Leksioni 10. ELEKTROOKULOGRAMI (EOG) I Lëvizjet e syrit Lëvizjet kërcyese (sakadat) dhe fiksimi gjatë leximit

Transcription

1 Leksionet e Fiziologjisë për punë me pajisjen Biopac PC running Windows 98SE, Me, 2000 Pro, XP Pro/Home/Media Leksioni 10 ELEKTROOKULOGRAMI (EOG) I Lëvizjet e syrit Lëvizjet kërcyese (sakadat) dhe fiksimi gjatë leximit Revizioni i praktikumit PL J.C. Uyehara, Ph.D Biologist BIOPAC Systems, Inc. William McMullen Vice President BIOPAC Systems, Inc. Vertical Përkthimi në gjuhën shqipe: Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci, Prof. Ass. Dr.sc. Natyra Karahoda-Gjurgjeala, Prof. Dr. Pranvera Zejnullahu, Ass. BIOPAC Systems, Inc. 42 Aero Camino, Goleta, CA (805) , Fax (805) info@biopac.com Web Site: Horizontal BIOPAC Systems, Inc

2 Faqe 2 Pajisja Biopac I. HYRJE Çka kanë të përbashkët këto tri gjëra? Dy të rinjë të dashuruar, sytë e të cilëve takohen në një dhomë të stërmbushur me njerëz. Skena përfundimtare në filmin Casablanca. Romani i Michael Crichton-it. Veç gjërave tjera të përbashkëta që mund t i kenë, në të tri rastet e lartëpërmendura kemi të bëjmë me kontrollen muskulare të lëvizjes së syve në fushën e të pamurit. Një prej funksioneve më të rëndësishme të syve tuaj është fiksimi apo ngulitja në objekte të caktuara. Kur ju fiksoni një objekt, sytë marrin pozitën e cila mundëson projektimin e imazhit të objektit në fjalë në regjionin e retinës me mprehtësi më të lartë të të pamurit, në fovea. Kontrolla muskulare e syve tuaj mundëson mbajtjen e imazhit në fovea, pavarsisht faktit që objekti mund të jetë i qetë apo në lëvizje. Ekzistojnë dy mekanizma bazë të cilët mundësojnë fiksimin e objekteve në fushën tuaj vizive, e cila përkufizohet si fushë e të pamurit pa lëvizur fare kokën: 1. Mekanizmi i fiksimit të vullnetshëm Fiksimi i vullnetshëm iu mundëson gjetjen dhe ngulitjen e objektit të zgjedhur nga ju. 2. Mekanizmi i fiksimit të pavullnetshëm Pasi të keni gjetur objektin e dëshiruar, fiksimi i pavullnetshem iu mundëson mbajtjen e këtij objektiti brenda fushës suaj vizive. Me lëvizjet e vullnetshme të syve, ju mund të fiksoni një person tjetër edhe në një dhomë të stërmbushur. Fiksimi i vullnetshëm paraqet një përpjekje të vetëdijshme për të lëvizur syte. Ky mekanizëm përdoret fillimisht për të zgjedhur objektet në fushën tuaj vizive, dhe pasi të keni zgjedhur objektin e dëshiruar, truri juaj ia hedhë këtë detyrë fiksimit jo të vullnetshëm. Edhe pas fiksimit të një objekti të palëvizshëm, sytë e juaj nuk do të qëndrojnë të qetë, por do të shfaqin lëvizje të lehta dhe të pavullnetshme. Ekzistojnë tri lloje të lëvizjeve të pavullnetshme: tremori, lëvizjet e lehta të kokërdhokut të syrit dhe dridhjet (lëkundjet): Tremoret një seri e tremoreve të vogla të syve me frekuencë Hz (cikle/sec). Lëvizjet e ngadalshme lëvizje të pavullnetshme që rezultojnë me levizje të lehta të syve. Kjo lëvizje nënkupton që edhe nëse një objekt është i palëvizshëm, imazhi i tij lëvizë nëpër fovea. Lёvizjet nё formё tё dridhjeve (lëkundjeve) nё momentin kur imazhi lёvizё kah skajet e foveas, mekanizmi i tretё i pavullnetshëm shkakton njё lëkundje refleksive tё kokërdhokut tё syrit me qёllim tё riprojektimit tё imazhit nё fovea. Lёvizjet e ngadalshme dhe ato lëkundëse veprojnë në drejtime të kundërta. Nëse lëvizjet e ngadalshme kanë drejtim majtas atëherë lëkundjet marrin drejtim djathtas. Kur dëshironi të përcillni një objekt lëvizës, atëherë ju përdorni disa lëvizje të mëdha dhe të ngadalshme të quajtura levizje shoqëruese (përcjellëse).. Prandaj, kur ju shikoni Humphrey Bogart-in duke u larguar në skenën e fundit të filmit Casablanca, sytë e juaj pëcjellin objektin e zgjedhur në fushën vizive me një levizje të butë përjellëse. Edhe pse ju, keni drejtuar sytë ka Humphrey Bogart në mënyrë të vullnetshme, lëvizjet përcjellëse janë jo të vullnetshme. Një lloj tjetër i lëvizjeve paraqitet kur ju lexoni ose objektet kalojnë prapa jush. Shembull, kemi momentin kur ju shikoni botën përreth duke kaluar përderisa lexoni ne tren. Përkundër lëvizjeve të lehta shoqëruese, gjatë leximit aktivizohen disa lëvizje të medha e të vullnetshme, të njohuras me emrin sakada apo kërcime, që janë fiksime të shpejta në seri të pikëve të caktuara. Kur kjo ndodh, sytë e juaj kërcejnë nga një pikë në tjetrën, më një ritëm prej tri kërcimeve për sekond. Gajtë këtyre sakadave apo kërcimeve, truri i suprimon imazhet vizuele, kështu që ju nuk shikoni imazhet kalimtare në mes pikave të fiksuara.

