgar, ngo¹i thµnh thµnh phè Bu«n Ma Thuét, tønh ¾c L¾c. Þa ióm l u gi méu vët: méu vët chuèn îc lµm d íi d¹ng tiªu b n cè Þnh mang sè M/2, bao gåm holotyp 1 ; tiªu b n M/3 C c sè o cña Iotonchus helicus sp.nov. paratyp, bao gåm 2 vµ 25 ; îc b o qu n t¹i Phßng TuyÕn trïng häc, ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët (IEBR), Hµ Néi. ý nghüa cña tªn loµi: loµi míi îc Æt tªn theo ý nghüa cña tõ la tinh helicus: cong, xo n. B ng 1 ChØ sè o Paratyp Holotyp 2 C Mgar 25 Bu«n Ma Thuét NN-LN TB NN-LN TB L (mm) 1,17 1,21-1,36 1,29 1,17-1,66 1,36± 0,17 A 17,7 19,5-19,6 19,55 16, ,8 ± 1,7 B 3,7 3,8-3,9 3,85 3,7-4,6 4,0 ± 0,3 C 5,8 6,1-6,4 6,25 5,5-6,9 6,2 ± 0,5 11

3 c 5,5 4,9-5,4 5,15 4,3-6,1 5,2 ± 0,6 V (%) 54, , ,0 ± 1,7 Réng vïng m«i (µm) 37,8 36,0-37,8 37,4 34,2-41,4 37,5 ± 2,4 Cao Çu (µm) 10,8 9-9,9 9, ,7 10,4 ± 0,9 L xoang miöng (µm) 41,4 40,5 40, ,2 ± 3,3 Réng xoang miöng (µm) 23,4 22,5-23,4 22,8 19,8-27,9 23,9 ± 2,7 Réng amphid (µm) 4,5 3,6-5,4 4,0 2,9-5,4 4,1 ± 1,0 Ønh r ng l ng (µm) 6,3 6,3-7,2 6,75 5,4-8,1 6,9 ± 0,9 Amphid c ch Çu (µm) 20,7 12,6-13,5 13,05 12,6-20,7 16,6 ± 3,2 Amphid c ch y miöng (µm) 28 31, , ,1 ± 4,2 Réng c thó (µm) 66,6 62,1-69,3 65,7 60,3-85,5 71,8 ± 9 L thùc qu n (µm) ± 27,7 L vßng thçn kinh (µm) ± 15 L u«i (µm) , ,1 ± 28 Réng u«i 39,9 39,1-41,4 40,25 36,9-52,9 42,5 ± 5,1 % u«i/chiòu dµi c thó ,2 ± 1,0 Ghi chó: NN-LN. nhá nhêt-lín nhêt; TB. trung b nh. 2. Iotonchus thui Nguyen Vu Thanh sp.nov. (h nh 2) Sè o: con c i (holotyp): L = 3,0 mm; a = 29; b = 4,7; c = 21; c = 2,7; V = 69%; réng cña vïng m«i = 46 µm; cao cña Çu = 19 µm; L xoang miöng = 55 µm; réng xoang miöng = 30 µm; réng cña amphid = 6 µm; L c¹nh amphid- Ønh Çu = 22 µm; L amphid tõ y = 42 µm; Ønh r ng l ng = 44 µm; L thùc qu n = µm; vßng thçn kinh = 189 µm; L u«i = 152 µm; réng u«i = 36,9 µm; % u«i/c thó = 17%. Con c i: (paratyp, n = 4): L = 2-3 mm; a = 24-34; b = 3,9-4,7; c = 19-23; c = 2,4-3,5; V = 69-70%; réng vïng m«i = µm; cao Çu = µm; réng amphid = 5-6 µm, amphid c ch Çu = µm, c ch y xoang miöng = µm; chiòu dµi xoang miöng = µm; réng xoang miöng = µm; Ønh r ng l ng = 43 ± 1 µm; vßng thçn kinh = µm; réng c thó t¹i vulva: µm; réng c thó t¹i thùc qu n: µm; réng c thó t¹i u«i: µm; G1 = µm; G2 = µm; rectum = µm; L u«i = µm; dµy vá cutin ë giòa c thó = 4,5-6 µm. Con ùc: (paratyp, n = 5): L = 2,4-3 mm; a = 26-35; b = 3,7-4,5; c = 17-27; c = 1,6-2,2; réng m«i = µm; cao m«i = µm; 12 réng amphid = 7-8 µm, c ch Çu = µm, c ch y = µm; L xoang miöng = µm; réng xoang miöng µm; vßng thçn kinh = µm; réng c thó t¹i hëu m«n: µm; réng c thó ë gi a th n: µm; réng c thó t¹i vïng thùc qu n: µm; L gai sinh dôc = µm; trî gai = µm; sè l îng c c nhó sinh dôc: Æc ióm chèn lo¹i: c thó lín, L = 2-3 mm. u«i dµi µm; mót u«i trßn cong vò phýa bông. C c chø sè a vµ c lín (a = 24-35; c = 19-27). Sè l îng nhó sinh dôc phô nhiòu (18-24 chiõc). M«t : con c i: loµi cã kých th íc trung b nh Õn lín; c