Prak tik at më të Mira të Monitorimit të Zgjedhje ve në Shqipëri

Transcription

1 SHOQATA PER KULTURE DEMOKRATIKE SH KD SDC shoqata për kulturë demokratike Prak tik at më të Mira të Monitorimit të Zgjedhje ve në Shqipëri (udhëzues praktik) Dhjetor 2007 Ky publikim u bë i mundur me mbështetjen e dhënë nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar, sipas termave të CA182-A Opinionet e shprehura këtu janë të autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Agjencisë US për Zhvillim

2

3 P Ë R M B A J TJ A HYRJE 5 I. MONITORIMI I ZGJEDHJEVE I.1 Pse monitorohet? I.2 Kush Monitoron? I.3 Çfarë Monitorohet II. Organizimi i Procesit të Monitorimit të Zgjedhjeve nga Vëzhguesit e Pavarur II.1 Shoqëria Civile në Shqipëri dhe roli i saj në monitorimin e zgjedhjeve II.2 Rekrutimi i vëzhguesve të pavarur II.3 Trajnimi i vëzhguesve II.4 Informimi i publikut II.5 Siguria e vëzhguesit III. Monitorimi i situatës parazgjedhore III.1 Sistemi zgjedhor III.2 Edukimi qytetar i votuesve III.3 Regjistrimi i votuesve IV. Monitorimi i ditës së zgjedhjeve dhe situata pas zgjedhore IV.1 Votimi 25 25

4 IV.2 Numërimi IV.3 Numërimi Paralel i Votave V. Aktivitetet paszgjedhore V.1 Raportimi V.2 Rekomandimet konkrete VI. Shtojca VI.1 Vlerësime të Aktivitietit Monitorues të Shoqërisë Civile nga Personalitete të Vendit dhe të Huaj VI.2 Udhëzuesi i Vëzhguesit ditën e zgjedhjeve (Kodi i Etikës) VI.3 Prezantimi i Koalicionit në Media VI.4 Foto dhe Publikime

5 H Y R J E Zgjedhjet e lira dhe demokratike janë komponentë kryesore të nje demokracie që funksionon. Ato janë metodat sipas të cilave njerzit mund të ngrejnë zërin e tyre vendosin për qeverinë e tyre dhe të vendosin për axhendën politike. Pa zgjedhje të lira dhe demokratike përfaqësuesit e qeverisë dhe për më tepër demokracia është e pamundur. Në shumë vende të botës sic është edhe Shqipëria pa një histori të gjatë votimi, është detyrë e shoqërisë civile të luaj rolin kritik të vëzhguesit dhe të sigurohet që vullneti i njerzve është respektuar. Me fonde dhe asistencën teknike të siguruar nëpërmjet programit Demokraci dhe Qeverisje në Shqipëri, një grup prej tetë organizatatsh i quajtur si Koalicioni Vëzhguesve Vendorë vëzhgoi zgjedhjet parlamentare të 2005 dhe zgjedhjet lokale të 2007 duke asistuar kështu në legjitimitetin e rezulatateve të tyre. Këto përpjekje përfaqësuan inisiativën më ambicioze monitoruese e ndjekur ndonjëherë në Shqipëri, e cila përfshiu më tepër se 2,000 qytetarë shqipëtarë në vëzhgimin e procesit të votimit dhe të numërimit të votave. Nëpërmjet këtyre përpjekjeve qytetarët shqiptarë ndihmuan në integritetin e zgjedhjeve të vendit të tyre. Ky publikim në formën e udhëzimit, i krijuar nga konsortiumi Demokraci dhe Qeverisje në Shqipëri pas tre vitesh mandati shërben si një prezantim përmbledhës për monitorimin e zgjedhjeve dhe jep gjithashtu disa teknika të përdoruara nga Koalicioni i Vëzhgueve Vendorë gjatë zgjedhjeve të 2005 dhe Të udhëhequra nga Instituti Demokratik Kombëtar (NDI), konsortiumi DQSh, i

6 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i cili përfshiu edhe Partnerët për Ndryshim Demokratik dhe Bordin Ndërkombëtar për Kërkime dhe Shkëmbime (IREX) promovoi transparencë dhe përgjegjëshmëri në qeveri dhe mbështeti inisiativa antikorrupsion. Në veçanti, konsortiumi u fokusua në forcimin e përgjegjësisë politike ndaj elektoratit, zhvillimeve të mëtejshme të gazetarisë së pavarur dhe investigative si një hap kritik për rritjen e besimit të publikut në procese politike dhe ajo që është më relevante për këtë udhëzim është roli i aktorëve të shoqërisë civile në zgjedhje dhe proceset advokuese. Një ndër organizatat e para në Shqipëri që ka vëzhguar të gjitha proceset zgjedhore në vendin tonë është Shoqata per Kulturë Demokratike (SHKD). Është një shoqatë jo fitim prurëse, jopartiake dhe jo qeveritare e krijuar ne shkurt të vitit 1992 në partneritet me Institutin Kombëtar Demokratik Amerikan (NDI) me qendër në Uashington DC. Aktiviteti i saj nisi me një mision të rëndësishëm sic është rritja e ndërgjegjes qytetare për të votuar lirisht. Eksperienca 15 vjecare e Shoqatës për Kulturë Demokratike ka konsoliduar rolin për edukimn e qytetarëve në shoqërinë civile, nëpërmjet veprimtarive të vazhdueshme që ajo ka ndërmarrë. Që nga marsi i vitit 1992 deri në zgjedhjet e fundit për Qeverisjen Vendore 18 Shkurt 2007, SHKD ka angazhuar njëkohësisht vëzhgues të pavarur për të vëzhguar të gjitha proceset zgjedhore në vendin tonë, ku përfshihen ato parlamentare, vendore(lokale),te pjesëshme zgjedhore e referendumet e ndryshme në Shqipëri. Në këto aktivitete, Shoqata për Kulturë Demokratike ka qenë e para që ka publikuar rezultatet paraprake për zgjedhjet, të cilat kanë qenë të përafërta me ato zyrtare. Ky fakt ka bërë të besueshëm rolin e SHKD në opinionin qytetar. SHKD ka vëzhguar në kohë të gjitha proceset zgjedhore : 1. Zgjedhjet Parlamentare. 22 Mars, Zgjedhjet Lokale. 26 Korrik, Zgjedhjet e Pjesëshme Lokale. Shtator, Zgjedhjet e Pjesëshme Lokale. Maj, Referendumi për Kushtetutën. Nëntor, Zgjedhjet Parlamentare. 26 Maj, Zgjedhjet Lokale. 20 Tetor, Zgjedhjet e Parakohshme Parlamentare. 29 Qershor, 1997

7 9. Zgjedhjet e Pjesëshme Lokale. 21 Qershor, Referendumi për Kushtetutën. 22 Nentor, Zgjedhjet për Qeverisjen Vendore. 1 Tetor, Zgjedhjet Parlamentare. 24 Qershor, Zgjedhjet për Qeverisjen Vendore. 12 Tetor, Zgjedhjet Parlamentare. 3 korrik, Zgjedhjet për Qeverisjen Vendore. 18 Shkurt, SHKD, në nivel kombëtar është anëtare e Koalicionit Shqiptar kundër Korrupsionit (ACAC) duke qenë partnerë potencialë në monitorimin e Zgjedhjeve Parlamentare, Korrik 2005 e Zgjedhjeve për Qeverisjen Vendore, Shkurt 2007 SHKD është anëtare e një rrjeti misioni Ndërkombëtar Vëzhgimi ENEMO MISSION. Në kuadër të këtij misioni SHKD ka vëzhguar zgjedhjet në: Kirgistan(2004,2007); Kazakistan(2005); Ukrainë (2006,2007) Gjeorgji(2008) Në statusin e vëzhguesit ndërkombëtar të OSBE-ODIHR, SHKD ka monitoruar zgjedhjet në: Bjellorusi (2001), Kosove (2001), Angli (2005), dhe Maqedoni (2005) SHKD në emër të Koalicioni të Vëzhgueve Vendorë falenderon për mbështetjen e vazhdueshme që NDI ka dhënë në realizimin e misionit të saj për vëzhgimin e proceseve zgjedhore në Shqipëri në vite. Gjithashtu, një falenderim i veçantë i shkon edhe donatorëve të tjerë dhe bashkëpunëtorëve të cilët kanë mbështetur aktivitetin e SHKD-së vecanërisht në periudha zgjedhore si më poshtë: Ambasada Amerikane Partners Albania IOM OSBE Gerta Meta Drejtore Ekzekutive e Shoqatës për Kulturë Demokratike

8 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i I. M O N I T O R I M I I Z G J E D H J E V E Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut dhe dokumete të tjera ndërkombëtare njohin të drejtën e qytetarëve për të marrë pjesë në qeverisjen e vendit të tyre direkt apo nëpërmjet përfaqësueseve të zgjedhur. Artikulli 21 i Deklaratës Universale në një pjesë të tij deklaron që: Vullneti i njeriut duhet të jetë baza e autoritetit të një qeverie; ky vullnet duhet të shprehet nëpërmjet zgjedhjeve të ndershme, të cilat duhet të jenë universale dhe të barabarta të mbajtura nëpërmjet votimit sekret apo procedurave ekuivalente të lira. Instrumentë të tjerë ndërkombëtarë pasqyrojnë dhe elaborojnë sipas këtyre të drejtave. Karakteristikat preçise të së drejtës për të marrë pjesë në qeverisje dhe zgjedhje janë të pakufizuara plotësisht instrumenta ndërkombëtare dhe roli i observuesve të zgjedhjeve për të garantuar këto të drejta është i pakontestueshëm. 2 Artikulli 7 i Dokumentit të Kopenhagut të 1990 i OSBE i cili i bën thirrje shteteve pjesëmarrëse për të pranuar vëzhgues ndërkombëtarë dhe vendas afirmon propozimin që vëzhguesit e zgjedhejve mund të luajnë një rol të rëndësishëm në zgjedhje demokratike. I.1 Pse monitorohet? Qëllimi kryesor i një aksioni monitorues është të garantojë integritetin e një procesi zgjedhor. Ky objektiv ekziston nëse zgjedhjet ndodhin në një demokraci të tejzgjatur ose tranzitore. Këto objektiva justifikojnë kohën dhe koston për të ndërmarrë dhe zbatuar përpjekje monitoruese. Veçanërisht sinjifikative, në konteksin e zgjedhjeve në vendet në tranzicion, është roli që vëzhguesit luajnë në mbështetjen e skepticizmit të publikut për rëndësinë e procesit zgjedhor dhe relevancën e pjesmarrjes së çdo votuesi. Shpesh në këto mjedise shqetësimi i publikut ndaj politikës ka lidhje më abuzimin me të drejtat e njeriut, zgjedhjet e pandershme dhe rregullat autokratike dhe militare. Në këto rrethana përgjegjëshmëria e qytetarëve ka nevojë të forcohet dhe shqetësimi duhet të kalojë.

9 Publiciteti i aksionit të monitorimit i shoqëruar me aktivitetet para zgjedhore të monitoruesve dhe prezenca e tyre gjatë ditës së zgjedhjeve në qendrat e votimit forcojnë besimin e publikut dhe inkurajojnë pjesmarrjen e qytetarëve në zgjedhje. Deklaratat publike dhe raportet e dhëna nga grupi monitorues mund të çojnë në ndryshime politikash, të cilat promovojnë një proces më të balancuar. Nëpërmjet përdorimit të teknikave të medias monitoruesit mund të ndihmojne në zgjidhjen e mosmarveshjeve, të cilat ndodhin gjatë fushatës zgjedhore. Prezenca e tyre në vendet e votimit dekurajojnë mashtrimet, parregullsitë dhe gabimet administrative. Vendosja e vëzhguesve në vendet ku votohet gjithashtu shërben për të dekurajuar pengesat gjatë një fushate dhe ditës së zgjedhjeve. Gjithashtu, kur vëzhguesit monitorojnë edhe procesin e numërimit nëpërmjet një mënyre të pavarur apo mënyre tjetër ato sigurojnë një burim të pavarur verifikimi rezultatesh. Së fundi një vlerësim post zgjedhor i zbatuar nga një grup i pavarur monitorimi mund të influencojë pozicionin e kontesteve zgjedhore për sa i përket legjitimitetit të përgjithshëm të procesit. Një vlerësim relativë pozitiv duhet të inkurajojë pranimin e rezultateve nga të gjitha palët. Në të kundërt kritika negative mund të cojnë në mospranimin e rezultateve nëse procesi mendohet si i paligjshëm. Vëzhgimi i zgjedhjeve nga një subjekt I pavarur, publikimi i të dhënave nga ky subjekt, nëpërmjet informacionit të rezultateve që sjellin vëzhguesit e pavarur ndikon: Tek opinioni qytetar për të rritur besueshmërinë e shpalljes së rezultateve përfundimtare Si oponencë ndaj qeverisë, për ecurinë e proceseve zgjedhore në mënyrë korrekte. I.2 Kush Monitoron? Katër kategoritë e grupeve vëzhguese, secili me role dhe përgjegjësi të ndryshme përfshihen në monitorimin e zgjedhjeve. Aktorët ndërkombëtarë plotësojnë përpjekjet e këtyre grupeve,por nuk mund të zëvendësojnë rrethana të jashtëzakonshme të paqena për to. Partitë Politike - Edhe në vendet me tradita të hershme demokratike përfaqsuesit e partive politike caktohen në vendet e votimit ditën e zgjedhjeve. Përvec se dekurajimit të manipulimeve elektorale prezenca e vëzhgueve të partisë demonstron fortësitë organizative

10 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i të partisë që e parë nga këndëvështrimi i votuesve i jep perceptimin si një parti e angazhuar në zgjedhje të kontestueshme. Vëzhguesit e partisë gjithashtu sigurojnë me informacion të rëndësishëm dhe në kohë në lidhje me pjesmarrjen e votuesve gjatë ditës së zgjedhjeve dhe rezultateve pasi qendra është mbyllur. Zyrtarët e zgjedhjeve, të cilët përfshijnë administratorët kombëtarë të zgjedhjeve, zyrtarët rajonalë të zgjedhjeve dhe ata që numërojnë dhe qëndrojnë në vendet e votimit. Këta vëzhgojnë ecurinë procesit dhe të organizimit dhe zbatimit të zgjedhjeve dhe kanë për detyrë të garantojnë konformitetin e zgjedhjeve sipas ligjeve të vendit dhe standarteve ndërkombëtare. Media lokale përfshij TV, radio, revista. Përvec se monitorojnë rezultatet dhe i raportojnë ato, media investigon për abuzime të mundshme, vrojton vendet e votimit dhe vendos mekanizma për anuncimin e rezultateve finale. Organizatat Jo Fitimprurëse: Partnershipi i perceptuar i zyrtarëve të zgjedhur, vëzhguesve të partive politike dhe mediave përshpejton fillimin e procesit të monitorimit nga organizatat jo politike. (referoju përkufizimit të mëposhtëm). Në shumicën e rasteve ato interesohen për procesin më shumë se për rezultatet e zgjedhjeve. Nëse këto organizata zhvillojnë një aparat monitorimi efektiv, vlerësimi i tyre i procesit zgjedhor mund të konsiderohet më i besueshëm se sa ai i dhënë nga komisionet e qeverisë apo partive. Për më tepër grupet monitoruese të pavaruar japin një mekanizëm neutral për organizimin dhe angazhimin e sektorëve të shoqërisë, të cilat nuk kanë dëshirë të japin një rol partisan në procese zgjedhore. Besimi jopartizan i grupeve monitoruese të pavarura përballin sfida konstante. (referoju perkufizimit të mëposhtëm) Shumë grupe të tilla janë krijuar nga individë, të cilët kanë një histori të gjatë të luftës kundër një regjimi për ndryshime demokratike dhe respekt ndaj të drejtave të njeriut. Ndaj këto grupe, siç diskutohet edhe më poshtë, duhet të ndërmarrin hapa afirmative për të demostruar karakterin e tyre objektiv dhe për të siguruar që anëtarët e tyre mbeten jopartizan. Përkufizime Jo partizan siç është përdorur në këtë udhëzim i referohet aktiviteteve dhe objektivave, të cilat nuk mbështeten nga ndonjë konkurues në zgjedhje. Puna e jo partizanëve udhëhiqet nga parimi për një proces zgjedhor demokratik 10

11 pavarësisht kush humbet apo fiton. Grupet e pavaruar nga Shqipëria deri në Zambia kanë demostruar që pavarësisht nga preferencat personale apo afilijimet e mëparshme të anëtarëve të tyre ata janë në gjendje të marrin pjesë në evenimente politike siç janë zgjedhjet duke ruajtur kredibilitetin e tyre për një ndërmarje jo partizane. Mirëbesimi Bonafide vjen nga latinishtja dhe nënkupton mirëbesim dhe përdoret për tu referuar cilësive dhe reputacionit të një organizate për sinqeritet. I.3 ÇfarË Monitorohet Vëmendja drejt një procesi zgjedhor të drejtë ka afektuar qëllimin e aktiviteteve monitoruese. Fokusi nuk përqëndrohet më vetëm në aktivitete observuese gjatë ditës së zgjedhjeve dhe procesit të numërimit. Një monitorimi efektiv i zgjedhjeve përqafon një mandat më të gjerë, i cili fillon me shkrimin e statusit, i cili përcakton kuadrin e zgjedhjeve dhe mbaron me zgjidhjen e ankesave zgjedhore. Si më poshtë do të japim një metodë të detajuar për monitorimin e procesit zgjedhor. Krijimi i një kuadri ligjor të zgjedhjeve siguron pikën fillestare për influencimin e komponentëve të një procesi të drejtë zgjedhor. Partitë politike dhe grupet e pavaruara monitoruese zakonisht përpiqen të afektojnë përmbajtjen e ligjit. Debatet mbi ligjin e zgjedhjeve i jep medias një mundësi të shkëlqyer për të filluar informimin e publikut mbi rëndësinë e zgjedhjeve të ardhshme. Organizatat jo qeveritare në Shqipëri, e veçanërisht Koalicioni I Vëzghuesve Vendorë ka monitoruar situatën parazgjedhore, zgjedhore (dita e Zgjedhjeve) si dhe situaten pas zgjedhore (post zgjedhore), në veçanti procesin e ankimimeve. Veprimtaria e tyre konsistonte në monitorimin e fushatës elektorale, medias, regjistrimit të kanditateve dhe subjekteve zgjedhore, trainimit të administratës së zgjedhjeve, etj. Në ditën e Zgjedhjeve, Koalicioni i Vëzhguesve Vendorë ka krijuar eksperincën pozitive për të vëzhguar në këto nivele: Komisioni Qëndror i Zgjedhjeve (KQZ) Komisioni Zgjedhor Zonal (KZZ), apo Komisioni Zonal i Qeverisjes Vendore (KZQV) Komisioni i Qëndrës së Votimit (KQV). Grupet e Numërimit të Votave (GNV) 11

