Kinh doanh. Báo cáo Phát trin Vit Nam Public Disclosure Authorized. Public Disclosure Authorized. Public Disclosure Authorized

Transcription

1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Báo cáo Phát trin Vit Nam 2006 Kinh doanh Báo cáo chung ca các nhà tài tr ti Hi ngh Nhóm t v n các nhà tài tr Vit Nam Hà Ni, 6-7/12/2005

2

3 NG TIN TNG NG N V TIN = NG T giá 1US$ = NM TÀI CHÍNH CA CHÍNH PH VIT NAM T ngày 1 tháng Giêng n ngày 31 tháng 12 CÁC T VIT TT ADB AFTA ASEAN BGD&T BGTVT BHXH BHYT BKHT BLTBXH BNCTT BNN&PTNT BNV BTC BTNMT BXD BYT CGE CPRGS CPIA CTCP CTQLTS DAF DATC DFID DNNN DNVVN THKD TMSDC TMSHG TMTT EVN FDI GCNQSD GDP IFC ILO IMF LMHHCNTM Ngân hàng Phát trin Châu Á Khu vc T do Thng mi ASEAN Hip hi Các nc ông Nam Á B Giáo dc và ào to B Giao thông Vn ti Bo him Xã hi Bo him Y t B K hoch và u t B Lao ng, Thng binh và Xã hi Ban Nghiên cu ca Th tng Chính ph B Nông nghip và Phát trin Nông thôn B Ni v B Tài chính B Tài nguyên và Môi trng B Xây dng B Y t Mô hình cân bng t ng quát tính toán c Chin lc Xoá ói Gim nghèo và T!ng tr"ng Toàn din ánh giá Môi trng th ch và Chính sách Qu#c gia Công ty c phn Công ty Qun lý tài sn Qu$ H% tr Phát trin Công ty Mua bán N và Tài Sn B Phát trin Qu#c t Vng qu#c Anh Doanh nghip Nhà nc Doanh nghip va và nh& i'u tra H kinh doanh i'u tra Mc s#ng dân c i'u tra mc s#ng h gia ình i'u tra Môi trng u t T ng công ty in lc Vit Nam u t trc tip nc ngoài Gi y chng nhn Quy'n s( dng t T ng Sn ph)m Qu#c Ni Công ty Tài chính Qu#c t T chc Lao ng Qu#c t Qu$ Ti'n t Qu#c t Liên minh các Hip hi Công nghip và Thng mi

4 LMHTXVN Liên minh các hp tác xã Vit Nam LTQD Lâm trng qu#c doanh MPDF B phn Phát trin kinh t t nhân Mê-kông NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hi NHTPTVN Ngân hàng u t-phát trin Vit Nam NHNNVN Ngân hàng Nhà nc Vit Nam NHTG Ngân hàng Th gii NHTMNN Ngân hàng Thng mi Nhà nc NTQD Nông trng qu#c doanh ODA Vin tr Phát trin Chính thc OTC th trng chng khoán không chính thc PCI Ch s# Cnh tranh c p tnh PER-IFA Báo cáo t ng hp ánh giá Chi tiêu công, Mua s*m và Trách nhim tài chính Qu$ CSSKNN Qu$ Ch!m sóc sc kh&e cho ngi nghèo Qu$ TPTP Qu$ u t phát trin a phng Qu$ HTPT Qu$ H% tr phát trin SCIC T ng công ty u t và Kinh doanh V#n Nhà nc SIDA C quan Phát trin Qu#c t Thu+ in S" KHT S" K hoch và u t S" TNMT S" Tài nguyên và Môi trng TCT T ng công ty TCTK T ng Cc Th#ng kê TNXHDN Trách nhim xã hi ca doanh nghip TTKN Trung tâm Khuyn nông Qu#c gia TTTTDNQG Trung tâm Thông tin Doanh nghip Qu#c gia UBCKNN y ban Chng khoán Nhà nc UNCTAD Di,n àn Thng mi và Phát trin Liên hp qu#c UNDP Chng trình Phát trin Liên hp qu#c UNICEF Qu$ Nhi -ng Liên hp qu#c VBF Di,n àn Doanh nghip Vit Nam VAT Thu Giá tr Gia t!ng VCCI Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam Vietcombank Ngân hàng Ngoi thng Vit Nam VKHLXH Vin Khoa h.c Lao ng và Xã hi VKHXH Vin Khoa h.c Xã hi Vit Nam VPCP V!n phòng Chính ph VQLKTT/ Vin Qun lý Kinh t Trung ng WTO T chc Thng mi Th Gii