thó sau xö lý nhiöt th êng th¼ng tõ Çu Õn 3/4 chiòu dµi, sau ã cong h nh ch C, më vò phýa bông. Cutin nh½n, ë phýa bông dµy kho ng 4,5-6 µm vµ dµy 8,4 µm phýa bªn l ng. M«i t ch biöt râ b»ng vßng th¾t ë cæ víi chiòu réng m«i b»ng 2,5 lçn chiòu cao Çu. C c nhó Çu vµ nhó m«i h nh chãp, dô quan s t. Lç amphid h nh chðn, réng 5-6 µm, n»m c ch Ønh Çu µm vµ c ch y xoang miöng µm. MiÖng h nh thïng, thµnh xoang t ng èi dµy, dµi kho ng 1,8-2 lçn chiòu réng xoang miöng. R ng l ng rêt nhá vµ nhän, n»m ë 1/3 phýa sau gçn y xoang miöng víi Ønh r ng h íng vò tr íc vµ ë vþ trý. Vßng thçn kinh ë t¹i

4 kho ng c ch 25-26% cña chiòu dµi thùc qu n. o¹n nèi gi a thùc qu n víi ruét d¹ng mêu song c c c mêu rêt kðm ph t trión. Lç bµi tiõt râ rµng, n»m ngay sau vßng thçn kinh. Trùc trµng dµi µm, nhá h n 1 lçn chiòu réng c thó t¹i hëu m«n. HÖ sinh s n con c i didelphicamphidelphic víi 2 nh nh buång trøng tr i vò tr íc vµ sau c thó, chia lµm 3 phçn: phçn èng dén trøng hñp, phçn ph nh to cña èng dén trøng vµ phçn gièng tö cung. C th¾t víi c kðo xung quanh rêt ph t trión. Trøng cã kých th íc µm. Tö cung ng¾n, m ¹o h nh trô. u«i h nh chãp víi mót u«i trßn, cong vò phýa bông vµ dµi µm, hoæc b»ng 2,4-3,5 lçn chiòu réng c thó t¹i hëu m«n. TuyÕn u«i tho i hãa vµ èng æ kh«ng quan s t thêy trªn mót u«i. H nh 2. Iotonchus thui sp.nov. Ghi chó: con c i: A. xoang miöng vµ amphid; B. cêu t¹o mêu thùc qu n-ruét; C, G. vulva vµ hö sinh s n; E. u«i con c i; G. cêu t¹o vulva. Con ùc: I. cêu t¹o c kðo Sphincter; D. u«i vµ gai sinh dôc; F. gai sinh dôc. Êu trïng: H. mót u«i Êu trïng. (NguyÔn Vò Thanh, 2006). 13

5 Con ùc: cã cêu t¹o h nh th i t ng tù nh ë con c i. Amphid th êng to h n, xoang miöng cã kých th íc µm. Ønh r ng l ng n»m ë vþ trý µm c ch y. Con ùc th êng cã nhó sinh dôc phô, gai giao cêu cong vò phýa bông vµ dµi b»ng 1,7 lçn chiòu réng c thó t¹i hëu m«n. TuyÕn u«i tho i hãa m¹nh h n so víi tuyõn u«i con c i. èng æ kh«ng cã. NhËn xðt: so víi c c loµi biõt trong gièng Iotonchus, loµi Iotonchus thui sp.nov. t ng èi gièng loµi I. acutus Cobb, 1917 [2, 5], song kh c biöt bëi c thó cã kých th íc lín h n râ röt; u«i dµi h n; cã sè l îng nhó sinh dôc phô nhiòu h n (ë I. acutus, L = 1,6-2,4 mm; L u«i = µm; sè l îng nhó sinh dôc phô 14 = 9-12). C c sè o cña Iotonchus thui sp.nov. Þa ióm ph t hiön: ë Êt rõng ven suèi vµ xung quanh rô c y tre rõng t¹i tønh Hµ Giang vµ ë c c tr ng cá ven suèi vµ trong v ên quèc gia Cóc Ph ng, tønh Ninh B nh. Þa ióm l u gi méu vët: méu vët chuèn îc lµm d íi d¹ng tiªu b n cè Þnh mang sè 156(4); 166(5); 170(1,3); 175(5), bao gåm holotyp 1 ; c c paratyp, vµ îc b o qu n t¹i Phßng TuyÕn trïng häc, ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët (IEBR), Hµ Néi. ý nghüa cña tªn loµi: loµi îc Æt tªn cña ng êi Çu tiªn thu thëp méu vët cña loµi tuyõn trïng nµy. B ng 2 ChØ sè o Paratyp Holotyp 4 (Hµ Giang) 5 (Cóc Ph ng) NN-LN TB NN-LN TB L (mm) ,8 ± 0,5 2,4-3 2,7 ± 0,3 a ± ± 