3 Leksioni 10: EOG I Faqe 3 Zakonisht, syri ynë do të harxhojë 10% të kohës për të lëvizur nga një pikë e fiksuar në tjetrën, ndërsa pjesën tjetër prej 90% të kohës për të fiksuar fjalët, edhe pse ka shumë variacione. Lëvizjet e syrit mund të regjistrohen në formë të një elektrookulogrami, që paraqet ndryshimet në voltazhë si rezultat i ndryshimit të pozitës së syrit. Në aspektin elektrik, syri paraqet një bateri sferike, me skajin pozitiv në pjesën e përparme të korneas dhe skajin negativ prapa në retinë. Ndryshimi i potencialit në mes pjesës së përparme dhe pasme të kokërdhokut të syrit është rreth mv. Duke i vendosur elektrodat ne cilëndo anë të syrit, ju mund të matni lëvizjet e syrit deri në ±70, ku 0 është para korneas dhe ±90 është drejtperdrejt në anën laterale apo vertikale te syrit. Elektrodat masin ndryshimet e potencialit në momentin e lëvizjes së korneas më afёr apo më larg elektrodave regjistruese. Kur syri shikon përpara drejt, kemi një distancë të njejtë në mes dy elektrodave, prandaj edhe sinjali nuk paraqitet fare, është baraz me zero. Nëse pjesa e përparme e kokërdhokut të syrit, kornea, është më afër elektrodes pozitive, atëherë ajo elektrodë regjistron nje diferencë pozitive në voltazhë. II. OBJEKTIVAT E USHTRIMIT 1) Krahasoni lëvizjet e syrit gjatë fiksimit të një objekti të palëvizshëm (në gjendje qetësie) dhe një objekti në lëvizje. 2) Matni kohëgjatësinë e kërcimeve (sakadave) dhe fiksimit gjatë leximit. 3) Zgjedhje e asistentit: regjistroni pozitën hapësinore të lëvizjeve të syrit gjatë ekzaminimit vizuel të materialeve. II. MATERIALI Kompleti i përçuesve elektrodave BIOPAC (SS2L), Qty-2 Elektrodat BIOPAC nga vinili për një përdorim (EL503), 6 elektroda për çdo individ Gjeli për elektroda BIOPAC (GEL1) dhe tampon abraziv (ELPAD) ose pastruesi i lëkurës apo alkool Shiriti ngjitës (TAPE 2) Sistemi kompjuterik Paisja Biopac 3.7, për kompjuterë personalë me Windows Njësia për pranimin e të dhënave BIOPAC (MP35/30) Transformatori BIOPAC (AC100A) Përçues serik BIOPAC (CBLSERA) ose përçues për USB (USB1W) nëse përdoret porti për USB

4 Faqe 4 Pajisja Biopac IV. METODA E PUNËS Pas kompletimit të metodës së punës (përgatitja, kalibrimi dhe regjistrimi) dhe analizës së të dhënave, ju do të duhet të përdorni veglat shtesë ose opsionet e ekranit. Dritarja në ekran që tregohet më poshtë është vetëm një shembull referent ai nuk tregon asnjë të dhënë specifike të ndonjë leksioni. Shembulli i ekranit tregon tri kanale për të dhëna dhe katër katrorë për matje, por dukja e ekranit mund të ndryshon në leksione të ndryshme dhe në momente të caktuara brenda të njëjtit leksion. Katrorët e kanaleve për matje (kanali lloji i matjes rezultati ) Katrorët për kanale Mënzra e analizimit të të dhënave Emërtimi i shënjuesve shenjuesi Vegla e shënuesit Shkalla vertikale Emërtimi i kanaleve Shiriti rrëshqitës vertikal (amplituda) Shiriti rrëshqitës horizontal(koha) Vegla për selektim Vegla për zmadhim Shkalla horizontale I- kursori Shënuesit dhe emërtimet paraqiten në kulmin e dritares. Shumica paraqiten në mënyrë automatike. Shënuesit e gjendjeve të caktuara paraqiten nën shiritin e emërtimeve si trekëndësha të verdhë të kthyer mbrapsht. Ata futen dhe emërtohen me dorë, ose gjenerohen nga softweri për të përshkruar cilat të dhëna janë duke u regjistruar. Shënuesit shtesë paraqiten mbi shiritin e emërtimeve si diamante të kaltër. Ata gjenerohen nga softueri në fillim të regjistrimit të të dhënave për të shënuar fillimin e çdo segmenti të ri. Çelësi i simboleve Simbolet e shënuara më poshtë janë përdorur si udhëzues i shpejtë gjatë punës eksperimentale dhe analizës së të dhënave. Nëse hasni në ndonjë problem ose iu nevojitet ndonjë shpjegim shtesë për ndonjë koncept, drejtohuni në kapitullin Orientues për më shumë detaje. Të dhënat e mbledhura në hapin vijues duhet të regjistrohen në Raportin e të dhënave ( pjesa e shënuar me simbolin alfa(α)). Ju mund të regjistroni të dhënat individualisht me dorë ose të zgjedhni opsionin Edit > Journal > Paste measurements, në mënyrë që të vendosni të dhënat në protokoll për referim të mëvonshëm. Ju duhet t i futni me dorë shënuesit e gjendjeve dhe çelësin në një emërtim, ngjashëm si teksti në thonjëza. Ju mund të futni një shënues të gjendjeve gjatë pranimit të të dhënave duke shtypur tastin F9 ose mund të futni apo paraqitni shënuesit dhe emërtimet pas pranimit të të dhënave.