12 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i SI MONITOROJNË ORGANIZATAT JO FITIMPRURËSE Ligji i zgjedhjeve përcakton se kush duhet dhe lejohet të shërbejë si vëzhgues i zgjedhjeve dhe çfarë të drejtash apo kufizimesh aplikohen në punën e vëzhguesit. Ky subjekt ka qenë gjithmonë një burim debatesh në shumë vende. Para vitit 1992, në Rumani, akreditimi i grupeve të pavarura të monitorimit ka sjellë një debat mbi adoptimin e një ligji të ri pasi partia në pushtet e kufizonte aksesin në qëndrat e numërimit vetëm për personat e caktuar nga partia. Më pas nëpërmjet përpjekjeve vëzhguesit arritën të sigurojnë një status ligjor në zgjedhjet lokale dhe parlamentare. Aktiviteti monitorues pavarësisht se nga kryhet partitë politike, media apo grupet e pavaruara duhet të jetë aktive gjatë gjithë periudhës para-zgjedhore. Ndërsa kuadri ligjor ekziston grupet e monitorimit duhet të ekzaminojnë procedurat: për të përcaktuar zyrtarët e zgjedhjeve; për të regjistruar partitë dhe votuesit; për të rishikuar ankesat; dhe për të instaluar fituesit e zgjedhjeve. Qeveria dhe forcat e sigurimit media e kontrolluar duan një kontroll të veçantë duke qenë se ata kanë potencialet për të përdorur statusin e tyre për të influencuar një numër të madh votuesish. Procesi i numërimit të votave zakonisht janë në qendër të vëmendjes së një aktiviteti monitorimi. Një plan veprimi për rekrutimin e vëzhguesve gjatë ditës së zgjedhjeve duhet zhvilluar duke marrë në konsideratë personelin në dispozicion, transportin dhe burime të tjera. Personeli i trajnimit dhe përgatitja e mekanizmave efektive për mbledhjen e të dhënave janë esenciale për organizimin e një përpjekje monitoruese efektive. Një aktivitet monitorues nuk mbaron kur mbyllen qendrat apo kur rezultatet paraprake deklarohen. Edhe periudha paszgjedhore duhet monitoruar përsa i përket investigimit të parregullsive gjatë ditës së zgjedhjeve dhe ankesave të depozituara në gjykatë. Në këtë kapitull renditen disa aktivitete, të cilat vëzhguesit duhet të kenë në konsideratë. Ky seksion përmbledh disa principe udhëzuese të cilat i vijnë në ndihmë organizatave jo partizane dhe anëtarëve të tyre për të ndërmarrë një përpjekje monitoruese të suksesshme. 12

13 Zhvillimi i reputacionit si një investigator dhe reporter i besueshëm i ngjarjeve elektorale kanë një rëndësi shumë të madhe. Zakonisht vëzhguesit duhet të jenë objektivë dhe të pavarur gjatë gjthë aktivitetit të tyre; ata duhet të këshillohen të frenohen nga deklaratat publike dhe preferencat për partitë politike. Vëzhguesit duhet të kryejnë punën e tyre me dinjitet dhe kujdes duke mbledhur dhe rezultuar gjetjet e tyre ne një mënyrë objektive. Vëzhgimet personale dhe burime të tjera të besueshme mund të formojnë bazat për konkluzionet e zgjedhjeve. Përpjekjet monitoruese nuk duhet të mbështeten në mbledhjen e informacionit nga burime të pabesueshme apo të bëjnë kërkime të pabalancuara dhe të pakompletuara apo marrjen dhe deklarimin e gjykimeve të pamatura pasi të gjitha këto mund të dëmtojnë kredibilitetin e aktiviteti monitorues. Vëzhguesit duhet të dokumentojnë observimet e tyre, kështu ato bëhen të verifikueshme dhe objektive duke patur evidence. Si një organizatë vendos të përdorë gjetjet do të afektojë kredibilitetin me të cilat vlerësimet rezultative bazohen. Zakonisht këshillohet të zgjidhet një rrugë moderimi dhe gjykimi sipas së cilës shmangen ekstremet e padëshiruara dhe gjetjet kuadrohen në konteksin e duhur. Për më tepër gjetjet influencojnë më tepër nëse ato prezantohen në një mënyrë konstruktive sesa kritike. Vëzhguesit do të forcojnë besimin e tyre sa kohë që deklarojnë edhe objektivat metodologjinë dhe gjetjet e tyre. Informimi i publikut, mediave, partive politike dhe qeverisë mbi procedurat e aktivitetit dhe qëllimet e grupit lë dyshime dhe keqkuptime. KUJTONI Qëndroni objektivë dhe të paanshëm Bëni kërkime dinjitoze dhe metodologjike Ushtroni dhe jepni gjykime të matura; dhe Demonstroni besimin e grupit duke dokumentuar dhe publikuar objektiva, metodologji dhe gjetje relevante 13

14 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i II. Organizimi i Procesit të Monitorimit të Zgjedhjeve nga Vëzhguesit e Pavarur II.1 Shoqëria Civile në Shqipëri dhe roli i saj në monitorimin e zgjedhjeve Shoqëria civile e përfaqësuar nga OJF të specializuara në fushën e vëzhgimit të zgjedhjeve ka kontribuar në përmirësimin e infrastrukturës zgjedhore duke raportuar mbi problemet themelore gjatë procesit të vëzhgimit si dhe dhënien e rekomandimeve themelore bazuar në metodologjinë bashkëkohore të vëzhgimit. Eksperienca e monitorimi të proceseve zgjedhore të të gjitha niveleve nga vëzhguesit e pavarur vendor ka ardhur duke u konsoliduar dhe perfeksionuar. Kjo risi ka qënë e dukshme në periudhën e Zgjedhjeve të fundit Vlen për tu theksuar se zëri i shoqërisë civile në procesin e vëzhgimit ka qënë unik, më i fuqishëm, më i dëgjueshëm, dhe i besueshëm. Kjo gjë ndodhi si rezultat i krijimit e organizimit të Koalicionit të Vëzhguesve Vendor. Ky koalicon mori këtë status në 25 shtator 2003 ku 11 organizata firmosën një deklaratë të përbashkët në lidhje me përcaktimin e unifikimin e metodologjisë së vëzhgimit dhe zbatimin e Kodit Etikës Zgjedhore. Suksesi i këtij koalicioni është vlerësuar edhe në raportet zgjedhore të OSBE-ODIHR 2003, 2005 dhe Në një zhvillim pozitiv, një grup prej 18 organizatash nga shoqëria civile organizuan një vëzhgim më të plotë se në zgjedhjet e mëparshme, duke vendosur 2,200 vëzhgues në Ditën e Zgjedhjeve në 40 përqind të qendrave të votimit të vizituara nga vëzhguesit e IEOM. Për herë të parë shumica e këtyre organizatave bashkëpunuan nën ombrellën e një grupi të vetëm (OSCE/ODIHR Final Report, Local Government Elections, p.19 14

15 Shoqata për Kulturë Demokratike ka qënë vazhdimisht një nga OJF aktive dhe lider në monitorimin e proceseve zgjedhore duke mbuluar % të qëndrave të votimit dhe duke angazhuar rreth vëzhgues të pavarur në të gjithë Shqipërinë. Performanca e Koalicionit të Vëzhguesve Vendorë në zgjedhjet e fundit të 3 Korrik 2005, nën ombrellën e Koalicionit Shqiptar kundër Korrupsionit, arriti të rekrutojë 3000 vëzhgues të pavarur në të gjithë vendin duke mbuluar 60% të qendrave të votimit si dhe 100% të Komisioneve Zonale duke vëzhguar drejtpërdrejtë procesin e përqëndruar të Numërimit të Votave si një eksperiencë për herë të parë në vendin tonë. Eksperinca e konsoliduar e SHKD-së dhe kontributi i Koalicionit të Vëzhguesve Vendorë në monitorimet elektorale ka orientuar të gjithë vëzhguesit e pavarur vendorë në punën e tyre për të arritur rezultate sa më të larta dhe efektivitet gjatë procesit vëzhgimor. Qëllimi kryesor i nje procesi të pavarur vëzhgimi është sigurimi integritetit të një procesi zgjedhor. Pikërisht prezenca e SHKD-së dhe gjithë organizatave partnere në Koalicionin e Vëzhguesve Vendorë para, gjatë dhe pas zgjedhjeve ka ndikuar pozitivisht në shmangien e parregullsive, manipulimeve dhe si rezultat i kritikave dhe rekomandimeve përkatëse opinioni qytetar informohet për mbarëvajtjen ose jo të proceseve korrekte e transparente Në kuadër të Koalicionit, për vëzhgimin e procesit zgjedhor ditën e votimit,18 Shkurt 2007 dhe deri në përfundimin e procesit të numërimit të votave, u aktivizuan rreth 3,000 qytetarë shqiptarë, të cilët vëzhguan këtë proces në 65 bashkitë e vendit si dhe në 53 komunavet më të mëdha. Në fokusin e vezhgimit të organizatave pjesëmarrëse në këtë Koalicion, ishin 100 përqind e qendrave të votimit në 65 bashki dhe 53 komuna ose u monitorua procesi zgjedhor në 2301 qendra votimi.. Vëzhgimi u realizua sipas parimit një qendër votimi, një vëzhgues. Vëzhguesit e Koalicionit raportuan në Qendrën Operative të Koalicionit, gjatë të gjithë ditës, nëpërmjet dërgimit të 40,000 SMS, duke realizuar për herë të parë në vendin tonë nje komunikimin të tillë në kohë reale. Detyra kryesore e një vëzhguesi të pavarur (jo partiak) duhet të jetë mbrojtja e integritetit të procesit zgjedhor pavarisht se kush fiton apo humbet. 15

16 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i II.2 Rekrutimi i vëzhguesve të pavarur Derisa keni përcaktuar numrin dhe llojin e personelit të nevojshëm duhet të filloni procesin e rekrutimit. Si hap i parë duhet të identifikoni vullnetarët, të cilët janë të gatshëm të kushtojnë kohën e tyre përpjekjes monitoruese. Duhet të filloni duke iu përgjigjur disa pyetjeve të ngjashme me ato të një plani organizativ për ngritje fondesh apo përcaktimin e hapsirave të zyrës. Sa njerëz të kualifikuar janë të nevojshëm për të plotësuar qëllimet e tuaja? Çfarë lloj ekspertize profesionale është e nevojshme? Për t u përgjigjur kësaj pyetje fillimisht duhet përcaktuar se cfarë planifikoni të vëzhgoni. Ju duhet të plotësoni procesin e analizimit çfarë qëllimesh dhe detyrash keni. Psh do të monitoroni sa e drejtë është media, paashmërinë e policisë saktësinë e regjistrimit të votuesve, votimit dhe numërimit apo të gjithë këto komponentë. Më pas përcaktohet se si do të monitoroni të gjitha këto komponenetë. Do të lexohet cdo gazetë, vëzhgohet oficier policie, kontrollohet cdo hyrje në regjistrin e votuesve, vëzhgimi i cdo qendre votimi dhe numërimi apo do të selektoni një formë për të mbledhur observimet tuaja? Gjithashtu, duhet të konsideroni faktorët e kohës dhe vendit. Do të monitorohet për katër muaj apo katër ditë? Do të monitorohet i gjithë vendi apo disa rajone? Duke iu përgjigjur të gjitha këtyre pyetjeve ju do të keni një pamje se sa individë ju nevojiten për të rekrutuar. Së fundi, kur të kalkulohet numri i personave për tu rekrutuar kujtohuni për të rekrutuar vullnetarë, të cilët do të duhet të zëvendësojnë punonjës, të cilët do të jenë të lodhur, të sëmurë apo që do të mungojnë për arsye të ndryshme. Gjatë selektimit të personelit duhet konsideruar nëse njerëzit duhet të kenë aftësi të caktuara si të lexuarit, të shkruarit, njohuritë në disa gjuhë të huaja, përdorimi i aparatave të ndryshme (tel, fax, fotokopje etj) dhe të kenë licence për shofer. Duhet gjithashtu menduar për kërkesa fizike të nevojshme për punën. Duhet të ecin në distance apo të qëndrojnë në këmbë gjatë gjithë kohës etj. Duhet përcaktuar gjithashtu nevojat për personel të trajnuar. Psh. nëse planifikoni të monitoroni legjislacionin ose të drejtat e njeriut 16

17 ju nevojitet të rekrutoni njerëz me aftësitë e duhuara. Sa njerëz duhen dhe me çfarë aftësish, a janë të gatshëm për aksionet monitoruese dhe si rekrutët e rinj plotësojnë ato ekzistues? Duhet të filloni të krijoni një inventar njerzish të cilët kanë shprehur dëshirën për të punuar për monitorimin dhe të shikoni eksperiencën dhe aftësitë që ata ofrojnë. Më pas duhet krahasuar inventari me një listë detyrash, të cilat duhen plotësuar. Përpjekjet tuaja duhen përqëndruar në rekrutimin e njerëzve, të cilët duhet të zbatojnë detyrat për të cilat ju nuk keni numrin adekuat apo aftësitë në inventarin e personelit tuaj. Për qëllime politike dhe logjistike ju duhet të rekrutoni njerëz nga të gjitha etnitë dhe të gjithë rajonet të cilat keni në plan ti monitoroni. Për një objektiv të demonstrimit të paanshmërisë është e dëshirueshme të siguroni që organizata juaj duhet të sigurojë me sa mundësi ka një përbërje sa më larmishme në lidhje me gjininë, etinë, besimin, rajonin dhe afilijimet me partitë politike. Në kuadër të Koalicionit, për vëzhgimin e procesit zgjedhor ditën e votimit, 18 Shkurt 2007 dhe deri në përfundimin e procesit të numërimit të votave, u aktivizuan rreth 3,000, qytetarë shqiptarë, të cilët vëzhguan këtë proces në 65 bashkitë e vendit si dhe në 53 komunavet më të mëdha. Çdo organizatë rekrutoi një numër të caktuar vëzhguesish bazuar në kapacitetin e tyre për të mobilizuar njerëz dhe anëtarësia që kishin në rajone. Vëzhguesit përfaqësonin një shpërndarje pothuaj të drejtë në gjini, besim dhe etni. II.3 Trainimi i vëzhguesve Ju mund të garantoni cilësinë dhe paanshmërinë e aktivitetit tuaj nëpërmjet trajnimit të vëzhguesve me informacionin e duhur në lidhje me monitorimin e zgjedhjeve. Individët e kuptojnë më mirë rolin e tyre pasi janë trajnuar. Një kujdes i vecantë i duhet kushtuar hartimit të programit të trajnimit, i cili është një pjesë integrale e aktivitetit monitorues. Përveç sigurimit të informacionit e parë kjo nga prespektiva e publikut programi i trajnimit demostron që grupi monitorues është i mirë organizuar dhe po e përmbush misionin e tij sipas një metode të duhur. 17

18 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Programi i trajnimit gjithashtu mundëson personelin që të promovojnë entusiasëm komformitet dhe një sens përkushtimi. Programi i trajnimit për vëzhguesit varion në lidhje me intensitetitn, qëllimin dhe kohëzgjatjen. Si më poshtë pyetjet kyçe që duhen drejtuar kur hartohet një program trajnimi janë: Kush mund të drejtojë sesionet e trajnimit: (psh liderat e organizatës, ekspertë etj) Kush do të jetë audienca e sesioneve të trajnimit? (psh. Monitoruesit e ditës së zgjedhjeve, vëzguesit e partive, zyrtarët e qeverisë, gazetarë etj) Çfarë materiale trajnimi duhen përgatitur (psh. përshkrimi i organizatës përfshij qëllimet, datat e rëndësishme, emra, adresa, telefona, instruksione trajnimi, një kod etike, etj.); Çfarë informacioni, apo aftësish duhet të jepni në trajnim? Sa të sofistikuar janë anëtarët e audiencës dhe sa familjar janë ata me objektivat e organizatës, procedurat ligjore dhe administrative për zgjedhjet dhe pengesat në lidhje me punën në organizata jofitimprurëse. Çfarë formatesh duhet të përdoren për të komunikuar lloje të ndryshme informacioni (psh leksione, workshop, sesione pyetje përgjigje, role playing) Çfarë lloj sistemesh do përdorni për tu komunikuar informacionin personelit? Nëse është e mundur duhet të prodhoni nje manual trajnimi për të forcuar informacioni e komunikuar gjatë programit të trajnimit. Të krijosh një manual trajnimi asiston organizatën dhe vullnetarët. Vullnetarët përfitojnë nga materiali i shkruar dhe mund t i referohen pasi sesioni i trajnimit ka mbaruar. Një manual i shkruar mirë duhet të përshkruajë rolin, detyrat dhe përgjegjësitë e vëzhguesit (shiko udhëzuesin e vëzhguesit). Koalicioni e organizoi programin e trajnimit në dy nivele: Fillimisht një sesion trajnimi për trajnerë dy ditor. 50 trajnerë (25 pjesmarrës për cdo grup) të identifikuar nga koalicioni u trajnuan mbi etikën e vëzhguesit dhe procesin e numërimit. Programi i Trajnimit për Trajnerë përfshiu dy komponentë: 1. Procedurat e monitorimit në nivelin e qendrave të votimit dhe 18

19 Kodin e Etikës. Pjesmarësit u instruktuan mbi përmbajtjen e pyetësorit, e cila do të plotësohet nga vëzhguesit gjatë ditës së zgjedhjeve. 2. Procedurat e monitorimit në nivelin e numërimit dhe Kodin e Etikës. Ky grup përfshiu individë me nivel të lartë edukimi. Së dyti koalicioni ka dhënë 100 sesione trajnimi për të rritur kapacitetet e 3,000 vëzhguesve mbi procesin e monitorimit dhe etikës dhe rolin e vëzhguesve në procesit vëzhgues të cilët kryen monitorimin e procesit të numërimit u trajnuan nëpërmjet organizimit të 20 sesione trajnimi. Qëllimi final i Koalicionit të Vëzhguesve Vendor është që nëpërmjet monitorimit dhe vëzhgimit të proceseve zgjedhore e referendare, të jap ndihmesën e tij për zhvillimin e këtyre proceseve në Shqipëri, në përputhje dhe përmbushje të parimeve bazë të trashëgimisë elektorale europiane: Zgjedhje demokratike, të lira, të ndershme, të barabarta dhe të fshehta. Për realizimin e këtij qëllimi Koalicioni mori përsipër të zhvillojë pergjegjësi, të cilat do te kishin si rezultat të tyre zhvillimin e kapaciteteve të vëzhguesve vendor shqiptarë për të realizuar monitorimin dhe vëzhgimin e proceseve zgjedhore në përputhje me parimet: Paanshmëri dhe pavarësi politike Objektivitet Transparencë dhe përgjegjshmëri Raportim të paanshëm, të saktë dhe lehtësisht të verifikueshëm Përkushtim dhe respekt për të gjithë parimet e demokracisë. Për vëzhgimin e zgjedhjeve të 18 shkurtit 2007, në përputhje me këto standarte dhe duke u mbështetur në përvojat e mëparshme, Koalicioni hartoi Kodin e Etikës dhe atë Profesional për Vëzhguesin 19

20 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Vendor, si dhe përpunoi metodologjinë per standartizimin e vëzhgimit të procesit zgjedhor në ditën e votimit. Mbi bazën e këtyre dokumentave, Instituti Shqiptar për Zhvillimin e Sistemit të Zgjedhjeve, në bashkëpunim me organizata të tjera anëtare të Koalicionit, organizoi dhe realizoi trainimin e rreth 3000 vëzhguesve vendor që u aktivizuan, prej këtyre organizatave, për vëzhgimin në ditën e votimit. Gjatë procesit të trainimit, për herë të parë në vendin tonë u synua edhe aftësimi i vëzhguesve për të përvetësuar dhe zbatuar teknologjinë e komunikimit në kohë reale, nëpërmjët SMS-ve, gjatë ditës së zgjedhjeve. Në bashkëpunim me Agjencinë për Administrimin e Zgjedhjeve (ECA), Koalicioni organizoi dhe zhvilloi trainimin e rreth 600 vëzhguesve që do të monitoronin procesin e numërimit të votave. II.4 Informimi i publikut Në planin tuaj duhet të keni parasysh edhe mënyrën e informimit dhe frekuencën e dhënies së informacionit medias si edhe të anëtarëve mbi përpjekjen e monitorimit. Një strategji e menduar mirë mbi informimin e publikut përcakton nëse keni rekrutuar trajnuar mjaftueshëm vullnetarë për të zbatuar aksionin tuaj dhe nëse mesazhi juaj dëgjohet, kuptohet dhe influencon. Menaxhimi i informacionit publik është një nga detyrat më të vështira në aksionin e monitorimit. Kështu duhet të përcaktohet një person që të adresojë nevojat për tu përgjigjur mediave dhe informimit të publikut. Individët, të cilët kanë eksperiencë gazetareske apo edituese dhe kapacitet për të zhvilluar mesazhe është personi ideal për punë. Zyra e informacionit të publikut ka disa përgjegjësi.së pari duhet të kordinohet me komitetin e drejtorëve dhe atë ekzekutiv për të identifikuar nevojat dhe prioritetet mbi komunikimin e organizatës. Për këtë arsye duhet hartuar një strategji për të arritur këto objektiva. Komponentë të një strategjie të mirë përfshijnë llojin e komunikimit, (edukuese, perzuazive) audiencën dhe metodën e komunikimit që do t i shërbejë më mirë qëllimit. 20

21 Në Zgjedhjet Vendore 2007 Koalicioni i vëzhguesve krijoi një qendër operative për të menaxhuar fluksin e informacionit në qendrën e votimit. Vëzhguesit e Koalicionit raportuan në Qendrën Operative të Koalicionit, gjatë të gjithë ditës, nëpërmjet SMS, duke realizuar për herë të parë në vendin tonë nje komunikimin të tillë në kohë reale. Mbështetur në informacionet e marra, Koalicioni, nëpërmjet Konferencave për shtyp, informoi, gjatë të gjithë ditës së zgjedhjeve, për ecurinë e procesit të votimit (shiko udhëzuesin e vëzhguesit). II.5 Siguria e vëzhguesit Zgjedhjet në vende në tranzicion shpesh ndodhin në mjedise jo stabël. Në një vend me polarizim politik dhe me traditë dhune apo konfliktesh mund të sjellin shqetësime në lidhje me sigurinë e pjesmarrësve në procesin elektoral aq më tepër për vëzhguesit e pavarur. Për grupin monitorues çështja siguri mund të ngrejë dilema të vështira politike. Psh. deklarimi dhe bërja publike e prezencës së grupit monitorues dhe i paregullsive mund të promovojë besim në procesin zgjedhor. Megjithatë plotësimi i këtyre qëllimeve mund të kërkojë ekzpozim të vullnetarëve ndaj rrezikut. Vëzhguesit duhet të jenë të ndërgjegjshëm që gjetjet e tyre të mund shihen si të dyshimta, kështu që për ti mbrojtur ato nga publikimi duhet të tentojnë t i trembin vëzhguesit për të mos e bërë një gjë të tillë. Prezenca e vëzhguesve në vite, jo gjithmonë është mirëpritur e vlerësuar në periudha zgjedhore në Shqipëri. Ka patur raste kur vëzhguesit e pavarur janë timiduar, janë larguar nga qëndrat e votimit, nuk janë lejuar të vëzhgojne procesin e numërimit të votave, kanë refuzuar paisjen e vëzhguesit me tabelën e rezultatit të zgjedhjeve apo të ndjekin mbledhjet e komisioneve zonale. Por vlen të përmendet, se në 2 zgjedhjet e fundit Korrik 2005, Shkurt 2007, roli I vëzhguesve të pavarur është vlerësuar dhe anëtarë të KQV apo Grupeve të Numërimit të votave (GNV) kanë respektuar statusin e vëzhguesit bazuar në ligj 21

22 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i I I I. M o n i t o r i m i i s i t u at e s p a r a z g j e d h o r e III.1 Sistemi zgjedhor Sistemi i cili vendos se kush fiton dhe kush humbet në zgjedhje (proporcionali, maxhoritari apo mix) është një nga aspektet më sinjifikative të zgjedhjeve. Në lidhje me sistemin e zgjedhjeve monitoruesit duhet të konsiderojnë një plan për sa i përket: 1. aksesit të sistemit zgjedhor sic është parashikuar në ligjet e shkruara dhe rregulloret 2. vlerësimin e sistemit zgjedhor sic veprohet në praktikë dhe 3. advokimit për përmirësime ligjore apo amendime Fillimisht duhet bërë një vlerësim i sistemit zgjedhor sipas ligjeve në vend që e rregullojnë ate duke përfshirë këtu aspekte si: 1. shpërndarjen e vendeve 2. ndarjen e distrikteve të zgjedhjeve 3. regjistrimin e votuesve 4. regjistrimin e partive politike dhe kandidatëve të tyre 5. praktikat e fushatës përfshij këtu përdorimin e mediave financimin e fushatës dhe përdorimin e burimeve në vend 6. procedurat e votimit dhe numërimit 7. procesimin e ankimimeve dhe 8. monitorimin e zgjedhjeve Më pas bëhet një vlerësim i skemës së zgjedhjeve nga ana e logjistikës dhe me standarte ndërkombëtare dhe norma ligjore të juridiksionit lokal. Nga analiza juaj mund të konkludoni që reformat ligjore dhe rregulluese janë të sakta për të ndërmarrë dhe bërë zgjedhje të lira dhe transparente. Mund të vendoset të organizohet një tavolinë e rrumbullakët apo seminar me përfaqësues të partive politike dhe zyrtarë të qeverisë për të diskutuar reformat elektorale apo ndonjë çështje tjetër advokasie. Sistemi i zgjedhjeve në Shqipëri është i përcaktuar në dokumentin themelor të Kushtetutës: 22

23 Sistemi i Zgjedhjeve Vendore neni 109 pika 1 e Kushtetutës përcakton se Organet përfaqësuese të njësisë bazë të qeverisjes vendore janë Këshillat, të cilat zgjidhen çdo katër vjet me zgjedhjet të përgjithshme, të drejtpëdrejta dhe me votim të fshehtë. Në nenin 76 të Kodit Zgjedhor përcaktohet votimi i drejtpërdrejtë nga zgjedhësit me vendbanim në territorin e bashkisë ose komunës, si kusht për zgjedhjen e kryetareve të tyre e për zgjedhjen anëtarëve të këshillave të bashkive e komunave. Anëtarët e këshillit të bashkisë ose të Komunës zgjidhen në bazë të listave shumëemërore të paraqitura nga partitë politike, koalicionet si dhe në bazë të kandidaturave të pavarura individuale. Sistemi i Zgjedhjeve për Kuvendin bazuar në nenin 65 të Kodit Zgjedhor Kuvendi i Republikës së Shqipërisë përbëhët nga 140 deputetë, nga të cilët 100 zgjidhen drejtpërdrejtë nga zgjedhësit në 100 zonat zgjedhore një emërore dhe 40 zgjidhen sipas përqindjes proporcionale të votave të fituara nga listat shumëemërore të subjekteve zgjedhore të depozituara në KQZ. Kuvendi zgjidhet për katër vjet. III.2 Edukimi qytetar i votuesve Një nga masat kryesore është niveli me të cilin elektorati është i informuar rreth: të drejtave dhe detyrave të votuesit datat dhe procedurat e zgjedhjeve alternativat e zgjedhjeve (psh politikat, partitë apo kandidatët etj) rëndesinë e zgjedhjeve Votuesit marrin informacion për të drejtat demokratike dhe zgjedhjet nëpërmjet edukimit qytetar në përgjithësi dhe edukimit të votuesve në veçanti. Komisioni zgjedhor, ministritë, media, partitë politike e kanë për detyrë për të informuar dhe edukuar votuesit. Efekti i edukimit të votuesve vlerësohet nga shkalla sipas së cilës i vihet në dispozicion votuesit informacioni në kohë dhe sa i lehtë është për tu absorbuar. Gjithashtu, duhet vlerësuar edhe nëse ky informacion është i duhuri dhe diskuton esencën si të drejtat, çështje dhe fakte. Për këtë arsye duhet vlerësuar kuptimi i votuesve mbi zgjedhjet. Gjithashtu duhet vlerësuar nëse moskuptimi i publikut nuk reflekton vullnetin e tyre 23

24 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i të vërtetë dhe kjo mund të çojë në pjesmarrje të ulët në votime apo i numrit të madh të votave të pavlevshme. Nje studim i opinionit publik mund të mbledhë informacione nga një grup përfaqësues i popullatës i jep përgjigje dhe pyetjeve të mësipërme. Në këto kushte mund të zbuloni se impakti i edukimit të votuesit është inadekuat dhe kjo mund të ndodhë për arsye se nuk ka programe të mjaftueshme dhe burime për ta bërë këtë ose sepse programet dhe mënyrat ekzistuese të komunikimit janë inefektive. Qeveria i lë pak kohë këtyre programeve në kalendarin e zhvillimit të zgjedhjeve. Në këto kushte grupi monitorues duhet të ndërmarrë një program edukimi, i cili duhet të lidhet me objektivat e tij të monitorimit. Më specifikisht: sa burime financiare, personel, kohë duhen vënë në dispozicion jashtë përpjekjeve monitoruese? Cili aktivitet është më I rëndësishëm në mbështetjen sistemit demokratik të vendit? Për cilin aktivitet jeni më mirë të përgatitur? Po organizatat e tjera e kanë në fokus dhe plan edukimin e votuesit dhe sa programi juaj konfliktuon apo I plotëson këto përpjekje? Përfshirja juaj në edukimin e votuesit a krijon ndonjë konflikt interesi që cënon sadopak mundësinë tuaj për të vlerësuar procesin zgjedhor në mënyrë sa më objektive? Kështu pra, programet tuaja të trajnimit dhe informimit duhet të konsiderojnë një informacion të vlefshëm të edukimit të votuesit. Njohuritë që votuesit marrin për votimin dhe monitorimin si rezultat i workshopeve, gazetave, lajmërimeve publike dhe mediave i ndihmon ato të kuptojnë më mirë të drejtat dhe procesin zgjedhor. Ndaj nuk duhet të nënvlerësoni kontributin tuaj nëpërmjet zhvillimit të operacioneve tuaja të edukimit qytetar. III.3 Regjistrimi i votuesve Regjistrimi i votuesve mund të kërkojë mekanizma dhe kritere për identifikimin e votuesve dhe për të parandaluar votimin më shumë se një herë. Periudha e regjistrimit ofron një mundësi të shkëlqyer për të mobilizuar vullnetarët dhe për ti dhënë atyre detyra të cilat mund të përfshijnë: fushata ndërgjegjësuese dhe edukuese, monitorimin e sjelljes së zyrtarëve të qeverisë dhe mbështetësve të partive politike dhe zbatimin e një sistemi për të procesuar ankesat. 24

25 I V. M o n i to r i m i i d i t ës s ë zg j edhje v e d h e s i t uata pa s zg j edhore IV.1 Votimi Votimi është procesi që i jep mundësinë qytetarëve të ligjshëm të shprehin preferencat e tyre politike. Ky seksion diskuton principet bazë, cështjet për tu monitoruar dhe teknikat specifike në lidhje me procesin e votimit. Principet e përgjithshme: Një analizë e procesit të votimit duhet t i përgjigjet dy pyetjeve: A ishte pocesi i votimit i administruar sipas parashikimeve të ligjit të zgjedhjeve dhe standarteve ndërkombëtare? Dhe Në çfarë shkalle ndonjë problem afektoi rezultatet e zgjedhjeve? Disa principe janë relevante për tu përgjigjur këtyre pyetjeve: Principi Një: Të gjithë individët e ligjshëm duhet të kenë mundësi për të votuar në mënyrë të drejtë. Ky princip derivon nga të drejtat ndërkombëtare. Kur ato privohen atëherë mund të thuhet që e drejta e tyre themelore është shkelur. Kur kjo gjë ndodh në masë atëherë vihet në pikëpyetje e gjithë ligjshmëria e zgjedhjeve. Principi Dy: Procesi i votimit duhet të mbrojë liritë themelore dhe shprehjen e lirë. Kur vlerësohet shkalla e lirisë duhen konsideruar faktorë që ndikojnë rrethanat si (konflikte të afërta, tensione etnike etj) Votimi është I lirë vetëm nëse votuesit e perceptojnë veten të parezervuar në zgjedhjen e tyre dhe sipas dëshirës së tyre. Principi tre: Votuesit duhet të kenë një kuptim të mirë të procedurave dhe dijeni të zgjedhjes së tyre. Kështu duhen identifikuar 25

26 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i cështje për tu monitoruar nga ju gjatë hartimit të planit. Ju duhet të fokusoni vëzhgimin tuaj në katër komponentë të votimit si më poshtë: Mjedisi brenda Qendrës së votimit Vendodhja dhe arranxhimet Mjedisi jashtë Qendrës së votimit Sjellja e komisionerëve Koalicioni e fokusoi monitorimin në kategoritë e mëposhtme: (shih udhëzuesin për vëzhguesin për më tepër informacion) IV.2 Numërimi Principet e zakonshme: Gjatë monitorimit të numërimit vlerësimi juaj duhet të bazohet se në cfarë shkalle votat po numërohen me saktësi dhe reflektohet zgjedhja e shprehur nga votuesit: votat të cilat sipas rregullave janë të pavlefshme, të parregullta dhe të identifikuara për tu riparë: rezultati i numërimit i transmetohet autoriteteve përkatëse të cilat I numërojnë me saktësi dhe i raportohen kontenstantëve politike, vëzhguesve dhe publikut sipas parashikimeve në ligj dhe në kohë dhe procesi i numërimit është transparent sa pranohet nga të gjithë konkuruesit. Teknika specifike të monitorimit: paraprakisht duhet të adaptohet një metodë për të reflektuar mbi sistemin e vrojtimit. Kur votimi dhe numërimi ndodh në të njëjtin vend vëzhguesi duhet të qëndrojë aty dhe kur ato ndodhin në vende të ndryshme ai duhet të shoqërojë kutinë e votimit. Kur ka vonesa observuesi duhet të sigurojë integritetin e kutisë së votimit. Kur vëzhgohet numërimi vëzhguesi duhet të jetë vigjilent 26

27 në lidhje me parregullsitë si më poshtë: dhunim i integritetit të kutisë së votimit (psh. çelsat e thyer, kuti të pavulosura, të hapura etj) procedura jo të sakta numërimi; presion i personave që numërojnë; refuzime për të lejuar monitorimin dhe vonesa për të raportuar në kohë. Kur votat në Qendrat e Votimit janë numëruar procesi i mbledhjes dhe kompjuterizimit të rezultateve fillon. IV.3 Numërimi Paralel i Votave(PVT) Numërimi Paralel i Votave (NPV) është një metodë për monitorimin e rezulattit ndërsa vëzhguesit mbledhin të dhëna nga QV individuale dhe e krahasojnë atë me rezultatin zyrtar. Ai është një metodë për monitorimin e numërimit dhe mbledh rezultate aktuale të cilat janë raportuar nga zyrtarë të zgjedhjeve. Qëllimi kryesor i Numërimit Paralel të Votave është të verifikojë saktësinë e rezulateve të raportuar nga autoritetet e zgjedhjeve sa kohë që këto rezultate janë transmetuar nga niveli lokal në atë qëndror të administrimit të zgjedhjeve. Një NPV e implementuar mirë mund të ndihmojë për të: Dekurajojë mashtrimin duke ngritur perspektivën që një gjë e tillë mund të zbulohet Të sugjerojë një numërim të vërtetë kur dhe të forcojë besimin në dhe pranimin e rezultateve zyrtare nëse ato janë konsistente me Numërimi Paralel i Votimit Zbatimi i Numërimi Paralel i Votave kërkon një skuadër profesionale dhe programe trajnimi. Shoqata për Kulturë Demokratike në bashkëpunim me Institutin Demokratik Amerikan (NDI) ka relizuar për herë të parë në Shqipëri numërimin paralel të votave duke informuar publikun me rezultatet paraprake të zgjedhjeve në vitin 1992 e

28 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i V. Ak tivitetet paszgjedhore V.1 Raportimi Ndarja e informacionit është e rëndësishme për një aktivitet të monitorimit të suksesshëm. Sic është vënë re edhe më parë burim I tensioneve është pasiguria e cila vjen si rrjedhojë e dhënies së informacionit jo të saktë. Përpjekjet tuaja për të dhënë dhe mbledhur një informacion të balancuar shërben si hap i parë i rëndësishëm për të luftuar pasigurinë. Raporti juaj mund të shërbejë dhe kontribojë në pranimin e rezultateve dhe ligjshëmrisë së zgjedhjeve. Metodologjia e observimit duhet të përfshijë intervistimin e zyrtarëve, të përfaqësuesve të partive politike, vëzhguesit e pavarur. Nëse ju dështoni për të dhënë informacione skrupuloze ku bazohet analiza juaj atëherë do të keni jo shumë besim në aktivitetin tuaj. Ndarja e informacionit është një process i dyfishtë. Nëse më sipër është trajtuar se si mblidhet informacioni këtu diskutohet se si shpërndahet. Llojet e raporteve. Pasi mbaron procesi i votimit dhe i numërimit ju mund të ndani informacionin tuaj në një varietet formash. Nje deklaratë post zgjedhore, e cila mund të jetë një përmbledhje e aktivitetit tuaj e gjetjeve dhe vlerësimeve tuaja. Në disa raste mudn të jepen rekomandime se si të shmangen mosmarveshjet dhe si të reformohet procesi. Duhet të jepni një deklaratë zakonisht Brenda 48 orëve. Monitoruesit e pavarur duhet të deklarojnë rezultatet e tyre para se ato të bëhen zyrtare. Analizimi i informacionit dhe deklarimi i raportit. Një raport post zgjedhor përfaqëson një mundësi për të forcuar kredibilitetin tuaj vetëm nëse informacioni është objektiv dhe i verifikueshëm. Sidoqoftë, ju duhet të vlerësoni sipas një gjykimi të pavarur ndërmjet fakteve dhe përshtypjeve. Sidoqoftë kjo nuk do 28

29 të thotë që përshtypjet nuk mund të influencojnë vlerësimin tuaj të përgjithshëm të zgjedhjeve. Ju duhet të korrigjoni ndonjë pasaktësi duke siguruar informacion të mjaftueshëm për të vlerësuar procesin dhe integritetin e rezultateve të zgjedhjeve. Ju duhet të përpiqeni të siguroni një komponent cilësor të raportit tuaj. Në fund të ditës së zgjedhjeve ju duhet të bëni një listë kontroll për qendra votimi të vecanta, zakonisht atë që bëjnë monitoruesit për vlerësimin e procesit të votimit. Për këtë, atyre duhet t u kërkohet që të karakterizojnë procesin si (a) pa probleme (b) probleme minore jo sinjifikative (c) probleme sinjifikative (d) probleme të cilat e invaliditojnë votimin lokal. Më e rëndësishme është që të përcaktoni efektin kimulativ të analizësë cilësore dhe sasiore. Në ditën e zgjedhjeve 18 Shkurt 2007, Koalicioni I Vëzhguesve Vendorë zhvilloi gjithsej 6 Konferenca për shtyp, të cilat jo vetëm që publikuan në kohë reale të dhënat për ecurinë e këtij procesi por, në mungesë të informimit prej institucioneve të tjera jopartizane, u vlerësuan si një ndër burimet më objektive të informimit. Koalicioni i Vëzhgueseve Vendor publikoi ditën e hënë, më 19 Shkurt, 2007 raportin paraprak për zgjedhjet për organet e qeverisjes vendore të 18 shkurtit 2007 (shih Shtojca), Me 23 shkurt 2007, Koalicioni i Vëzhguesve Vendor publikoi Raportin Paraprak për vëzhgimin e procesit të numërimit të votave V.2 Rekomandimet konkrete Zhvillimi i Zgjedhjeve për Organet e Qeverisjes Vendore dhe vëzhgimi i tyre prej Koalicionit të Vëzhguesve Vendor 2007, krijoi mundësinë për të gjykuar në lidhje me problemet, të cilat duhet të trajtohen në kuadër të reformës së ardhëshme zgjedhore. Mbi këtë bazë, me qëllim përmirësimin e vazhdueshëm të kuadrit ligjor në fushën e zgjedhjeve, zhvillimin e kapaciteteve për mirëadministrimin e proceseve zgjedhore dhe përqasjen e vazhdueshme me standartet ndërkombetare për zgjedhjet, mund të shërbejnë edhe rekomandimet e mëposhtme: 29