3 b 4,7 3,9-4,7 4,4 ± 0,1 3,7-4,5 4,2 ± 0,3 c ± ± 4 c 2,7 2,4-3,5 2,8 ± 0,6 1,6-2,2 1,8 ± 0,2 V(%) ± 0,1 Réng vïng m«i (µm) ± ± 5 Cao Çu (µm) ± 0, ± 1 Réng amphid (µm) ± 0, ± 1 L c¹nh amphid- Ønh Çu (µm) ± ± 2 L amphid tõ y miöng (µm) ± ± 8 Apex ( Ønh r ng l ng) (µm) ± ± 5 L xoang miöng (µm) ± ± 6 Réng xoang miöng (µm) ± ± 5 L vßng thçn kinh (µm) ± ± 24 Réng c thó (µm) ± ± 14 L u«i (µm) ± ± 27 Nh nh sinh dôc tr íc G 1 (µm) ± 11 Nh nh sinh dôc sau G 2 (µm) ± 27

6 Trøng (µm) ± ± 15 Rectum (µm) ± 2 L gai sinh dôc (µm) ± 9 L gubernaculum (µm) ± 7 Sè l îng nhó sinh dôc phô ± 2 Ghi chó: NN-LN. nhá nhêt-lín nhêt; TB. trung b nh. TµI LIÖU THAM KH O 1. Ahmad W. & Jairajpuri M. S., 1983: Systematic Parasitology, 5: Andrassy I., 1993: Opusc. Zool., XXVI: Budapesst. 3. Buangsuwon D. K. & Jensen H. J., 1966: Nematologica, 12: Clark C. W., 1960: Nematologica, 5: Cobb N. A., 1917: Soil Sci., 3: NguyÔn Vò Thanh vµ cs., 2005: T¹p chý Sinh häc, 27(3): 1-4. Hµ Néi. 7. NguyÔn Vò Thanh vµ cs., 2004: T¹p chý Sinh häc, 26(1): Hµ Néi. 8. Gagarin V. G. & NguyÔn Vò Thanh, 2004: Nh ng vên Ò nghiªn cøu c b n trong khoa häc sù sèng. B o c o KH Héi nghþ toµn quèc 2004: Th i Nguyªn. 9. NguyÔn Vò Thanh, Gagarin V. G., 2004: Nh ng vên Ò nghiªn cøu c b n trong khoa häc sù sèng. B o c o KH Héi nghþ toµn quèc 2004: Th i Nguyªn. 10. Gagarin V. G., Nguyen Vu Thanh, 2003: Zoologicheskyi Zhurnal, 82(11): Gagarin V. G., Nguyen Vu Thanh, 2003: Zoologicheskyi Zhurnal, 82(12): Gagarin V. G., Nguyen Vu Thanh, Nguyen D. T., 2003: Zoosystematica Rossica, 12(1): Nguyen Vu Thanh, Nguyen T. T., 2001a: Sel. Col. Sci. Rep. IEBR, Nxb. Khoa häc vµ Kü thuët, Hµ Néi. 14. Nguyen Vu Thanh, Nguyen T. T., 2001b: Sel. Col. Sci. Rep. IEBR, Nxb. Khoa häc vµ Kü thuët, Hµ Néi. 15. Nguyen Vu Thanh, 2000: T¹p chý Sinh häc, 22(3): Hµ Néi. Two new predatory nematode species Iotonchus helicus sp.nov. and Iotonchus thui sp.nov. (Nematoda: Mononchida) from Vietnam SUMMARY Nguyen Vu Thanh The free-living soil nematode and aquatic nematode fauna of Vietnam has been investigated recently. During the last 10 years, approximately 300 free-living nematode species were identified for the Vietnamese fauna; among them, more than 40 species have been described as new to science. Below, the description of two new predatory nematode species to science Iotonchus helicus sp.nov. and Iotonchus thui sp.nov. (Nematoda: Mononchida) are given. Iotonchus helicus Nguyen Vu Thanh sp.nov. Female: body ventrally arcuate to C-shaped when relaxed. Lip region distinctly not set up contour of body by the neck expansion and µm wide; its high equalled µm. Amphid pore is small, wide and located at µm from anterior end of body and µm from base of the buccal cavity. 15