5 Leksioni 10: EOG I Faqe 5 Secila pjesë e këtij leksioni është e paraqitur në formë të dy shtyllave, si është paraqitur më poshtë. UDHËZIME TË SHKURTËRA PËR PËRGATITJE Kjo anë e leksionit (në anën e majtë, shtylla e hijezuar) paraqet UDHËZIME TË SHKURTËRA nëpër leksion dhe përmban sqarimet themelore të secilit hap. UDHËZIME TË DETAJUARA PËR PËRGATITJE Kjo anë e leksionit përmban informata të detajuara për të sqaruar hapat dhe/ose konceptet në UDHËZIMET E DETAJUARA, dhe mund të përmbajë diagrame, ilustrime dhe imazhe në ekran.

6 Faqe 6 Pajisja Biopac A. PËRGATITJA UDHËZIME TË SHKURTËRA PËR PËRGATITJE UDHËZIME TË DETAJUARA PËR PËRGATITJE 1. Kyçeni kompjuterin. Në monitor duhet të paraqitet desktopi. Nëse nuk paraqitet, atëherë duhet të kërkoni ndihmë nga asistenti. 2. Sigurohuni se njësia BIOPAC MP35/30 është në opsionin OFF. 3. Lidhni përçuesit e elektrodave (SS2L) si vijon: Përçuesi horizontal CH 1 Përçuesi vertikal CH 2 Horizontal lead plugs into CHannel 1 Vertical lead plugs into CHannel 2 4. Kyçeni njësinë BIOPAC MP35/30 në opsionin ON. 5. Vendosni 6 elektroda në Personin e zgjedhur, si në Fig Electrode lead sets (SS2L) Fig VËRJETJE Për regjistrim korrekt, elektrodat duhet lidhur në drejtim horizontal dhe vertikal. Right side Left side Vazhdon pergatitja Fig Vendosja e saktё e elektrodave

7 Leksioni 10: EOG I Faqe 7 Vendosni një elektrodë mbi dhe tjetren nën syrin e djathtë, ashtu që të kenë drejtim vertikal. Vendosni një elektrodë lateralisht syrit të djathtë dhe tjetrën lateralisht syrit të majtë, që të jenë në një rrafsh horizontal. Dy elektrodat tjera janë për tokëzim, prandaj nuk ka rëndësi drejtimi i vendosjes së tyre. Për puthitje optimale të elektrodave, elektrodat duhet të vendosen në lëkurë së paku 5 minuta para se të filloje procedura e kalibrimit. 6. Lidheni kompletin e perçuesve të elektrodave vertikale (SS2L) nga Channel 2 pёr elektrodat, siç është paraqitur në Fig Vërejtje: Pasi që këto elektroda janë të vendosura afër syrit, duhet pasur kujdes të veçantë gjatë pastrimit të lëkurës me alkool. Përcillni Fig për t u siguruar se keni lidhur secilën kabllo me ngjyrë në elektrodën e duhur. Këshillohet që përçuesit e elektrodave të vendosen prapa veshëve, për të pamundësuar tёrheqjen e kabllove. Vertical BLACK lead (Ground) RED lead WHITE lead Right side Left side 7. Duke përcjellur fig 10.4, lidheni kompletin e përçuesve të elektrodave horizontale (SS2L) nga Channel 1 për elektrodat. Lead Placement for Channel 2 (Vertical) Fig Përcillni Fig për t u siguruar se keni lidhur secilën kabllo me ngjyrë në elektrodën e duhur. Këshillohet që përçuesit e elektrodave të vendosen prapa veshëve, për të pamundësuar tёrheqjen e kabllove.

8 Faqe 8 Pajisja Biopac Vazhdim BLACK lead (Ground) RED lead WHITE lead Horizontal Right side Left side Lead Placement for Channel 1 (Horizontal) Fig Vendoseni Personin në pozitë të ulur, ashtu që sytë e tij të jenë në një vijë me qendrën e ekranit të kompjuterit. Personin duhet vendosur në atë mënyrë që ai mund të shikoj lirshëm ekaranin e televiziorit pa pasur nevojë për të levizur kokën e tij/saj. Për të eliminuar mundësinë e lëvizjeve të kokës, këshillohet mbështëtja e saj. Kyçeni kapësen e kabllos së elektrodave (aty ku takohen kablloja me tri përçuesit e veçantë me ngyrë) në një vend të përshtatshëm (mund të jenë rrobat e Personit). Kjo do të pamundësoj tendosjen (terheqjen) e kabllove. Personi nuk duhet të jetë në kontakt me objekte metalike (rubineta, tuba metalik, etj.) dhe duhet larguar çfardo lloj bylyzyku nga nyja e dorës dhe këmbës. 9. Pёrcaktoni distancën në mes të syve Pёrcaktoni distancën në mes të syve dhe ekranit të dhe ekranit të kompjuterit. kompjuterit, siç kërkohet nga Hapi 24 për Regjistrim. 10. Filloni programin në Paisjen BIOPAC. 11. Zgjedhni Leksionin L10-EOG Shtypni emrin e Personit. Dy persona nuk mund të kenë emër të njëjtë të dosjes, prandaj përdorni emër identifikues të veçantë si p.sh. emrin përkëdhelës ose ID# e personit. 13. Shtypni OK. Këtu përfundon procedura e Përgatitjes.

9 Leksioni 10: EOG I Faqe 9 B. KALIBRIMI Procedura e kalibrimit rregullon parametrat e brendshëm të pajisjes së harduerit, siç janë përforcimi i sinjalit, startimi dhe shkallëzimi dhe është i rëndësishëm për efektshmëri optimale. Në vazhdim, kushtoni vëmendje të posaçme udhëzimeve për kalibrim. UDHËZIME TË SHKURTËRA PËR KALIBRIM 1. Sigurohuni që Personi është i ulur në pozitë të njëjtë me atë të përshkruar në Hapin e 8 pёr Pёrgatitje. UDHËZIME TË DETAJUARA PËR KALIBRIM Vërejtje: Është shumë me rëndësi që Personi të mos e levizë kokën e tij/saj gjatë procedurës së kalibrimit. 2. Shtypni Calibrate. Pas shtypjes së butonit Calibrate, do të hapet një dritare e re për dialog (Fig.10.5). Fig Gjatë kalibrimit, Protokolli do të largohet nga pamja. 3. Pregatituni për hapin e ardhshëm. Në hapin pasues, gjatë shtypjes së butonit OK, një pikë(njollë) do të fillojë rrotullimin e saj në ekran në drejtim të kundërt me lëvizjen e akrepave të orës. Personi duhet përcjellë njollën me sy, por pa e lëvizur kokën e tij/saj. 4. Shtypni butonin OK. Kjo do të fillojë procedurën e kalibrimit. 5. Personi duhet të përcjellë njollën në ekran vetëm me sy. 6. Rishikoni të dhënat e kalibrimit: Nëse janë të ngjashme, vazhdoni me regjistrimin e të dhënave. Nëse janë të ndryshme, shtypni butonin Redo Calibration. Personi duhet të përcjellë njollën në ekran me sy dhe nuk guxon ta lëvizë kokën e tij/saj. Kjo procedurë do të vazhdojë për rreth 10 sekonda dhe do të ndalet në mënyrë automatike. Në fund të kalibrimit, pas 10 sekondave, ekrani do të duhej të dukej ngjashëm me atë të Fig Fig Duhet të paraqiten lekundje në të dhënat për secilin kanal. Nëse të dhënat e fituara korespondojnë me ato tё Fig. 10.6, vazhdoni me pjesën e regjistrimit të tё dhënave. Nëse Personi nuk e ka përcjellur njollën në ekran ose ka kapsit

10 Faqe 10 Pajisja Biopac Përfundimi i KALIBRIMIT sytë, duke prodhuar të dhëna në formë të majeve të larta, apo nëse elektroda është larguar duke dhënë lëvizje të gjëra me amplitudë të ulët, atëherë ju duhet të përsëritni procedurën e kalibrimit duke shtypuri në butonin Redo Calibration dhe duke përsëritur tërë procedurën e kalibrimit.

11 Leksioni 10: EOG I Faqe 11 C. REGJISTRIMI I TË DHËNAVE UDHËZIME TË SHKURTËRA PËR REGJISTRIM UDHËZIME TË DETAJUARA PËR REGJISTRIM 1. Pregtituni për të regjistruar. Me qëllim që të punoni si duhet, lexoni tërë këtë pjesë në mënyrë që të dini se çka duhet bërë para regjistrimit. Verifikoni pjesën përfundimtare të protokollit dhe shikoni se sa kohë ju ka mbetur në dispozicion për të regjistruar. Ndaleni regjistrimin në secilin segment sa më herët që është e mundur në mënyrë që të mos humbni kohë në regjistrim (koha është memorie e kompjuterit ). 2. Personi dhe Ekzaminuesi duhet të qëndrojnë përballë njëri tjetrit. 3. Ekzaminuesi duhet të mbajë një laps përpara Personit. 4. Personi duhet të zgjedh një pikë fokusimi në laps me qëllim që syte të mbesin në rrafshin horizontal. Këshilla për të fituar të dhëna optimale : a) Gjithmonë duhet përcjellur objektin me sy e jo më kokën tuaj. b) Personi duhet të fokusoj në një pikë të objektit dhe të mbajë atë fokusim gjatë përcjelljes së lëvizjes së tij. c) Personi duhet ulur me qëllim të zvogëlimit të lëvizjeve të kokës gjatë regjistrimit. d) Duhet të ekzistoj një hapësirë e mjaftueshme në afërsi të Personit, ashtu që objekti mund të lëvizë përreth kokës në një distancë prej 10 (25 cm). e) Gjatë lëvizjes së objektit, Ekzaminuesi duhet ta mbajë atë në distancë të njejtë nga koka e Personit. f) Gjatë regjistrimit, Personi nuk duhet të lëvizë kapakët e syve(kapsit). Nëse kjo është e pamundur, atëherë Regjistruesi do të shёnoj të dhënat. g) Sigurohuni që elektrodat të jenë mirë të puthitura. h) Sa më i madh të jetë monitori aq më të mira do të jenë rezultatet e pjesës së lëvizjes së syrit në këtë leksion. Personi nuk guxon të shikoj në ekranin e kompjuterit. Ekzaminuesi duhet të mbajë një laps përballë kokës së Personit në një distancë prej 10 (25 cm). Lapsi duhet të vendoset në një drejtim më kokën e Personit ashtu që syte e Personit shikojnë përpara-drejt. Sytë e Personit nuk duhet të lëvizin lart ose poshtë. Do të ishtë ideale nëse gjatë përcjelljes së objektit, ata do të lëvizin vetëm lateralisht. Vazhdon regjistrimi Segmenit 1

12 Faqe 12 Pajisja Biopac 5. Shtypni butonin Record. Kur ju shtypni në butonin Record, fillon regjistrimi dhe në menyrë automatike shfaqet një shënues shtesë që është i emërtuar si: Lëvizje(percjellje) horizontale e syve ( Eyes tracking horizontal ). 6. Regjistroni për 20 sekonda. Personi fikson dhe përcjell objektin. Ekzaminuesi e mban objektin në qendër për 5 sekonda, pastaj e lëvizë objektin lateralisht për ±70 dhe e kthen në qendër pas 3 sekondave. Regjistruesi i inserton ndryshimet gjatë çdo ndryshimi të drejtimit: L për majtas R për djathtas Personi duhet të fiksoj dhe të përcjellë objektin. Gjatë regjistrimit Personi duhet të provoj të mos i lëvizë kapakët e syrit, vetëm nëse kjo është e pashmangshme. Ekzaminuesi duhet ta mbajë objektin në distancë prej 10 (25 cm) para Personit për rreth 5 sekonda, pastaj e lëvizë objektin lateralisht nga Personi, së pari majtas, e pastaj djathatas dhe në fund e kthen në qendër për rreth 3 sekonda. Ekzaminuesi duhet të tregoj me fjalë drejtimin e lëvizjës ashtu që Regjistruesi të dijë vendin ku duhet vendosur shënuesit dhe ne cilin drejtim duhet emërtuar ata. Për të insertuar Shënuesit(Markers), shtypni butonin F9. Shënuesit dhe emërtimet mund të shënohen pas regjistrmit të të dhënave. 7. Shtypni butonin Suspend. Regjistrimi do të ndalet dhe ju mund t i rishikoni të dhënat. 8. Rishikoni të dhënat në ekran. Nëse janë të ngjashme, vazhdoni me Hapin 10. Nëse çdo gjë shkon mirë, të dhënat e fituara do të duken ngjashëm me ato në Fig Fig Fund i Segmentit 1 (Përcjellje Horizontale) a) Të dhënat tregojnë se EOG horizontal (CH 1) ka pasur defleksione të mëdha, ndërsa EOG (CH 2) vertikale ka pasur defleksion shume të vogël. b) Të dhënat duhet të tregojnë një pik (maje pozitive) në momentin kur Personi ka shikuar djathtas dhe maje negative kur ai ka shikuar majtas. Të dhënat mund të jenë të ndryshme nëse: a) Lidhja e kanaleve ka qenë jo e saktë. b) Lidhja e përçuesve ka qenë jo korrekte (p.sh. përçuesi i kuq nuk ka qenë i lidhur për tëmthin e djathtë). c) Butoni Suspend është shtypur parakohe. d) Është larguar një elektrodë, duke dhënë një vije izoelektrike tё madhe. e) Personi ka shikuar përtej apo ka lëvizur kokën. Vërejtje: Disa lëvizje të kapakëve të syrit, mund të jenë të pashmangshme, por kjo nuk shtron nëvojën e përsëritjes së procesit të regjistrimit.

13 Leksioni 10: EOG I Faqe Nëse janë të ndryshme, shtypni butonin Redo. Vazhdon regjistrimi Segmenti Personi dhe Ekzaminuesi duhet të qëndrojnë përballë njëri tjetrit. 11. Ekzaminuesi duhet të mbajë një laps përpara Personit. 12. Personi duhët të zgjedh një pikë fokusimi në laps me qëllim që syte të shikojnë përpara dhe drejt (jo lart apo poshtë). Shtypni në butonin Redo dhe përsëritni Hapat 2-8. Veni re se nëse një herë shtypni butonin Redo, të dhënat që sapo i keni regjistruar do të fshihen. Personi nuk duhet të shikoj në ekranin e kompjuterit. Ekzaminuesi duhet të mbajë një laps përballë kokës së Personit në një distancë prej 10 (25 cm). Lapsi duhet të vendoset në një drejtim më kokën e Personit ashtu që syte e Personit shikojnë përpara-drejt. Para rifillimit të regjistrimit Personi mund të ketë nevojë për ti lëvizur kapakët e syrit. 13. Shtypni butonin Resume. Kur ju shtypni butonin Resume, regjistrimi do të vazhdojë dhe në mënyrë automatike do të paraqitet një shënues shtesë i emërtuar si: Lëvizje(percjellje) vertikale e syve. 14. Regjistroni për 20 sekonda. Personi duhet të përcjellë objektet vëtëm më sy. Ekzaminuesi duhet të mbajë objektin të qetë në qendër, pastaj ta lëvizë atë lart, poshtë dhë ta kthejë prapë në qendër. Regjistruesi i insertuesit shënuesit e ngjarjeve: U Objekti ka lëvizur lart D Objekti ka lëvizur poshtë Personi duhet të përcjellë objektin vëtëm me sy, pa lëvizur kokën e tij/saj. Personi duhet të provoj të mos mbyll kapakët e syve, përveç nëse kjo është e pashmangshme. Ekzaminuesi duhet të filloj me mbajtjen e objektit para Personit në distancë prej 10 (25 cm) për 5 sekonda, pastaj e leviz objektin vertikalisht deri në skajet e fushës vizive të tij(personit). Për të insertuar Shënuesit, shtypni butonin F9. Shënuesit dhe emërtimet mund të shënohen pas regjistrmit të të dhënave. 15. Shtypni butonin Suspend. Regjistrimi do të ndalet, për t iu lënë kohë ti rishikoni të dhënat 16. Rishikoni të dhënat në ekran. Nëse çdo gjë shkon mirë, të dhënat e fituara do të duken ngjashëm me ato në Fig Nëse janë të ngjashme, vazhdoni me Hapin 18. Fig Segmenti 2, Percjellja Vertikale a) Të dhënat duhet të tregojnë se regjistrimet e EOG

14 Faqe 14 Pajisja Biopac Vazhdim vertikale(ch 2) kanë pasur defleksione të mëdha, ndersa EOG horizontale(ch 1) ka pasur defleksione shume të vogla. b) Të dhënat duhet të tregojnë një pik (maje) pozitive në momentin kur Personi ka shikuar lart dhe maje negative kur ai ka shikuar poshtë. Nëse janë të ndryshme, vazhdoni me Hapin Nëse të dhënat janë jo të sakta, shtypni Redo. Segmenti Pregadituni për lexim në Segmentin 3: Ekzaminuesi zgjedh pjesën e leximit dhe pozitën përballë Personit. Personi pregaditet për lexim. Të dhënat mund të jenë të ndryshme për arsyet e cekura në Hapin 8. Shtypni butonin Redo dhe përsëritni Hapat 2-8.Vini re, që në momentin kur ju shtypni butonin Redo, të dhënat e sapo regjistruara do të fshihen. Nje shembull leximi është dhënë në fund të këtij leksioni. Mbani faqen para Personit në distancë prej rreth 10 (25 cm) dhe vendoseni në drejtim të njejtë me drejtimin e të pamurit të tij/saj. 19. Shtypni butonin Resume. Kur ju shtypni butonin Resume, regjistrimi do të vazhdojë dhe në mënyrë automatike do të paraqitet një shënues shtesë i emërtuar: Lexim. 20. Personi duhet të lexojë për rreth 20 sekonda. Opcionale: Regjistruesi mund të insertoj shënues pasi që Personi të filloj të lexoj secilin rresht. Për të minimizuar EMG artefaktin, Personi duhet të lexojë në heshtje(pa zë). Opcionale:Personi mund të sinjalizojë Regjistruesin (me zё apo me lëvizje dore) kur fillon leximin e rreshtin të ri dhe pastaj Regjistruesi mund të insertoje shënuesit e ngjarjeve. Për të insertuar Shënuesit, shtypni butonin F9. Shënuesit dhe emërtimet mund të shënohen pas regjistrmit të të dhënave. 21. Shtypni butonin Suspend. Regjistrimi do të ndalet, për t iu lënë kohë ti rishikoni të dhënat 22. Rishikoni të dhënat në ekran. Nëse çdo gjë shkon mirë, të dhënat e fituara do të duhej të duken ngjashëm me ato në Fig Nëse janë të ngjashme,vazhdoni me hapin 24. Nëse janë të ndryshme, vazhdoni me Hapin 23. Fig Segmenti 3 Të dhënat mund të jenë të ndryshme për arsyet e cekura në Hapin 8.

15 Leksioni 10: EOG I Faqe Nëse të dhënat janë të ndryshme, shtypni butonin Redo. 24. Shtypni butonin Stop. Shtypni butonin Redo dhe përsëritni Hapat Vini re, që në momentin kur ju shtypni butonin Redo, të dhënat e sapo regjistruara do të fshihen. Kur ju shtypni butonin Stop, një dritare për dialog do të paraqitet duke iu pyetur nëse jeni të sigurt për të ndërprerë regjistrimin. Nëse shtypni butonin yes, do të përfundon regjistrimi i të dhënave dhe ato automatikisht do të ruhen. Nëse shtypni butonin no, do të riktheheni në opsionin Resume ose Stop. Thjeshtë, kjo është mundësia e fundit për të konfirmuar se nuk doni të përsëritni segmentin e fundit të regjistruar. Vazhdon regjistrimi Segmenti opcional Nëse doni të shikoni një shmbull të përcjelljes së syrit, vazhdoni me Hapin 26. ose Nëse doni të përfundoni regjistrimin, vazhdoni me Hapin Rivendoseni Personin për Hapin 8 pёr Pёrgatitje. VËREJTJE Distanca sy-ekran duhet të jetë e njejtë me atë që ishte në fazёn Pёrgatitore. Demonstrimi i përcjelljes së objektit Note: Kjo pjesë e regjistrimit është për njohuri të përgjithshme dhe të dhënat nuk do të ruhen. Kjo na tregon se sa mire mund të përdoret EOG gjatë mekanizmit të përcjelljes me sy. Vendoseni Personin në pozitë të ulur ashtu që sytë e tij/saj janë në vijë të njejtë më qendrën e ekranit të kompjuterit, ndërsa distanca sy-ekran është e regjistruar paraprakisht. Referojuni distancës së njohur nga Hapi 9 për Pёrgatitje, për t u siguruar se distanca nga sytë e Personit deri në ekran është e njejtë me atë që është përdorur gjatë procedurës së kalibrimit. 27. Shtypni butonin DOT PLOT. Do të paraqitet një dritare e re, e ngjashme me atë për kalibrim. 28. Personi duhet të fokusoj në qendër të ekranit dhe të lëvizë kokën e tij/saj përderisa njolla, gjithashtu qëndron e vendosur në qendër të ekranit. 29. Personi duhet të shikoj në pika të ndryshme brenda dritares së të dhënave. Personi duhet të ruaj pozitën e tij/saj përgjatë tërë DOT PLOT segmentit. Njolla në ekran duhet të përcjellë pikën fokale të syve të Personit. Personi duhet të mbajë kokën në pozitë si në Hapin 26 dhe duhet të shikoj vetëm me sy në pika të ndryshme të ekranit. Vini re, që për arsye të kufizimeve të përforcuesit, njolla nuk mund të mbajë pozitën e saj për një kohë të gjatë dhe do të tentoj të lëvizë drejt pikës qëndrore. 30. Shtypni butonin Stop. Kur ju shtypni butonin Stop, ekrani do tё ndryshojё duke parqitur tё gjitha pozitat e njollave tё regjistruara gjatё 30 sekondave tё fundit tё segmentit dot plot. Ky segment i të dhënave nuk do të ruhet. Ju mund të përsëritni DOT PLOT-in duke shtypuri butonin

16 Faqe 16 Pajisja Biopac Redo. 31. Shtypni butonin Done. Pasi te shtypni butonin Done, do te paraqitet një dritare me opsione për dialog. Zgjedhni dhe vazhdoni sipas udhëzimit. 32. Largoni elektrodat. PËRFUNDIMI I REGJISTRIMIT Nëse zgjedhni opsionin Record from another Subject : a) Vendosni elektrodat për Hapin 5-7 për Përgatitje dhe vazhdoni tërë leksionin nga Hapi 11 për Përgatitje. b) Secili person duhet të ketë emër të posaçëm identifikues Largoni lidhëset e përçuesve dhe elektrodat. Hidhni elektrodat (elektrodat BIOPAC janë për një përdorim). Pastroni nga lëkura mbeturinat e gelit për elektroda duke përdorur sapun dhe ujë. Elektrodat, për disa orë mund të lënë një shenjë nё formë unaze në lëkurë, gjë e cila është shumë normale

17 Leksioni 10: EOG I Faqe 17 V. ANALIZA E TË DHËNAVE UDHËZIME TË SHKURTËRA PËR ANALIZËN E TË DHËNAVE UDHËZIME TË DETAJUARA PËR ANALIZËN E TË DHËNAVE 1. Hyni në opcionin Review Saved Data. Hyni në opcionin Review Saved Data të menysë së Veni re destinimin e numrit të kanaleve (CH) : Kanali CH 40 CH 41 Paraqet horizontal vertikal Leksionit. Dritarja e të dhënave do të duhej të dukej si ajo në Fig Rregulloni dritaren e të dhënave në atë mënyrë që do t iu mundëson një pamje optimale të të dhënave të segmentit të parë. 3. Rregulloni katrorët për matje si në vijim: Kanali Matja CH 40 CH 40 CH 40 ΔT p-p slope Fig Të dhënat e Segmentit 1 fillojnë me shënuesin e emërtuar si: Përcjellja horizontale e syve në Kohën 0 dhe vazhdon te shënuesi tjetër. Veglat e mëposhtme do të ju ndihmojnë për të rregulluar dritaren e të dhënave: Shkalla horizontale Shiriti rrëshqitës horizontal (Koha) Shkalla në forme vale Shiriti rrëshqitës vertikal(amplituda) Vegla Zmadhuese Zmadhim i segmentit paraprak Kyçni Tabelat(Grids) ne opsionin ON dhe OFF pёr tё zgjedhur Preferencat (Preferences) nga menyja pёr dosje(file). Katrorët për matje janë mbi fushën e shënuesve në dritaren e të dhënave. Secila matje ka tri pjesë: numrin e kanalit, llojin e matjes dhe rezultatin. Dy pjesët e para janë meny që shfletohen teposhtë të cilat aktivizohen kur të shtypni në to. Në vijim, do të keni një përshkrim të shpejtë të këtyre matjeve specifike: ΔT: matja e Delta Time (kohës delta) paraqet ndryshimin në mes fundit dhe fillimit të fushës sё zgjedhur. p-p( peak to peak): paraqet ndryshimin në mes vlerës maksimale të amplitudës në fushën e zgjedhur dhe vlerës minimale të amplitudës në fushën e zgjedhur. slope: paraqet shpejtёsinё relative tё lëvizjes sё syrit. Fusha e zgjedhur është fusha e zgjedhur me kursorin I-(duke përfshirë këtu edhe pikat përfundimtare).

18 Faqe 18 Pajisja Biopac Vazhdon analiza e të dhënave 4. Matni amplitudat dhe kohezgjatjen për sektorin e të dhënave gjatë shiqimit majtas dhe djathtas. A Fig paraqet një shembull të të dhënave gjatë shikimit majtas dhe djathtas. Fig Vini re: intervali kohor do të ndryshoj nёpёr subjekteve. TIP: 5. Zmadhoni (Zoom) një pjesë të vogël, 5 sekondat e parë të të dhënave të Segmentit 1 (fiksimi i syrit). Gjeni një pjesë të të dhënave të segmentit me maje te vogla apo lëkundje, të cilat tregojnë lëvizje të lehta, Fig dhe matni kohëzgjatjen dhe slope-in. A Gajtë interpretimit të lëkundjeve të ndryshme në të dhënat tuaja, në përgjithësi kemi: Lëkundje të mëdha vertikale, të cilat parqesin lëvizjet e kapakëve ose lëvizjet e syrit lart ose poshte (apo gjatë leximit, lëvizja e syve në rreshtin e mëposhtëm). Lëkundje të mëdha horizontale, që janë lëvizjet e syve majtas apo djathtas (apo gjatë leximit, lëvizja e syve majtas gjatë fillimit të rreshtit të ri). Lëkundjet të vogla, që janë kërcimët (sakadat, ngulitjet). Zmadhoni në pjesën që i takon 5 sekondave të parë (para insetrimit me dorë të shënuesit të pare të ngjarjes, e cila paraqet periudhën kur sytë fiksojnë përpara dhe drejt. Nëse është e nevojshme përdorni shiritin rrёshqitёs horizontal për të gjetur një segment të ngjashëm me atë në Fig Small bump in data Fig Flicking 6. Llogaritni numrin e lëvizjeve të lehta e te ngadalshme në interval njësekondësh prej 1-4 sekondave. B Tabela 10.2 Përdorni shiritin rrёshqitёs horizontal për të kërkuar të dhënat. Lëvizjet e ngadalshme ne formё dridhje dhe lëvizjet e lehta janë lëvizje të vogla, prandaj ju duhet të shtypni butonat Zoom(Zmadhoni) dhe Autoscale Waveforms (Shkalla në forme vale). Lëvizjete e lehta është vështirë të maten. Nëse e keni shumë të vështirë për t i vërejtur në të dhënat e fituara, shënoni këtë në

19 Leksioni 10: EOG I Faqe 19 Vazhdon analiza e të dhënave 7. Rregulloni katrorët për matje si në vijim: Kanali CH 41 CH 41 CH 41 Mat ΔT p-p slope Raportin e te Dhenave. 8. Nëse është e nevojshme, përdorni matjet nga të dhënat për Segmentin 2. C 9. Rregulloni dritaren në ekran për të parë të dhënat Reading të Segmentit Kërkoni sakadat në të dhënat e fituara (Fig ). D Merrni matjet e bëra në pesë sekondat e para për levizjet e lehta gjatë fiksimit. Të dhënat për Segmentin 3 fillojnë me shënuesin e ngjarjeve tё emërtuar si: Reading (Lexim). Identifikoni pjesën e të dhënave kur Personi ka lëvizur sytë për të lexuar rreshtin vijues. EOG horizontale do të tregojë lëvizje majtas të syve, dhe njëkohësisht, EOG vertikale tregon lëvizje të syve poshtë. Ju mund të kopjoni matjet në Protokoll për të regjistruar rezulatet e secilës sakatë (kercim) për çdo rresht të lexuar. Fig Ruani ose shtypni të dhënat. Të dhënat mund t i ruani në disk, në formë të shënimeve 5. Dilni nga programi. PËRFUNDIMI I ANALIZËS SË TË DHËNAVE në protokoll ose t i shtypni ato. FUNDI I LEKSIONIT 10 Në vijim plotësoni të dhënat nga Leksioni10

20 Faqe 20 Pajisja Biopac ELEKTROOKULOGRAMI EOG PROTOKOLLI I TË DHËNAVE Emri dhe mbiemri i studentit: Seksioni laboratorik: Data: I. Të dhënat dhe llogaritjet Të dhënat e përgjithshme për studentin: Emri dhe mbiemri: Mosha: Gjatësia: Pesha: Gjinia: Mashkull / Femër A. Kompletoni Tabelën 10.1 duke përdorur të dhënat për Segmentin 1. Keni kujdes në përdorimin e njësive (msec vs secs). Vini re: Ju duhet të zgjidhni vetëm një shembull të levizjeve të ngadalshme-lehta (flicking). Tabela 10.1 Segmenti 1 Të dhënat për orientimin e syrit gjatë levizjes së objektit Pozita e objektit Objekti jolëvizës Objekti lëvizes Orientimi I syrit Fiksimi Përcjellja(Tracking) Matjet [CH #] Lëvizjet(Flicking) Majtas Djatht as majtas ΔT [CH 40] p-p [CH 40] slope [CH 40] Vini re:shpejtësia mund të paraqitet me vlerë negative ("-") sepse vektorët e shpejtësisë kanë madhësinë dhe drejtimin. B. Kompletoni Tabelën 10.2 duke përdorur të dhënat për Segmenint 1.

21 Leksioni 10: EOG I Faqe 21 Tabela 10.2 lëvizjet e lehta(flicking) Koha Numri i lëvizjeve të lehta 0-1 sec 1-2 sec 2-3 sec 3-4 sec C. Kompletoni Tabelën 10.3 duke përdorur të dhënat për Segmenin 2. Vini re:ju duhet të zgjidhni vetëm një shëmbull të lëvizjes së lehtë. Tabela 10.3 Segmenti 2 Të dhenat për orientimin e syve gjatë levizjes së objektit Orientimi i syrit Matjet ΔT [CH 41] p-p [CH 41] Slope [CH 41] Objekti i palëvizshëm Levizjet e lehta(flicking) Objekti lëvizës Përcjellja Lart Poshtë Lart D. Kompletoni Tabelën 10.4 më të dhënat për Segmenint 3. (Vini re: Ju mund të mos i keni shtatë sakada për një rresht.) Tabela 10.4 Segmenti 3 Të dhënat për leximin Matjet Rreshti i parë Rreshti i dytë Numri i sakadave Kohëzgjatja e #1 sakadave: #2 #3 #4 #5 #6 #7 Kohëzgjatja Totale e sakadave/rresht Koha Totale e leximit/rresht % e kohës së sakadave/totalin e kohës për lexim III. Pyetje

22 Faqe 22 Pajisja Biopac E. Referojuni të dhënave nga Tabela 10.1 dhe krahasoni kohëzgjatjen (T), ndryshimet relative në pozitë të syrit(δ) dhe shpejtësinë e lëvizjës së syrit (slope) gjatë lëvizjeve të lehta dhe përcjellëse. F. Cili është stimuli për refleksin e lëvizjeve të lehta(flicking movements)? G. Referojuni të dhënave nga Tabela 10.3 dhe krahasoni kohezgjatjen (T), ndryshimet relative në pozitë të syrit(δ) dhe shpejtësinë e lëvizjeve të syrit te levizjet e lehta dhe shoqeruese. H. Referojuni të dhënave nga Tabela 10.3 dhe krahasoni rezulatet tuaja me së paku tre kolegë të klasës suaj. Cila është shkalla e variacioneve ne % për kohën e sakadave për çdo rresht? I. Përshkruaj tri llojet e lëvizjeve jo të vullnetshme gjatë fiksimit të një objekti të palëvizshëm. J. Sqaroni se si regjistrohet nje elektrookulogram. K. Definoni fushen vizive. L. Definoni sakadat.

23 Leksioni 10: EOG I Faqe 23 Fund i protokollit të të dhënave të leksionit 10 Shembull leximi Lëvizjet sakadike kërcejnë nga një vend në tjetrin. Alas, I gjori Yorick, Ie kam njohur shume mirë. Çka kanë të përbashkët këto tri gjëra? Dy të dashuruar, sytë e të cilëve takohen në një dhomë të stërmbushur. Romani i Michael Crichton-it. Skena përfundimtare e filmit Casablanca.