5 L I CM N Báo cáo này c Ngân hàng Phát trin Châu Á (ADB), B Phát trin Qu#c t Vng qu#c Anh (DFID), Ngân hàng Hp tác Qu#c t Nht Bn (JBIC), Chng trình Phát trin Kinh t T nhân Mê-kông (MPDF) ca Công ty Tài chính Qu#c t, Chng trình Phát trin Liên Hp qu#c (UNDP), C quan Phát trin Qu#c t Hoa K0 (USAID) và Ngân hàng Th gii (NHTG) cùng son tho. Mt s# nhà tài tr ã tin hành các phân tích chính cung c p các t liu u vào r t b ích cho vic son tho báo cáo, trong ó D án Nâng cao Hiu qu Th trng cho Ngi nghèo ca ADB, Sáng kin nâng cao nng lc c nh tranh ca Vit Nam ca USAID và ánh giá Môi trng u t ca Ngân hàng Th gii là nh1ng ni dung n i bt. Các nhà tài tr tham gia son tho báo cáo này c2ng ã óng góp nh1ng t liu then ch#t thông qua các nghiên cu phân tích c th, trong ó có ánh giá thng k0 Sáng kin chung Vit Nam Nht Bn ca JBIC, các báo cáo Tho lun v Khu vc Kinh t T nhân ca MPDF, nghiên cu v' tác ng ca vic gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) ca Oxfam Anh, r t nhi'u nghiên cu ca các c quan thuc Liên Hip Qu#c nh T chc Lao ng Qu#c t (ILO), công tác xây dng s# liu ti T ng cc Th#ng kê do Ngân hàng Th gii và các nhà tài tr khác tham gia h% tr. Các nhà tài tr tham gia vào vic xây dng báo cáo chung này còn cung c p thông tin và hng d3n cho toàn b quá trình lp báo cáo thông qua Ban Ch o g-m có Kanokpan Lao- Araya (ADB), Alan Johnson (DFID), Yuho Hayakawa, (JBIC), Nguy,n Phng Qu0nh Trang (MPDF), Jonathan Pincus (UNDP) và Dennis Zvinakis (USAID). Báo cáo nhn c s tham gia óng góp ý kin vi t cách cá nhân ca các nhà nghiên cu và chuyên gia thc ti,n ca Vit Nam c thc hin thông qua Ban ánh giá g-m có Tin s4 inh V!n Ân (Vin qun lý Kinh t Trung ng, VQLKTT/), Ông Nguy,n Mnh Cng (B Lao ng, Thng binh và Xã hi, BLTBXH), Ông % c ôi (B Tài nguyên và Môi trng, BTNMT), Lut s Trn H1u Hu0nh (Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam, VCCI), Bà Phm Chi Lan (Ban Nghiên cu ca Th tng, PMRC), Tin s4 5ng Kim Sn (B Nông nghip và Phát trin Nông thôn, BNN&PTNT), Tin s4 Nguy,n Th*ng (Vin Khoa h.c Xã hi Vit Nam, VKHXH) và Phm ình Thuý (T ng cc Th#ng kê, TCTK). Mt s# cá nhân và nhóm nghiên cu ã thc hin ho5c ph#i hp thc hin các nghiên cu phân tích cung c p t liu u vào cho báo cáo này: Loren Brandt (i h.c Toronto) v' t ai; Amanda S. Carlier (NHTG) v' ánh giá môi trng u t, Paulette Castel (chuyên gia t v n) v' an sinh xã hi; 5ng Nh Vân (VKHXH) v' tác ng xã hi ca vic gia nhp WTO; Emilio Fukase (NHTG) v' th trng v#n; Kamran Khan (NHTG) v' tài chính c p tnh; Nguy,n V!n Ti'n (VKHXH), Phm ình Thúy (TCTK) và Rob Swinkels (NHTG) v' ánh giá môi trng u t " nông thôn, Phm Th Thu Hng (VCCI) v' doanh nhân n1; Martin Ravallion (NHTG) và Dominique van de Walle (NHTG) v' tác ng ca vic phát trin th trng t ai; Thomas A. Rose (NHTG) v' ánh giá khu vc tài chính; William Smith (ADB) v' th trng t ai; Trn Tin Cng (VQLKTT/) v' nghiên cu hu c phn hóa; Wim Vijverberg (i h.c T ng hp Texas " Dallas) v' doanh nghip gia ình; và Michael Walters (NHTG) v' c s" h tng. Nhóm son tho báo cáo do Martin Rama ph trách và bao g-m các thành viên là Noritaka Akamatsu, inh Tu n Vit, % Quý Toàn, oàn H-ng Quang, Daniel Riley Musson, Nguy,n Th D2ng, Nguy,n V!n Minh, Phm Minh c, Phm Th Mng Hoa, James Seward, Vivek Suri, Rob Swinkles, Trn Thanh Sn, và Carolyn Turk ca Ngân hàng Th gii. Nhóm son tho báo cáo c2ng s( dng r t nhi'u tài liu nghiên cu ca các chuyên gia trong nc và qu#c t. Các kt qu và kin ngh ca các nghiên cu này c phn nh trong toàn b bn báo

6 cáo. Do phm vi báo cáo có hn nên khó có th ghi nhn s óng góp ca tng cá nhân, song Mc Tài liu tham kho ca báo cáo có lit kê nh1ng nghiên cu ca các chuyên gia này. Nhóm son tho báo cáo còn nhn c s h% tr ca Hoàng Thanh Hng (Trng i h.c Kinh t Qu#c dân) v' x( lý s# liu i'u tra mc s#ng h gia ình, Nguy,n Thu Phng (VKHXH) v' x( lý s# liu i'u tra ánh giá môi trng u t, Phm Ánh Tuyt (VKHXH) v' x( lý s# liu i'u tra doanh nghip, Lê Kim Sa (VKHXH) v' phân tích so sánh các nghiên cu v' tác ng ca WTO, và Ngô Th An (i h.c Nông nghip Hà Ni) v' bn -. V2 Th Nha (Trung tâm Thông tin Phát trin Vit Nam) chu trách nhim lp danh mc tài liu nghiên cu và tham kho. Các nhân viên ca NHTG h% tr thc hin báo cáo g-m: Trn Th Ng.c Dung v' biên tp, Hoàng Thanh Hà v' xu t bn, Nguy,n Thu Hng và Hedwig E. Abbey v' hành chính. Vic son tho báo cáo c thc hin di s ch o chung ca Homi Kharas và Klaus Rohland (Ngân hàng Th gii). Steve Price-Thomas (Oxfam GB) và Mary Hallward-Driemeier (Ngân hàng Th gii).c phn bin. Báo cáo c2ng c Qu$ Ti'n T Qu#c t (IMF) óng góp ý kin. Nhóm son tho xin chân thành cm n ý kin nhn xét và góp ý ca nhi'u -ng nghip khác.

7 MC LC Li cm n Tóm tt Tng quan i I. MT NN KINH T MI NI.1 1. Các loi hình doanh nghip 3 2. Kinh doanh và phát trin Hiu qu và n!ng lc cnh tranh Môi trng u t.45 II. CÁC TH TR NG VÀ U VÀO CHÍNH Ngân hàng và tài chính Th trng t ai Th trng lao ng Các dch v h tng.102 III. CHÍNH SÁCH I VI DOANH NGHIP Hi nhp toàn cu Ci cách trong nc Yu t# a phng Tác ng xã hi Tài liu tham kho Ph lc th#ng kê

8 Khung Khung 1.1: Có bao nhiêu h kinh doanh?...4 Khung 2.1: Nh1ng kin tng trong khu vc nhà nc: T ng công ty in lc Vit Nam..26 Khung 2.2: Nh1ng kin tng trong Khu vc T nhân : Doanh nghip n Khung 3.1: Kt n#i ngi nông dân vi th trng th gii...38 Khung 3.2: H.c tp các doanh nghip FDI.40 Khung 4.1: Mt th trng không có các quy'n s" h1u tài sn:...49 B t ng sn " thành ph# H- Chí Minh Khung 5.1: Ai c tip cn vi tín dng?...63 Khung 5.2: S" giao dch chng khoán và Th trng OTC...73 Khung 6.1: Quan h t ai " các bn ngi Thái en.83 Khung 7.1: Lao ng nhp c trong ngành dt may..93 Khung 7.2: Các doanh nghip ài Loan " Trung Qu#c và Vit Nam 96 Khung 7.3: Trách nhim xã hi ca doanh nghip " Vit Nam..97 Khung 8.1: Qu$ u t Phát trin a phng.106 Khung 8.2: Nhc im chung ca các nghiên cu kh thi ca Vit Nam..110 Khung 9.1: Nh1ng nc thành viên và nh1ng nc ang mong mu#n gia nhp WTO Khung 9.2: Ci cách Hi quan: Thng mi, Qun lý nhà nc hay c hai? Khung 9.3: S h% tr ca Chính ph và sc s#ng ca doanh nghip.125 Khung 9.4: Liu Khách hàng có ri b& các ngân hàng trong nc? Khung 10.1: Các hip hi kinh doanh " Vit Nam..129 Khung 10.2: L trình ci cách h th#ng ngân hàng 132 Khung 10.3: Thúc )y cnh tranh trong ngành hàng không? Khung 10.4: Bo him xã hi: Cn có nh1ng bin pháp khuyn khích úng.138 Khung 11.1: Ch s# cnh tranh c p tnh (PCI)..151 Khung 12.1: Liu Thng mi có làm hi n môi trng? Bng Bng 1.1: Không lãi nhi'u, nhng có óng thu.12 Bng 4.1: Nh1ng hn ch ràng buc " Vit Nam và các nc khác..47 Bng 4.2: Tham nh2ng " khu vc ông Á 52 Bng 4.3: C quan Chính ph nào tham nh2ng nhi'u nh t?...54 Bng 5.1: Quy mô tng #i ca các nh ch tài chính..65 Bng 5.2: Th trng chng khoán nh&..71 Bng 6.1: Tin C p gi y chng nhn quy'n s( dng t nông nghip..75 Bng 7.1: C c u Lc lng Lao ng...88 Bng 8.1: B*t kp vi láng gi'ng Bng 8.2: u t vào h tng c s", t tr.ng trên GDP 104 Bng 8.3: Ngu-n v#n l y t âu? Bng 9.1: Rào cn thng mi và mc bo h có hiu lc.118 Bng 9.2: Các ch s# chính v' các công ty thng mi 123 Bng 11.1: S tng phn ln, t B*c n Nam..145 Bng 12.1: Tác ng Kinh t và Xã hi trong mt s# ngành 161 Bng 12.2: Mng li an sinh cho lao ng d tha t các DNNN.164

9 Hình Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh.5 Hình1.2:!ng ký doanh nghip ang trên chi'u hng gia t!ng 7 Hình 1.3: nhng phân b# không 'u trên phm vi c nc...9 Hình 1.4: T tr.ng Kinh t Qu#c doanh Gim dn trong N'n kinh t.11 Hình 1.5: FDI l y li à phát trin.14 Hình 1.6: nhng ch tp trung vào mt s# vùng.15 Hình 1.7: Vic làm tính theo quy mô doanh nghip...16 Hình 1.8: T!ng tr"ng, suy gim và rút lui: Xu hng ngm.18 Hình 2.1: Khu vc Kinh t T nhân nh mt C% máy To vic làm..20 Hình 2.2: Chi phí to ra mt vic làm.21 Hình 2.3: u t phân theo hình thái s" h1u..22 Hình 2.4: T!ng n!ng su t " c p t ng hp..24 Hình 2.5: T!ng n!ng su t " c p doanh nghip..25 Hình 2.6: Hot ng kinh doanh và gim nghèo 27 Hình 3.1: Mt ni kinh doanh không t#t?.32 Hình 3.2: hay là mt trong nh1ng im ích h p d3n nh t?...33 Hình 3.3: Gi#ng Trung Qu#c hn, ít gi#ng ASEAN hn...35 Hình 3.4: Các ch s# hot ng chính sau c phn hoá..41 Hình 3.5: Ai giành c quy'n lc khi c phn hoá?...42 Hình 3.6: im mnh và im yu ca Vit Nam..43 Hình 3.7: Xp hng ca Vit Nam xét theo góc qu#c t 44 Hình 4.1: Các c quan Chính ph: Thúc )y hay Cn tr"?...51 Hình 4.2: Chi tiêu cho các khon thanh toán không chính thc và quà biu.53 Hình 4.3: Các tr" ngi theo hình thc s" h1u doanh nghip..56 Hình 4.4: Nh1ng tr" ngi " khu vc nông thôn..57 Hình 5.1: Nhanh chóng phát trin th trng tài chính theo chi'u sâu...62 Hình 5.2: N x u tính trên t ng tín dng...68 Hình 5.3: N Nhà nc, theo thi gian...70 Hình 6.1: Tình hình!ng ký s( dng t ai " các tnh.76 Hình 6.2: Giá tài sn #i vi t ô th và t nông nghip 78 Hình 6.3: Giá thuê Nhà " cao c p và V!n phòng 79 Hình 7.1: Vic làm tp trung " âu? Ti'n lng c thanh toán là bao nhiêu?...89 Hình 7.2: Các yu t# quyt nh thu nhp ca ngi lao ng..91 Hình 7.3: S# lng các cuc ình công, theo hình thc s" h1u doanh nghip..94 Hình 7.4: 5c im chính ca ngi th t nghip..98 Hình 7.5: Vic làm c chính thc hóa dn dn 100 Hình 8.1: /u tiên h tng c s": Quan im ca doanh nghip..104 Hình 10.1: Doanh thu thu và s phát trin ca doanh nghip va và nh&..140 Hình 10.2: Tham nh2ng theo c quan: T#t, X u và R t X u Hình 11.1: Các tr" ngi ràng buc gi1a các vùng 150 Hình 11.2: Qun tr " c p tnh và vic!ng ký doanh nghip..152 Hình 12.1: Thay i Sn lng theo Ngành do Hi nhp Toàn cu.160 Hình 12.2: Thay i v' Li nhun trên v#n u t và Ti'n lng Hình 12.3: Tác ng ci cách so vi các cú s#c t bên ngoài.163 Hình 12.4: Tr c p ngân sách cho các tnh và Gim nghèo.165

10

11 TÓM TT TNG QUAN Phát trin kinh doanh là mt trong nh1ng ng lc chính góp phn gim nghèo nhanh chóng " Vit Nam. Cùng vi vic phân chia li t nông nghip và mc bao ph cao ca các dch v xã hi, phát trin kinh doanh ã cho phép mt b phn ln dân c tham gia vào nh1ng l4nh vc hot ng có n!ng su t cao hn và ci thin mc s#ng ca mình. Quá trình ci cách b*t u gn hai thp k6 trc ây ã gii phóng mt n!ng lc kinh doanh to ln. Các h gia ình " nông thôn b*t u a sn ph)m nông nghip ca mình ra th trng, và tin hành các hot ng kinh doanh nh&. ã thu hút c mt s# lng ln các nhà u t nc ngoài. Các doanh nghip nhà nc (DNNN) ã b*t u quá trình tái c c u dài hn c tin hành theo tng bc, m" ng cho s phát trin ca n'n kinh t nhi'u thành phn. Các doanh nghip t nhân ã c!ng ký chính thc và m" rng phát trin. Quá trình này ã t!ng t#c mnh m7 k t n!m 2000 và hin nay kh#i doanh nghip t nhân ã chim n 33% giá tr ngành công nghip ch to. Cùng vi hàng nghìn công ty có v#n u t nc ngoài và hàng triu doanh nghip h gia ình, các doanh nghip t nhân ã mang li vic làm cho 21% lc lng lao ng ca Vit Nam. To vic làm vi qui mô ln ã cho phép h p th t 1,4 n 1,5 triu lao ng mi bc vào th trng lao ng hàng n!m, to ra c hi ri kh&i vic làm nông nghip cho ngi dân " nông thôn, 5c bit là cho n1 thanh niên. Trong mi n!m qua, ti'n lng danh ngh4a t!ng bình quân hàng n!m " mc khong 10%, và ti'n lng thc t t!ng khong 7% mt n!m. Nh1ng c hi to ln c to ra thông qua quá trình này ã giúp cho nh1ng li ích do t!ng tr"ng mang li c chia s8 rng rãi trong xã h.i. M5c dù GDP thc t trên u ngi ã t!ng 5,9% mt n!m k t 1993, song h s# Gini (o lng b t bình 9ng) ch t!ng chút ít, lên mc 0,37% vào n!m Trong cùng thi gian này, t l nghèo ói ã gim t 57% xu#ng di 20%. Tuy nhiên nh1ng kt qu r t n tng này không th che l p mt thc t là các doanh nghip hin nay v3n còn g5p phi nhi'u hn ch áng k. Thiu v#n, khó kh!n trong vic tip cn t và nh1ng thiu ht kéo dài v' các dch v c s" h tng (m5c dù ã có nh1ng n% lc u t to ln) là nh1ng tr" ngi ln nh t c các nhà doanh nghip ch ra. Trong mt th trng lao ng ang bùng n, nh1ng khó kh!n trong vic gi1 c nh1ng nhân viên gi&i và tìm c lao ng có nh1ng k$ n!ng cn thit c2ng c các doanh nghip nhìn nhn nh nh1ng tr" ngi #i vi vic phát trin kinh doanh. Do nh1ng hn ch này mà khu vc kinh t t nhân trong nc v3n ch yu là các doanh nghip nh&. Gi1a hai cc là r t nhi'u các h kinh doanh và vài ngàn DNNN ln và công ty nc ngoài, ch có mt s# ít doanh nghip va và nh& (DNVVN) và mt vài doanh nghip t nhân trong nc vn lên c nh1ng v trí d3n u. duy trì phát trin kinh doanh " Vit Nam cn phi hoàn t t chng trình ci cách c c u. Phát trin y th trng t ai, tái c c u khu vc tài chính, qun lý tài sn nhà nc hiu qu và minh bch hn, huy ng ngu-n lc phát trin h tng c s" là nh1ng u tiên then ch#t trong l4nh vc này. Tip tc hi nhp vi n'n kinh t th gii, 5c bit là qua vic gia nhp WTO s7 m bo cho nh1ng thay i này không b o ngc, và to ra sân chi bình 9ng gi1a các doanh nghip trong và ngoài nc. Nhng v3n còn cn có mt chng trình ci cách b sung, hng vào vic to sân chi bình 9ng gi1a doanh nghip t nhân trong nc và DNNN và huy ng v#n (t khu vc Nhà nc và t nhân) mt cách hiu qu. Hi nhp qu#c t và ci cách trong nc là nh1ng yu t# cn thit gi1 c t#c t!ng tr"ng kinh t nhanh -ng thi tránh s gia t!ng ca nh1ng khon n ngoài ngân sách ca Chính ph. Ngày nay khi Vit Nam ã hoàn toàn vt ra kh&i tình trng nghèo ói n5ng n' mà mi ch mt thp niên trc t nc còn phi #i m5t, vic phát trin kinh doanh c2ng là chìa khóa