7 Buccal cavity nearly 2 as long as wide, µm long, wide. Dorsal tooth small and basal, its apex located at % from base. Oesophagus muscular, its intestinal junction weakly tuberculated. Excretory pore not observed. Genital system didelphic amphidelphic. Vulva post-equatorial, transverse, lips sclerotized, off-set from the body cuticle. Vagina cylindroid, less than one half body width deep. Uterus short, sphincter not observed at the oviduct-uterus junction. Tail conoid, arcuate, gradually tapering with slightly bulging tip, µm long or anal body width long. Caudal glands and terminal spinneret subterminal. Remarks: the new species Iotonchus helicus sp.nov. closely resembles I. rayongensis Buangsuwon & Jensen, 1966; I. thailandensis Buangsuwon & Jensen, 1966 and I. basidontus Clark, From I. Rayongensis, it differs in having a shorter body length, shorter tail length, ratio a and ratio c (in I. rayongensis L = 1.97 mm; L tail = 350 µm; a = 37; c = 9.5). Further, it can be differentiated from I. thailandensis in having an anterior position of vulva, ratio a and shaped tail (a = 38-48; V = 56-66%; and the tail with pointed tip in I. thailandensis). From I. Basidontus, it differs in having a shorter body length, shorter tail length, smaller stoma and ratio a (L = mm; L tail = µm; stoma = µm long and µm wide; a = µm in I. basidontus). Iotonchus thui Nguyen Vu Thanh sp.nov. Female: nematode of medium size, 2.8 mm body length. Body after fixation ventrally curved to C-shaped generally more curved in posterior half. Cuticle abaut 5,4 µm thick in the middle of the body and up to 8.4 µm on the dorsal side of the tail. Lip region distinctly set up contour of body by the neck expansion. Amphid 5-6 µm width, cup-shaped, located at µm from anterior end of body. Dorsal tooth very shape, situated in posterior one-thisd, directed forward. Dorsal tooth apex located at 76-81% of the buccal cavity length. Excretory pore well developed. Rectum µm or less than one anal body width long. Genital system didelphic, amphidelphic. Sphincter well developed at the junction of the oviduct and ovaries. Uterus relatively short, vagina cylindrical. Vulva a transverse slit. Advulval papillae absent. Tail conical ventrally curved, µm or anal body diameter with finely rounded tip. Two caudal pores, three caudal papillae on each side. Caudal reduced, spinneret absent. Male: general appearance similar to female. Amphid larger than that of female. Number of supplements Spicules moderately slender, ventrally curved, and 1.7 time as long as anal body width. Gubernaculum well developed. Lateral guiding pieces thickening torwards the extremity which is forked. Tail similar to female but somewhat shorter. Two caudal pores, three pairs of subventral papillae and one pair of subdorsal papillae. Caaudal glands more reduced than female, spinneret absent. Remarks: the new nematode species Iotonchus thui sp.nov. closely resembles I. acutus Cobb, 1917, but differs from it in having a longer body, longer tail and more supplements in males (in I. acutus, L = mm; L tail = µm; supplement = 9-12). Ngµy nhën bµi: