øng dông m«h nh To n diôn to n lò l u vùc s«ng VÖ tr¹m An ChØ

Transcription

1 ¹ häc quèc ga hμ né Trêng ¹ häc khoa häc ù nhªn øng dông m«h nh To n dôn o n lò lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ M sè: q Chñ r Ò µ: ThS. NguÔn Thanh s n C n bé phè hîp: CN. Ng«ChÝ uên CN. NguÔn v n cêng cn. C«ng hanh Hμ né - 005

2 B o c o ãm ¾ a. Tªn Ò µ: øng dông m«h nh To n dôn o n lò lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ M sè: QT-04-6 b. Chñ r Ò µ: ThS. NguÔn Thanh S n, Khoa KTTV&HDH c. C c c n bé ham ga: CN. Ng«ChÝ TuÊn, Khoa KTTV&HDH CN. NguÔn V n Cêng, µ Thuû v n Nam Trung bé CN. C«ng Thanh, Khoa KTTV&HDH d. Môc ªu vµ né dung nghªn cøu: Môc ªu: Lùa chän, sö dông m«h nh o n Ó m«pháng lò do ma lín g ra rªn lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ õ ã ró ra c c kõ luën vò sö dông Ê rªn lu vùc phôc vô c«ng c qu ho¹ch. Né dung: Tæng quan c c m«h nh o n ma dßng ch, lùa chän m«h nh o n phï hîp Ó g quõ bµ o n m«pháng lò ví Òu kön Þa lý ù nhªn lu vùc s«ng VÖ - r. An ChØ, hö nghöm c c kþch b n sö dông Ê vµ ró ra c c nhën Ð phôc vô c«ng c qu ho¹ch lu vùc. e. C c kõ qu ¹ îc:. Tæng quan c c m«h nh o n huû v n nã chung vµ c c m«h nh o n ma dßng ch nã rªng, õ ã lùa chän m«h nh hých øng ví môc ªu Ò ra.. Thu hëp bé sè löu vò ma, dßng ch, Ëp b n å Þa h nh, rõng, hön r¹ng sö dông Ê vµ æng quan c c Æc Óm Þa lý ù nhªn rªn lu vùc nghªn cøu. 3. X dùng c c b n å é dèc, b n å lí phçn ö phôc vô Ýnh o n heo m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n vµ ph ng ph p SCS. 4. HÖu chønh c«ng høc Ýnh ma höu qu rong SCS ví lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ 5. LËp ch ng r nh vµ Ýnh o n m«pháng lò heo huë o n lùa chän vµ æn Þnh bé h«ng sè m«h nh rªn lu vùc nghªn cøu 6. Tha æ kþch b n sö dông Ê vµ Ò uê c c kõn nghþ vò qu ho¹ch lu vùc

3 f. T nh h nh knh phý cña Ò µ: Knh phý îc cêp n m 004: 5 röu ång îc sö dôngvµo c c h¹ng môc nh sau: STT Né dung c«ng vöc Sè Òn Thanh o n Òn Ön VË v n phßng Th«ng n lªn l¹c Hé nghþ C«ng c phý Ch phý huª mín Ch phý nghöp vô chuªn m«n cña õng ngμnh Tæng céng: (Mê l m röu ång ch½n) X c nhën cña ban chñ nhöm khoa Chñ r Ò µ PGS.s. ph¹m v n huên ThS. NguÔn hanh s n X c nhën cña rêng 3

4 Projec: Applcaon of he mahemacal model for Flood Roung of Ve Rver basn Code: QT-04-5 Head of Projec:. MS. Nguen Thanh Son Member:. BS. Ngo Ch Tuan. BS. Nguen Van Cuong 3. BS. Cong Thanh Objecves and scope of he sud: The dffcules usuall occur when applng drecl he hdrologcal models o smulae he waershed's parameers because of he lack of dealed obrserved daa. A mehod of modellng he waerflow wh analzng he model's npu usng GIS echnques and unlmed quan of elemens of relave homogenous waershed's componens was presened n hs e. The apllcaon of he model has shown he abl of he model o esmae he mpac of changng of geographcal condons on he formaon and developmen of waerflow on a basn, ha s ver useful ool for he cachmen managemen and plannng work. 4

5 Môc lôc Më Çu 6 Ch ng. Tæng quan c c ph ng ph p m«h nh ho qu r nh h nh hµnh dßng ch õ ma rªn bò mæ lu vùc 8.. Ph n lo¹ c c m«h nh m«pháng qu r nh h nh hµnh dßng ch s«ng 8.. M«h nh huû éng lùc häc 3.3. C c m«h nh nhën høc 9.4. Mé sè kõ qu øng dông m«h nh o n huû v n ë VÖ Nam 6 Ch ng. C së lý huõ cña ph ng ph p SCS vµ m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn Tö h u h¹n 8.. Ph ng ph p SCS 9.. Ph rón ph ng ph p SCS 3.3. Ph ng ph p phçn ö h u h¹n NhËn Ð vò kh n ng sö dông m«h nh 4 Ch ng 3. HÖu chønh ph ng ph p SCS vµ p dông m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó m«pháng lò vµ nh g nh hëngcña vöc sö dông Ê rªn lu vùc s«ng vö r¹m an chø Òu kön Þa lý ù nhªn lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ M«pháng lò rªn lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ b»ng m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n vµ SCS 3.3. HÖu chønh c«ng høc Ýnh ma höu qu rong ph ng ph p SCS rªn lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ 3.4. Kh o s nh hëng cña vöc sö dông Ê rªn lu vùc s«ng VÖ Tr¹m An ChØ Õn dßng ch lò qua mé sè kþch b n kõ luën 65 µ löu ham kh o 67 C c phô lôc 7 5

6 Më Çu Tµ nguªn níc chõm mé vþ hõ quan räng rong vöc nh g µ nguªn l nh hæ. Trong chõn lîc qu ho¹ch l nh hæ, ngoµ vöc nh g óng ¾n µ nguªn níc cßn quan m Õn va rß cña c c Òu kön h nh hµnh chóng, qua ã cã hó lo¹ bá, Òu chønh sao cho cã hó b o vö, sö dông vµ ¹o lo¹ µ nguªn nµ heo híng cã lî nhê, ha nã c ch kh c lµ du r chóng rong r¹ng h ph rón bòn v ng. Ví c c ph ng ph p Ýnh o n µ nguªn níc ruòn hèng, rong Òu kön VÖ Nam kh«ng ph Òu ã lóc nµo còng cã hó hùc hön îc do sù hõu sè löu quan r¾c hêng uªn, so sù hõu ång bé rong c c µ löu cëp nhë. Ó kh¾c phôc Òu ã, sö dông m«h nh o n gçn nh lµ con êng du nhê Ó ¹ îc môc Ých. N»m rong í nhö Èm, gã mïa cã lîng ma lín, ¹ rung b nh 960 mm, l¹ ph n bè kh«ng Òu rªn oµn l nh hæ, hµng n m VÖ Nam chþu mé søc Ðp vò hªn a lò lô vµ h¹n h n. Dßng ch s«ng ngß ë VÖ Nam do ma quõ Þnh lµ chñ Õu. VÖc Ëp rung g quõ m«pháng qu r nh ma - dßng ch hu hó îc sù quan m lín cña c c nhµ khoa häc rong [,, 9, 0,, 3, 6, 8, 3 5, 8] vµ ngoµ níc [30, 3 35, 38, 4, 43 5 ]. C c m«h nh huû v n Ê Þnh nh SSARR, TANK, NAM, SWMM rong lünh vùc huû v n c«ng r nh vµ dù b o hu îc nh ng kõ qu ng kó [6, 8, 9, 3 5, 8]. Tu nhªn, vöc øng dông réng r c c m«h nh ã hêng khã kh n rong vöc dß m vµ höu chønh bé h«ng sè, ß há nhòu c«ng søc vµ knh nghöm cña ngê sö dông. VÖc m«pháng c c rën lò lín l¹ cµng phøc ¹p h n do hõu c c µ löu hùc Õ vò c c qu r nh dßng ch rªn bò mæ lu vùc. VÖc dùng c c m«h nh ma dßng ch cã kh n ng phï hîp ví c c Òu kön Þa lý ù nhªn ë níc a lu«n lµ vên Ò cêp hõ. Môc ªu cña Ò µ lµ ph n Ých, lùa chän vµ dùng mé m«h nh o n m«pháng lò võa p øng kh n ng c nh b o lò lô, võa p øng vöc dùng, Òu chønh qu ho¹ch rªn l nh hæ lu vùc s«ng VÖ r¹m An ChØ. Ngµ na, rong Òu kön ph rón c«ng nghö h«ng n, ví c c hõ bþ m Ýnh èc é cao cho phðp sö dông c c m«h nh sè. VÖc kha h c sè löu bò mæ lu vùc cã hó sö dông c«ng nghö GIS Ó nhën c c h«ng n quan räng è ví vöc h nh hµnh dßng ch sên dèc nh Þa h nh, m¹ng lí huû v n, hön r¹ng sö dông Ê, h m hùc vë õ c c b n å chuªn ngµnh[3, 4, 5, 6]. Qua m hóu, ph n Ých c c m«h nh huû éng lùc häc, c c ph ng ph p m«pháng qu r nh æn hê, qu r nh ch rªn sên dèc vµ rong s«ng, Ò µ lùa chän ph ng ph p SCS Ó m«qu r nh æn 6

7 hê vµ m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó m«pháng qu r nh ch rªn sên dèc vµ rong lßng dén [, 3 5]. Ò µ gåm 3 ch ng, më Çu, kõ luën, µ löu ham kh o vµ phô lôc. Më Çu: Æ vên Ò, Ýnh cêp hõ, môc Ých nghªn cøu cña Ò µ. Ch ng : Tæng quan c c ph ng ph p m«h nh ho qu r nh h nh hµnh dßng ch õ ma rªn bò mæ lu vùc Ch ng : C cë lý huõ cña ph ng ph p SCS vµ m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ch ng 3: HÖu chønh ph ng ph p SCS vµ p dông m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó m«pháng lò vµ nh g nh hëngcña vöc sö dông Ê qua mé sè kþch b n. KÕ luën: Tr nh bµ c c kõ qu cña Ò µ, c c híng ph rón nghªn cøu rong c c ga o¹n Õp heo. Sù h nh hµnh dßng ch s«ng lµ mé qu r nh phøc ¹p, æ hîp nhòu Õu è c éng qua l¹. VÖc m«pháng dßng ch r nh bµ rong Ò µ mí chø lµ nh ng bíc Çu ªn, mé sè nh n è do c c nguªn nh n kh ch quan vµ chñ quan cßn ph n g n ho. Ó m«pháng chýnh c h n cßn cçn Ëp rung Þnh lîng ho c c mè quan hö g a c c Òu kön ã. MÆc dï rê cè g¾ng, rong Òu kön h¹n chõ hê gan vµ µ löu nªn Ò µ kh«ng hó r nh khá nh ng khõm khuõ, rê mong îc sù gãp ý Ën nh cña c c ång nghöp. 7

8 Ch ng Tæng quan c c ph ng ph p m«h nh ho qu r nh h nh hμnh dßng ch õ ma rªn bò mæ lu vùc. Ph n lo¹ c c m«h nh m«pháng qu r nh h nh hµnh dßng ch s«ng Cã nhòu c ch ph n lo¹ m«h nh o n huû v n ï heo quan Óm vµ ý ëng cña ngê ph n lo¹. Mé rong c c c ch ph n lo¹ lµ dùa rªn c së em Ð sù ph n bè cña c c bõn vµo vµ ra hö hèng rong c c rêng kh«ng gan, hê gan Mé c ch kh c, c c m«h nh o n huû v n îc ph n lo¹ hµnh: m«h nh Ê Þnh vµ m«h nh ngéu nhªn. M«h nh ngéu nhªn m«pháng qu r nh dao éng cña b n h n qu r nh hñ v n mµ kh«ng chó ý Õn c c nh n è Çu vµo c éng cña hö hèng. M«h nh Ê Þnh lµ m«h nh m«pháng qu r nh bõn æ cña c c hön îng huû v n rªn lu vùc mµ a bõ ríc. XÐ rªn quan Óm hö hèng, c c m«h nh huû v n Ê Þnh cã c c hµnh phçn chýnh sau [ 9,3]: - Çu vµo cña hö hèng - HÖ hèng - Çu ra cña hö hèng Çu vμo Çu ra HÖ hèng M«h nh ho c c hö hèng huû v n lµ øng dông c c c«ng cô o n häc vµ logc häc Ó hõ lëp c c mè lªn hö Þnh lîng g a c c Æc rng dßng ch vµ c c Õu è h nh hµnh nã. Dí d¹ng n g n, ã lµ c c quan hö hùc nghöm, c c kü huë vò hép en.... Lo¹ m«h nh nµ kh«ng chó räng m«pháng cêu róc bªn rong cña hö hèng mµ chø lªn kõ c c Çu vµo vµ Çu ra cña bµ o n. Mé d¹ng kh c, c c m«h nh dùa rªn c së c c ph ng r nh vë lý - o n vµ c c quan nöm lý luën vò sù h nh hµnh dßng ch vµ îc gä lµ c c m«h nh huû éng lùc häc. G a ha d¹ng rªn lµ c c líp m«h nh nhën høc, lªn kõ logc c c hµnh phçn nhën høc îc n g n ho cña qu r nh huû v n [, 9] Nh vë, dùa rªn c së cêu róc vë lý, c c m«h nh m«pháng qu r nh ma - dßng ch îc ph n lo¹ hµnh c c m«h nh huû éng lùc häc, m«h nh nhën høc vµ m«h nh hép en. Dùa vµo sù Êp Ø kh«ng gan, c c m«h nh huû v n Ê Þnh cßn 8