30 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i A. KUADRI LIGJOR Kodi Zgjedhor duhet të rishikohet në një sërë çështjesh, duke përfshirë këtu: Rishqyrtimin e problemeve që lidhen me balancat dhe përfaqësimin politik në komisionet zgjedhore, duke patur si trend zhvillimi krijimin e një administrate teknike për administrimin e proceseve zgjedhore. Ngushtimin dhe/ ose heqjen e të drejtës që kanë subjektet politike për zëvendesimin e anëtarëve në komisionet zgjedhore Zhvillimin e mëtejshëm të metodologjisë për hartimit e Listës së Zgjedhesve si një procedurë tërësisht teknike dhe detyrim të administrates së pushtetit vendor. Përcaktimin e qartë të afateve brenda të cilëve duhet të realizohen procedura dhe veprime të ndryshme në kuadër të një procesi zgjedhor Shqyrtimin dhe përcaktimin e kritereve dhe mjeteve ligjore të cilat do të kushtëzonin transparencë më të madhe në punën e të gjithë administratës zgjedhore dhe do të ngushtonin hapësirat për veprime që mund të paragjykohen politikisht Rivlerësimin e kushtëzimeve ligjore për domosdoshmerinë e transparencës në burimet e financimit dhe përdorimin e tyre prej subjekteve zgjedhore dhe kandidateve. B.ADMINISTRATA ZGJEDHORE Për të bërë të mundur ngritjen e një administrate zgjedhore profesionale dhe të aftë për të zgjidhur, në kohë dhe me cilësi, të gjitha problemet që lidhen me administrimin e një procesi zgjedhor, rekomandojmë që: KQZ të hartojë një udhëzim, me fuqi detyruese për të gjithë subjektet zgjedhore, në të cilin të përshkruhen kriteret bazë profesional dhe të etikës që duhet të ketë personi që propozohet për antëarë në KZQV dhe/ose në KQV. 30

31 Administratës zgjedhore të nivelit të dytë (KQZV/KZZ) duhet t i sigurohet hapsirë pune e mjaftueshme dhe e disponueshme në kohe, si dhe infrastrukturën e nevojshme si tel/fax etj. Anëtarët e KZQV-ve (KZZ-ve) duhet t i nështrohen trajnimit të vazhdueshëm dhe jo vetëm në prag dhe gjatë fushatave zgjedhore Pas trajinimit, anëtarët e KQV-ve nuk duhet të zevendësohen, përvecse në raste që do të parashikojë ligji Të unifikohet dokumenti i identifikimit të zgjedhesve nëpërmjet pajisjes së qytetarve me Kartën e Identitetit Lista e zgjedhësve duhet të jetë një produkt që mund të realizohet në çdo kohë nëpërmjet databazës së Regjistrit Kombëtar të Shtetasve. Ajo duhet të jetë pjesë e Regjistrit Kombëtar të Zgjedhsëve dhe të ketë mundësi reale per t u konsultuar në çdo kohë dhe prej çdo të interesuari. Hartat me vendndodhjen e qendrave të votimit duhet të jenë dokumente të disponueshëm në çdo zyrë te KZQV-ve përkatëse. Në to duhet të pasqyrohen, në kohë, çdo ndryshim i mundshëm. Në procesin e numërimit të përqëndruar të votave të aplikohen zgjidhje teknologjikë si psh.numërimi nëpërmjet skanimit të fletës së votimit, të cilat do të ndikojnë në rritjen e cilësisë në këtë proces dhe në zvogëlimin e hapsirave për interferime abuzive në të C. FUSHATA, MEDIA DHE PJESËMARRJA E GRAVE NË PROCESIN ZGJEDHOR Amendimi i legjislacionit në fuqi mbi financimin e fushatës zgjedhore duhet të bëhet me synimin që të zvogëlojnë më tej dallimet e mëdha në mundësitë financiare që ju krijohen partive të mëdha dhe partive të vogla. 31

32 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Kërkesat për transparencë në lidhje me burimet e financimit dhe mënyrën e përdorimit të tyre, në rastet e fushatave elektorale, prej subjekteve elektorale, partive politike dhe kandidateve, duhet të pasqyrohen në legjislacion zgjedhor në mënyrë të plotë dhe të qartë. Kërkesat për paanshmëri në pasqyrimin e fushatës zgjedhore si nga media eletronike private dhe publike, siç përcaktohet në Kodin Zgjedhor duhet të respektohen plotësisht. Në veçanti detyruese kjo është për transmetues publik, i cili ka për detyrë të ofrojë informacion të paanshëm dhe të ekuilibruar për të gjithë publikun. Thyerja e heshtjes zgjedhore jo vetëm që duhet të respektohet nga të gjithë subjektet zgjedhore por, në rast thyerje të saj, penalizimi duhet të jetë domethënës. Partite politike duhet të nxisin dhe realizojne një pjesemarrje sa më te madhe të grave në zgjedhje. Duhet të bëhen përpjekje për rritjen e numrit të grave kandidate KQZ duhet të udhëzoje dhe kushtezojë pjesmarrjen e grave në administraten zgjedhore, në komisionet e nivelit të dytë e të tretë. Gjatë trajinimit të KQV-ve duhet t i kushtohet vëmendje e posacme parandalimit të votimit në grup (familje), i cili bie ndesh me parimin e votimit të drejpërdrejtë e të fshehtë. Programe të edukimit të zgjedhësve duhet të fokusohen në shpjegimin e vlerës dhe rëndësisë së votimit prej grave e vajzave, duke shprehur ato vetë dhe në menyrë të fshehtë vullnetin e tyre. Këto rekomandime që janë produkt i gjykimit të Koalicionit të Vëzhguesve Vendor mbështetur në vëzhgimin e zgjedhjeve për organet e pushtetit vendor, 18 shkurt 2007, së bashku me rekomandimet e dhëna ne Raportin Perfundimtar për vëzhgimin e zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë, 3 korrik 2005, bëhen publike për tu konsideruar gjatë reformës së ardhëshme zgjedhore dhe gjithë spektrit të politikës shqiptare. 32

33 SHTOJCA Vlerësime të Aktivitietit Monitorues të Shoqërisë Civile nga Personalitete të Vendit dhe të Huaj 33

34 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Alfred Moisiu Ish -President... Shoqëria civile, vëzhguesit vendorë nuk duhet të jenë prezent vetëm ditën e zgjedhjeve, por duhet ta shtrijnë aktvitetin e tyre më gjërë. Ju bëj thirrje të asistoni në monitorimin e financave të partive politike gjatë fushatave zgjedhore si dhe të keni në fokusin tuaj të monitorimit respektimin e Kodit të Etikës nga partitë politike në Zgjedhjet e 18 shkurt (marrë nga takimi i Presidentit me Koalicionin e Vëzhguesve Vendore, janar, 2007) Rexhep Mejdani Ish President... I bëj thirrje të gjithë partive të spektrit politik shqiptarë, që në frymën model të komuniteteve fetare, të organizmave dhe organizatave jo qeveritare të punojne së bashku, pa paragjykim për të dalë nga udhëkryqi I rrezikshëm. (marrë nga mesazhi i Presidentit të Republikës drejtuar Parlamentit Shqiptar më ) 34

35 Sali Berisha Ish-president... informacionet e para ne i merrnim nga Shoqata për Zgjedhje të lira dhe Kulturë Demokratike. Informacioni ishte serioz, për këtë shpreh konsideratën time. (marrë nga Konferenca e shtypit pas Zgjedhjeve të 22 Mars 1992) Ilirjan Celibashi Ish Kryetar i KQZ...Unë dua të bëj një falenderim për kontributin, vecanërisht në zgjedhjet e kaluara të shoqërisë civile, jo vetëm për faktin që ka patur një ngazhim dhe dedikim me serioz dhe me prezent, të themi, kjo jo vetëm nga numri; kanë qënë rreth 3900 vëzhgues vendorë, por 35

36 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i edhe për kontributet reale, që kanë dhënë në administrimin e këtij procesi zgjedhor. Kanë qënë disa propozime që ka paraqitur shoqëria civile pranë KQZ, për cështje të organizimit dhe të adminitrimit të procesit zgjedhor, të cilat KQZ i ka gjetur me vend dhe i ka bërë pjesë të vendimeve dhe të udhëzimeve të saj. Dhe ka qënë e dukshme më pas, pas përfundimit të procesit zgjedhor, që këto ndryshime, të themi, këto amendime, këto propozime, kanë garantuar mirë një sërë aspektesh të zgjedhjeve. Ky është një tregues i asaj, që shoqëria civile në përgjithësi është bërë me kualitative në këtë kontribut të vetin... (marrë nga seminar ndërkombëtar, Mars 2006) Marcie Reis Ish ambasadorja e SHBA në Tiranë...vëzhgimi dhe gjykimi mdërkombëtar mbi një proces zgjedhor, është i rëndësishëm, por nuk shërben si roje në një shoqëri demokratike, sepse integriteti i zgjedhjeve në demokraci gjendet në duart e qytetarëve. Koalicioni i Vëzhguesve Vendorë është trupa më e përgatitur vëzhguese që Shqipëria ka patur ndonjëherë për zgjedhje. (marrë nga ceremonia e shpërndarjes së akreditimeve të vëzhguesve vendorë, 15 shkurt 2007) 36

37 Facts from the local press: - During the event of accreditation of local observers held at the Rogner Hotel on February 16, 2008, US Ambassador Reis has called the local observers to commit themselves during the monitoring process as these election ëill be focal points in the democratic development of Albania and at the same time she evaluated the local observers as the most prepared body of the observers that Albanian has ever had on election published at news VOA.com on February 16, Franz Vranitzky Ish-kancelari Austriak... Ne e mirëpresim praninë e vëzhguesve të vendit dhe ndërkombëtarë, të cilët mund të zgjerojnë integritetin e procesit zgjedhor. (marrë nga kontrata e partive politike e cila u nënshkrua me ndërmjetsinë e të dërguarit të OSBE-së, ish kancelarit austriak, Franz Vranitzky 37

38 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Uwe Muller Përfaqësues i Këshillit të Europës...Vëzhguesit e brendshëm japin për zgjedhjet një informacion shumë të mirëpritur për opinionin, gjithashtu janë një element shumë i rëndësishëm për opinionin e vëzhguesve të huaj. Në lidhje me këtë, mund të flas vetëm për zgjedhjet lokale të Tetorit Ky element ishte shumë i dobishëm. Më kujtohet se rezultatet e vëzhguesve të SHKD-së përputheshin fare mirë me rezultatet e vëzhguesve të Këshillit Europian të asaj kohe. Vlerësime për Koalicionin e Vëzhguesve Vendorë marrë nga Raportet e vlerësimit OSBE-ODIHR në Zgjedhjet për Qeverisjen Vendore, 18 Shkurt Evidence of the coalition of domestic observers is shoën by the Statement of Preliminary Findings and Conclusions of International Election Observation Mission: In these elections the largest civil society initiative was organized by the Domestic NGO Coalition an umbrella organizations that encompassed seven domestic groups and deployed some 3000 domestic observers throughout the country to monitor the opening, voting, counting and tabulation procedures.. 38

39 2. Në një zhvillim pozitiv, një grup prej 18 organizatash nga shoqëria civile organizuan një vëzhgim më të plotë se në zgjedhjet e mëparshme, duke vendosur 2,200 vëzhgues në Ditën e Zgjedhjeve në 40 përqind të qendrave të votimit të vizituara nga vëzhguesit e IEOM. Për herë të parë shumica e këtyre organizatave bashkëpunuan nën ombrellën e një grupi të vetëm (OSCE/ODIHR Final Report, Local Government Elections, p.19 39

40

41 Koalicioni i Vëzhguesve Vendor UDHËZUESI I VE ZHGUESIT NË QËNDRËN E VOTIMIT Material në ndihmë të trajinimit të vëzhguesve në qëndrën e votimit Tiranë

42 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Përgatitur prej Institutit Shqiptar për Zhvillimin e Sistemit të Zgjedhjeve Në zbatim dhe përputhje me: KODI ZGJEDHOR I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË (Miratuar me ligjin nr.9087, datë dhe ndryshuar me ligjin nr. 9297, datë , ligjin nr. 9341, datë dhe ligjin nr. 9371, datë ) dhe LIGJIN Nr.9676, datë PËR DISA NDRYSHIME DHE SHTESA NË LIGJIN NR.9087, DATË KODI ZGJEDHOR I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË, TË NDRYSHUAR Në kuadër të projektit Domestic Monitoring of Local Election of 2007 Sub agreement No.: ANTC-27 Mbështetur nga PARTNERS ALBANIA (DGA/USAID) PARTNERET SHQIPERIA QENDRA PER NDRYSHIM DHE MENAXHIM KONFLIKTI 42

43 H Y R J E Vezhgimi i procesit zgjedhor prej institucioneve te shoqerise civile shoqata, fondacione, qendra, forume etj eshte nje nder mundesite, nepermjet te ciles arrin te realizohen gjykime, ne pergjithesi me pak te dikutueshme, ne lidhje me nivelin e plotesimit te kushteve qe nje proces zgjedhor e bejne te jete I LIRE, I NDERSHEM e I BARABARTE. Perfaqesuesit e kesaj shoqerie, me mire se kushdo tjeter, mund te japin gjykime, me afer realitetit, per menyren se si i administrojne zgjedhjet organet shteterore qe ligji i ka ngarkuar me kete detyre. Ata mund te vleresojme, objektivisht me mire, nivelin e transparences ne punen e ketyre organeve, sa dhe si plotesohen kushtet per nje gare te barabarte dhe per mundesi pjesemarrje, pa preferenca dhe paragjykime, ne votim dhe per tu votuar, te te gjitheve qe ligji ju a njeh kete te drejte. Shoqeria civile ka dhe duhet t i njohi vehtes se saj pergjegjesi te medha ne te gjithe punet qe duhen bere per te realizuar procese zgjedhore demokratike prej te cileve te gjenerohen pushtete te pakontestueshme, pushtete qe sa me realisht te shprehin vullnetin e shumices. Nepermjet perfaqesuesve te saj, te organizuar ne institucione te ndryshme joqeveritare dhe jopolitike, ne bashkepunim te ngushte me institucionet publike, mbeshtetur dhe ne zbatim te Kodit Elektoral dhe te gjithe udhezimeve te KQZ, shoqeria civile realizon misionin dhe, njeherazi edhe synimin e saj qe, ne menyre te sintetizuar, mund te shprehet: Se bashku per nje VOTE TE LIRE, TE NDERSHME, E TE BARABARTE si institucionin e vetem dhe me te rendesishem demokratik prej te cilit burojne te gjithe institucionet e tjera te shtetit dhe shoqerise sone demokratike Mbeshtetur ne kuadrin ligjor qe rregullon zhvillimin e proceseve zgjedhore, si dhe duke mbajtur ne konsiderate te perbashketat dhe dallimet qe ekzistojne midis institucioneve te ndryshme te shoqerise civile, aktiviteti dhe interesat e te cileve kane prerje me proceset zgjedhore, eshte e mundur te hartohet nje metodologji e njejte, e mundeshme dhe e pranueshme per tu perdorur nga te gjithe ne vezhgimin e ketyre proceseve. Udhezuesi qe vijon me tej eshte nje perpjekje e pare e ketij lloji. Ai synon te spiegoj gjithcka qe duhet te kete parasysh nje vezhgues i shoqerise civile, i cili merr persiper te vrojtojë ecurin e procesit te votimit ne nje qender votimi. Duke mos pretenduar se me te eshte arritur t i jepet pergjigje cdo pyetje dhe/ose situate, hartuesit e tij shpresojne se, ky Udhezues do te ndihmoj ne zhvillimin e nje procesi vezhgimi sa me profesional, korrekt, objektiv e te paanshem. 43

44 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i MBESHTE TJA LIGJORE KREU IV KODI ZGJEDHOR I REPUBLIKES SE SHQIPERISE VEZHGUESIT Neni Organizatat joqeveritare shqiptare dhe të huaja, si dhe organizatat ndërkombëtare të specializuara ose të angazhuara për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, përfaqësuesit e shteteve të huaja dhe të medias kanë të drejtë të dërgojnë vëzhgues në zgjedhje. 2. Çdo parti politike e regjistruar në KQZ si subjekt zgjedhor ka të drejtë të caktojë nga një vëzhgues në KZZ, KZQV, KQV dhe në Vendin e Numërimit të Votave pas regjistrimit të një kandidati për njësinë zgjedhore përkatëse ose pasi ka paraqitur listë shumemërore. Në rast se partitë politike paraqiten në zgjedhje si koalicion, të drejtën për të caktuar vëzhgues e ka vetëm koalicioni. Kandidatët e partive politike dhe koalicioneve nuk kanë të drejtë të caktojnë vëzhgues. 3. Kandidatët e pavarur në zonat e tyre përkatëse kanë të drejtë të caktojnë nga një vëzhgues në KZZ, KZQV, KQV dhe në Vendin e Numërimit të Votave. 4. Akreditimi i vëzhguesve pranë komisioneve zgjedhore bëhet mbi bazën e të dhënave vetjake të çdo vëzhguesi. Akreditimi mund të përfshijë një ose më shumë qendra votimi, ose një apo më shumë njësi zgjedhore. Një organizatë joqeveritare shqiptare, parti politike, koalicion ose kandidat i pavarur nuk mund të ketë në të njëjtën kohë më shumë se dy vëzhgues të pranishëm në një qendër votimi. Organizatat joqeveritare të huaja, si dhe organizatat ndërkombëtare nuk mund të kenë në të njëjtën kohë më shumë se dy vëzhgues të huaj në një qendër votimi. 5. Kërkesat e vëzhguesve shqiptarë për akreditim i paraqiten KQZ-së jo më herët se 45 ditë dhe jo më vonë se 15 ditë para datës së zgjedhjeve. KQZ-ja miraton kërkesat jo më vonë se 5 ditë nga 44

45 paraqitja e tyre. Ndaj refuzimit ose mosdhënies së akreditimit mund të bëhet ankim, sipas procedurave të këtij Kodi. Kërkesat e vëzhguesve të huaj paraqiten jo më vonë se 72 orë para datës së zgjedhjeve. 6. KQZ-ja ka të drejtë, me udhëzim të veçantë, t u delegojë KZZ-ve ose, sipas rastit, KZQV-ve, kompetencën e akreditimit të vëzhguesve, sipas pikave 2 dhe 3 të këtij neni. Neni 19 1.Gjate kryerjes se detyrave te tyre, vezhguesit kane keto te drejta : a. Te vezhgojne pa pengese te gjitha aspektet e pergatitjes dhe zhvillimit te zgjedhjeve b. Te paraqesin verejtje me shkrim para komisioneve te zgjedhjeve per cdo lloj parregullsie qe verejne. c.te shohin ose te keqyrin dokumentacionin ose materialet e procesit zgjedhor 2.Vezhguesit kane keto detyra : a. Te respektojne kerkesat e ketij Kodi dhe udhezimet e KQZse per vezhgimin e zgjedhjeve. b. Te veprojne ne menyre te paaneshme dhe te mos bejne propogande per asnje kandidat, parti, koalicion ose alternative referendare ne qendrat e votimit ose ne vende te tjera te ndaluara sipas ketij Kodi. c. Te paraqiten para komisioneve te zgjedhjeve me autorizimin e leshuar nga KQZ-ja, si dhe me nje dokument identifikimi te pranuar nga KQZ-ja. d. Te mos mbajne shenja dalluese qe sherbejne si mjete propogande ose qe mund te ndikojne mbi vullnetin e zgjedhesit. e. Te mos dhunojne te drejten e votuesit per te votuar ne fshehtesi dhe te mos pengojne procesin e votimit dhe administrimit te zgjedhjeve. 45

46 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Rregulla te pergjithshme Qellimi kryesor i vezhgimit ne qendren e votimit eshte te grumbullohet informacion, mbi bazen e te cilit do te gjykohet ne lidhje me rregullesine e administrimit te procesit zgjedhor, menyren dhe nivelin e zbatimit te kerkesave te Kodit Zgjedhor dhe udhezimeve te KQZ, per te gjitha procedurat e ketij procesi, diten e votimit, ne qendren e votimit. Ne zbatim te kerkesave te Kodit Zgjedhor te Republikes se Shqiperise, udhezimit te KQZ, si dhe ne zbatim te detyrave te vena nga Koalicioni i Vezhguesve Vendor, vezhguesi duhet te paraqitet ne qendren e votimit me pare se sa te kete filluar procedura e pergatitjes per hapjen e saj. Ai duhet te vezhgoje, gjate gjithe dites, te gjitha procedurat e votimit deri ne perfundimin e administrimit te materialeve zgjedhore dhe nisjen e tyre per ne KZQV. KU DUHET TE PERQENDROHET VEMENDJA E VEZHGUESIT KUR SHKON DHE GJATE QENDRIMIT NE QENDREN E VOTIMIT? Vezhguesi duhet te ndodhet ne qendren e votimit perpara hapjes se saj, me qellim qe te mund te vrojtoj procedurat e hapjes se procesit te votimit. Vezhguesi duhet te vrojtoj kutine (kutite) e votimit perpara se ato te vulosen dhe te shoh ne se votimi fillon ne kohen e caktuar me ligj. Vezhguesi duhet te shikoj dhe te vleresoj ne se situata ne mjediset prane qendres se votimit eshte e qete dhe ne se ka apo jo tendenca per tensionim te situates Vezhguesi duhet te jete jete i kujdeshem ne mardheniet me komisionin e qendres se votimit. Ai mund te jap ndonje keshille VETEM KUR AJO I KERKOHET por, ne te gjitha rastet duhet te bej shume kujdes qe te mos kapexej te drejtat e tij 46

47 Vezhguesi duhet te mbaj shenim per te gjitha parregullesite qe vrojton. Ne rastet kur ai vlereson se parregullesite jane serioze, duhet qe t i kushtoje me shume vemendje dhe te shpenzoje me shume kohe per vezhgimin e tyre. Ne rastet e parregullesive shume serioze dhe qe cenojne integritetin e procesit zgjedhor, vezhguesi mund t i paraqes ato, gjithmon me shkrim, ne KZQV. Ne cdo rast vezhguesi duhet te jete i vemendshem dhe te vleresoje ne se keqkuptimet, mosmarrveshjet ose parregullesit e ndryshme ndodhin si pasoje e mungeses se pervoje apo jane pasoje e veprimeve te qellimeshme te komisionerve per kompromentimin e integritetit te procesit zgjedhor. CFARE PYETJE MUND TE BEJ VEZHGUESI NE QENDREN E VOTIMIT? Ne qendren e votimit vezhguesi ka mundesi te komunikoje me tre grupe personash, (i) komisioneret e qendres, (ii) votuesit dhe (iii) perfaqesuesit e kandidateve ose vezhgues te tjere. Opinionet e te gjithe ketyre mund te merren ne konsiderat vetem ne rastin kur per to vezhguesi eshte i sigurt se jane objektive e te sakte. Vezhguesi duhet te mbaje gjithmone ne konsiderate faktin se mund te kete persona qe perpiqen te manipulojne nepermjet dhenies se informacionit jo te vertet. Ne te gjitha rastet eshte e domosdoshme qe vezhguesi te gjykoje mbi informacionin e dhene duke e ballafaquar ate, mundesisht sa me mire me situaten qe ai vrojton vete. Eshte e rekomandueshme qe vezhguesi te marr informacion nga persona qe ai i zgjedh ne menyre te rastit Vezhguesi duhet te vrojtoj ne se te gjithe personat qe punojne si komisioner jane te tille te emeruar nga instanca perkatese. Antarve te komisionit te qendres se votimit vezhguesi mund t ju beje pyetjet si me poshte : A jane trajinuar per te kryer detyren si administratore te procesit zgjedhor? 47

48 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i A ju jane dhene instruksione te tjera te shkruara pervec Kodit Zgjedhor dhe udhezimeve te KQZ-se? Si jane te ndara detyrat midis antareve te komisionit me qellim qe te sigurohet nje proces votimi efikas dhe i sigurt? Kur jane marr ne dorezim materialet e votimit dhe si jane siguruar ato deri ne diten e votimit? A ju eshte dhene dokumentacioni i plote per te mundesuar zbatimin e kerkesave te Kodit Zgjedhor ne rastet e votimit te zgjedhesve me certifikate? Sa eshte numri i fleteve te votimit te marra ne dorzim? Sa eshte numri total i votuesve ne listen e votimit dhe sa votues kane votuar deri ne momentin aktual? ( nga pergjigja e kesaj pyetje vezhguesi krijon idene ne lidhje me ecurine e pjesemarrjes ne votim) A ka patur raste qe votuesi nuk eshte lejuar te votoj sepse emri i tij nuk eshte ne listen e zgjedheseve ose sepse ai nuk paraqet dokument identifikimi? Sa jane rastet te tilla dhe cili ka qene qendrimi qe eshte mbajtur? Sa eshte numri i votuesve qe kane votuar duke perdorur si certifikaten si dokument identifikimi? A ka patur raste qe votuesi nuk eshte lejuar te votoje sepse nuk ka dashur te timbrohet? Sa raste te tilla ka patur? A ka patur raste qe votuesit nuk jane lejuar te votojne sepse nuk kane patur te plote paketen e dokumentave shoqerues te certifikates? Sa raste te tilla ka patur? A jane krijuar mundesite qe votuesi te pajiset me certifikate per votimin ne rastin kur ai nuk ka patur te plote paketen e dokumentave shoqerues te certifikates? A eshte krijuar ndonje situate jo normale gjate procesit te votimit dhe si eshte zgjidhur ajo? Vezhguesi mund te bisedoje dhe te pyesi zgjedhesit me qellim qe te marr informacion ne lidhje me : Gjykimin dhe vleresimin e tyre per besueshmerine ne procesit te votimit p.sh. ne rastet kur ai vlereson se masat e marra per te siguruar fshehtesi te plote te votes jane te pamjaftueshme votuesit besojne apo jo qe sekreti i votes se 48

49 tyre sigurohet? A kane qene te informuar votuesit ne lidhje me kandidate dhe subjektet per te cilet duhet te votojne? A i njohin procedura e votimit? A e dine se ne rast se do te votojne me certifikate, qe eshte marr perpara dates 1 nentor 2006, duhet te qe te kene edhe dy dokumenta te tjere identifikues, si dhe fotokopje te tyre? A e dine se ne rast se nuk kane mundesi te plotesojne keto dy dokumenta, mund te pajisen me certifikate per votim, falas, diten e votimit? A e dine se ne rast se nuk pranojne te timbrosen ne gisht nuk do te lejohen te votojne? 49

50 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i KUJTESË për Kodi e Sjelljes së Mirë për Vëzhguesit e Koalicionit Vezhguesit e Koalicionit Shqiptar te Vezhguesve Vendor gjate zbatimit te detyrave te tyre duhet te respektojne dhe te realizojne kerkesat e Kodit te Etikes dhe Profesional. Vec kesaj, respektimi i Kodit te Sjelljes se Mire duhet t`i karakterizoje gjate te gjithe aktivitetit te tyre. VEZHGUES! Kujto se Kodi i Sjelljes se Mire kerkon qe: 1. Te mbash nje qendrim jopartizan gjate te gjithe kohes. Nuk duhet qe ne asnje moment te shprehesh ndonje preference ne lidhje me autoritetet subjektet zgjedhore, parti, kandidate, apo gjithshka qe ka lidhje me procesin zgjedhjor. 2. Te realizosh detyren tende pa nderhyre ne procesin zgjedhor, pa komentuar dhe nderhyre ne punen e komisionit zgjedhor, ne procedurat e dites se votimit dhe numerimi votave. 3. Te mbash me vete dokumentin e identifikimit dhe Karten e akreditimit te dhene nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Paraqitja keto dokumenta KQV-se dhe /ose KZQV-se. 4. Te mos veshesh apo te mos mbash simbole qe manifestojne preferenca politike. 5. Mund te sjellesh ne vemendjen e KQV-se dhe /ose KZQVse parregullesira te ndryshme te vezhguara por nuk mund te japesh udhezime ose te kundershtosh vendimet e komisionereve. 6. Perfundimet e tua duhet t`i bazosh mbi fakte te dokumentuara dhe evidenca te verifikueshme. 50

51 7. Mos be asnje koment personal apo paraprak rreth vezhgimit te kryer edhe kur keta ta kerkojne perfaqesues te medias apo ndonje personi tjeter i interesuar. 8. Te njoftosh drejtuesit e tu, ne rajon ose ne qender, ne kohe reale per cdo parregullesi qe vezhgon 9. Ne te gjithe aktivitetin tend te zbatosh kerkesat e Kodit te Etikes se Vezhguesi dhe te respektosh Kodin Zgjedhor dhe gjithe udhezimet e Komisionit Qendor te Zgjedhjeve UDHËZUESI PËR VËZHGUESIN NË QËNDRËN E VOTIMIT Per te lehtesuar punen e vezhguesit si dhe per te bere te mundur nje gjykim sa me objektiv ne lidhje me ecurin e procesit zgjedhor ne qendren e votimit eshte pergatitur nje Pyetsor, te cilin vezhguesi eshte i detyruar ta plotesoj. Qe vezhguesi te kete mundesi qe t ju jap pergjigje sa me te sakta pyetjeve te ndryshme te ketij Pyetsori, me poshte po sqarojme secilen prej tyre, duke ju referuar, ne te gjitha rastet Kodit Zgjedhor dhe udhezimeve te KQZ-se. Vezhguesi e fillon punen me plotesimin ne te dhenave prezantuese qe kerkon pyetesori : Shenon ne pyetsor Numrin e qendres se votimit Numrin e votuesve sipas listes se zgjedhesve Numrin e fletve te votimit PROCEDURA PER HAPJEN E QENDRES SE VOTIMIT Paraqitja ne komisionin e qendres se votimit Sipas kerkeses se Kodit Zgjedhor, vezhguesi duhet te paraqitet perpara komisionit te qendres se votimit duke i treguar Kryetarit te qendes : 51

52 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Autorizimin e leshuar nga KQZ Dokumentin e identifikimit pasaporte, pasaporte per jashte shtetit, cetrifikate te leshuar nga gjendja civile, me fotografi. Ai duhet t i spiegoj Komisionit, shkurt dhe qarte qellimin e misionit te tij. Vezhguesi, kur paraqitet ne qendren e votimit, nuk duhet te mbaj asnje shenje dalluese, te mos jete i armatosur dhe, duke respektuar rregullin e vene nga komisoni i qendres se votimit, te ulet ne vendin e caktuar per vezhguesit. Per te plotesuar parasysh: FORMULARIN A, vezhguesi duhet te kete 1. Qendra e votimit a ndodhet ne vend te pershtatshem dhe ne perputhje me kerkesat e Kodit Zgjedhor? Qendra e votimit, eshte mire te jete e ngritur ne nje ndertese publike me hyrje te lire. Ajo nuk mund te ngrihet ne ndertesa private, pervecse kur per kete ka autorizim te vecante nga KQZ-ja si dhe ne ndertesa qe jane ne pronesi ose qe perdoren nga parti politike, kandidate ose te aferm te tyre. Qendra e votimit nuk duhet te ngrihet ne ndertesa te administrates publike, pervecse ne shkolla, kopshte, cerdhe dhe institucione shendetsore 2. A zhvillohej ose a kishte materiale propogandistike ne nje territor prej rreth 150 m nga qendra e votimit? Komisioni i qendres se votimit, perpara hapjes se votimit eshte i detyruar te heq te gjitha materialet propogandistike qe mund te ndodhen ne qendren e votimit dhe rreth saj ne nje rreze prej 150 m. 52

53 Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 FORMULARI A PROCEDURAT E HAPJES SË QËNDRËS SË VOTIMIT Faqe 1 Rrethi Bashkia / Komuna Numri i QV Emri i vëzhguesit Qendra eshte ne mjedis Publik Privat Numri i votuesve ne Listen e Zgjedhesve Numri i Fleteve te votimit A1. Procedurat e hapjes së Qendës së votimit A11. A ishin present të 13 antaret e komisionit A12. A u plotesua Procesverbali i hapjese së qëndrës së votimit A13. A u kontrolluan kutitë e votimi në prezencë të antarve dhe vëzhguesve A14. A u mbyllën dhe vulosën kutitë përpara fillimit të votimit A15. A u hap procesi i votimit në orën 7 oo Nëqoftëse JO shëno orën kur filloi votimi : PO JO A16. A ishte e kompletuar qëndra me të gjithë materialet e nevojshme për votim? Nëqoftëse JO cfarë materiale mungonin? a Regjistri i zgjedhësve b Boja për timbrosje c Kutia e votimit (Dy kuti) d Proces verbalet f Fletët e votimit g Numrat plastik për mbylljen e kutisë h Zarfet për dokumentacion k Të tjera A2. Personat qe ndodhen ne qëndrën e votimit A21. Numri i burrave antarë të komisionit Numri i grave antarë të komisionit A22. Vëzhgues: Ndërkombetar PO JO Vëzhgues vendor PO JO Të partive politike PO JO Media PO JO A23. Persona të paautorizuar: Forca të rendit PO JO Nëqoftëse PO: Ishin thirrur me kërkesë të Komisionit të QV? PO JO Nëqoftëse PO: Për cfarë arsye? Të tjerë PO JO Nëqoftëse PO: Spiego se kush ishin 53

54 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 FORMULARI A PROCEDURAT E HAPJES SË QËNDRËS SË VOTIMIT Faqe 2 A3. Incidente që mund të ndodhin në qëndrën e votimit A31. A pati ndonje person qe nderhyri ose i beri presion komisionit te QV? PO JO Nëqoftëse PO: Kush? Polic Nenpunes shteti Vëzhgues Përfaqesues kandidati Te tjerë A32. A pati ndodhi ndonje incident gjate procedurës per hapjen e qendres se votimit? PO JO JU lutemi bëni komentet tuaja ne formularin ne fund te Pyetësorit. A4. Mjedisi A41. A kishte materiale propogandistike deri ne 150 m rreth qëndrës së votimit? PO JO A42. A ishin të afishuara postera për të spieguar procedurat e votimit? PO JO A43. A ishte e përshtateshme qënda e votimit për votuesit me aftesi të kufizura fizike? PO A44. Vendoja e kutive të votimit dhe dhomës së fshehtë krijonte mundësi për t u vëzhguar nga të gjithëantarët e komisionit dhe vëzhguesit? A45. A ishte e afishuar lista e zgjedhësve? PO JO PO JO JO A5. Vlerësimi Jepni nje vlerësim të përgjithshëm për zbatimin e procedurave për hapjen e qëndrës së votimit Shumë e mirë E mirë E keqe Shumë keqe 54

55 3. A kishte polic dhe/ose persona te tjere te paautorizuar ne afersi te qendres se votimit? Neqoftese PO, ndodheshin brenda ne godinen ku ndodhet qendra e votimit apo jashte saj? Ishin te veshur me uniforme e policise se rendit, me kamuflazh apo ne menyre tjeter? Ne rastin kur pergjigja e kesaj pyetje eshte PO vezhguesi eshte i detyruar te jap spiegime me te hollesishme rreth ketij vrojtimi 4. A ishin te pranishem te gjithe antaret( ose shumica) e KQV si dhe perfaqesues te kandidateve dhe subjekteve elektorale, kur u hap qendra e votimit? Komisioni i qendres se votimit perbehet nga 13 antare. Sekretari i tij eshte i emeruar dhe nuk ka te drejte vote. Partite politike te regjistruara ne KQZ si subjekte zgjedhore dhe qe nuk kane antare ne 13 personat e mesiperme, si dhe kandidatet e pavarur, kane te drejte te caktojne nga nje perfaqesues, pa te drejte vote ne KQV. KQV mund te filloj pune vetem neqoftese jane te pranishem te pakten 7 antare te saj, qe kane te drejte vote. 5. Qendra e votimit a ishte e kompletuar me te gjithe materialet e nevojshme per zhvillimin e procesit te votimit Cdo qender votimi duhet kete te gjithe materialet e nevojshme si Listat e zgjedhesve, Fletet e votimit, Solucionin per timbrosjen e votuesve, Kutine (kutite) e votimit, Dhomen (dhomat) e fshehte, Proces verbalet, Vulen, Kapset plastike per mbylljen e kutise se votimit 6. A pati incidente gjate proceduares se hapjes se qenders se votimit? Vezhguesi duhet te shikoje me kujdes dhe te vleresoje situaten, respektimin e rregullave dhe, ne rast se vrojton nderhyrje ose presione ne punen e komisionit, duhet te mbaje shenim. Komenti me shkrim duhet te jete i shkurter dhe informativ. 55

56 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 7. Mjedisi dhe organizimi i qendres se votimit Udhezimet e KQZ percaktojne qarte menyren e organizimit te qendres se votimit. Dhoma e fshehte duhet te jete e vendosur ne menyre te tille qe te garantoje fshehtesine e votimit dhe te mund te shihet shpina e votuesit. Kutia e votimit duhet te vendoset perpara Komisionit dhe vezhguesit te ulen ne vende qe t`ju mundesojne vezhgimin e procesit te votimit. Komisioni i qendres se votimit duhet te jete i ulur ne menyre qe tille qe te gjithe antaret te kene mundesi te ndjekin procesin e paraqitjes se votuesve, kontrollin e timbrimit te gishtit me boje, dokumentin qe paraqesin dhe firmosjen prej tij ne listen e votuesve. Ne Qenden e votimit duhet te krijohen kushte per votimin e zgjedhesve me aftesi te kufizura, mundesi te levizjes se karroces etj. Vleresimin tuaj per zbatimin e proceduarve per hapjen e qendres se votimit, shpreheni, ne pyetsor, sa po te kete filluar procesi i votimit PROCEDURA GJATE VOTIMIT 1. A ishin te afishura, ne qendren e votimit udhezimet per menyren e kryerjes se votimit si dhe materiale te tjera te kerkuara prej KQZ-se? Ne perputhje me kerkesen e nenit 97 te Kodit Zgjedhor, pika c, KQV eshte e detyruar te afishoj ne nje vend te pershtatshem, brenda qendres se votimit, te gjithe udhezimet qe ju spjegojne votuesve procedurat qe duhet te ndjekin gjate votimit 2. A identifikohej votuesi duke paraqitur dokumentin, sipas kerkesave te Kodit Zgjedhor? Pas hyrjes ne qendren e votimit zgjedhesi thote emrin e tij dhe paraqet dokumentin e identifikimit -pasaporten, pasaporte per jashte shtetit, certifikate me fotografi te leshuar nga gjendja civile. Ne rast se nje antar i KQV ose perfaqesues i nje kandidati ve ne dyshim identitetin e votuesit qe ka marr flete votimi, rasti duhet te mbahet shenim ne proces verbalin e qendres se votimit 56

57 KODI ZGJEDHOR Neni Pas hyrjes së zgjedhësit në qendrën e votimit: a) zgjedhësi thotë emrin dhe paraqet para KQV-së një nga dokumentet zyrtare të identitetit si më poshtë: i) letërnjoftim; ii) pasaportë; iii) çertifikatë lindjeje me fotografi, e lëshuar nga zyra përkatese e gjendjes civile e njësisë së qeverisjes vendore, e cila ka hartuar listën e zgjedhëseve në të cilën figuron zgjedhësi. b) një prej anëtarëve, i caktuar me vendim të KQV-së, kontrollon zgjedhësin në të dy duart, në çastin e paraqitjes para KQV-së, nëse është timbruar ose jo me lëndën e posaçme. Në rast se zgjedhësi është timbruar, anëtari i KQV-së ia bën të ditur menjëherë këtë fakt anëtarëve të tjerë të KQV-së, të cilët e verifikojnë menjëherë. Emri dhe mbiemri i këtij zgjedhësi shënohet në Librin e Protokollit të Mbledhjeve të KQV-së dhe ai nuk lejohet të votojë; c) kryetari, pasi verifikon se të dhënat e identitetit të zgjedhësit përputhen me të dhënat në listën e zgjedhësve, shënon në listën e zgjedhësve numrin e serisë së dokumentit të indentitetit dhe i heq vizë emrit të zgjedhësit në këtë listë. ç) zgjedhësi nënshkruan në listën e zgjedhësve anash emrit të tij; d) fleta e votimit vuloset në pjesën e pasme të saj me vulën e KQV-së dhe vulën e kryetarit të KQV-së; dh) zgjedhësi timbroset në dorën e majtë nga një anëtar i caktuar me vendim të KQV-së, me një lëndë të posaçme, të dukshme me shikim të lirë dhe që nuk hiqet për jo më pak se 24 orë me qëllim shmangien e votimit më shumë se një herë dhe më pas i jepet fleta e votimit. Në rast se zgjedhësi nuk pranon të timbroset me lëndën e posaçme, ai nuk lejohet të votojë dhe mbahen shënim në Librin e Protokollit të Mbledhjeve të KQV-së identiteti i tij. 2. Kur përpara KQV-së paraqitet një zgjedhës, i cili nuk është regjistruar në listën përfundimtare të zgjedhësve, por është i pajisur me vendim gjykate, i cili i jep të drejtë të votojë në atë qendër votimi, sipas nenit 60 të këtij Kodi, KQVja shënon emrin e zgjedhësit në një regjistër të veçantë dhe i bashkëlidh vendimin e gjykatës, si dhe një çertifikatë personale me fotografi të zgjedhësit. 57

58 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 3. A kontrollohej votuesi ne se ishte i timbrosur ne gisht Ne baze te nenin 100, pika 1 (b), cdo votues perpara se te pajiset me flete votimi duhet te kontrollohet ne te dy duarte ne se eshte timbrosur me pare ose jo. Neqoftse votuesi nuk pranon te kontrollohet Komisioni i qenders se votimit nuk e lejon te votoje. Per kete votues mbahet shenim ne Librin e Protokkolit te Mbledhjeve te KQV-se. 4. A pati votues te paregjistruar ne listen e zgjedhesve por te pajisur me vendim gjykate qe ju jep te drejten per te votuar ne ate zone? A regjistrohen keta votues ne nje regjister te vecante duke bashkelidhur vendimine gykates, si dhe nje certifikate personale me fotografi? Neni 100, pika2, detyron KQV qe te lejoj te votoj nje votues qe nuk eshte i regjistruar ne listen e zgjedhesve te kesaj qendre te votimit por eshte i pajisur me vendim gjykate ne te cilin i njihet e drejta per te votuar ne njesine vendore perkatese ne te cilen ndodhet kjo qender votimi. Te gjithe keta votues, KQV duhet t i regjistroje ne nje regjister te vecant. 5. A i kerkohet cdo votuesi te nenshkruaje ne listen e zgjedhesve? A nenshkruan cdo votues vet per vehten e tij? Cdo zgjedhes duhet te nenshkruaj ne listen e votimit perkrah emrit te tij, te cilit i eshte hequr vize persiper prej kryetarit te KQV. Nuk lejohet qe nenshkrimin ta beje nje person i dyte ose qe nje person te neshkruaj per disa emra. 5. Pasi zgjedhesi merr fleten e votimit a timbroset ne doren e majte me qellim qe te shmanget votimi me shume se nje here? Timbrosja me lende te posacme eshte e detyrueshme te behet perpara se votuesi te hyj ne dhomen e fshehte. Per te realizuar kete gje ngarkohet nje antar i komisionit, i cili ne te gjitha raste, duhet te zbatoj me korrektese dhe ne menyre te dukshme prej te gjitha antarve te komisionit dhe vezhuesve, kete procedure. 58

59 6. A pati votues qe nuk munden te votonin? Votuesi nuk mund te lejohet te votoj kur identiteti i tij (emer, atesi, mbiemer) nuk gjendet ne listen e votuesve te qendres se votimit, kur ky identitet nuk eshte i njejte me ate te dokumentit identifikues qe ai paraqet dhe kur, ne raste te tilla ai nuk paraqet vendim gjyqesor qe i jep te drejten te votoj ne ate qender votimi. Votuesi nuk lejohet te votoje kur nuk pranon te kontrollohet ne se eshte timbrosur apo jo me pare, ne se nuk pranon te timbroset, nuk ka paketen e dokumentave shoqeruese te certifikates te leshuar perpara dates 1 nentor Asnje arsye tjeter nuk perligj mos lejimin e zgjedhesit per te votuar 7. A futej votuesi ne dhomen e fshehte? Pasi merr fleten e votimit, zgjedhesi duhet qe detyrimisht te futet ne dhomen e fshehte. Kur ka disa dhoma ato duhet te jene te ndara mire nga njera tjetra per te bere te mundur fshehtesine e votimit. Shenimet ne flete behen vetem brenda ne dhome. E kunderta eshte shkelje e rende e ligjit. Kur votuesi del nga dhoma e fshehte, fleta e votimit duhet te jete e palosur ne menyre qe te mos kete mundesi te lexohet shenimi ne te. Pas kesaj, votuesi hedh fleten e votimit ne kutine e votimit dhe duhet te largohet nga qendra e votimit. Nese shenimi ne fleten e votimit behet jashte dhomes se fshehte, fleta nuk lejohet te futet ne kuti por vendoset ne zarfin e votave te demtuara. Zgjedhesit duhet t i jepet nje flete tjeter dhe rasti te shenohet ne proces verbal. Neqoftese votuesi prape shenon ne flete pa hyre ne dhomen e fshehte, vota futet ne zarfin e votave te demtuara dhe atij nuk i jepet me flete votimi. Keto flete votimi nuk hidhen ne asnje rast ne kutine e votimit 8. A futen me shume se nje votues ne te njejten kohe ne dhomen e fshehte? Vetem ne kushtet e nenit 103, Zgjedhesit qe nuk mund te votojne vete, lejohet qe ne dhomen e fshehte te futen, ne te njejten kohe dy persona. Ne cdo rast tjeter, kemi te bejme me shkelje te Kodit Zgjedhor. 59

60 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 9. A lejohej Votimi per nje person tjeter ose Votimi per familjen Ne baze te Kodit Zgjedhor te Republikes se Shqiperise vota eshte e fshehte dhe personale. Asnje dhe per asnje arsye nuk ka te drejte te votoj per dik tjeter edhe ne rastin kur provon se eshte i autorizuar prej tij (saj) 10. A zbatohej rregulli i shoqerimit te votuesve me aftesi te kufizuara? Ne dhomen e fshehte duhet qe, ne cdo rast te kete vetem nje zgjedhes. Perjashtim behet vetem ne rastet e zgjedhesve me aftesi te kufizuara fizike. Nje zgjedhes i tille lejohet te shoqerohet nga nje familjar i tij ose zgjedhes tjeter qe eshte ne listen e zgjedhesve te asaj zone te qendres se votimit. Te dy zgjedhesit duhet te jene te pranishem ne qendren e votimit kur kryhet kjo procedure. Perpara se te shenoj ne fleten e votimit, personi qe ndihmon zgjedhesin me aftesi te kufizuara, duhet te bej nje deklarate ne proces verbal se do te votoj sipas udhezimeve dhe se nuk ka votuar, me pare, per llogari te ndonje zgjedhesi tjeter me aftesi te kufizuara. Shenimi ne fleten e votimin edhe ne kete rast, duhet te behet detyrimisht, ne dhomen e fshehte. Ne asnje rast nuk lejohet qe per zgjedhesin me aftesi te kufizuara te votoj ndonje antar komisioni. 11. Ne rastin kur ne listen e zgjedhesve te qendres se votimit jane te evidentuar zgjedhes me aftesi te kufizuara fizike, a jane marr masa nga ana e Komisionit te qendres se votimit per t ju krijuar akses te lire? Kodi Zgjedhor ne nenin 103, pika 7, ne rastet kur ne listen e votimit jane te regjistruar zgjedhes qe kane veshtiresi aksesi ne mjedisin e qendres se votimit, detyron KQV qe te marr te gjitha masat e duhura per t ju krijuar mundesi aksesi kesaj kategorie votuesish. 60

61 Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 PROCEDURAT E VOTIMIT B1. Situata jashtë qëndrës së votimit FORMULARI B Faqe 1 B11. Gjate dites, a ishte e qete situata dhe pa probleme me ndikim negativ në procesin e votimit? PO JO B12. A pati persona që bënin veprime dhe përpiqeshin të ndikonin në vullnetin e zgjedhësve? PO JO B13. Vëzhguat ndonjë problem tjeter negativ ne afërsi të qëndës së votimit PO JO Nëqoftëse PO, përshkruheni me dy tre fjali, ne formularin ne fund te ketij pyetësori B2. Situata brënda qëndrës së votimit A vrojtuat, gjate ditës, ndonjë prej problemeve/parregullësive te meposhtme, brënda qëndrës së votimit? B21. Rrëmuje e shkaktuar nga numri i madh i votuesve PO JO PO JO PO JO B22. Vendosje te materialeve dhe/ose aktivitet elektoral B23. Presion ndaj votuesve B24. Situata të tensionuara PO JO B25. Presion ndaj antarëve të komisionit gjatë procesit të votimit? PO JO PO JO Nëqoftëse PO : Kush? Polic Nenpunes shteti Vëzhgues Përfaqesues kandidati B27. A u thirrën forcat e rendit për të vendosur rregull në qendrën e votimit? PO JO Te tjerë B26. A u ndërpre votimi ndonjëherë? Nëqoftëse PO, spiego arsyen dhe beje komentet e to ne formularine ne fund te pyetësorit Nëqoftëse PO, spiego arsyen : 61

62 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 FORMULARI B PROCEDURAT E VOTIMIT B3. Procedurat e votimit Faqe 2 Si u zbatuan procedurat e mëposhtëme? ( 3= gjithëmon; 2=pjesën më të madhe- kur proceura nuk respektohej deri ne 5 raste /ore; 1=ndonjehëherë- kur procedura nuk respektohej ne me shume se 5 raste/ore; 0=asnjëherë) B31. A paraqiste votuesi dokument indentifikimi? B32. A kontrollohej emri i votuesit ne listë? B33. A kontrollohej ne se ishte i timbrosur me pare? B34. A lyhej me bojë ne gisht cdo votues përpara se të votonte? B35. A firmoste vete cdo votues ne listën e zgjëdhësve? B36. A futej votuesi ne dhomën e fshehtë për të votuar? PO JO B37. Në dhomën e fshehtë futeshin më shumë se një person (Votimi ne grup ose ne familje ) Nëqoftese PO, U vëzhguan raste B38. Ndonjë kërkonte ose votonte me shumë se një herë B39. A pati rate kur u votua për person tjetër qe nuk ishte present? B310. A pati person qe votoi për më shumë se një votues më aftësi të kufizuara fizike? B311. A kishte firma identikisht të njëjta ne listën e votuesve? B312. A pati votues që nuk mundën të votonin? Nëqoftëse PO, per cilën nga arsyet e mëposhtëme : Nuk kishte dokument identifikimi U vëzhguan raste Nuk e kishte emrin ne listë Refuzonte t i lyhej gishti me bojë Nuk kishte paketen shoqeruese per certifikaten U vëzhguan raste B4. Vlerësimi B41. Jepni një vlerësim të përgjithshëm për procesin e votimit U vëzhguan U vëzhguan raste raste Shumë i mirë I mirë Me probleme Shumë problematik B42. Ju lutemi, jepni opinionin tuaj : D21 D22 D23 D24 Atmosfera e përgjithshme Zbatimi i proceurave Njohja e rregullave te votimit prej zgjedhesve Kualifikimi i antarve te komisionit Shumë i mirë I mirë I keq Shumë i keq 62

63 12. A ishte i pajisur komisioni me mjete te posacme votimi per votuesit e verber? Kodi Zgjedhor, parashikon por jo ne menyre detyruese, qe ne rastet kur ne listen e zgjedhsve jane te regjistruar votues te verber, Komisioni i qendres se votimit mund te pajiset edhe me materiale votimi qe ju mundeson votimin ketyre votuesve pa ndihmen e ndonje votuesi tjeter. 13. A kishte brenda ne qendren e votimit persona te paautorizuar? Ne qendren e votimit mund te qendrojne vetem antaret e Komisionit, perfaqesuesit e kanditateve dhe/ose subjekteve zgjedhore, vezhgues vendas ose te huaj, votues dhe, me lejen e kryetarit te komisionit, persa kohe ju nevojitet per te kryer detyren e tyre, perfaqesues te masmedias. Ne rast se ne qender ndodhen persona te tjere te paautorizuar vezhguesi duhet te mbaj shenim duke specifikuar se cilet (cili) jane ata. 14. Personat e paautorizuar nderhynin ne punen e komisionit? Neqoftese vrojtohet nje fenomen i tille, vezhguesi duhet te evidentoje edhe se kush eshte ky (ata) person ne perputhje me specifikimin e mesiperm. Vezhguesi duhet te paraqes, me shkrim, ne KQV si dhe ne KZQV, neqoftese e konsideron te nevojshme, konstatimin e tij 15. A u krijuan situata tensioni, crregullesi dhe rremuje ne qendren e votimit? Neqoftese PO vezhguesi duhet te spiegoj arsyen se pse ato ndodhen. Eshte e rendesishme te sqarohet shkaku per te cilin ne pyetsor jepen disa alternativa si: (i) pakenaqesi e vouesve, (ii) rrjedhoje e asistences per votues me aftesi te kufizuara ose analfabet, (iii) presion ndaj votuesve ose ndaj antareve te komisionit, (iv) aktivitet propogandistik brenda ose deri ne 150 m afer qendres se votimit, pengim i vezhguesve etj. 63

64 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 16. A u kerkua nderhyrja e forcave te policise per vendosjen e rendit? Nderhyrjen e forcave te policise per vendosjen e rendit ne qendren e votimit e parashikon neni 104 i Kodit Zgjedhor. Sipas ketij neni, vetem forcat e policise dhe asnje tjeter, mund te kerkohen dhe te veprojne per vendosjen e rendit ne qendren e votimit. Kjo mund te behet kur ne qendren e votimit rrezikohet rendi nga veprime te kundraligjeshme prej nje ose disa personave, kur nuk mbahet rregull ne zhvillimin e votimit, kur kercenohet nje ose disa antare te komisionit ose zgjedhes qe presin te votojne ose qe sapo kane votuar dhe ndodhen ne ambjentet shume afer qendres se votimit etj. Ne keto raste KQV merr vendim per pezullimin e votimit, therret ne ndihme forcat e policise dhe Kryetari ose zevendeskryetari njofton menjehere KZQV per incidentin e ndodhur. Pas rivendosjes se rendit ne qendren e votimit, forcat e policise largohen nga qendra e votimit. Qendrimi i metejshem i tyre ne qender perben shkelje te ligjit 64

65 VEZHGUES! Ne kete proces zgjedhor, votimi me certifikate do t i nenshtrohet nje procedure te detajuar, per te cilen ne Kodin Zgjedhor eshte parashikuar nje dispozite e vecante kalimtare. Lexojeni me kujdes kete dispozite dhe i kushtoni vemnedje te vecante zbatimit te saj gjate procesit te votimit Neni 181/2 Dispozitë kalimtare Për zgjedhjet vendore 2007 zbatohen edhe keto rregulla te posaçme: 1. Zgjedhësi i cili voton me çertifikatë lindje me fotografi të lëshuar nga momenti i krijimit të Regjistrit të Posaçëm të Gjendjes Civile deri një ditë përpara datës së zgjedhjeve, lejohet të votoj vetëm nëse çertifikata është regjistruar në një Regjistër të Posaçëm, i cili mbahet nga nëpunësi përkatës i Gjendjes Civile. Në këtë regjistër shënohet identiteti i zgjedhësit, data e lëshimit të çertifikatës, si dhe numri serial i çertifikatës. 2. Jo më vonë se 24 orë përpara datës së zgjedhjeve zyra e gjendjes civile i dërgon KZQV-së së njësive vendore përkatëse kopje te Regjistrit të Posaçëm të vulosur me vulë dhe nënshkruar nga drejtuesi i zyrës së gjendjes civile për çertifikatat e lëshuara në periudhën e përcaktuar në pikën 1 të këtij neni. Nga një kopje e Regjistrit të Posaçëm të vertetuar ligjërisht i dorëzohet respektivisht partisë me numrin më të madh vendesh në kuvend pjesëmarrëse në qeveri dhe partisë me numrin më të madh vendesh jo pjesmarrëse në qeveri. 3. Jo më vonë se 12 orë përpara fillimit të votimit KQZV-ja i shpërndan çdo KQV-je të njësive përkatëse zgjedhore, kopje te vërtetuar të Regjistrit të Posaçëm të çertifikatave të lëshuara të dërguara nga zyra e gjendjes civile. 4. Zyra e Gjëndjes Civile shënon në një procesverbal, të mbajtur në mënyrë të njëanshme të saj numrat serial të çertifikatave të lindjes të cilat ajo mundet të lëshojë në periudhën një ditë përpara ditës së votimit deri në mbylljen e tij. Ky procesverbal mbahet veçmas për çdo qëndër votimi. Veç sa më sipër, Zyra e Gjëndjes 65

66 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Civile shënon, në Regjistrin e Posaçëm përkatës të lëshimit të çertifikatave të lindjes, të gjitha çertifikatat e mundshme që ajo mundet të lëshoj, për çdo lloj qëllimi, edhe në përiudhën një ditë përpara datës së zgjedhjeve deri ne ditën e votimit. 5. Sasia e çertifikatave të cilat do të shënohen sipas pikës 4 nuk do të jenë me e madhe se numri i zgjedhësve ne listën përfundimtare të zgjedhësve të asaj njësie vendore dhe për çdo qëndër votimi. 6. Kopja e vërtetuar sipas pikës 2 të këtij neni e procesverbalit i dorëzohet KZQV- së së njësive vendorë përkatëse jo më vonë se një ditë përpara datës së votimit. Jo më vonë se 12 orë përpara fillimit të votimit KZQV-ja i shpërndan, çdo KQV-jë të njësive përkatëse zgjedhore një kopje të vërtetuar të këtij procesverbali sipas qëndrës përkatëse të votimit. 7. Zgjedhësi që paraqitet për të votuar me çertifikatë lindjeje me fotografi të lëshuar në periudhën një ditë përpara datës së zgjedhjeve deri në mbylljen e votimit lejohet te votojë vetëm në rast së krahas të tjerave numri serial i çertifikatës së lindjes që ai paraqet përputhet me një numër serial të çertifikatave të regjistruara në procesverbalin e mbajtur sipas pikës 2 të këtij neni për atë qëndër votimi. 8. Jo më vonë se 5 ditë nga hyrja në fuqi e këtij ligji Ministria e Brëndshme i dërgon çdo KQZV-je një procesverbal në të cilin jnë shënuar sasia dhe numri serial i çertifikatave të cilat u janë shpërndarë respektivisht çdo zyre të Gjendjes Civile të çdo njësie vendore. Ekzemplarë origjinalë të këtij procesverbali,për cdo njësi vendore,ju shpërndahen,zyrtarisht brenda afatit të mësipërm kryetarëvë të grupeve parlamentare.jo më vonë se 3 ditë përpara ditës së zgjedhjeve,kzqv ju shperndan kopje të vërtetuar të këtij procesverbali çdo KQV-je të njësive përkatëse zgjedhore. 9. Me përjashtim nga rregulli i parashikuar në pikën 1 të këtij neni zgjedhësi i cili paraqitet për të votuar me çertifikatë lindjeje me fotografi të lëshuar në peridhën përpara krijimit të Regjistrit të Posaçëm të Gjendjes Civile lejohet të votojë nëse numri serial i çertifikatës së lindjes me të cilën ai paraqitet përputhet me një nga numrat serial të çertifikatave të lindjes të pasqyruara në procesverbalin e mbajtur sipas pikës 8 të këtij neni dhe nëse 66

67 njëkohësisht paraqet detyrimisht dy nga dokumentat origjinal të mëposhtëme: * pasaportë me fotografi të padëmtuar, që u ka skaduar afati ligjori përdorimit; * leje e dixhitalizuar për drejtim automjeti; * diplomë origjinale të shkollës së lartë me fotografi të padëmtuar; * diplomë origjinale të shkollës së mesme me fotografi të padëmtuar; * dokument të lëshuar nga një zyrë noteriale në bashkinë përkatëse mbi pasuri të patundshme; * librezë notash të studentëve aktual; * liçensë të ushtrimit të profesionit privat, me fotografi, e lëshuar nga viti 2000 e në vazhdim, nga organi tatimor i njësive vendore ku zgjedhësi ka emrin në listën përfundimtare të zgjedhësve: Partitë politike si dhe subjektet zgjedhore përkatëse, kur e çmojnë, kanë të drejtë që të disponojnë për verifikim, parapprakisht, listat e rregjistrit të zyrave që administrojnë dhe lëshojnë dokumentat e mësipërme. Pas verifikimt këto lista u bëhen present KQZ- ve dhe KQV-ve. Zgjedhësit dorëzojnë në KQV çertifikatën e përdorur dhe fotokopje të dokumentave origjinale mbështetëse. Në çertifikatën dhe fotokopjen e dorëzuar, zgjedhësi nënshkruan dhe shënon emrin dhe mbiemrin. 1. Kur zgjedhësi nuk paraqet dokumentat shtesë të identifikimit të parashikuara në pikën 9 ai lejohet të votojë vetëm nëse paraqitet me çertifikatë të re, letërnjoftim ose pasaportë. 2. Shtetasit shqiptar që kanë emigruar jashtë vendit votojnë me pasaportë për jashtë shtetit, të vlefshme ose pasaportë që të cilës i ka skaduar afati ligjor i përdorimit, dhe kartën e identitetit të shtetit ku jeton. Evidentimi me një E në krah të emrit në listën e zgjedhësve bëhet nga grupet të emëruara nga KQZ-ja dhe proçeduarave të përcaktuara nga ky organ. Grupet ngrihen jo më vonë se data dhe veprojnë deri në datën 6 shkurt Në zbatim të paragrafit iv, të pikës 20, të këtij neni, procedura e pajisjes me çertifikatë të re, të atyre zgjedgësve që nuk kanë mundësi të mbledhin paktetën e dokumentave mbështetës të 67

68 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i identifikimit, dhe që nuk do të zotërojnë asnjë dokument tjetër të lejueshëm për të vertetuar identitetin e zgjedhësit sipas Kodit Zgjedhor, bëhet si më poshtë: - Zgjedhësit që janë pajisur me çertifikata lindjeje me fotografi të lëshuara para momentit të krijimit të Regjistrit të Posaçëm të çertifikatave në zyrën përkatëse të gjendjes civile, kanë të drejtë që; a) Në këmbim të këtyre çertifikatave ata pajisen me prioritet ne çdo kohë që paraqiten në zyrat e gjëndjes civile me çertifikatë lindjeje me fotografi të lëshuar falas për efekt zgjedhor nga Zyra e Gjëndjes Civile ku është regjistruar në listën e zgjedhësve, çertifikatë e cila regjistrohet detyrimisht në regjistrin përkatës. b) Për zgjedhësit që nuk kanë mundur të realizojnë më parë një të drejtë të tillë 72 orë para ditës së zgjedhësjeve dhe ditën e zgjedhjeve deri në orën 14.00, realizohet dalja falas në fotografi si dhe pajisja me çertifikata falas të çdo zgjedhësi për efekt votimi. Kjo çertifikatë regjistrohet detyrimisht në regjistrin përkatës. - Gjatë gjithë kësaj periudhe shërbimi zyrat e Gjendjes Civile funksionojnë me orar të zgjatur dhe për monitorimin e veprimtarisë së tyre në bashkitë në qendra qarqesh caktohen dy persona të emëruar nga prefekti (në çdo rast një person i propozuar nga partia e kundërt me spektrin politik që ka qeverisjen vendore në njësinë përkatëse). 13. Çertifikatat e përdorura dhe fotokopje të dokumentave shoqërues të saj, të administruara gjatë procesit të votimit ruhen së bashku me materialin tjetër zgjedhor dhe me kërkesë të partive politike pjesëmarrëse në zgjedhje i vihen në dispozicion këtyre të fundit për verifikime të mëtejshme. 14. Partitë politike parlamentare kanë të drejtë të mbikqyrin dhe kontrollojnë veprimtarinë e Drejtorisë së Përgjithsme të Gjendjes Civile dhe zyrave të gjednjes civile. Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile ka detyrimin ligjor të vërë në dispozicion të partive politike listën elektronike të dublikateve të evidentuara me të gjitha të dhënat përkatëse. 15. Për këto zgjedhje, prodhimi, shpërndarja dhe përdorimi për 68

69 zgjedhje i çertifikatave të falsifikuara dënohet nga 2 deri në 5 vjet burgim. Kjo vepër e kryer në bashkëpunim dënohet me 3 deri në 7 vjet burgim. 16. Gjatë shqyrtimin administrativ të ankesavepër pavlefshëmri, me kërkesën e argumentuar të të paktën 2 anëtarëve, KQZ-ja është e detyruar të marrë në shqyrtim çertifikatat e depozituara, regjistrat e tyre të depozituara në materialin zgjedhor dhe dokumentat mbështetës. 17. Në çdo qendër votimi listës së zgjedhësve i shtohet numri serial i Regjistrit Themeltar te Gjendjes Civile. 18. Këshilli i Ministrave brenda 7 ditësh nga hyrja në fuqi e këtij ligji miraton aktet e nevojshme nënligjore për zbatimin e detyrave të përcaktuara në këtë nen. 19. KQZ ngarkohet të realizojë një fushatë gjithëpërfshirëse informimi për t i informuar zgjedhësit siç duhet: i. Se mjeti i preferuar për vërtetimin e identitetit të zgjedhësit në ditën e zgjedhjeve është pasaporta e vlefshme, nëse zgjedhësi e disponon një të tillë; ii. Rreth nevojës për të pasur gati dokumentat e përcaktuar mbështetës së identifikimit në ditën e zgjedhjeve, në qoftë se do të duan të përdorin çertifikatat e vjetra te lindjes: iii. Se pa paketën e përcaktuar të dokumentave mbështetës të identifikimit që zgjedhësi duhet të paraqesë, votimi me çertifikata të vjetra lindjeje nuk do të jetë i mundur; iv. Se ata zgjedhës me çertifikatë të vjetër lindjeje, që nuk kanë mundësi të mbledhin paketën e dokumenteve mbështetës të identifikimit, dhe që nuk zotërojnë asnjë dokument tjetër të lejueshëm per të vertetuar identitetin e zgjedhësit sipas Kodit Zgjedhor, do të duhet t i kerkojnë Zyrës së Gjendjes Civile (ZGJC) certifikatë të re, për qëllime zgjedhore e cila do të lëshohet nga ZGJC-ja pa pagesë: v. Se çertifikatat e lindjes të përdorura për identifikimin e zgjedhësve në ditën e zgjedhjeve do të mblidhen të gjitha nga KQV-të ( si dhe fotokopjet e dokumentave mbështetes të identifikimit ). 69

70 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i PROCEDURAT PER MBYLLJEN E VOTIMIT 1.A u mbyll qendra e votimit vetem pasi nuk kishte me votues qe prisnin te votonin? Qendra e votimit mbyllet ne oren Askush nuk mund te votoj pas mbylljes se qendres se votimit, me perjashtim te atyre zgjedhesve qe presin ne rradhe per te votuar. Pasi voton edhe i fundit i kesaj rradhe, deklarohet mbyllja e qendres dhe, pas kesaj, ne asnje rast nuk lejohet te votohet. Cdo kundershim per mbajtjen hapur te qendres me pretendimin se jane duke ardhur zgjedhes per te votuar eshte i kundraligjshem 2. Pervec antareve te KQV, perfaqesuesve te akredituar te kandidateve, te partive politike dhe/ose te koalicioneve qe kane liste shumeemrore por qe nuk kane kandidat per kryetar bashkie/komune si dhe vezhguesve te akredituar te vendit dhe te huaj, a qendruan persona te tjere ne qendren e votimit, pas mbylljes se saj? Ne zbatim te Nenin 108, pika 2, pas mbylljes se qendres se votimit, ne te kane te drejte te qendrojne vetem antaret e KQV, nje perfaqesues i akredituar per cdo kandidat, nje perfaqesues i akredituar per cdo parti politike te rregjistruar qe ka paraqitur liste shume emerore por qe nuk ka kandidat per deputet, si dhe vezhguesit e akredituar shqiptare dhe te huaj. Prezenca e cdo personi tjeter eshte e kundraligjeshme. Me fillimin e procedures se administrimit te materialeve zgjedhore, asnje prej ketyre personave nuk duhet te dal jashte qendres se votimit deri ne perfundim te saj. 70

71 PROCEDURAT PER ADMINISTRIMIN E DOKUMENTAVE ZGJEDHORE 1. A u vulosen kutite me kodin e sigurise nen vezhgimin e te gjithe antarve te KQV? Ne zbatim te nenin 109, pika 1, Kryetari i KQV, nen vezhgimin e te gjithe antarve te KQV, duhet te vulos kutite e votimit me kodin e sigurise te derguar prej KQZ-se ne pjesen nga e cila futen fletet e votimit. Numri serial i vules shenohet ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se 2. A u numeruan te gjithe nenshkrimet e hedhura ne listen e zgjedhesve? Ne nenin 109, pika 2, parashikohet numerimi i te gjithe nenshkrimeve te hedhura nga zgjedhesit ne Listen e Zgjedhesve. Kete numerin e bene Kryetari i KQV-se. Ai e deklaron, me ze, shifren, fton antaret e KQV-se ta verifikojne ate dhe, asi nuk ka asnje kundershtim, e shneon shifren e gjetur ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se. Ne rastin kur ka kundeshtime per shifren, merret vendim i KQV-se i cili pasqyrohet ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se 3. A u numeruan fletet e votimit te paperdorura? Numerimi i ketyre fleteve behet nga Kryetari, i cili ne fund deklaron shifren. Fletet rinumerohen neqoftese ndonje nga antaret e KQV-se e kerkon kete gje. Keto flete futen ne zarfin ne te cilen eshte shkruar Flete votimi te paperdorura. Numri i tyre shenohet ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se 4. A u verifikua numri i fleteve te votimit te perdorura nepermjet numerimit te kundra fleteve? Kryetari i KQV-se numeron kundra fletet dhe e verifikonm numrin e gjetur me numrin e fleteve te votimit te perodura. 71

72 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 FORMULARI C PROCEDURAT E MBYLLJES DHE NISJES SE MATERALEVE ZGJEDHORE NE KZQV Faqe 1 C1. Mbyllja e votimit C11. A kishte votues, ne rradhë, që prisnin për të votuar pas orës 19 00? PO JO C12. Në cfarë ore u mbyll qëndra e votimit? : PO JO C13. A ishin dakort të gjithë antarët e komisionit për mbylljen e votimit? PO JO C2. Persona qe ndodheshin në qëndrën e votimit C21. A kishte persona të paautorizuan në qëndrën e votimit? PO JO Nëqoftëse PO kush ishte: C211. Pjestar i forcave të rendit C212. Përfaqësues i paautorizuar i ndonje subjekti zgjedhor C213. Nënpunës i paautorizuar C214. Të tjerë, të panjohur C22. A kishte vëzhgues në qëndrën ë votimit? Nëqoftëse PO kush ishte: PO JO C221. Vëzhgues partiak Vëzhgues OJF-je Vëzhgues ndërkombëtar Media C3. Procedurat per administrimin e materialeve te votimit C31. A u vulosen kutitë me kodin e sigurisë nën vëzhgimin e të gjithë antarve të komisionit? C32. A u numëruan të gjithë nënshkrimet e hedhura në listën e zgjedhësve? C33. A u numëruan fletët e votimit të papërdorura? C34. A u numëruan fletët e votimit të dëmtuara? C35. A ishin dakort të gjithë antarët e komisionit për rezultatet e numërimeve? PO JO PO JO PO JO PO JO PO JO Nëqoftëse JO, jep spjegime ne formularin ne fund te pyetsorit C36. A u pasqyruan ne procesverbal të gjithe rezultatet dhe vendimet e marra? PO JO C37. Zarfet me materialet përkatëse u mbyllën dhe u vulos në prezencë të gjithë antarëvë PO JO Vetem per Bashkine e minibashkite e Tiranes C38. A u administruan materialet zgjedhore per minibashkite dhe per bashkine ne perputhje me kerkesat e Kodit Zgjedhor? PO JO Nëqoftëse JO, jep spiegime ne formularine ne fund te pyetësorit 72

73 Vëzhguesi vendor Zgjedhet per Organet e Pushtetit Vendor 18 Shkurt 2007 FORMULARI C PROCEDURAT E MBYLLJES DHE NISJES SE MATERALEVE ZGJEDHORE NE KZQV Faqe 2 C4. Rezulatet e pasqyruara në proces verbal C41. Numri i votuesve ne listën e zgjedhësve C42. Numri i votuesve që kanë votuar ( sipas numrit të firmave) C43. Numri i fleteve te votimit të përdorura C44. Numri i fletëve të votimit të dëmtuara C45. Numri i fletëve të votimit të papërdorura C5. Nisja e materialeve për në KZQV C51. A u futën në kutine e materialeve zgjedhore të gjithë materialet qe parashikohen ne Kod? ( zarfi me fletet e votimit te paperdorura, fletet e votimit te demtuara, lista e zgjedhesve, origjinalet e vendimeve te KQV dhe formularet tip te paperdorur, vula e KQV, vula e Kryetarit, vulat me kodet e sigurise te paperdorura, vulat me kodet e sigurise te demtuara dhe Libri i Protokollit te Mbledhjeve) PO JO Nëqoftëse JO, sqaro pse dhe jep informacion për vendimin e komisionit, ne formularin ne fund te pyetësorit C52. Ne cfarë ore u mbyll Procesverbali për Mbylljen e Votimit? : C53. A morren kopje te Procesverbalit për Mbylljen e Votimit të gjithë antarët e KQV-së dhe vëzhguesit partiak? PO JO C54. A u paraqit ne kohë punonjësi i policisë dhe furgoni qe do të transportojë materialet? PO JO C55. Në cfarë ore u nis furgoni për në KZQV? : C6. Vlerësimi C61. Jepni mendimin tuaj për ecurine e procesit të administrimit të materialve zgjedhore Shumë i mirë Mirë Mjaftueshëm Keq C62. Jepni mendimin tuaj për nivelin e njohurive te antarve te KQV per administrimin e materialeve zgjedhore Shumë i mirë Mirë Mjaftueshëm Keq 73

74 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 5. A u numeruan fletet e votimit te demtuara? Nen vezhgimin e te gjithe antarve te komisionit, Kryetari numeron fletet e votimit te demtura, te cilat gjenden ne zarfin e Fleteve te votimit te demtura. Ky numer pasqyrohet ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se. Ne perfundim te veprimeve te mesiperme, mbyllen ne kutine e materialeve zgjedhore, materialet e meposhtme : Zarfi me Fletet e votimit te paperdorura, se bashku me kundefletet Zarfi me Fletet e votimit te demtura Lista e zgjedhesve Origjinalet e vendimeve te KQV-se dhe formularet tip te paperdorur te vendimeve te KQV-se Vula e KQV-se Vula e Kryetarit te KQV-se Vulat me kodet e sigurise, te paperdorura Vulat me kodet e sigurise, te demtuara Libri i Protokollit te Mbledhjeve Numrat e kodeve te sigurise, me te cilet mbyllet kutia, shenohen paraprakisht ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit dhe ne Librin e Protokollit te Mbledhjeve te KQV-se. Pasi hidhen te gjitha te dhenat ne Proces verbalin e Mbylljes se Votimit, shenohet ora e sakte e mbylljes se proces verbalit. Origjinali i Proces verbalit per Mbylljen e Votimit futet ne Kutine e Materialve te Votimit, e cila vuloset menjehere me kodet perkatese te sigurise. Kopjet te Proces verbalin e Mbylljes se Votimit u jepen antareve te KQV-se dhe vezhguesve te partive parlamentare. Për Bashkinë e Tiranës materialet e votimit për Kryetar Bashkie të Tiranës dhe për Këshillin Bashkiak të Tiranës, lista e zgjedhësve, vula e KQV-së, vula e Kryetarit të KQV-së, vula me kodet e sigurisë të papërdorura apo të dëmtuara, si dhe Libri i Protokollit të Mbledhjeve futen në një kuti të veçantë të materialeve zgjedhore me emërtimin e vendosur dukshëm në pjesën e jashtme BASHKIA E TIRANËS. Materialet e tjera zgjedhore vendosen në një kuti të dytë me emërtimin e vendosur dukshëm në pjesën e jashtme të kutisë NJËSIA BASHKIAKE NR

75 RAPORTIMI Gjate dites se votimit, vezhguesi do te raportoje, ne menyre periodike, per ecurine e procesit. Raportimi do te behet duke perdorur SMS. Mesazhet do te dergohen ne numrin : Per te komunikuar me ZYREN QENDRORE ne Tirane, perdorimi numrat fiks te meposhtëm : ose Per raportimin nëpërmjet SMS, do te perdoren kodet e mëposhtëme: Pershkrimi Qendra e votimit Nr. Numri i votuesve te regjistruar ne listen e votimit Numri i votuesve qe kane votuar deri ne oren... Hapja e qëndrës së votimit fillimi i votimit Mbyllja e procesit te votimit Mbyllja e qenders se votimit Nisja e materialeve per ne KZQV Incidente Kodi QV VR KV VP OF ST IN Raportimet e planifikuara Ne mberritje - Hapja e votimit 1. Numri i qendres se votimit Dergo mesazhin: NDI QV [ numrin e qendres se votimi] 75