9 îc cha hµnh c c m«h nh h«ng sè ph n phè d vµ c c m«h nh h«ng sè Ëp rung. Theo L ng TuÊn Anh [ ], kh o s c c m«h nh huû v n Ê Þnh, m«h nh huû éng lùc häc cã c së lý huõ chæ chï nhê vµ cã kh n ng nh g c éng cña lu vùc qu m«nhá Õn dßng ch. Tu nhªn, vöc cha lu vùc hµnh c c lí nhá h n hoæc b»ng km ¹o ra cho m«h nh rê nhòu h«ng sè (B ng.) vµ sè löu Çu vµo ß há rê ch Õ, khã p øng dï lµ è ví c c c lu vùc hùc nghöm. B ng. Æc Óm cña c c h«ng sè rong m«h nh huû v n Ê Þnh Lo¹ m«h nh Sè löu vµo, kõ qu Ýnh vµ Æc Óm cña c c h«ng c c bõn rung gan sè cña m«h nh. M«h nh ph n phè d U(,, z, ) K(,, z) heo c c n vþ dön Ých nhá. M«h nh ph n phè d heo Óu vïng huû v n U j () 3. M«h nh h«ng sè Ëp rung U j () : Ký höu Óu vïng hñ v n j: Ký höu c c Çng (Çng mæ, Çng ngçm,...) VÖc øng dông c c m«h nh nhën høc h«ng sè d heo Óu vïng huû v n sï g m îc nhòu h«ng sè vµ cã kh n ng nh g îc c éng cña lu vùc qu m«rung b nh Õn dßng ch. Tu nhªn, c c m«h nh lo¹ nµ cßn Ý îc phæ bõn réng r vµ vöc øng dông chóng ß há sù kõ hîp ví c c ph ng Ön kü huë nhê Þnh nh vöc øng dông hö hèng h«ng n Þa lý (GIS) cã c c chøc n ng ö lý b n å vµ h«ng n vôn h m [, 3, 4, 49]. Trong sè c c m«h nh Ê Þnh, c c m«h nh h«ng sè Ëp rung lµ m«h nh cã Ý h«ng sè nhê, dô sö dông vµ îc øng dông réng r. C c m«h nh n g n nhê nh c c quan hö hùc nghöm, m«h nh êng n vþ... vµ sï cßn chøng á îc Ýnh höu qu rong Ýnh o n vµ dù b o dßng ch ë nh ng hoµn c nh hùc Õ nhê Þnh. Nh vë, cã kh nhòu m«h nh huû v n Ó lùa chän vµ p dông rong hùc Õ. Tu nhªn, heo A. Becker [33] vöc lùa chän õng m«h nh phô huéc vµo õng môc Ých, è îng nghªn cøu, nh h nh sè löu s½n cã, ång hê phô huéc vµo Òu kön Þa lý ù nhªn cña vïng nghªn cøu (b ng.) VÒ cêu róc, c c m«h nh huû v n Ê Þnh n g n ha phøc ¹p gåm c c bµ o n hµnh phçn sau: 9 K j K j

10 B ng. Môc Ých, è îng øng dông c c m«h nh huû v n Ê Þnh STT Môc Ých è îng Bíc XÊp Ø kh«ng gan øng dông m«h nh hê gan KÕ ho¹ch ho dµ h¹n vò sö dông vµ qu n lý nguån níc, rong ã bao gåm vöc lëp kõ ho¹ch, ph rón c c cêu róc mí, chõn lîc ph rón nh g c éng cña sù bõn æ rong sö dông Ê qu m«võa, bõn æ khý hëu vµ c c c éng kh c cña con ngê Õn dßng ch, µ nguªn níc 3 nh g c éng cña sù bõn æ rong sö dông Ê qu m«nhá Õn dßng ch, ã mßn lu vùc,... 4 Dù b o h¹n võa, nhê lµ hê kú h¹n h n h ng, uçn h ng, uçn ngµ, 6 gê hoæc gê h ng, uçn M«h nh h«ng sè Ëp rung hoæc m«h nh ph n phè heo Óu vïng huû v n M«h nh ph n phè heo Óu vïng huû v n M«h nh ph n phè d heo lí Ýnh (m«h nh huû éng lùc häc) M«h nh h«ng sè Ëp rung hoæc m«h nh h«ng sè d heo Óu vïng huû v n 5 Ngo¹ su chuç dßng ch ngµ uçn h ng M«h nh h«ng sè Ëp rung hoæc m«h nh h«ng sè d heo Óu vïng huû v n 6 X dùng chõn lîc phßng lò, hõ kõ hå chøa, hö hèng hå chøa ngµ, 6 gê hoæc gê M«h nh h«ng sè d heo Óu vïng huû v n 7 TÝnh o n dßng ch lò hõ kõ ngµ, 6 gê hoæc gê M«h nh h«ng sè Ëp rung hoæc m«h nh h«ng sè d heo Óu vïng huû v n 8 Ph n Ých c nghöp, dù b o ng¾n h¹n gê, 6 gê hoæc ngµ M«h nh h«ng sè Ëp rung hoæc m«h nh h«ng sè d heo Óu vïng huû v n 0

11 - DÔn o n dßng ch - TÝnh lîng ma snh dßng ch (ha cßn gä lµ lîng ma höu qu hoæc dßng ch rµn) - CÊu róc Çng cña m«h nh (ha lµ c c bó uõn Ýnh ph n nh c chõ h nh hµnh dßng ch rªn lu vùc, dßng ch mæ, dßng ch ngçm,...) - X c Þnh bé h«ng sè cña m«h nh. C c ph ng ph p dôn o n dßng ch hêng dùa rªn c së hö ph ng r nh b o oµn vµ chuón éng cña chê láng. Lîng ma höu qu hoæc lîng æn hê dßng ch cã hó îc íc Ýnh h«ng qua ph ng r nh khuõch n Èm, ph ng r nh Boussnerq [8,43], ph ng ph p lý luën - hùc nghöm cña Alechsseep [9], c c ph ng r nh hêm hùc nghöm cña Green-Amp, Horon, Phllp [45], Holan[46], ph ng ph p SCS [4,47], ph ng r nh c n b»ng níc hoæc ph ng ph p hö sè dßng ch [, 8, 0,]. Lùa chän vµ c Þnh c c h«ng sè cña m«h nh îc hùc hön dùa rªn c së ph ng ph p g c c bµ o n ngîc, ph ng ph p hö sa vµ c c ph ng ph p è u ho [3, 4, 5]. Tõ 935 Horon [37] chø ra r»ng rong c chõ h nh hµnh dßng ch, cêng é ma vî hêm lµ Òu kön c b n cña sù h nh hµnh dßng ch mæ. Hµm lîng níc hæ nhìng rong Çng Ê ho ng khý vî lîng níc ång ruéng lµ Òu kön c b n Ó snh dßng ch ngçm. Lý luën vò sù h nh hµnh dßng ch nµ nã râ Òu kön h nh hµnh dßng ch ë Çng Ê ho ng khý cã cêu ¹o Ê ång nhê. Nhng nã kh«ng g hých îc c chõ h nh hµnh dßng ch ë Çng Ê ho ng khý kh«ng ång nhê vµ Çng mæ cã cêng é hêm rê lín. N m 949, rong chuªn kh o " Lý huõ dßng ch sên dèc" Bephanh A. N. [, 3] a ra lý huõ vò sù h nh hµnh dßng ch ma rµo. Trong ã, sù h nh hµnh dßng ch sên dèc îc cha ra 4 d¹ng: dßng vî hêm, ví cêng é ma lín h n cêng é hêm (cßn gä lµ dßng ch reo); dßng ch b o hoµ kh lîng ma r vî qu kh n ng chøa hêm (cßn gä lµ dßng ch rµn); rong mé sè Òu kön hæ nhìng vµ cêu róc Ê nhê Þnh cßn h nh hµnh dßng ch s mæ (dßng ch rong hµnh lang cué sá) vµ ch rong Çng ngçm Ê (dßng ch rong Ê) dôn ra heo ha c chõ lµ dßng ch b o hoµ vµ dßng ch kh«ng b o hoµ. Dßng ch b o hoµ hêng ra ë vïng ñ Èm nh sau: - Dßng ch mæ uê hön ë Çng mæ cña sên dèc.

12 - Dßng ch s mæ (uê hön ríc nhê sau Õn dßng ch mæ vµ dßng ch ngçm) h nh hµnh rong Çng Ê õ mæ lu vùc Õn Çng Ý hêm ng è (chñ Õu Ê Çng nµ lµ Ê mïn, èp), Çng Ê nµ cßn gä lµ Çng rô c ho¹ éng. - Dßng ch ngçm h nh hµnh õ mæ Ý hêm ng è Õn Çng kh«ng hêm. Dßng ch vî hêm hêng uê hön ë vïng hõu Èm hoæc hô Èm õng hê kú. Kh cã cêng é ma lín, kh n ng hêm kðm dßng ch chø cßn ha hµnh phçn chýnh lµ dßng ch mæ vµ dßng ch ngçm. Dßng ch vî hêm cßn uê hön ë c c n ñ Èm nhng cã kõ cêu hæ nhìng Çng mæ lµ Çng Ý hêm ng è. Nh vë, heo lý huõ Bephanh, dßng ch sên dèc cã cêu róc ba Çng è ví c chõ b o hoµ vµ ha Çng è ví c chõ vî hêm. C c lý luën hön na vò c chõ h nh hµnh dßng ch hçu nh bá qua nh hëng cña Þa h nh vµ kõ cêu hæ nhìng, vµ ã chýnh lµ nhîc Óm cña chóng. VÖc øng dông c c lý huõ vò c chõ h nh hµnh dßng ch rong vöc m«h nh ho c c qu r nh huû v n còng rê a d¹ng. NhÒu c g chø m«pháng dßng ch mæ vµ dßng ch ngçm. Mé sè kh c l¹ m«pháng ñ c dßng ch mæ, s mæ, dßng ch ngçm, dßng ch Çng s u,.... Níc a n»m ë vïng ñ Èm. è ví c c s«ng suè võa vµ nhá ë mòn Trung, do Þa h nh dèc, Çng Ê èp, mïn máng, rõng bþ su g m, kh cã ma ví cêng é lín Ê bþ ã mßn nªn dßng ch Ëp rung nhanh chñ Õu do c dông cña räng lùc ( é dèc) nªn vöc m«pháng dßng ch mæ b»ng c ch ghðp hµnh phçn dßng ch mæ vµ dßng ch s mæ rong nhòu rêng hîp lµ chêp nhën îc []. VÖc sö dông c ch Õp cën m«h nh ho Ó dôn o n dßng ch ¹ mæ c¾ cöa ra cña lu vùc phô huéc vµo é chýnh c cña vöc c Þnh ma höu qu vµ vöc c Þnh c c h«ng sè Òu khón cña hö hèng (lu vùc), Òu nµ, vò phçn m nh, l¹ phô huéc rê nhòu vµo nhën høc vò c c Òu kön Þa lý ù nhªn vµ c ch m«pháng cña ngê sö dông m«h nh. Trong c ch Õp cën m«h nh ho è ví c c bµ o n huû v n hêng híng í Ó ho m n ha môc Ých:. Kh o s hön r¹ng b»ng c c bé sè löu ma, bò mæ lu vùc Ó c Þnh bé h«ng sè è u, m«pháng chýnh c nhê qu r nh dßng ch, phôc vô c c Ýnh o n hõ kõ vµ dù b o.. Trªn c së m«h nh îc lùa chän, c éng Õn lu vùc nh»m ¹o ra bé h«ng

13 sè mæ Öm cã lî nhê cho môc Ých qu ho¹ch. Trong c c môc Õp sau sï r nh bµ ãm ¾ mé sè líp m«h nh, chñ Õu s u vµo ph n Ých c së cña ph ng ph p, Óm m¹nh vµ h¹n chõ cña mç líp m«h nh è ví vöc m«pháng dßng ch õ bò mæ lu vùc, ång hê gí höu mé sè ph ng ph p Ýnh ang îc c c nhµ khoa häc quan m nh: ph ng ph p phçn ö h u h¹n, ph ng ph p lu n híng,.... nh»m lùa chän mé g ph p hých hîp nhê g quõ bµ o n Æ ra õ gãc é huû v n häc... M«h nh huû éng lùc häc M«h nh huû éng lùc häc dùa rªn c së Êp Ø ch Õ kh«ng gan lu vùc vµ Ých ph n sè rþ c c ph ng r nh ¹o hµm rªng m«c c qu r nh vë lý dôn ra rªn lu vùc nh ph ng r nh b o oµn vµ chuón éng cña chê láng. è ví c c m«h nh huû éng lùc häc, m«pháng qu r nh h nh hµnh dßng ch s«ng îc cha lµm ha ga o¹n: ch rªn sên dèc vµ rong lßng dén.... M«h nh hñ éng lùc häc ha chòu m«pháng dßng ch sên dèc Kh dùng c c m«h nh éng lùc häc ha chòu m«pháng dßng ch sên dèc, ngê a hêng g hõ r»ng chuón éng cña níc rªn bò mæ lu vùc ra dí d¹ng líp máng lªn ôc. C c kõ qu kh o s hùc Þa cho hê, dßng ch mæ lªn ôc chø quan s îc rong kho ng hê gan kh«ng lín vµ Ý kh bao qu îc mé dön Ých réng. Líp níc h nh hµnh nhanh chãng chuón vµo hö hèng r nh suè. Tu nhªn, nõu bá qua hê gan ch Ëp rung Õn c c r nh suè, kh ã, cã hó m«pháng dßng ch cña c c r nh suè rªn sên dèc vµ dßng ch líp máng còng b»ng mé hö ph ng r nh. B n chê lªn ôc cña dßng ch còng îc Ò cëp Õn rong c«ng r nh cña A.N. Bephanh vµ céng sù [3]. M«h nh éng lùc häc ha chòu îc dùng dùa rªn c së ph ng r nh Nave Soc, p dông cho dßng ch sên dèc ví c c hµnh phçn îc lê rung b nh heo rôc h¼ng øng 0z [ 9, 4] : - Ph ng r nh lªn ôc: ( U, h) ( V, h) ( h) = R I (.) - Ph ng r nh chuón éng U U U h U V g = g S V V V h U V g = g S o To gh ρ o ( R I) To ρgh ( R I) ( ΛR) V h U h ( ΛR) (. ) 3

14 rong ã: U, V - VËn èc îc rung b nh ho heo rôc 0z øng ví rôc 0, h S o, S o 0 ng øng; - é s u líp dßng ch ; - é dèc sên dèc heo rôc 0, 0 ng øng; T o, T o - øng suê Õp heo híng 0 vµ 0; R I Λ ¹ lîng S f - Cêng é ma; - Cêng é hêm; - VËn èc h¹ ma. To = vµ S ρgh f To = chýnh lµ é dèc huû lùc heo híng 0 vµ 0 ρgh ng øng vµ hêng îc c Þnh heo c«ng høc Sªz nh sau: vµ U U V S f = C. h V U V S f = C. h rong ã: C - HÖ sè Sªz Theo c c sè löu ph n Ých vµ hùc nghöm, c c hµnh phçn cña hö ph ng r nh cã rþ sè Êp Ø rong kho ng sau: U U U U V h g U ( R I) h gs ( ΛR) Theo sè löu cho hê hµnh phçn ( Λ R ) f nhá h n nhòu so ví c c hµnh phçn kh c, cã hó bá qua. Kh ã, ph ng r nh éng lùc chòu dôn o n dßng ch sên dèc cã d¹ng sau: h ( Uh) ( Vh) h h U h V = U h V h = ( R I U U U h U U V g = g( So S f ) ( R I) h V V V h V U V g = g( So S f ) ( R I) h ) (.3 ) (. 4 ) HÖ ph ng r nh (.3), (.4) îc g b»ng c c ph ng ph p sè rþ. HÖn na, mé rong nh ng ph ng ph p sè rþ cã nhòu u Óm Ó g hö ph ng r nh huû éng 4

15 lùc häc è ví c c sên dèc cã h nh d¹ng vµ Þa h nh phøc ¹p lµ ph ng ph p phçn ö h u h¹n [, 3, 4] Theo ph ng ph p phçn ö h u h¹n, mæ sên dèc îc cha hµnh c c phçn ö. C c phçn ö cã hó lµ h nh am g c, ø g c Òu hoæc kh«ng Òu cã kých híc kh c nhau. Trong rêng hîp æng qu, c c phçn ö am g c îc lùa chän (h nh.) C c Èn hµm U(,, ), V(,, ), h(,, ) rong mç phçn ö îc Êp Ø nh sau: = N F U U ), ( ) ( = N F V V ), ( ) ( = N F h h ), ( ) ( e j H nh.. PhÇn ö am g c rong ã: F - Hµm né su hêng îc Êp Ø heo quan hö uõn Ýnh nh sau: ( ) c b a F = Δ j k j k j j k k j k j k k j k k j j k k j c b a c b a c b a = = = = = = = = = p dông ph ng ph p Galerkn cho hö (.3), (.4) è ví Óm îc: ( ) ( ) 0 = Ω Ω F d h U I R S S g h g U V U U U f o ( ) ( ) 0 = Ω F dω h V I R S S g h g V V V U V f o ( ) 0 F d I R V h h V U h h U h = Ω Ω (.5 ) rong ã: Ω - MÒn gí h¹n bë sên dèc. HÖ ph ng r nh (5) îc bõn æ vò d¹ng sau: ( ) ( ) = Ne f o j j h U I R a S S a h D U B d du A 0 ( ) ( ) = Ne f o j j h V I R a S S a h D V B d dv A 0 5

16 Ne dh A j B U B V Bjh a ( R I) = 0 (.6 ) d j j rong ã: Ne- Sè c c phçn ö cña lí Ýnh C c hö sè îc c Þnh heo c c bóu høc sau: D A B j j Δ / 6 NÕu = j = F Fj dδ = = δ j Δ / NÕu j Δ = k U k F Δ F Fk Fj dd k V k Δ F Fk Fj dd = gfj dd D = gfj a Δ - DÖn Ých cña phçn ö e DÔ nhën hê r»ng: F = b B Δ = g Fj dd a = Δ F Δ Δ F dd F dd j = hk Fk Fj dd Bj = hk k Δ F = c dd = Δ Δ F j. 3 k j Δ F Fk Fj dd Nªn c c hö sè cña ph ng r nh (.6) cã hó võ gän l¹ nh sau: Bj = U kδ kjb Vk δ kjc D Δ 3 k Δ 3 Δ = 3 = g b D = g c Δ a = g 3 B j = hkδ kj b Bj = hkδ kj c k k HÖ ph ng r nh (.6) sau kh æng hîp cho Ê c c c phçn ö huéc sên dèc cã d¹ng ph ng r nh ma rën: Trong ã: [ A ] { W }{, T} - VÐc. [ ] { } {} T - Ma rën d heo êng chðo; a d W A = (.7 ) d Ph ng r nh (.7) îc g heo s å hön nh sau: 6

17 vùc. [ A]{ W} = [ A]{ W} Δ{ } Ph ng r nh (.8) ví Òu kön ban Çu { } = 0 { W} Γ= 0 [ A ]{} Z = {} B T (.8 ) îc bõn æ vò hö ph ng r nh ¹ sè uõn Ýnh: Trong ã: { Z} - Èn sè cçn m lµ U, V, h ¹ hê Óm ( Δ); {} B - VÐc cho ríc; [ A ] - Ma rën cho ríc. W vµ Òu kön bªn ¹ ranh gí lu (.9 ) Ph ng r nh (.9) cã hó g îc b»ng c c ph ng ph p g hö ph ng r nh ¹ sè uõn Ýnh h«ng hêng. M«h nh sãng éng lùc ha chòu m«pháng dßng ch sên dèc cã u Óm lµ cã c së vë lý vµ o n häc chæ chï. Tu nhªn, hön na m«h nh nµ mí chø cã ý ngh vò mæ lý huõ vµ chø dõng l¹ ë c c kh o s o n häc vµ hùc nghöm sè rþ. M«h nh nµ cha cã kh n ng p dông vµo hùc Õ v huë o n phøc ¹p còng nh kh n ng p øng ªu cçu h«ng n vµo mé c ch ch Õ vµ ång bé rê bþ h¹n chõ.... M«h nh sãng éng häc ha chòu Trong ph ng r nh éng lùc häc (.), (.) nõu bá qua c c hµnh phçn qu n Ýnh, ¹o hµm líp níc heo chòu dµ sên dèc vµ c c hµnh phçn Ýnh Õn höu øng éng lùc cña ma, cã hó nhën îc ph ng r nh sãng éng häc ha chòu m«chuón éng cña níc heo sên dèc rong Òu kön c n b»ng cña lùc c n vµ räng lùc (.6). h q q = R I 3 / q = ch gradη (.0 ) q 3 / = ch (. ) grad η Trong ã: C - HÖ sè Sªz; R - Cêng é ma; I - Cêng é hêm;, - é dèc sên dèc heo híng 0 vµ 0; grad η = 7

18 Ó Ýnh lîng æn hê dßng ch, m«h nh sãng éng häc ha chòu sö dông ph ng r nh khuõch n Èm: ( ) ( ) = Ψ Ψ Ψ Ψ K z D z (. ) ( ) ( ) =0 = z K z D I Ψ Ψ Ψ rong ã: Ψ - é Èm hó Ých cña Ê; D(Ψ) - HÖ sè khuõch n Èm; K(Ψ) - HÖ sè ruòn Èm huû lùc. Dßng ch ngçm îc íc Ýnh dùa rªn nguªn lý "Õp chång"[3] nh sau: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) τ τ τ τ τ π ddd I D b a c D b a b a Q o o o e d o N,, 4 * ep * ),, ( ) ( ) ( 3 / / = rong ã: a, b - To¹ é mæ c¾ cöa ra; c, d - To¹ é bªn heo rôc hoµnh; ϕ (), ϕ () - êng cong gí h¹n lu vùc. Ó Ých ph n ph ng r nh sãng éng häc ha chòu (.0), (.), rong [43] øng dông ph ng ph p lu n híng. Theo ph ng ph p nµ, rong kho ng hê gan õ () Õn (Δ), nöa bíc hê gan Çu (, Δ/) hö ph ng r nh îc Êp Ø b»ng s å Èn heo híng vµ s å hön heo híng cßn nöa bíc hê gan sau (Δ/, Δ) s å hön øng dông heo rôc 0 vµ s å Èn heo rôc 0. ( ) ( ) ( ) ( ) j j j j j j I R q q q q h h ) ( 0.5,, /, /, / = Δ Δ Δ Δ Δ Δ ( ) ( ) ( ) ( ) j j j j j j I R q q q q h h ) ( 0.5,, /, /, / = Δ Δ Δ Δ Δ Δ Δ Δ Δ ( ) ( ) ( ) j j j j grad h c q η 3 / = ( ) ( ) ( ) j j j j grad h c q η 3 / = Th«ng hêng, ph ng r nh sãng éng häc mé chòu îc øng dông Ó Ýnh dôn 8

19 o n dßng ch rong lßng s«ng: rong ã: q - Lîng nhëp lu khu g a; S - é dèc lßng s«ng. Q A = q / 3 / Q = R S A n (.3 ) Ph ng r nh khuõch n Èm (.) vµ ph ng r nh sãng éng häc (.3) îc g b»ng ph ng ph p sa ph n. Nh vë, m«h nh sãng éng häc ha chòu cã hó p dông vµo Ýnh o n hùc Õ. Tu nhªn, hùc chê c c kõ qu Ýnh o n mí chø ë møc é hùc nghöm sè rþ cha cã kh n ng øng dông phæ bõn...3. M«h nh sãng éng häc mé chòu M«h nh sãng éng häc p dông cho dßng ch sên dèc vµ lßng dén cã d¹ng: Q A = q Q = R n / 3 S / A (.4) rong ã Q - Lu lîng dßng ch sên dèc hoæc rong s«ng; q - Lîng ma snh dßng ch è ví dßng ch sên dèc vµ lîng nhëp lu khu g a è ví lßng dén; A - MÆ c¾ í cña dßng ch rªn sên dèc ha lßng dén; S - é dèc sên dèc hoæc é dèc lßng s«ng. VÖc kh o s ph ng r nh (.4) îc Õn hµnh rong nhòu c«ng r nh nghªn cøu [, 9, 3 5, 43] vµ ró ra kõ luën lµ hých hîp nhê è ví dßng ch sên dèc vµ hých hîp ví lßng dén cã é dèc ng è lín. Mé rong c ch Öm cën m«pháng dßng ch sên dèc b»ng m«h nh sãng éng häc mé chòu cã nhòu rón väng nhê lµ ph ng ph p phçn ö h u h¹n..3. C c m«h nh nhën høc.3.. C së dôn o n dßng ch C së ban Çu cña ph ng ph p dôn o n dßng ch rong c c m«h nh nhën høc lµ hö ph ng r nh San-Venan: 9

20 Q A Q A A = 0 Q A h g g( S 0 S r ) = 0 Tõ ph ng r nh lªn ôc (.5), Ých ph n heo mæ c¾, hu îc: (.5) (.6) A d = - Q d (.7) Theo c«ng høc Lebnz, ph ng r nh (.7) cã hó võ hµnh: d A(, )d = - [ Q(, ) ] (.8) d Do A(, )d = S(), nªn ph ng r nh (.8) rë hµnh: ds( ) d = Q () - Q () (.9) Ph ng r nh (.9) cßn îc gä lµ ph ng r nh c n b»ng níc cña o¹n s«ng. Trong c ch Õp cën hö hèng, nõu em S() - lîng r níc cña lu vùc (cm), Q () = R() - lîng ma snh dßng ch (cm/h) ha cßn gä lµ lîng ma höu qu vµ Q () = Q() - lu lîng níc ¹ mæ c¾ cöa ra cña lu vùc (cm/h), kh ã ph ng r nh (.9) cã d¹ng sau: ds( ) d = R() - Q() (.0) Ph ng r nh c n b»ng níc lu vùc (.0) lµ mé ph ng r nh c b n Ó dôn o n dßng ch rong phçn lín c c m«h nh nhën høc [9, 3]. Tõ (.6) ha Q = A.V, ph ng r nh chuón éng rë hµnh: V V V h - - S - S g g o f = rong ã: V: èc é dßng ch ; h: é s u dßng ch ; S o : S f : é dèc ; é dèc c n. 0 (.) Trong dßng ch æn Þnh S o = S f vµ lu lîng Q r c Þnh heo c«ng høc Sªz: n Q = C A h S f(h) (.) r o = rong ã: n: hö sè mò. 0

21 Theo (.), lu lîng dßng æn Þnh lu«n phô huéc n rþ vµo é s u dßng ch h. T ng ù nh vë, rong dßng kh«ng æn Þnh: n Q = C A h S (.3) Tõ (.), (.3) cã hó võ nh sau: f Q = Q S S (.4) r f o.3.. Mé sè m«h nh nhën høc M«h nh cña Trung m KhÝ îng Thuû v n Lªn X«(HMC): M«h nh nµ m«pháng qu r nh æn hê dßng ch cña lu vùc vµ sau ã øng dông c ch Öm cën hö hèng Ó dôn o n dßng ch í mæ c¾ cöa ra cña lu vùc [,, 43]. Lîng ma höu qu snh dßng ch mæ P îc Ýnh õ ph ng r nh: P = h - E - I (.5) rong ã: h - Cêng é ma rong hê o¹n Ýnh o n (6h, 4h,...); E - Lîng bèc ho h níc; I - Cêng é hêm rung b nh. Lîng bèc ho h níc rªn lu vùc îc íc Ýnh õ ph ng r nh sau: d / w ( KD KDu e E = ) (.6) rong ã: D - Lîng hõu hô Èm cña kh«ng khý; u - VËn èc gã; K, K, W - C c h«ng sè; d - Lîng hõu hô Èm cña Ê îc íc Ýnh õ ph ng r nh c n b»ng níc: d = W ( E Q I h) o dτ rong ã: Q - Lu lîng ¹ cöa ra vµ o - hê Óm kh d = 0. Cêng é hêm rung b nh îc c Þnh heo c«ng høc: d I = o K 3 (.7) rong ã: K 3, o - C c h«ng sè hùc nghöm. Lîng dßng ch mæ îc Ýnh õ lîng ma höu qu b»ng ph ng r nh: = m Ps Pr e Pd n (.8)

22 rong ã: n - Thê gan b¾ Çu dßng ch ; P 4 r, m - C c h«ng sè. Lîng dßng ch ngçm îc Ýnh õ ph ng r nh: K d = oe (.9) rong ã: K 4 - h«ng sè hùc nghöm. Lîng dßng ch mæ vµ ngçm îc Ýnh dôn o n rªng rï. Do ã, qu r nh lu lîng îc Ýnh õ ph ng r nh: rong ã: () = h ( τ ) Ps () τ dτ h ( τ) P () τ Q h (), h () - lµ hµm nh hëng. o dτ M«h nh gåm h«ng sè: K, K, K 3, K 4, o, m, r, w vµ 4 h«ng sè kh c cña hµm nh hëng. M«h nh SSARR do Rockwood D. (957), gåm 3 hµnh phçn c b n [3, ]: - M«h nh lu vùc - M«h nh Òu hoµ hå chøa - M«h nh hö hèng s«ng Trong m«h nh lu vùc, ph ng r nh c b n cña SSARR sö dông Ó dôn o n dßng ch rªn lu vùc lµ luë lªn ôc rong ph ng ph p r níc p dông cho hå hªn nhªn rªn c së ph ng r nh c n b»ng níc: I I O O Δ Δ = S S (.30) Ph ng r nh lîng r cña hå chøa lµ : ds dq = Ts (.3) d d M«h nh SSARR cho phðp dôn o n dßng ch rªn oµn bé lu vùc ví nh ng lu vùc cã Òu kön Èm kh«ng ång nhê h kh Ýnh o n sï cho kõ qu m«pháng kh«ng chýnh c. M«h nh nµ khã sö dông mé c ch rùc Õp Ó kóm ra nh ng c éng hñ v n cña vöc ha æ Æc Óm lu vùc s«ng vý dô nh c c kóu h m hùc vë, vöc b o vö Ê vµ c c ho¹ éng qu n lý Ê ng ù kh c. M«h nh TANK [9, 3, ] îc ph rón ¹ Trung m Nghªn cøu Quèc ga vò phßng chèng hªn a ¹ Toko, NhË B n. Theo m«h nh nµ, lu vùc îc m«pháng b»ng chuç c c bó chøa heo Çng, phï hîp ví phéu dön Ê. Níc ma vµ do uõ 0

23 an îc qu vò bó chøa rªn cïng. Mç bó chøa cã mé cöa ra ë vµ mé hoæc ha cöa ra ë cuè hµnh bó, phýa rªn. Lîng níc ch ra khá bó chøa qua cöa vµo bó chøa Çng sau rõ bó chøa Çng cuè, ë bó nµ lîng ch uèng îc c Þnh lµ æn hê cña hö hèng. Lîng níc qua cöa bªn cña bó chøa rë hµnh lîng nhëp lu cho hö hèng lßng dén. Sè lîng c c bó chøa, kých híc còng nh vþ rý cöa ra lµ c c h«ng sè cña m«h nh. M«h nh a ra c c hö høc c b n Ó Ýnh ma b nh qu n lu vùc, bèc h lu vùc,c cêu ruòn Èm, èc é ruòn Èm Quan hö g a lîng dßng ch ví lîng Èm rong c c bó lµ uõn Ýnh: Y = β (X-H) Yo = α X (.3) rong ã: β, α: hö sè cöa ra hµnh bªn vµ ; H: é cao cöa ra hµnh bªn. Trong m«h nh, c dông Òu Õ cña sên dèc ù éng îc Ð h«ng qua c c bó chøa Õp heo chòu h¼ng øng. Nhng höu qu cña c éng nµ kh«ng ñ m¹nh vµ cã hó co æng dßng ch qua c c cöa bªn c c bó chø lµ líp cêp níc ¹ mé Óm. chýnh lµ h¹n chõ cña m«h nh TANK. M«h nh NAM [9, 8] îc dùng ¹ khoa Thuû v n VÖn kü huë Thuû éng lùc vµ Thuû lùc huéc ¹ häc kü huë an M¹ch n m 98. M«h nh dùa rªn nguªn ¾c c c bó chøa heo chòu h¼ng øng vµ c c hå chøa uõn Ýnh. Trong m«h nh NAM, mç lu vùc îc em lµ mé n vþ ö lý. Do ã, c c h«ng sè vµ c c bõn lµ ¹ dön cho c c g rþ îc rung b nh ho rªn oµn lu vùc. M«h nh Ýnh qu r nh ma - dßng ch heo c ch Ýnh lªn ôc hµm lîng Èm rong n m bó chøa rªng bö cã ng c lén nhau: BÓ chøa uõ îc kóm so b»ng c c Òu kön nhö é kh«ng khý. BÓ chøa mæ bao gåm lîng Èm bþ chæn do líp phñ hùc vë, lîng Òn ròng vµ lîng Èm rong Çng s mæ. Uma lµ gí h¹n rªn cña lîng níc rong bó nµ. BÓ chøa Çng dí lµ vïng rô c mµ õ ã c cè cã hó ró níc cho bèc ho h. Lma lµ gí h¹n rªn cña lîng níc rong bó nµ. BÓ chøa níc Çng ngçm rªn vµ Çng ngçm dí lµ ha bó chøa s u nhê. Dßng ch rµn vµ dßng ch s mæ îc dôn o n qua mé hå chøa uõn Ýnh hø nhê, sau ã c c hµnh phçn dßng ch îc céng l¹ vµ dôn o n qua hå chøa uõn Ýnh hø ha. Cuè cïng hu îoc dßng ch æng céng ¹ cöa ra. Ph ng r nh 3

24 c b n cña m«h nh: Dßng ch s mæ QIF: CQIF QIF = L L CLIF L > CLIF ma U Ví Lma CLIF (.33) 0 Kh L L ma CLIF rong ã: CQIF - hö sè dßng ch s mæ; CLIF - c c ngìng dßng ch ; U, L ma - h«ng sè kh n ng chøa. Dßng ch rµn QOF: CQOF QOF = L L CLOF L > CLOF ma PN Ví Lma CLOF (.34) 0 Kh L L ma CLOF rong ã: CQOF - hö sè dßng ch rµn; CLOF - c c ngìng dßng ch ró: Trong Ýnh o n g hõ r»ng dßng ch ra khá hå u n heo qu luë êng níc rong ã: 0 Qou = 0 CK Ck Qou Qoue Qn e (.35) lµ dßng ch ra Ýnh ë hê Óm ríc; Qn lµ dßng ch vµo ¹ hê Óm ang Ýnh; CK lµ h»ng sè hê gan cña hå chøa. M«h nh NAM Ýnh îc dßng ch s mæ vµ dßng ch rµn, song bªn c¹nh ã c c h«ng sè vµ c c bõn îc Ýnh rung b nh ho cho oµn lu vùc. Nªn vöc cô hó ho vµ Ýnh o n cho nh ng n vþ nhá h n rªn lu vùc bþ h¹n chõ. M«h nh USDAHL M«h nh nµ îc c«ng bè vµo n m 970 [, 9, 37], lµ m«h nh h«ng sè d heo c c Óu vïng huû v n. M«h nh cha bò mæ lu vùc hµnh c c Óu vïng huû v n ví c c Æc rng nh lo¹ Ê, sö dông Ê,.... è ví mç vïng, c c qu r nh ma, bèc ho h, hêm, Òn ròng, dßng ch îc Ýnh o n ö lý rong mè lªn hö g a vïng nµ ví vïng kh c. Qu r nh h nh hµnh dßng ch îc m«pháng nh h nh.. Dßng ch mæ bao gåm qu r nh hêm, qu r nh r vµ ch rµn. Qu r nh hêm îc m«pháng b»ng ph ng r nh Holan[45]: 4

25 f = A. GI..4 S a fc (.36) rong ã: f : cêng é hêm; A: hö sè phô huéc vµo é rçng cña Ê, më é rô c ; GI: chø sè ph rón hùc vë, phô huéc vµo nhö é kh«ng khý vµ lo¹ c ; f c : cêng é hêm æn Þnh; S a : é hõu hô Èm cña Ê lµ hµm sè heo hê gan: S a = S - f f a- - c C c qu luë vë lý cña qu r nh ma - dßng ch CÊu róc cña m«h nh (YÕu è khý îng, khý hëu) Çu vµo cña hö hèng HÖ hèng lªn kõ Çu vµo - Çu ra (m«h nh ma - dßng ch ) (c c Æc rng huû v n) Çu ra cña hö hèng Th«ng sè cña m«h nh Ph n Ých hèng kª Tr¹ng h ù nhªn cña hö hèng C c Õu è Þa lý ù nhªn M«h nh ngéu nhªn H nh.. S å m«h nh USDAHL Qu r nh r, ch rµn, ch dí mæ Ê îc hùc hön dùa rªn c së ph ng r nh c n b»ng nícvµ ph ng r nh c n b»ng é Èm Ê. Dßng ch rong lßng dén îc dôn o n heo m«h nh uõn Ýnh. M«h nh nµ cã kh n ng nh g c éng cña c c Õu è lu vùc qu m«rung b nh Õn sù h nh hµnh dßng ch. M«h nh HEC- vò nguªn ¾c Õn hµnh g quõ õng hµnh phçn: Lu vùc îc cha hµnh c c lu vùc bé phën. Mç mé bé phën lu vùc cã lîng ma ng è ång nhê vµ îc dôn o n rªng. Lîng ma îc c Þnh heo rung b nh û lö c c Óm ma nh c«ng høc X = α. X α (.37) 5

26 rong ã: X lµ lîng ma ¹ c c r¹m o ma; n lµ sè r¹m ma; α lµ hö sè û lö ha räng sè c Þnh õ phçn dön Ých khèng chõ cña õng r¹m ma. Lîng æn hê c Þnh b»ng c«ng høc Ýnh hêm cña Phllp [37,45] hoæc m«h nh hêm Green_Amp [37, 40]. Lîng ma höu qu c Þnh b»ng c ch khêu rõ æn hê ë rªn hoæc heo ph ng ph p SCS [37, 4, 44]. Hµm Ëp rung îc c Þnh heo êng n vþ æng hîp SCS, Snder ha Clark îc lîng dßng ch cña õng lu vùc con. C c dßng ch cña c c lu vùc con îc Ëp hîp l¹ vµ dôn o n Õp ôc uèng h¹ lu heo m«h nh Muskngum ha sãng éng häc. Trªn o¹n s«ng dôn o n sï îc bæ sung lîng dßng ch khu g a nh mé lu vùc con. DÔn o n lªn ôc nh vë îc dßng ch ë mæ c¾ khèng chõ. M«h nh HEC- cã kh n ng m«pháng êng qu r nh rªn lu vùc nhng vöc è u ho cña m«h nh chø Ð îc rªn õng o¹n nhá mé mµ kh«ng è u ång hê bé h«ng sè rªn oµn hö hèng. Nh vë, kh dùng c c m«h nh ma - dßng ch, h«ng hêng cçn Ò cëp vµ g quõ c c vên Ò sau : - VÊn Ò æn hê dßng ch : æn hê do h m hùc vë, do Ých äng rªn mæ lu vùc, do hêm, do bèc h, c c Õu è nh hëng Õn qu r nh hêm, bèc h, c ch Ð c éng cña é Èm ban Çu X dùng cêu róc Çng vµ cêu róc kh«ng gan cña m«h nh: rªn c së ph n Ých c chõ h nh hµnh dßng ch, lùa chän c c hµnh phçn dßng ch chýnh nh dßng ch mæ, dßng ch ngçm hoæc dßng ch mæ, dßng ch s mæ, dßng ch ngçm... vµ sau ã dùng c c s å lªn kõ c c hµnh phçn dßng ch. - VÊn Ò dôn o n dßng ch : CÇn lùa chän rong sè c c ph ng ph p dôn o n dßng ch mé ph ng ph p hých hîp ví cêu róc cña m«h nh. è ví c c líp m«h nh nhën høc, c c c ch ö lý kh c nhau cña ph ng r nh lîng r hêng îc chän Ó dôn o n ång hê cho dßng ch mæ, dßng ch s mæ vµ dßng ch ngçm Mé sè kõ qu øng dông m«h nh o n huû v n ë vö nam Ngµ na, rong vöc dù b o lò, nh g nh hëng cña vöc sö dông, kha h c bò mæ lu vùc vöc p dông m«h nh o n huû v n vµo vöc kh«phôc, kðo dµ ö lý sè löu ngµ cµng réng r. è ví nh ng vïng Ý îc nghªn cøu h vöc sö dông m«h nh o n cßn îc co lµ c«ng cô du nhê Ó Ýnh o n. Cïng ví vöc ph rón kü huë Ýnh o n cïng ví vöc p dông c«ng nghö h«ng n h hõ m¹nh cña vöc g quõ c c bµ o n sè rþ vµ kh n ng øng dông chóng rong ho¹ éng c nghöp cµng cã vþ hõ næ bë. 6

27 M«h nh o n îc kha h c sö dông sím nhê, õ n m 980, lµ m«h nh SSAR rong lünh vùc huû v n c«ng r nh vµ sau ã lµ rong vöc c nh b o, dù b o lò ë ång b»ng ch u hæ s«ng Cöu Long. M«h nh nµ còng îc p dông Ó dù b o lò cho hö hèng s«ng Hång vµ Th B nh ë ång b»ng B¾c Bé cho kõ qu kh quan [6]. M«h nh TANK îc sö dông vµo nh ng cuè cña hëp kû 80 hõ kû XX ë VÖ Nam. Sö dông m«h nh TANK kh a d¹ng, nhng hµnh ùu c b n nhê ¹ îc rong lünh vùc kh«phôc vµ bæ sung sè löu, lµ nh r¹ng phæ bõn nhê kh nghªn cøu huû v n ë níc a. M«h nh sö dông n g n, cã ý nghüa vë lý rùc quan, hých hîp ví c c s«ng suè võa vµ nhá [, 8]. Trong lünh vùc dù b o, ngoµ c c ph ng ph p øng dông ríc nh ph ng ph p Kalnhn - Mulacèp [3] ph ng ph p Ýnh dßng ch o¹n s«ng cã ga nhëp khu g a [8], m«h nh HMC [, 9, 43], ph ng ph p êng n vþ, ¼ng hê [3, ] cïng ví vöc sö dông c c m«h nh SSAR, TANK [9,3, ] c c m«h nh NAM [ 9, 8] SMART, USDAHL, SCS [7, 37, 4] ang îc rón kha nghªn cøu vµ cã nh ng kõ qu è ban Çu ¹ é chýnh c cho c c ªu cçu qu ho¹ch. Cïng ví sù ph rón cña hö h«ng n Þa lý, c«ng nghö GIS ang dçn chõm lünh c c øng dông rong vöc nhën c c h«ng n õ bò mæ lu vùc gãp phçn hóc È c c c«ng r nh nghªn cøu kha h c c c líp m«h nh huû éng lùc [, 7, 3, 45, 46]. Trong øng dông hùc Ôn ë VÖ Nam, nhòu m«h nh îc kha h c, vën dông lnh ho¹ phï hîp ví c c Òu kön vò sè löu. NhÒu kh vöc lªn kõ, æ hîp c c ph ng ph p Ýnh cã kh n ng em l¹ höu qu cao rªn c së Ën dông îc nhòu nguån h«ng n mµ kh«ng mé m«h nh n lî nµo cã hó kh qu îc []. Ví môc ªu Æ ra lµ øng dông m«h nh o n phôc vô qu ho¹ch lu vùc, Ò µ nµ lùa chän ph ng ph p SCS vµ m«h nh phçn ö h u h¹n sãng éng häc Ó g quõ bµ o n m«pháng lò vµ nh gýa c éng cña c c Òu kön sö dông Ê, h m hùc vë rªn lu vùc Õn dßng ch, phôc vô cho vöc è u ho qu ho¹ch sö dông Ê rªn lu vùc. 7

28 Ch ng c cë lý huõ cña ph ng ph p scs vμ m«h nh sãng éng häc mé chòu PH NG PH P phçn ö h u h¹n Kh c c m«h nh ph n Ých, do c c Òu kön ù nhªn cña chóng, c c Õu è îc m«pháng cã é dµ kh«ng ng øng, h ph ng ph p m«h nh sè îc sö dông. C c ph ng r nh ¹o hµm rªng cña c c m«h nh o n îc Êp Ø nhê sö dông ph ng ph p sa ph n h u h¹n hoæc phçn ö h u h¹n. Nhê sö dông c c Êp Ø nµ, c c bõn lªn ôc îc ha b»ng c c bõn rê r¹c mµ c c bõn rê r¹c nµ îc c Þnh ¹ c c Óm nó. Ph ng ph p nµ nh lµ mé vý dô, ph ng r nh ¹o hµm lªn ôc c Þnh p suê hñ lùc aþ mä n rong mòn Ýnh o n îc ha hõ bë mé sè c c ph ng r nh ¹ sè mµ c c ph ng r nh ¹ sè nµ c Þnh p suê hñ Ünh ¹ mé sè Óm cô hó. HÖ c c ph ng r nh ¹ sè nµ îc g b»ng ph ng ph p læp ma rën. Cã sù kh c nhau quan räng g a ph ng ph p sa ph n h u h¹n vµ ph ng ph p phçn ö h u h¹n lµ mé quan hö mí îc c Õn. Lî Ých lín cña ph ng ph p phçn ö h u h¹n lµ sù lnh éng cña nã rong qu r nh g bµ o n. C c øng dông cña ph ng ph p nµ ng lªn nhê c c u Óm cña nã vµ c c ph ng ph p g ph n Ých bao gåm c c Òu kön bªn kh«ng Òu vµ è ví c c bµ o n rong m«rêng kh«ng ång nhê hoæc kh«ng ¼ng híng. TÝnh lnh éng cña ph ng ph p phçn ö h u h¹n lµ g îc c c bµ o n hçn hîp nh lµ bµ o n vën chuón cã dòu kön bªn bõn æ nh lµ sù vën éng cña dßng ch. Trong bµ o n vò dßng ch sên dèc còng cã hó h nh dung r»ng mé vïng îc ph n cha hµnh c c phçn ö nhá ví mç Æc Ýnh vë lý rªng, b»ng c ch ã è ví mç mé phçn ö dßng ch îc m«rong Æc Ýnh cña c c Óm gao. Sö dông hö San - Venan vµo mç phçn ö ví hö c c ph ng r nh ¹ sè nhën îc õ Òu kön mµ dßng ch ph lªn ôc ¹ mç nó. C ch hêng dïng Ó m«ph ng ph p phçn ö h u h¹n kh«ng dõng nh lµ mé lëp luën mang Ýnh vë lý. Tha v sö dông è sè o n häc h sö dông hµm räng sè nµo ã, rong ã hö hèng c c ph ng r nh nhën îc do ªu cçu ph ng r nh sa ph n ho m n "ë s rung b nh". HÖ hèng c c ph ng r nh nhën îc rong ph ng ph p phçn ö h u h¹n cã cêu róc gèng nh rong ph ng ph p sa ph n h u h¹n. Trªn hùc Õ, ha ph ng ph p rê gèng nhau vµ è ví mé bµ o n nµo ã h chóng cã hó îc em Ð nh lµ ha qu r nh bóu dôn cña mé m«h nh o n n. Tu nhªn, c ch høc uê ph vµ ph rón hêng bóu hþ mé sù kh c nhau nµo ã. ThÝ dô 8

29 ch¼ng h¹n, d¹ng ù nhªn vµ n g n nhê cña phçn ö lµ d¹ng h nh am g c, lµm cho sù mªu rêng mé c ch lnh ho¹ h n, rong kh ã c c m¾ lí ù nhªn vµ n g n nhê rong ph ng ph p sa ph n h u h¹n lµ m¹ng vu«ng hoæc h nh ch nhë, nã kðm lnh éng h n. ThuËn lî kh c cña ph ng ph p phçn ö h u h¹n lµ c«ng høc chuón cña nã cã Ýnh chê rung gan mµ mç mé phçn ö cã hó cã c c g rþ rªng cho c c ham sè vë lý nh lµ c c ham sè vò dén ruòn vµ Ých r. Ó Êp Ø lu vùc s«ng b»ng c c phçn ö h u h¹n, lßng dén îc cha hµnh c c phçn ö lßng dén vµ sên dèc îc cha hµnh c c d ng øng ví mç phçn ö lßng dén sao cho: rong mç d dßng ch ra éc lëp ví d kh c vµ cã híng vu«ng gãc ví dßng ch rong phçn ö lßng dén. Trong mç d l¹ cha ra hµnh c c phçn ö sên dèc sao cho é dèc sên dèc rong mç phçn ö ng è ång nhê. VÖc m«pháng lu vùc b»ng c c phçn ö h u h¹n nh vë cho phðp chuón bµ o n ha chòu (D) rªn sên dèc hµnh bµ o n mé chòu (D) rªn sên dèc vµ rong s«ng. V vë, heo lý huõ Bephanh A. N. [3] cho phðp p dông m«h nh sãng éng häc mé chòu cho õng d sên dèc. M«h nh sãng éng häc ph ng ph p phçn ö h u h¹n nh g c éng cña vöc sö dông Ê rªn lu vùc Õn dßng ch îc dùng dùa rªn ha ph ng ph p: ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó m«qu r nh lan ruòn vë chê rªn sên dèc vµ rong lßng dén vµ ph ng ph p SCS Ó m«qu r nh æn hê rªn bò mæ lu vùc [3 5]... Ph ng ph p SCS C quan b o vö hæ nhìng Hoa Kú (97) ph rón mé ph ng ph p Ó Ýnh æn hê dßng ch õ ma rµo (gä lµ ph ng ph p SCS) [37, 4, 45]. Ta hê, rong mé rën ma rµo, é s u ma höu dông ha é s u dßng ch rùc Õp P e kh«ng bao gê vî qu é s u ma P. T ng ù nh vë, sau kh qu r nh dßng ch b¾ Çu, é s u níc bþ cçm g cã hùc rong lu vùc, F a bao gê còng nhá h n hoæc b»ng mé é s u níc cçm g cã hùc rong lu vùc, mæ kh c F a bao gê còng nhá h n hoæc b»ng mé é s u níc cçm g Òm n ng è a nµo ã S (h nh.). ång hê cßn cã mé lîng I a bþ æn hê ban Çu nªn kh«ng snh dßng ch, ã lµ lîng æn hê ban Çu ríc hê Óm snh níc äng rªn bò mæ lu vùc. Do ã, a cã lîng dßng ch Òm n ng lµ P - I a. Trong ph ng ph p SCS, ngê a g hõ r»ng Ø sè g a ha ¹ lîng cã hùc Pe vµ Fa h b»ng ví Ø sè g a ha ¹ lîng Òm n ng P - I a vµ S. VË a cã: F S P P I a e = (.) a 9

30 Tõ nguªn lý lªn ôc, a cã: P = P I F (.) e a a KÕ hîp (.) vµ (.) Ó g P e ( P I ) Pe = P I a a S (.3) ã lµ ph ng r nh c b n cña ph ng ph p SCS Ó Ýnh é s u ma höu dông ha dßng ch rùc Õp õ mé rën ma rµo [37]. H nh.: C c bõn sè cã æn hê dßng ch rong ph ng ph p SCS I a - é s u æn hê ban Çu, P e - é s u ma höu dông, F a - é s u hêm lªn ôc, P - æng é s u ma. Qua nghªn cøu c c kõ qu hùc nghöm rªn nhòu lu vùc nhá, ngê a dùng îc quan hö knh nghöm : Trªn c së nµ, a cã : I a = 0,S ( P 0.S) P e = (.4) P 0. 8S LËp å hþ quan hö g a P vµ P e b»ng c c sè löu cña nhòu lu vùc, ngê a m ra îc hä c c êng cong. Ó ªu chuèn ho c c êng cong nµ, ngê a sö dông sè höu cña êng cong, CN lµm h«ng sè. ã lµ mé sè kh«ng hø nguªn, lê g rþ rong kho ng 0 CN 00. è ví c c mæ kh«ng hêm hoæc mæ níc, CN = 00 ; è ví c c mæ ù nhªn, CN < 00. Sè höu cña êng cong vµ S lªn hö ví nhau qua ph ng r nh : 000 S = 0 (nch) ha 000 S = (mm) (.5) CN CN C c sè höu cña êng cong CN îc c quan b o vö hæ nhìng Hoa Kú lëp hµnh b ng Ýnh s½n [45] dùa rªn ph n lo¹ Ê vµ nh h nh sö dông Ê. 30

31 .. Ph rón ph ng ph p SCS Tõ c«ng høc (.4) hê r»ng nõu lëp å hþ quan hö g a P vµ P e b»ng c c sè löu cña nhòu lu vùc, ngê a m ra îc hä c c êng cong CN, vµ sö dông sè löu cña chóng lµm h«ng sè. ã lµ mé sè kh«ng hø nguªn, lê g rþ rong kho ng 0 < CN < 00. è ví c c mæ kh«ng hêm hoæc mæ níc, CN = 00; è ví c c mæ ù nhªn, CN < 00. é Èm cña Ê ríc rën ma ang Ð îc gä lµ é Èm hê k ríc. é Èm nµ îc ph n cha hµnh ba nhãm: é Èm hê k ríc rong Òu kön b nh hêng (ký höu lµ AMC II), rong Òu kön kh«(amc I) vµ rong Òu kön í (AMC III). è ví Òu kön kh«(amc I) hoæc Òu kön í (AMC III), c c sè löu êng cong ng ng cã hó îc su ra nh sau: 4,CN( II) CN( I) = (.6) 0 0,0568CN( II) 3CN ( II) vµ CN( III) = (.7) 0 0,3CN( II) Cho í, a mí chø Ýnh îc é s u ma höu dông ha é s u dßng ch rùc Õp rong mé rën ma rµo. B»ng c ch më réng ph ng ph p rªn, a cã hó m îc ph n bè heo hê gan cña æn hê dßng ch. B ng.. Ph n lo¹ c c nhãm é m hê k ríc (AMC) rong Ýnh o n lîng æn hê dßng ch cña ph ng ph p SCS. Nhãm AMC Mïa kh«ng ho¹ éng Tæng lîng ma 5 ngµ ríc (n) Mïa snh rëng I Nhá h n 0,5 Nhá h n,4 II 0,5 o,,4 o, III Trªn, Trªn, Trong 30 n m rë l¹, ph ng ph p SCS îc mé sè nhµ nghªn cøu sö dông bë v nã cho kõ qu kh æn Þnh vµ ng n cë rong vöc nh g dßng ch mæ. Bofu Yu [34] cho r»ng, kh n ng hêm bõn æ rong kh«ng gan ph n bè heo hµm sè mò, èc é ma bõn æ heo hê gan còng ph n bè heo hµm sè mò. C së lý luën cña ph ng ph p SCS cho phðp c nhën Ýnh hîp lý cña nã ví vöc nghªn cøu cêng é ma vµ kh n ng hêm hùc Õ bõn æ heo hê gan vµ kh«ng gan nh hõ nµo mé c ch rªng bö. è ví lu vùc kh«ng hêm ví kh n ng hêm lµ b»ng kh«ng, dßng ch ma 3

32 rµo c n b»ng ví lîng ma höu qu. Kh cêng é ma ng dçn, dßng ch ma rµo còng ng ví kh n ng hêm b nh qu n nhê Þnh. VÖc sö dông phæ bõn vµ cã höu qu cña ph ng ph p SCS rªn nhòu lu vùc nhá ë vïng n«ng h«n vµ hµnh phè lµm n snh Ò uê r»ng sù bõn æ cña èc é ma heo hê gan vµ cña èc é hêm heo kh«ng gan lµ quan räng nhê è ví nh ng lu vùc nhá vµ nh ng dßng ch rªng lî. Tammos [50] cho r»ng, ma r rªn Ê cha b o hoµ hêm vµo vµ lµm ng hó Ých Èm í í Ën kh mæ c¾ rë nªn b o hoµ, sau ã ma Õp ôc hªm vµo ¹o hµnh dßng ch bò mæ. V I a lµ æng lîng níc qu Þnh cho dßng ch b¾ Çu, rong c c sè h¹ng hñ v n vò ha æ nguån dön Ých, I a lµ nh nhau Ó æng lîng níc ã cã hó hêm vµo rø c kh ñ é b o hoµ rªn n vþ dön Ých cho nh ng chç Ê ¹o ra dßng ch Çu ªn. Do ã, mé c ch chýnh c h n Ó c Þnh æn hê ban Çu kh qu r nh ha æ nguån chõm u hõ h n c ch sö dông I a = 0.S hùc sù bë vöc sö dông mé m«h nh c n b»ng níc cho Ê ví lîng níc höu qu nhá nhê. Tõ ã a cã hó Ýnh îc phçn æn hê õ lu vùc: S Q = Pe S P S e (.8) VÖc dùng nh ng Õu è kü huë cho vöc ng nguån níc nh hö hèng c c con ª, Ëp, nh ng c«ng r nh ß há ph sö dông nh ng ph ng ph p n g n nhng chýnh c, do vë sö dông ph ng ph p SCS lµ mé rong c c g ph p è u. VÖn nghªn cøu rõng Vac-sa-va [3] nghªn cøu vµ m ra nh ng g rþ CN mí phï hîp ví Òu kön rõng Ba Lan, cô hó lµ rõng Kozence. Nh ng sè löu g m s rõng îc sö dông Ó vï c c b n å dµnh cho nh ng khu rõng vµ nh ng b n å Ê õ nh ng kõ ho¹ch qu n lý Ê. MÆc dï îc sö dông réng r, nhng ph ng ph p SCS bþ g m g rþ bë sù nhën høc lý huõ hõu chýnh c. ë Uah, ngê lªn kõ sè êng cong SCS ví dön Ých b o hoµ côc bé vµ hê r»ng vöc sö dông I a = 0.S cho æn hê ban Çu kh«ng ¹o ra kõ qu è rong vöc dù b o dßng mæ rõ kh S phô huéc vµo æng lîng ma [47, 48]. Ashsh Pande cïng c c céng sù [30] c Þnh dßng ch mæ cho lu vùc Karso, kõ hîp sö dông GIS vµ SCS S = 54 CN (.9) ( P 0.3S) Q = (.0) ( P 0.7S) 3

33 rong ã: Q lµ é s u dßng ch mæ (mm); P: lîng ma (mm); S: kh n ng hå phôc è a cña lu vùc sau 5 ngµ ma; I a = 0.3S é s u æn hê ban Çu (mm) (g rþ cña I a îc sö dông øng ví lu vùc Karso); é löch è a vµ è hóu îc quan s ng øng lµ 8.33% vµ 3.7%, n»m rong gí h¹n cho phðp. Ph ng ph p nµ cã hó îc p dông cho c c lu vùc kh c ë Ên é. Ph ng ph p SCS îc sö dông Ó höu chønh c c h«ng sè vµ Ýnh o n sè löu Çu vµo cho c c m«h nh hñ v n. Lashman Nandagr [44] rón kha vµ p dông ph ng ph p SCS vµo m«h nh KREC ¹ lu vùc s«ng Gurpurg huön Dakshna Kannada bang Karnaaka Ên é. M«h nh nµ lê sè löu Çu vµo lµ ma vµ lîng bèc h rùc Õp õ bò mæ lu vùc Ó dù b o dßng ch bò mæ. KÕ qu è vµ cho é chýnh c cao. Do hö hèng sè löu KTTV lµ rê ha hí, r r c nªn dén Õn h«ng n nghìo nµn, Òu nµ îc em Ð vµ kh¾c phôc b»ng vöc sö dông sè löu mé c ch khoa häc. NhÒu n m gçn Òu nµ îc hùc hön, mé sè Ò suê îc a vµo bæ sung cho sè löu ë qu m«kh«ng gan vµ hê gan ng øng Ó øng dông vµo c c m«h nh hñ v n cho hîp lý. Trong nhòu rêng hîp p dông cho lu vùc nµ h óng nhng cho lu vùc kh c h l¹ sa, do vë cçn ph ¹o ra ph ng ph p mí Ó cã hó ngo¹ su õ nh ng sè löu s½n cã heo c kh«ng gan vµ hê gan. Do vë vên Ò dù b o dßng ch cho nh ng lu vùc hë lµ môc Ých cña Lashman Nandagr [44]. Trong ã Ò cëp í vöc sö dông m«h nh hñ v n nh g dßng ch a vµo m«h nh: Th«ng sè è u ho m«h nh c n b»ng níc rªn ph¹m v lu vùc. VÖc hùc hön vµ kóm ra m«h nh vë lý vò c n b»ng níc. VÖc hö nghöm c c c ch kh c nhau Ó gh l¹ dôn bõn dßng ch rå höu chønh nh ng m«h nh hñ v n. Mé m«h nh hoµn chønh ªu cçu cçn nh g sù ph n bè heo kh«ng gan vµ hê gan cña Ê c c c h«ng sè nguån níc. Trong suè vµ hëp kø l¹, nh ng kü s vµ c c nhµ nghªn cøu hó hön sù Ëp rung vµo vên Ò p dông c c c«ng nghö GIS vµ vö nh c m quang õ a Ó rých ra nh ng h«ng sè bò mæ Ê, n mµ ån ¹ nh lµ bíc Çu Õp cën hîp lý mí rong c c m«h nh hñ v n. Ví nh ng Õn bé kü huë c«ng nghö m Ýnh: GIS vµ RS rë hµnh c«ng cô h u höu Ó æ hîp kh«ng gan vµ ph kh«ng gan lµm c së d löu cho m«h nh hñ v n. Chandana Gangodagamage [35] ph rón ph ng ph p êng hñ v n Mkngum cho lu vùc s«ng Baa lµ phô lu cña lu vùc s«ng Yamua cña Ên é. B n å hñ v n n vþ, 33

34 êng dßng lµ c së ¹o hµnh m«h nh chýnh hèng. ILWIS, ERDAS, vµ b n å AuoCad îc sö dông. Sö dông vö nh RS vµ GIS nh g sù bõn æ vò mæ kh«ng gan c c Õu è hñ lùc, sö dông lµm Çu vµo cña m«h nh [49]. Dù b o Çu ra îc hùc hön hµnh c«ng êng ph n gí è nh lµ dön Ých ngçm. Dù b o Çu ra vµ m«pháng vöc sö dông sè êng cong SCS. Ph ng ph p SCS bao gåm sù m«quan hö Ê bao phñ (kóu bao phñ, Ê dïng vµ Òu kön hñ lùc) nhãm Ê hñ lùc vµ sè CN. Sè CN ¹ dön cho Òm n ng dßng mæ cña Ê hñ lùc bao phñ phøc hîp. B ng.. Sù bõn æ æn hê ban Çu vµ lîng cçm g Òm n ng lín nhê rong Ê vµ Òu kön che phñ Ê vµ Òu kön che phñ Quan hö ví S Khu vùc Ê en Òu kön AMC vµ AMC3 I a = 0.S Khu vùc Ê en Òu kön AMC I a = 0.S TÊ c c c khu vùc kh c I a = 0.3S C c Òu kön Èm kú ríc (AMC) - AMC lµ b ng phô lôc mµ rêng Òu kön dßng mæ kh c nhau nõu Òu kön ma ng ù. Quan s 5 ngµ rong Òu kön ma sím ï heo møc é s¾p Õp heo ªu chuèn. B ng.3. Òu kön AMC Líp AMC AMC (mm) Òu kön AMC I <35 Ê kh«nhng cã Óm s ng AMC II Òu kön rung b nh AMC III >5.5 Ê b o hoµ, ma næng h¹ cña rën ma nhá.3. Ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ross B.B vµ nnk. [46] dïng m«h nh sãng éng häc ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó dù b o nh hëng cña vöc sö dông Ê Õn qu r nh lò. Ma vî hêm lµ Çu vµo cña m«h nh. Ph ng ph p phçn ö h u h¹n sè kõ hîp ví ph ng ph p sè d cña Galerkn îc sö dông Ó g hö ph ng r nh sãng éng häc cña dßng ch mé chòu. VÖc p dông lý huõ phçn ö h u h¹n Ó Ýnh o n dßng ch îc Zenkewcz vµ Cheung (965) [38, 39] khë íng. C c c g sö dông ph ng ph p nµ Ó ph n Ých vên Ò dßng ch hêm. NhÒu nhµ nghªn cøu kh c còng p dông ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó g quõ c c vên Ò cña dßng ch Oden vµ Somog 34

35 (969), Tong (97) [9, 3, 37 39]. Judah (973) [9, 3, 4] Õn hµnh vöc ph n Ých dßng ch mæ b»ng ph ng ph p phçn ö h u h¹n. T c g sö dông ph ng ph p sè d cña Galerkn rong vöc dùng m«h nh dôn o n lò vµ hu îc kõ qu ho m n kh m«h nh îc p dông cho lu vùc s«ng ù nhªn. T c g cho r»ng m«h nh phçn ö h u h¹n d¹ng nµ gæp Ý khã kh n kh lu vùc cã h nh häc phøc ¹p, sö dông Ê a d¹ng vµ ph n bè ma ha æ. Ph ng ph p phçn ö h u h¹n kõ hîp ví ph ng ph p Galerkn cßn îc Al-Mashdan vµ Talor (974) p dông Ó g hö ph ng r nh dßng ch mæ ë d¹ng v«híng[5]. So ví c c ph ng ph p sè kh c, ph ng ph p phçn ö h u h¹n îc co lµ æn Þnh h n, hé ô nhanh h n vµ ß há Ý hê gan ch¹ h n. Coole vµ Mon (976) [4] còng p dông ph ng ph p Galerkn kh g b»ng ph ng ph p phçn ö h u h¹n cho dßng ch rong kªnh hë vµ hu îc kõ qu è. nh hëng kü huë æng hîp hê gan kh c nhau còng îc nh g. Ph ng ph p phçn ö h u h¹n Æc bö îc øng dông vµo vöc nh g nh hëng cña nh ng ha æ rong sö dông Ê Õn dßng ch lò v lu vùc cã hó îc cha hµnh mé sè h u h¹n c c lu vùc con ha c c phçn ö. Nh ng Æc Ýnh huû v n cña mé hoæc Ê c c c phçn ö cã hó îc ha æ Ó Ýnh o n c c c éng Õn ph n øng hñ v n cña oµn bé hö hèng lu vùc. Desa vµ Abel (97) [43] kó ra nh ng bíc c b n rong ph ng ph p phçn ö h u h¹n nh sau:. Rê r¹c ho khè lªn ôc: Khè lªn ôc, øc lµ hö hèng vë lý ang nghªn cøu îc cha hµnh mé hö hèng ng ng gåm nh ng phçn ö h u h¹n. VÖc rê r¹c ho hùc sù lµ mé qu r nh c n nh¾c v sè lîng, kých híc vµ c ch s¾p Õp cña c c phçn ö h u h¹n Òu cã lªn quan Õn chóng. Dï vë cçn c Þnh mé phçn ö sao cho b o oµn îc Ýnh chê ång nhê hñ v n rong mç phçn ö. TÝnh chê ång nhê huû lùc còng lµ mé môc ªu cçn em Ð Õp heo kh ¹o ra lí. Cã hó sö dông mé sè lîng lín c c phçn ö, nhng sè lîng c c phçn ö hêng h¹n chõ do nh ng Òu kön rµng buéc hê gan vµ knh phý. Mé lu vùc g huõ îc sö dông Ó mnh ho¹ cho qu r nh nµ. Lu vùc bao gåm mé dßng chýnh vµ mé nh nh lín. C ha nh nh nµ Òu îc a vµo s å dßng ch. Ba lu vùc con ha b dßng ch rªn mæ îc c Þnh. Ngoµ ra, ba kªnh cã hó îc c Þnh. Dï vë, bê kú sè lîng b dßng ch bò mæ ha kªnh cã hó c Þnh nõu nh cã sè löu mæ c¾ ngang cña kªnh. Bíc Õn hµnh Õp heo lµ c Þnh c c hµnh phçn cña kªnh. C ch høc n g n 35

36 nhê lµ cha mç mé rong 3 kªnh hµnh mé sè lîng c c o¹n b»ng nhau hých hîp. Tõ nh ng nó cña c c phçn ö kªnh nµ kî c c c c êng ra phýa ngoµ lµm ranh gí cña c c lu vùc con hµnh mé phçn ö kªnh. Trong rêng hîp cã mé lu vùc hùc Õ h c c b n å Þa h nh cña khu vùc sï cung cêp c së cho vöc v¹ch ra c c ranh gí nµ. C c êng nµ c Þnh c c d rong ã dßng ch mæ dôn ra mé c ch éc lëp ví c c d kh c vµ heo híng vu«ng gãc ví dßng ch rong c c phçn ö kªnh. Kh nöm nµ cho phðp cã hó sö dông vöc ph n Ých mé chòu. C c phçn ö bæ sung îc h nh hµnh b»ng c ch vï c c êng song song ví c c phçn ö kªnh, b»ng c ch ã cha mç mé d hµnh mé hö hèng c c phçn ö. XÐ b dßng ch mæ hø nhê, qu r nh g lµ qu r nh ph n Ých phçn ö h u h¹n cho õng d ví ma vî hêm lµ Çu vµo Ó m ra dßng ch mæ ch vµo kªnh dén. Sau ã ph n Ých phçn ö h u h¹n cho kªnh dén îc hùc hön ng ù nh ví mé d dßng ch mæ rªng lî Ó m ra lu lîng rong kªnh dén ¹ vþ rý c c nó phçn ö kªnh. Qu r nh nµ îc læp l¹ cho c c b dßng ch cßn l¹ Ó m îc qu r nh lu lîng ¹ nó h¹ lu cña oµn bé lu vùc. VÖc nh sè óng c c phçn ö b dßng ch sï chø ra îc chýnh c õng phçn ö, d vµ b dßng ch..lùa chän m«h nh bõn sè cña rêng: Bíc nµ bao gåm vöc lùa chän c c méu g Þnh vò c c bõn cña rêng rong õng phçn ö vµ g n c c nó cho õng phçn ö. C c hµm sè m«pháng Êp Ø sù ph n bè cña c c bõn cña rêng rong õng phçn ö h u h¹n lµ c c ph ng r nh hñ éng häc lªn ôc vµ éng lîng. HÖ ph ng r nh nµ îc chøng á cã hó p dông îc cho c dßng ch rªn mæ vµ dßng ch rong kªnh. Ph ng r nh lªn ôc: Q A q = 0 Ph ng r nh éng lîng Q Q = ga( S S ) ga f A (.) (.) rong ã: Q - Lu lîng rªn b dßng ch rªn mæ hoæc rong kªnh; q - dßng ch bæ sung ngang rªn mé n vþ chòu dµ cña b dßng ch (ma vî hêm è ví b dßng ch rªn mæ vµ vµ Çu ra cña dßng ch rªn mæ è ví kªnh dén); A- DÖn Ých dßng ch rong b dßng ch rªn mæ hoæc rong kªnh dén; - kho ng c ch heo 36

37 híng dßng ch ; hê gan; g ga èc räng rêng; S é dèc cña b dßng ch ; Sf é dèc ma s ; é s u dßng ch. VÖc Êp Ø sãng éng häc îc p dông è ví ph ng r nh éng lîng. ã lµ sù lùa chän è nhê v c c Òu kön bªn vµ Òu kön ban Çu chø cçn p dông è ví ph ng r nh lªn ôc. TÝnh óng ¾n cña qu r nh nµ îc nã Õn rong nhòu µ löu (Lghhll vµ Wham, 955; Woolhser vµ Lgge, 967) [,3, 43]. VÖc Êp Ø éng häc ß há sù c n b»ng g a c c lùc räng rêng vµ qu n Ýnh rong ph ng r nh éng lîng vµ dßng ch lµ hµm sè chø phô héc vµo é s u. Do ã ph ng r nh éng lîng cã hó ró gän vò d¹ng: S = S f (.3) Ph ng r nh (.) cã hó bóu dôn dí d¹ng ph ng r nh dßng ch Òu nh ph ng r nh Chez hoæc Mannng. Ph ng r nh Mannng îc chän cho vöc g nµ: / 3 Q = R S / A (.4) n rong ã: R - b n kýnh huû lùc (dön Ých/chu v í); n- hö sè nh m Mannng. Sau kh Êp Ø sãng éng häc sï cßn l¹ ha bõn cña rêng cçn c Þnh lµ A vµ Q. C ha Òu lµ nh ng ¹ lîng cã híng, do vë cã hó p dông s å mé chòu. Kh îc bóu dôn rong d¹ng Èn ¹ c c Óm nó, A vµ Q cã hó îc co lµ ph n bè rong õng phçn ö heo nh sau: n [ ]{ } A(,) A * (,) = N ( ) A ( ) = N A (.5) n = [ ]{ } Q(,) Q * (,) = N ( ) Q ( ) = N Q (.6) = rong ã: A() - dön Ých, lµ hµm sè chø phô huéc vµo hê gan; Q() - lu lîng, hµm sè chø phô huéc vµo hê gan; N() - hµm sè né su; n - sè lîng nó rong mé phçn ö. è ví mé phçn ö êng mé chòu, n = vµ: A * (,) = N () A () N ()A () (.7) Q * (,) = N ()Q () N ()Q () (.3) rong ã: N ( ) = vµ N ( ) = ví (, ) Δ Δ C c hµm né su hêng îc co lµ c c hµm o¹ é v chóng c Þnh mè quan hö 37

38 g a c c o¹ é æng hó vµ Þa ph ng ha ù nhªn. C c hµm né su è ví c c phçn ö êng îc bµn luën ng è kü rong nhòu bµ võ vò phçn ö h u h¹n (Desa vµ Abel, 97; Huebner, 975)[,, 3 5]. 3.T m hö ph ng r nh phçn ö h u h¹n: VÖc m c c ph ng r nh phçn ö h u h¹n bao gåm vöc dùng hö ph ng r nh ¹ sè õ Ëp hîp c c ph ng r nh v ph n c b n. Cã bèn qu r nh hêng îc sö dông nhê lµ ph ng ph p rùc Õp, ph ng ph p c n b»ng n ng lîng, ph ng ph p bõn hªn vµ ph ng ph p sè d cã räng sè. Ph ng ph p sè d cã räng sè cña Galerkn îc dïng Ó hõ lëp c c ph ng r nh v nã chøng á lµ mé ph ng ph p è è ví c c bµ o n vò dßng ch mæ (Judah, 973; Talor vµ nnk, 974)[5]. Ph ng ph p Galerkn cho r»ng Ých ph n: N RdD = 0 (.8) D D: khè chøa c c phçn ö. R: sè d îc g n räng sè rong hµm né su N Do ph ng r nh (.8) îc võ cho oµn bé kh«ng gan nghöm nªn nã cã hó îc p dông cho õng phçn ö nh dí, ë ã hµm hö nghöm sï îc ha hõ vµo ph ng r nh (.8) vµ lê Ých ph n heo õng phçn ö cña kh«ng gan : NE = De Q N A& q dd e = 0 (.9) rong ã: NE : sè phçn ö rong ph¹m v Ýnh o n. A & : ¹o hµm heo hê gan cña A. D e : ph¹m v cña mé phçn ö. XÐ rªng mé phçn ö, ph ng r nh (.9) rë hµnh: N N j { Q} N N { A& j } Nq dd D e e = 0 (.0) è ví phçn ö lµ o¹n h¼ng, ph ng r nh nµ cã hó võ nh sau N N j Q NN j A N q d = 0 (.) { } { &} LÊ Ých ph n cña õng sè h¹ng rong (.): N N j d Q = N N { } d{ Q} N N N N N N 38

39 N N d = d = ( ) d = T ng ù, lê Ých ph n cña Ê c c c sè h¹ng kh c, cuè cïng nhën îc: N N j { } { } d Q Q = =[F Q ]{Q} 3 6 ( NN) d{ A& j } Δ { A& } = 6 3 N dq = Δ q = q {F q } = [F A ]{A*} KÕ hîp ba sè h¹ng cho ph ng r nh è ví mé phçn ö h u h¹n uõn Ýnh: [F A ] { &A }[F Q ]{Q} - q{f q } = 0 (.) NÕu ¹o hµm cña dön Ých heo hê gan îc lê Êp Ø ë d¹ng: &A () = [A(Δ) - A()]/Δ ph ng r nh (.) rë hµnh: Δ [F A] {A} Δ - Δ [F A] {A} [F Q ]{Q} - q{f q } Δ = 0 (.3) HÖ ph ng r nh hõ lëp cho lí phçn ö h u h¹n gåm n phçn ö îc hõ lëp sao cho cã hó bao hµm îc oµn bé sè phçn ö. ë, do c c d îc dôn o n mé c ch éc lëp nªn ph ng r nh æng hîp cçn ph võ cho õng d vµ õng kªnh dén. 4. G hö ph ng r nh cho vðc c c bõn cña rêng ¹ c c nó. HÖ ph ng r nh phçn ö h u h¹n (.3) ví c c Èn sè lµ c c bõn ¹ c c nó cã hó îc g b»ng ph ng ph p khö Gauss. HÖ ph ng r nh ph uõn cçn ph g h«ng qua c c bíc læp. C c Òu kön ban Çu cã hó lµm hö ph ng r nh rë nªn n g n h n. VÝ dô è ví mé d chøa n phçn ö uõn Ýnh vµ n nó, rªn c c b dßng ch sên dèc cña kªnh ¹ hê Óm = 0, cã mé vµ sè h¹ng sï b»ng 0. Ph ng r nh phçn ö h u h¹n rë hµnh: Δ [F A] {A} Δ = {f q } (.4) 39

40 Sau kh g ång hê hö ph ng r nh nµ m c c Èn {A}, ph ng r nh Mannng îc sö dông Ó m c c Èn {Q}. Òu kön bªn Õp heo cã hó lµm n g n ho vöc g hö ph ng r nh lµ lu lîng b»ng 0 ë mä hê Óm ¹ c c bªn rªn hoæc ¹ c c nó cña c c d vµ kªnh dén. Cã mé ngo¹ lö lµ rêng hîp ng ù nh è ví 3 b dßng ch sên dèc vµ 3 kªnh dén kh lu lîng ë mä hê Óm ¹ nó rªn cïng cña kªnh hø 3 lµ æng cña c c lu lîng ¹ c c nó dí cña kªnh kh c. C c g rþ A vµ Q m îc ¹ mé bíc hê gan sï îc a vµo ph ng r nh phçn ö h u h¹n Ó m c c g rþ A, Q ë bíc hê gan Õp heo. C c g rþ {A}Δ, {Q}Δ ¹ mé bíc hê gan Ýnh o n sï rë hµnh c c g rþ {A} vµ {Q} rong bíc hê gan Ýnh o n Õp heo. Qu r nh nµ îc hùc hön cho Õn kh m îc kõ qu cçn hõ. 5. Tæng hîp hö ph ng r nh ¹ sè cho oµn bé mòn Ýnh o n: HÖ ph ng r nh hõ lëp cho lí phçn ö h u h¹n gåm n phçn ö îc hõ lëp sao cho cã hó bao hµm îc oµn bé sè phçn ö. ë, do c c d îc dôn o n mé c ch éc lëp nªn ph ng r nh æng hîp cçn ph võ cho õng d vµ õng kªnh dén. Qu r nh æng hîp hö ph ng r nh cho n phçn ö uõn Ýnh ví (n) nó îc hùc hön nh rong c«ng r nh [3] Mé c ch Öm cën kh c Ó g quõ bµ o n kh sè löu Þa h nh lßng dén hõu. Kh ã cçn hõ Õn hµnh mé sè hñ huë Ó ha bõn A b»ng Q. Ph ng r nh Mannng cã hó võ l¹ lµ: / 3 A / 5 / 3 / = A. S A S (.5) / 3 Q = n P np A 5 / 3 = np S / 3 / Q np A = S / 3 / 0.6 Q 0.6 VÕ dí d¹ng æng qu np A = S / 3 / β Q β Æ np S / 3 / β = α A = αq β Trong ph ng r nh Mannng β = 0.6. Kh ã cã hó võ : Q β Q αβ Q = q (.6) Æ αβq β = μ, ph ng r nh (.6) rë hµnh: Q Q μ = q (.7) 40

41 DÔ dµng nhën hê, p dông ph ng ph p phçn ö høu h¹n (nhën îc: [ F ]{ Q} μ [ F ]{ Q& } = { f } Q [ F ]{ Q& } = { f } [ F ]{ Q} A A q Q q μ (.8) Æ Q = ( Q Δ Q ), ph ng r nh (.8) rë hµnh: μ [ FA ]{ Q Δ} = Δ { fq} μ[ FA ]{ Q } [ FQ ]{ Q} Δ Δ{ fq} μ[ F A ]{ Q } 0.5Δ [ F Q ]{ Q } Δ[ F Q ]{ Q } Δ Δ 0.5 [ μ[ F ] 0.5Δ [ F ]]{ Q } = Δ { f } μ{ F } 0. Δ[ F ] = A [ B]{ Q Δ } = [ C]{ Q } [ Fq ] Δ Q [ ]{ Q } Δ q Δ A 5 Q BÓu høc cuè cïng sï lµ: { Q Δ } = [ B] [ C]{ Q } [ B] { Fq } Δ (.9) Ph ng r nh (.9) cã hó g îc chø phô huéc vµo lu lîng. Sè löu o ¹c dßng ch õ c c b dßng ch sên dèc cña Crawford vµ Lnsle (966)[4] îc sö dông Ó kóm ra Ýnh óng ¾n cña ch ng r nh dôn o n lò è ví dßng ch sên dèc. Ph ng ph p Êp Ø b»ng phçn ö h u h¹n cho kõ qu cã hó ho m n mæc dï vöc lê hö sè Mannng bõn æ heo é s u cã hó cßn cho kõ qu è h n n a. M«h nh nµ cßn cã hó p dông cho c lu vùc lín rong ù nhªn (Ross, 975). C c phðp kóm ra sù hé ô, Ýnh æn Þnh vµ nh hëng cña cña vöc ph n bè c c lí «kh c nhau Õn dßng ch lò còng îc Ð Õn (Ross, 975)[46]..4. NhËn Ð vò kh n ng sö dông m«h nh Ví g hõ cña m«h nh phçn ö h u h¹n sãng éng häc cã hó cha lu vùc ra hµnh c c phçn ö rê ch Õ, kh ã cã hó Ýnh o n m«pháng dßng ch snh ra õ ma øng ví õng phçn ö cña lu vùc, h«ng qua vöc p dông m«h nh sãng éng häc mé chòu. Ma höu qu rªn lu vùc îc Ýnh h«ng qua ph ng ph p SCS, ph ng ph p nµ cã Ýnh Õn c æn hê ban Çu cêng é hêm lªn ôc vµ é Èm ríc lò nªn vöc Ýnh ma höu qu heo ph ng ph p nµ lµ ng è chýnh c. VÖc kõ hîp m«h nh phçn ö h u h¹n sãng éng häc ví ph ng ph p Ýnh æn hê do hêm SCS sï cho kõ qu m«pháng chýnh c nhê. HÖn na ví c«ng nghö GIS vöc cha lu vùc hµnh c c phçn ö vµ c Þnh h«ng sè lu vùc cã huën lî, song c«ng nghö nµ mí bíc Çu îc a vµo øng dông rong huû v n ë níc a vµ c c b n å sö dông lµ c c b n å chuªn ngµnh, cha sö dông ªu chý SCS do vë vöc nhën h«ng sè õ c c phçn 4

42 ö cßn gæp khã kh n. Tu nhªn ví u Óm cña nã, nªn chóng «m¹nh d¹n lùa chän m«h nh sãng éng häc ph ng ph p phçn ö h u h¹n kõ hîp ví ph ng ph p SCS Ó m«pháng qu r nh æn hê vµ ph rón dßng ch rªn bò mæ lu vùc [4] vµ rong lßng dén, qua ã bíc Çu nh g c éng cña vöc sö dông Ê Õn dßng ch lu vùc s«ng ngß. Ch ng 3 sï r nh bµ cô hó mé sè kõ qu hùc hön ý ëng nµ cho lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ, Ønh Qu ng Ng. 4

43 Ch ng 3 HÖu chønh ph ng ph p SCS vμ p dông m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n Ó m«pháng lò vμ nh g nh hëngcña vöc sö dông Ê rªn lu vùc s«ng vö r¹m an chø 3.. Òu kön Þa lý ù nhªn lu vùc s«ng vö r¹m an chø 3... VÞ rý Þa lý S«ng VÖ b¾ nguån õ vïng nó cao Trêng S n, cã o¹ é Þa lý lµ vü b¾c, knh «ng, vþ rý r¹m An ChØ cã o¹ é knh «ng; s«ng VÖ n»m gän rong Ønh Qu ng Ng, phýa b¾c vµ phýa g p ví s«ng Trµ Khóc, phýa nam g p Ønh B nh Þnh vµ phýa «ng g p bón (H nh 3.4) [6] Þa h nh N»m ë sên phýa «ng d Trêng S n, Ønh Qu ng Ng cã Þa h nh kh phøc ¹p, gåm mòn nó, rung du vµ ång b»ng ví nhòu nh nh nó õ d Trêng S n ch¹ ra Ën vïng ång b»ng ven bón, ¹o nªn nh ng hung lòng ch¹ heo híng nam - «ng b¾c. Þa h nh nã chung rªn lu vùc cã é cao rung b nh bõn éng õ m, cã nh ng Ønh nó cao rªn 000 m; Þa h nh dèc, cã u hõ hêp dçn heo híng nam - «ng b¾c vµ - «ng.vïng rung du gåm nh ng å nó hêp, nhêp nh«, é cao m, é dèc Þa h nh cßn ng è lín. Vïng ång b»ng n»m ë h¹ lu c c dßng s«ng, nh n chung Þa h nh kh«ng îc b»ng ph¼ng, é cao kho ng 00 m. (H nh 3.) [3] Þa chê, hæ nhìng Þa chê vïng nghªn cøu bao gåm nhòu cêu róc Þa chê ví chõ é kõn ¹o, hµnh phçn h¹ch häc kh c nhau. Æc Óm s«ng ngß, chõ é hñ v n vµ cña vïng nghªn cøu phô huéc mé phçn quan räng vµo Æc Óm Þa chê, do ã vöc nghªn cøu Æc Óm kõn ¹o hµnh phçn h¹ch häc rªn c c lu vùc s«ng sï gãp phçn Ých cùc rong böc c Þnh nguªn nh n lò lô vïng nµ [7]. Sau lµ mé sè Æc Óm chýnh vò Þa chê cña lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ. Thµnh phçn Ê nòn ë bao gåm: granul mafc, g na grana, corder, hpersen, g na, phõn amphbol, bo, amphbo, mgma, m nhëp gran, granodor, mgma (phøc hö Chu La- Ba T γ cb). Thµnh ¹o Ö ø ë lu vùc gåm: Ö ø kh«ng ph n cha (aq): cué, c, bé ph n bè däc hung lòng s«ng vµ hçn hîp cué, sá d m c, bé (adpq) ë T Nam øc Phæ. PhÇn cßn l¹ cña lu vùc lµ c c hµnh ¹o c, bé cã nguån gèc bón (mq m, vmq m -3, mvq IV - ). 43

44 H nh 3.. B n å Þa h nh lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 44

45 H nh 3.. B n å hön r¹ng sö dông Ê lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 45

46 T nh h nh hæ nhìng: Ê rªn lu vùc rê a d¹ng, gåm 6 nhãm Ê. ë vïng å nó cã c c lo¹ Ê nh Ê á vµng rªn bõn chê vµ Ê sð, chõm phçn lín dön Ých. ë vïng ång b»ng cã c c lo¹ Ê nh: c, Ê phï sa, Ê m vµ Ê á vµng. Ê m vµ Ê m b¹c mµu n»m ë vïng cao, Ê en, Ê á vµng lµ lo¹ Ê ph n bè réng r ë mòn nó, hµnh phçn c gí nhñ, hých hîp Ó rång c c lo¹ c c«ng nghöp [5]. (H nh 3.) Líp phñ hùc vë Rõng ù nhªn rªn lu vùc cßn Ý, chñ Õu lµ lo¹ rõng rung b nh vµ rõng nghìo, phçn lín ph n bè ë nó cao [5]. Vïng nó cao cã nhòu l m hæ s n quý. Vïng å nó cßn rê Ý rõng, ¹ bé phën lµ å nó räc vµ Ê rång c c«ng nghöp, c bô, ngoµ ra ë vïng h¹ lu cã Ê rång n ng ré en d n c [4]. Ví é che phñ cña c c lo¹ rõng îc r nh bµ rong b ng 3.. B ng 3.. Líp phñ hùc vë heo møc é che n vµ û lö % so ví lu vùc [7] STT Lo¹ h nh líp phñ Tû lö % so ví dön Ých lu vùc Møc é n che (%) Rõng rëm hêng anh c l réng nhö í gã mïa bþ c éng Rõng ha rông l hoæc r ng c bô cã c gç r r c C rång n«ng nghöp ng¾n ngµ 37.3 < KhÝ hëu Trong mïa hì, lu vùc chþu nh hëng cña luång kh«ng khý nhö í Ên é D ng, kh«ng khý Ých ¹o vµ Ýn phong mïa hì - luång kh«ng khý nhö í õ Th B nh D ng hæ í. Luång kh«ng khý Ých ¹o cã Æc Ýnh nãng, Èm. Luång kh«ng khý nhö í õ Th B nh d ng dþu m vµ Èm h n. Luång kh«ng khý nhö í õ Ên é D ng hæ í níc a vµo Çu mïa hì, cã Æc Ýnh nãng vµ Èm, g ra ma vµo Çu mïa hì - ma Óu m n. Æc bö kh luång kh«ng khý nµ vî qua d Trêng S n, do höu øng ph n rë nªn nãng vµ kh«- gã mïa T Nam. Song, b n h n c c luång kh«ng khý rªn chø cã hó g ra ma kh cã nh ng nhôu éng hê Õ nh b o, p hêp nhö í, d hé ô nhö í vµ fr«n l¹nh... [7] 46

47 H nh 3.3. B n å rõng lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 47

48 Gã: Hµng n m cã ha mïa gã chýnh: gã mïa «ng b¾c vµ gã mïa nam. Tuú heo Òu kön Þa h nh mµ gã hþnh hµnh rong c c mïa cã sù kh c nhau g a c c n. Tu vë rong mïa «ng, híng gã chýnh lµ híng b¾c, b¾c vµ «ng b¾c; cßn rong mïa h¹, chñ Õu lµ gã nam vµ «ng nam. NhÖ é kh«ng khý: NhÖ é kh«ng khý rung b nh n m bõn æ rong ph¹m v õ 00C - 0 C ë vïng nó cao (> 500 m) Õn 50C - 6 0C ë vïng ång b»ng ven bón. é Èm kh«ng khý: é Èm kh«ng khý uö è rung b nh n m õ 3,6 mb, rong mïa h¹, é Èm uö è rung b nh h ng õ 8-3 mb ¹ c c hung lòng vµ ång b»ng, rong mïa «ng, é Èm uö è rung b nh h ng b»ng kho ng - 8 mb, hêp nhê vµo h ng I ¹ kho ng 9 -,5 mb. Bèc h : Lîng bèc h rung b nh n m ( o b»ng èng Pche) bõn æ rong ph¹m v õ 640 mm Õn 900 mm. Ma: Lîng ma rung b nh hµng n m cña rªn lu vùc bõn éng m¹nh heo kh«ng gan, n ma nhòu nhê cã hó ¹ í rªn 3600 mm cßn n ma Ý nhê chø kho ng 600 mm. ChÕ é ma rong n m h nh hµnh ha mïa râ rö: mïa ma vµ mïa kh«. Mïa ma b¾ Çu muén, hêng õ h ng IX vµ chø kðo dµ Õn h ng XII. Lîng ma cña 4 h ng mïa ma chõm kho ng 65% - 85% æng lîng ma n m. Mïa kh«kðo dµ í 8 h ng nhng cã æng lîng ma chø chõm 5% - 35% æng lîng ma n m M¹ng lí s«ng suè vµ nh h nh nghªn cøu hñ v n So ví c c hö hèng s«ng kh c rªn d duªn h Nam Trung bé h s«ng VÖ huéc lo¹ nhá, n»m rän rong Ønh Qu ng Ng lu vùc cã æng dön Ých lµ 60km. Dßng chýnh s«ng dµ 9 km b¾ nguån õ Níc Vo ë é cao 070m vµ æ ra bón «ng ¹ Long Khª. MË é s«ng suè rong lu vùc ¹ kh cao 0,79km/km ng øng ví æng chòu dµ oµn bé s«ng suè lµ 995km. N»m rong d ven bón, phçn dön Ých å nó chõm dön Ých rê nhá nªn é cao b nh qu n lu vùc chø ¹ 70m. é dèc b nh qu n lu vùc ¹ 9,9%. HÖ sè uèn khóc cña dßng chýnh lµ kh«ng cao,3. PhÇn hîng lu vµ rung lu dµ kho ng 60 km, dßng ch nhá hñp, ng è h¼ng. PhÇn h¹ lu õ NghÜa Hµnh Õn cöa s«ng Lßng S«ng më réng h n. Cã nhòu å nó sã vµ nh ng d cån c ven bón nªn m¹ng lí s«ng vïng h¹ lu ph rón ch»ng chþ. [5,7] 48

49 H nh 3.4. B n å m¹ng lí s«ng vµ c c r¹m khý îng, hñ v n lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 49

50 HÖ hèng s«ng VÖ cã 5 phô lu cêp I cã chòu dµ lín h n 0km ph rón m¹nh vò bê r. DÖn Ých bê r chø lín gêp,63 lçn dön Ých bê ph, nhng oµn bé chòu dµ s«ng suè bê r lín gêp 3,5 lçn bê ph. HÖ sè kh«ng c n b»ng lí s«ng í 3,5 rong kh hö sè kh«ng è øng chø ¹ 0,4. Mïa lò rªn lu vùc s«ng VÖ hêng kðo dµ rong 3 h ng, b¾ Çu õ h ng X Õn h ng XII nã chõm kho ng 70.6% æng lîng dßng ch n m. M«un dßng ch mïa lò M lò = 96 l/s.km so ví oµn l nh hæ VÖ Nam lµ vïng cã rþ sè dßng ch lò lín. Mïa kö rªn lu vùc s«ng VÖ hêng kðo dµ rong 9 h ng, b¾ Çu õ h ng I Õn h ng IX vµ chõm kho ng 9.4% æng lîng dßng ch n m [4]. Cã hó hê r»ng ví kh n ng Ò Õ lu vùc kðm nªn mæc dï d¹ng lu vùc h nh l«ng chm nhng møc é Ëp rung níc cña lu vùc s«ng VÖ rê lín, kh n ng Òu Õ dßng ch rªn lu vùc kðm. Lu vùc s«ng VÖ ví vþ rý Þa lý ãn gã huën lî nªn hµng n m lîng ma mang Õn lu vùc rê phong phó ¹ 476 mm. Lîng ma cã u hõ ng dçn õ «ng sang T do é cao Þa h nh, phçn hîng nguån vïng nó lîng ma ¹ í rªn 3000 mm cßn phçn h¹ du vïng ång b»ng lîng ma còng ¹ rªn 000 mm. Ví lîng ma lín nh vë nªn rung b nh n m lu vùc s«ng VÖ uê hön õ 6 Õn 8 rën lò, phô huéc vµo c c î ma lín cña n m vµ c c rën lò nµ hêng g¾n lòn ví ngëp lô c c vïng h¹ du do lîng ma lín rªn dön réng [7, 6]. 3.. M«pháng lò rªn lu vùc s«ng vö r¹m an chø b»ng m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n vµ SCS 3... Thu hëp vµ ö lý sè löu Ma: Tµ löu hu hëp lµ lîng ma gê gåm cã 5 rën ma g lò lín ªu bóu õ n m 998 Õn 003 do Trung m T löu Quèc Ga - Bé Tµ nguªn M«rêng cung cêp, cô hó: N m Sè rën lò Thê gan cña c c rën ma n rung b nh kho ng 3 ngµ o ¹ r¹m Ba T. Dßng ch : Sè löu hu hëp îc lµ g rþ lu lîng ¹ cöa ra (r¹m An ChØ) heo gê ng øng ví hê gan õng rën ma. Sè löu mæ Öm: gåm c c b n å Þa h nh, rõng, sö dông Ê, vµ m¹ng lí hñ v n n m 000 û lö : (H nh ). C c lo¹ b n å rªn Òu îc sè 50

51 ho vµ cã hó ru uê dô dµng qua c c phçn mòm GIS h«ng dông. Fle sè löu dïng cho ch ng r nh Ýnh lëp heo m«h nh sãng éng häc mé chòu ph ng ph p phçn ö h u h¹n vµ ph ng ph p SCS îc ö lý nh sau: - Tµ löu ma: Ma ban Çu îc cung cêp lµ g rþ ma heo õng gê, vµ îc luü Ých 6 gê. - Tµ löu vò dßng ch : Dßng ch øng ví õng gê îc rých ra Ó so s nh ví dßng ch m«pháng kh ch¹ m«h nh Ó æn Þnh bé h«ng sè. Xö lý µ löu mæ Öm: Lu vùc s«ng VÖ îc cha hµnh mé lí Ýnh heo ph ng ph p phçn ö h u h¹n gåm c c o¹n s«ng, d lu vùc vµ c c phçn ö rªn nguªn ¾c ph n Ých Ýnh ång nhê vò é dèc sên vµ híng dßng ch qua b n å Þa h nh vµ b n å m¹ng lí hñ v n, b n å é dèc lu vùc. Ph n o¹n s«ng: Tõ b n å m¹ng lí s«ng ph n cha s«ng VÖ hµnh 7 o¹n s«ng con, c c o¹n s«ng con nµ îc nh dêu heo hø ù õ I Õn VII. C c lu vùc nhá øng ví c c o¹n s«ng nµ hó hön sù ång nhê vò vµ kh n ng Ëp rung níc. Ph n cha d dßng ch : Sau kh ph n lu vùc hµnh c c o¹n s«ng a Õn hµnh cha o¹n s«ng hµnh c c d, sao cho rong mç d dßng ch ra éc lëp ví d kh c vµ cã híng vu«ng gãc ví híng dßng ch lßng dén rong phçn ö lßng dén. Sè hø ù cña c c d îc nh sè ng dçn õ hîng lu vò h¹ lu cña o¹n s«ng, sau kh ph n d h îc sè d øng ví c c o¹n s«ng. Ph n cha c c phçn ö rªn oµn lu vùc: Tõ c c d cña c c o¹n s«ng nh b ng rªn a Õn hµnh cha c c d ra hµnh c c phçn ö sên dèc sao cho é dèc sên dèc rong mç phçn ö ng è ång nhê. Theo nguªn lý ã h lu vùc s«ng VÖ Õn r¹m An ChØ a cha îc 83 phçn ö. Kh cã îc c c phçn ö h a Õn hµnh p õng phçn ö nµ vµo c c b n å é dèc, b n å sö dông Ê vµ b n å rõng, hu îc c c h«ng sè mç phçn ö. TÝnh é dèc rung b nh cña mç phçn ö: Ýnh é dèc rung b nh räng sè cña phçn ö, b»ng c ch o dön Ých cña õng lo¹ é dèc øng rong phçn ö ã rå dïng c«ng høc Ýnh rung b nh cã räng sè dön Ých p dông cho Ê c c c phçn ö. C«ng o¹n Ýnh o n nµ ö lý bë c c phçn mòm MAPINFO vµ EXCEL. TÝnh chòu dµ, réng, dön Ých cña phçn ö: TÕn hµnh c Þnh chòu dµ cña õng phçn ö, a o chòu dµ cña phçn ö (heo híng dßng ch ) vµ o dön Ých õng phçn ö rªn b n å sè. ChÒu réng rung b nh cña phçn ö nhën îc b»ng c ch lê dön Ých cha cho chòu dµ phçn ö. TÕp ôc nh vë Ýnh îc hõ cho c c phçn ö. 5

52 H nh 3.5. B n å é dèc lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 5

53 H nh 3.6. S å ph n o¹n s«ng lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 53

54 H nh 3.7. S å lí phçn ö lu vùc s«ng VÖ - r¹m An ChØ 54