76 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i P.sh. Qendra e votimit ka numrin 253. Mesazhi do te shkruhet: NDI QV253 2.Numri i votuesve te regjistruar ne listen e votuesve Dergo mesazhin tjeter: NDI VR [numrin e votuesve te regjistruar] P.sh. Ne rregjistrin e zgjedhesve jane te regjistruar 826 persona. Mesazhi qe do te dergohet do te shkruhet si me poshte: NDI VR Koha e hapjese se qëndrës së votimit Dergo mesazhin: NDI VP [ora e hapjes së qëndrës së votimit] Psh. Qendra e votimit u hap ne oren 7 e 25 min. Mesazhi qe do te dergohet, do te shkruhet si me poshte: NDI VP725 4.Pjesmarrja ne votim. Numri i personave qe kane votuar deri ne oren 9.oo Dergo mesazhet ne oraret : ne oren 12:00 ne oren 15:00 ne oren 19:00 NDI KV[shkruaj numrin e personave qe kane votuar] NDI KV[shkruaj numrin e personave qe kane votuar] NDI KV[shkruaj numrin e personave qe kane votuar] P.sh. Ne rast se deri ne oren 9.oo kane votuar 162 votues, mesazhi do te shkruhet si me poshte: 5. Mbyllja e votimit NDI KV Koha kur u mbyll procesi i votimit Pasi votuesi i fundit ka votuar. 76

77 Dergo mesazhin: OF[ora e mbylljes se votimit] P.sh. Ne rast se komisioni i qendres se votimit e deklaron te mbyllur votimin ne oren 20 e 14 minuta, dergo mesazhin: 6.Mbyllja e qëndrës së votimit. Dergo mesazhin: NDI OF2014 NDI ST[ora e mbylljes se qëndrës së votimit] Psh ne rast se QV mbyllet ne oren 21:50 minuta,dergo mesazhin: NDI ST2150 Kujdes: Ne cdo rapotim, numrin i personave qe kane votuar duhet te jete: Numri total i zgjedhesve qe kane votuar nga fillimi i votimit deri ne kohen qe raportohet 7. Raporti per Incidentet Ne kete rast, dergo mesazhin per te informuar per incidentit dhe numrin perkates per seicilin incident. NDI IN[kodi i incedentit] Psh ne rast se ne qender te votimit ka propagande elektorale dergo mesazhin NDI IN8 Ne rast se ne qendren e votimit ka incidente te renda si kaos, rremuje, ne qendren e votimit, apo dhunë, kërcenim, ngacmim, shkatërrim i materialve zgjedhore ju duhet te telefononi urgjentisht ne numrat e telefonit ose NDI IN 77

78 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Tabela e Kodeve per incidentet qe mund te ndodhin ne qendern e votimit (numerimit) Incidenti Dhunë, kërcenim, ngacmim, shkatërrim i materialve zgjedhore Nderhyrje te personave te paautorizuar ne procesin e votimit Ndalim i hyrjes se vëzhguesve ne qëndrën e votimit 3 Vjedhje e kutisë së votimit dhe/ose materialeve te votimit Kodi Mos zbatim i kerkesave për identifikimin e votuesit pengim ose lejim per te votuar ne kundershimin me ligjin 5 Procedura jo normale votimi (votimin i hapur, ne grup, per te tjere etj..) Probleme ne administrimin e materialeve zgjedhore pas mbylljes se votimit Propogande elektorale 8 Kaos, rremuje, ne qendren e votimit 9 Te tjera Kujdes Respekto kohen e shenuar me siper per rapotim! 78

79 VEZHGUES! PAVARESISHT NGA ORARET E MESIPERME, NE CDO RAST KUR NE QENDREN KU JU VËZHGONI DO TE NDODHI NDONJE INCIDENT OSE NGJARJE E RENDE, DERGO INFORMACION TE MENJEHERSHEM, ME SMS. VEZHGUES! NË RAST SE NE QËNDREN KU JU VËZHGONI NDODHIN NGJARJE TE DHUNESHME (Kodi 1) OSE KRIJOHET KAOS I MADH (Kodi 9), PERVEC SMS, TELEFONO MENJËHERË NE ZYREN QËNDRORE, NE NUMRIN E TELEFONIT ose VËZHGUES! KOMUNIKO ME TELEFON SA HERE E KE TE NEVOJSHME KOORDINATORIN JUAJ. ME 79

80 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i K o m u n i k i m i m e M e d i a n NJOFTIM PER SHTYP ORA shkurt 2007 Po prezantojme nje permbledhje te te dhenave te grumbulluara deri ne oren Monitoruesit raportojne se pjesmarrja ne votime ka qene ne masen 46.5%. Rreth 54% e monitoruesve kane raportuar mbyllje te rregullt te procesit te votimit. Tani ne do te mbikqyrim procesin e numerimit te votave. Megjithate jemi duke marre raporte mbi konfuzionin ne aksesin e monitoruesve tane ne kete proces. Tani le te kalojme ne parregullsite e raportuara deri ne oren

81 No Vendndodhje Nr i QV Ora Pershkrim I situates 1 Bulqize :00 3 Elbasan :42 4 Korce :56 5 Tirane 1696/1 18:47 6 Tirane :44 7 Tirane Tirane 1850/1 18:40 9 Tirane :37 10 Tirane :58 11 Tirane :04 12 Tirane :09 13 Tirane :50 14 Vore :00 15 Libofshe Qendra u mbyll ne 18:15 megjithese kishte njerez qe prisnin te votonin Qendra u mbyll ne 18:20 megjithese kishte njerez qe prisnin te votonin Votimi u mbyll ne 18:50 megjithese kishte njerez qe prisnin te votonin Kishte njerez qe kerkonin te votonin por qendra ishte e mbyllur Qendra u mbyll ne 18:30 megjithese kishte njerez qe prisnin te votonin Jane evidentuar njerez qe prisnin jashte qendres per te votuar. Komisioneret ndihmojne pjestare te komunitetit rom per te votuar pa respektuar procedurat e parashikuara. Mbyllet QV edhe pse kishte njerez qe presnin te votonin. Eshte nderprere disa here votimi, pasi kishte persona qe nuk gjenin emrin ne liste. Jane evidentuar grindje dhe dhune fizike mes antareve te komisionit, si pasoje e hyrjes Brenda QV se disa personave te pa-autorizuar. Votimi shte nderprere qe ne 17:15 megjithese kishte akoma njerez qe donin te votonin Nuk vulosen materialet ne mbyllje pasi mungonin vulat e mbylljes se sigurise. Nuk lejohen monitoruesit te monitorojne procesin e marrjes ne dorezim te materialeve si dhe ate te numerimit. Nuk eshte zhvilluar procesi sepse letrat e votimit ishin se Zones se Diviakes. Ju njoftojme se konferenca tjeter per shtyp mbi procedurat e mbylljes dhe fillimin e procesit te numerimit do te mbahet ne oren Ne rast se do te kete raportime mbi incidente seriose, do t ju njoftojme per konferenca te ndermjetme. Faleminderit per mirekuptimin! 81

82 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i R a p o r t P a r a p r a k Zgjedhjet e Qeverisjes Vendore te 18 Shkurtit 2007 Koalicioni i Vezhguesve Vendore i krijuar si nje bashkim vullnetar i tete organizateve jo fitim-prurese per vezhgimin e procesit te votimit, numerimit te votave dhe nxjerrjes se rezultateve nga KQZVte, aktivizoi rreth 3,000 vezhgues ne qendrat e votimit dhe 540 vezhgues ne Vendet e Numerimit te Votave. Vezhguesit e Koalicionit gjate gjithe dites se zgjedhjeve ishin te pranishem ne qendrat e votimit te te gjitha bashkive dhe ne 53 komunat me te medha te vendit. Koalicioni i Vezhguesve Vendore ne kete proces te vezhgimit te zgjedhjeve eshte udhehequr dhe ka respektuar parimet e paanesise dhe pavaresise politike, objektivitetit, transparences dhe pergjegjeshmerise. Per sigurimin e kapaciteteve te nevojshme profesionale, vezhguesit e Koalicionit u trainuan nepermjet zhvillimit te 120 seancave trainuese me shtrirje gjeografike ne te gjithe vendin. Nepermjet ketij procesi trainimi vezhguesit u njohen me kerkesat e Kodit Zgjedhor te Republikes se Shqiperise dhe udhezimet e KQZ qe lidhen me procedurat e votimit, numerimit te votave dhe nxjerrjes se rezultateve. Vend i vecante iu kushtua trajtimit te kerkesave te Kodit te Etikes dhe atij Profesional per vezhguesit vendore. 82

83 Per vezhgimin e procesit zgjedhor qe ka te beje me votimin, numerimin dhe nxjerrjen e rezultateve nga KZQV-te, Koalicioni ndertoi dhe vuri ne funksionim nje strukture rrjetore me shtrirje ne te gjithe vendin. Per here te pare ne Shqiperi informimi per ecurine e procesit zgjedhor u be ne kohe reale nepermjet teknologjise SMS. Ky informacion u percoll nepermjet me shume se 30,000 mesazheve gjate gjithe kohes se procesit deri ne mbylljen e qendrave te votimit. Publiku u informua ne kohe reale per ecurine e procesit te votimit nepermjet nente konferencave per shtyp. Nepermjet prononcimeve publike Koalicioni synoi te ndikonte ne ecurine normale te procesit te votimit, duke bere thirrje per respektimin e kuadrit ligjor. Koalicioni i Vezhguesve Vendore ne lidhje me procesin e votimit te Zgjedhjeve Lokale te 18 Shkurtit 2007, deklaron paraprakisht: Ne teresine e tij procesi i votimit u zhvillua ne kushte normale dhe pa probleme te medha e serioze qe mund te cenonin rendin, qetesine dhe integritetin e tij. Megjithate, dita e votimit u parapri nga nje proces i tejzgjatur dhe shume problematik per reformen zgjedhore. Intensiteti politik qe e karakterizoi fushaten ishte jo i natyrshem per nje proces te radhes per zgjedhjen e organeve te qeverisjes vendore. Pjesemarrja ne votime tregoi dukshem nivelin e kultures demokratike dhe pergjegjeshmerise se elektoratit shqiptar per te shprehur vullnetit te tij per nje qeverisje perfaqesuese ne nivel lokal. Sjellja e forcave te rendit ne plotesim te detyrimeve te tyre ligjore gjate te gjithe procesit te votimit dhe shoqerimit te materialeve zgjedhore ne KQZV ishte nje zhvillim i metejshem pozitiv per realizimin e standarteve te zgjedhjeve. Ne nje numer te kufizuar rastesh u vu re prania dhe nderhyrja e personave te paautorizuar, militante te subjekteve elektorale dhe/ ose kandidateve pjesemarres ne gare. Pavaresisht nga nje seri mangesish qe kishin te benin me plotesimin e kerkesave teknike te procesit zgjedhor, votimet e 18 shkurtit 2007 ne i konsiderojme si nje zhvillim pozitiv ne kuader te perpjekjeve te shoqerise shqiptare per realizimin e standarteve ne proceset 83

84 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i zgjedhore. Gjate procesit te votimit te 18 shkurt 2007 u evidentuan nje numer parregullesish nder te cilat vecojme: Ne nje numer te madh qendrash votimi ne mbare vendin, hapja e procesit te votimit u be me vonese si pasoje e mungeses se bazes se nevojshme materiale ne qendrat e votimit, mungesa e rregjistrit te posacem te gjendjes civile, mungeses se kodeve te sigurise, mos paraqitjes se komisionereve, etj. Raste te tilla u konstatuan ne Tirane, Shkoder, Elbasan, Durres, Fier, Vlore, etj. Nivelin e pamjaftueshem te pergatitjes te komisionereve jo vetem ne qendrat e votimit, por edhe ne KZQV duke shkatuar zvarritje te procesit. Zevendesimin e komisionerëve nga subjektet politike gjatë ditës së votimit. Kishte raste kur komisionet nuk ishin te plotesuara me numrin e nevojshem te anetareve si dhe kishte anëtare te komisioneve qe kishin lidhje familjare me kandidatët. Ndryshime te vendodhjes se qendrave te votimit ne momentet e fundit, cka shkaktoi coroditje te votuesve. Mungesen e emrave te votuesve ne listat e zgjedhesve dhe raste kur pjesetare te te njejtes familje ishin te regjistruar ne qendra te ndryshme votimi. Ishin shume te pakta rastet kur zgjedhesit deklaronin se ishin te njoftuar paraprakisht per numrin e qendres se votimit dhe numrin e tyre ne listen e zgjedhesve. Diferenca te medha ne shperndarjen e numrit te votuesve nga njera qender ne tjetren. Kjo shkaktoi rradhe te gjata, konfuzion dhe zhvillim jo normal te procesit te votimit. Ne disa raste KQV-te u detyruan te nderpresin procesin e votimit per rivendosjen e rregullit ne qender. Vetem ne tre raste te komunikuara nga vezhguesit e Koalicionit u kerkua nderhyrja e policise per vendosjen e rregullit ne qendren e votimit. 84

85 Mosgarantimin e fshehtesise se votes ne disa qendra votimi, si pasoje e mospozicionimit te pershtatshem te dhomes se fshehte. Ngjyrat e papershtatshme te fleteve te votimit dhe e shenjave dalluese te kutive, sidomos ne Tirane, cka shkaktuan konfuzion tek votuesit ne hedhjen e fletes se votimit ne kutite respektive. Madje kishte raste kur keto shenja dalluese mungonin. Mosrespektimin e procedurave te Kodit Zgjedhor persa i perket identifikimit te zgjedhesve. Votuesit nuk ishin te mire informuar per domosdoshmerine e paraqitjes se paketes se dokumentave shoqeruese, ne rastet e parashikuara nga Kodi Zgjedhor. Pati raste kur komisioni i qendres se votimit lejoi votimin pa respektuar kete kerkese. Perqindjen mjaft te ulet te pranise se grave ne komisionet e qendrave te votimit. Mospershtatjen e qendrave te votimit per te mundesuar votimin e qytetareve me aftesi te kufizuara fizike. Lejimin e votimit familjar apo ne grup ne disa qendra votimi, vecanerisht ne zonat suburbane dhe rurale. Kishte raste kur anetare te komisionit ndihmonin votuesit per te votuar pa respektuar procedurat e parashikuara. Pengesat e herepashershme te krijuara ndaj prezences se vezhguesve te koalicionit, ne momentin e dorezimit te materialeve te qendrave te votimit ne KZQV-te perkatese, si pasoje e mos njohjes se Kodit Zgjedhor apo mosrespektimit te tij. Tirane, 19 Shkurt

86 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i NDI NATIONAL DEMOCRATIC INSTITUTE FOR INTERNATIONAL AFFAIRS 86

87 Deklaratë për Shtyp Tiranë, më 16 Shkurt, 2007 Për shpërndarje të menjëhershme Vëzhguesit Vendorë Lajmërojnë se Janë të Gatshëm për Vëzhgimin e Zgjedhjeve Në një ceremoni prezantimi të akreditimeve për një grup të vëzhguesve vendorë të zgjedhjeve, Drejtuesja e Koalicionit të Vëshgueve Vendorë të Zgjedhjeve njoftojnë se afërsisht 3000 qytetarë shqiptarë janë gati për vëzhgimin e zgjedhjeve. Mbi 3000 qytetarë janë inkuadruar, trajnuar dhe caktuar në mbi 200 qendra votimi anembanë vendit. Për herë të parë, monitoruesit do të kenë mundësi të raportojnë vëzhgimet e tyre përmes mesazheve të shkurtra telefonike (SMS). Kjy është monitorimi më I gjerë dhe më I sofistikuar që është kryer ndonjëherë në Shqipëri, tha Gerta Meta, Drejtuesja Ekzekutive e Shoqatës për Kulturë Demokratike (SHKD) dhe njëkohësisht drejtuesja e koalicionit. Znj Meta falenderoi Ambasadoren e Shteteve të Bashkuara, Marcie Reis dhe Kryetarin e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve Çlirim Gjata që udhëhoqën dorëzimin ceremonial të akreditimeve te vezhguesve. Prezenca a Ambasadores Marcie Reis dhe e Kryetarit të KQZ, Gjata, tregon rëndësinë e përpjekjes tonë në kontekstin e zgjedhjeve të 87

88 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i lira dhe të ndershme. Në fund Znj Meta falenderoi mijërat e qytetarëve në të gjithë Shqipërinë që janë pjesë e kësaj insiative, për përkushtimin dhe sakrificat e tyre. Koalicioni i Vëshguesve Vendorë të Zgjedhjeve është një grup organizatash jo-qeveritare dhe jo-politike Shqiptare me mjaft ndikim në vend. Ata do të vëzhgojnë procesin e votimit në mbi 2000 qendra votimi në të gjithë Shqipërinë si dhe procesin e numërimit të votave. Në këtë projekt janë të përfshirë rreth 3000 qytetarë shqiptarë, të cilët do të mbulojnë vëzhgimin e zgjedhjeve në të 65 bashkitë e vendit si dhe në 53 prej komunave më të mëdha. Organizatat nga të cilat përbëjnë Koalicionin janë: Shoqata për Kulturë Demokratike. (SHKD) është krijuar në 1992 dhe ka vëzhguar 2 referendume si dhe14 procese elektorale parlamentare, lokale dhe partiake. Gratë për Veprim Global (WGA), u njoh zyrtarisht në 1999 dhe punon për të evidentuar problemet me të cilat përballen gratë shqiptare. KRIIK- Albania u themelua në 1997 dhe ka si mision promovimin e perspektivës së të rinjve në çështjet sociale dhe politike, si dhe për të adresuar probleme që shqetësojnë rininë shqiptare. Këshilli Rinor Shqiptar. I themeluar në 1994, misioni i tij është të promovojë zhvillimin e politikave rinore në vend dhe të mbështesë zbatimin e tyre. Qendra e Kombinatit për Gratë dhe Vajzat është krijuar në 1997 për të promovuar dhe mbrojtur të drejtat e grave dhe për të mbështetur zhvillimin e statusit social dhe ekonomik të grave dhe fëmijëve. MJAFT ka për mision të nxisë pjesëmarrjen aktive të qytetarëve, të forcojë sensin e komunitetit, të promovojë qeverisje të përgjegjshme dhe të përmirësojë imazhin e Shqipërisë në botë. Instituti Shqiptar për Sistemin e Zgjedhjeve (AIESD). i themeluar 88

89 në 1999, AIESD ka për mision promovimin e zgjedhjeve trasparente të lira e të ndershme në Shqipëri dhe forcimin e kulturës demokratike. Koalicioni Shqiptar Kundër Korrupsionit (ACAC) është themeluar në vitin 2001 dhe është një organizatë e pavarur joqeveritare e krijuar për të nxitur qeverisjen e mirë dhe reduktuar korrupsionin në Shqipëri. Financimi i këtij projekti është pjesë e një programi më të gjerë për qeverisje të mirë dhe kundër korrupsionit të drejtuar nga Konsorciumi `Demokraci e Qeverisje në Shqipëri` (DGA) që përfshin National Democratic Institute for International Afairs (NDI), Partnerët për Ndryshimin Demokratik (Partners/Albania) dhe Bordi për kërkime dhe Shkëmbime Ndërkombëtare (IREX). Programi DGA financohet nga Agjencia amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID). 89

90 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i Fotografi Kolazh me foto Foto publikime Vihen publikime te botuara (skanime) Kolazh me gazeta 90

91 Foto dhe publikime 91

92 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i trajnimi i vëzhguesve 92

93 93

94 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i akreditimi i vëzhguesve 94

95 95

96 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i konferenca e sht ypit 96

97 97

98 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i publikime 98

99 99

100 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 100

101 101

102 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 102

103 ARTIKUJ 103

104 P r a k t i k a t m ë t ë M i r a t ë M o n i t o r i m i t t ë Z g j e d h j e v e n ë S h q i p ë r i 104

105 105