12 xây dng mt xã hi ph-n vinh vi s tham gia h"ng li ca m.i ngi dân. Các mc tiêu cho tng lai v3n thng c nh*c ti bng t#c t!ng T ng sn ph)m Qu#c ni (GDP), gi lên mt quá trình tích l2y c h.c. Nhng hin nay Vit Nam ã có th có mt tham v.ng cao hn: ó là tr" thành mt nc có thu nhp " mc trung bình. i'u này òi h&i phi vt lên trên khuôn kh ca ci cách c c u và to n'n móng cho mt n'n kinh t th trng hin i. a yu t# cnh tranh và nh1ng quy nh phù hp vào các dch v h tng, hin i hóa công tác qun lý thu, ci cách h th#ng lut pháp và t pháp, gim t nn tham nh2ng, ci thin qun tr công " c p a phng, t t c 'u là nh1ng ni dung ca th h ci cách th hai cn c thc hin Vit Nam có th chuyn sang c giai on tip theo ca phát trin. Nh1ng ci cách này s7 thúc )y kinh doanh phát trin và nâng cao mc s#ng cho ngi dân. -ng thi, chúng c2ng cn i ôi vi nh1ng ci cách nhm giúp cho quá trình t!ng tr"ng có s tham gia và h"ng li ca m.i ngi dân. Mng li an sinh xã hi và nh mc phân b ngân sách có hiu qu s7 giúp cho các h gia ình và các vùng ng u vi nh1ng cú s#c b t li, và giúp gim bt gia t!ng khác bit gi1a các vùng phát sinh khi n'n kinh t thay i c c u và Vit Nam tr" thành mt thành viên trên sân chi toàn cu. V' lâu dài, hin i hóa các l4nh vc xã hi s7 là cn thit m bo hi nhp xã hi. Kt qu vng chc Ch trong cha y hai thp k6, k t khi b*t u ci cách kinh t, Vit Nam ã to c mt khu vc doanh nghip r t a dng. Vi mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh, hin nay gn nh mt n(a s# h gia ình " Vit Nam có hot ng kinh doanh nh& di hình thc này hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát trin vi vai trò ch o ca nhà nc k t sau ngày th#ng nh t t nc nên Chính ph hin nay v3n còn s" h1u hàng ngàn DNNN, trong ó có nh1ng doanh nghip r t ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng nc nhn u t trc tip nc ngoài (FDI) ln nh t trên th gii xét theo giá tr tng #i, trong ó có nh1ng n!m giá tr ca các d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP. Trong n!m n!m va qua ã có hin tng bùng n vic!ng ký các doanh nghip t nhân, g-m c vic hp thc các doanh nghip ã t-n ti và c s hình thành các doanh nghip mi. Tính a dng n i bt này ca khu vc doanh nghip ã c công nhn là mt trong nh1ng 5c im chính, thm chí có th nói là mt im mnh, ca quá trình chuyn i n'n kinh t Vit Nam. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc doanh nghip li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách. Các loi hình doanh nghip khác nhau có óng góp khác nhau vào t!ng tr"ng kinh t và gim nghèo. các chính sách ca Chính ph c hiu qu, cn phi hiu rõ các b phn c u thành chính ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và xem các b phn này liên kt vi nhau nh th nào. Khi phân tích và kt hp các ngu-n s# liu khác nhau, có th nhn th y có mt khong gi1a còn b& tr#ng trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng này c2ng ang dn dn c l p y, khi ngày càng có nhi'u các doanh nghip có qui mô nh& tin hành!ng ký chính thc. Mt câu h&i v3n còn gây nhi'u tranh cãi là kt qu hot ng ca các doanh nghip ca Vit Nam t#t hn hay kém hn so vi doanh nghip " các nc khác, 5c bit là trong khu vc ông Á. Các ánh giá n!ng lc cnh tranh da trên 5c im ca khung pháp lý i'u tit hot ng ca doanh nghip ã xp Vit Nam vào n(a cu#i ca bng xp hng th gii hay khá nh t c2ng ch " gn khong gi1a. M5t khác, ánh giá trc tip ca các công ty nc ngoài di dng i'u tra ý kin hay lu-ng u t thc t li xp Vit Nam vào nhóm phn t u tiên, ho5c thm chí cao hn. Có th ánh giá mt cách th u áo hn bng vic phân tích phng thc mà các doanh nghip hot ng và tham gia vào n'n kinh t toàn cu, trc tip hay gián tip. Nh1ng phân tích này cho th y xu hng hi nhp ca Vit Nam vi n'n thng mi th gii gi#ng vi cung ii

13 cách ca Trung Qu#c hn là nh1ng qu#c gia khác trong Hip hi các nc ông Nam Á (ASEAN). Tuy nhiên phân tích c2ng cho th y các công ty trong nc v3n hi nhp cha vào chu%i giá tr toàn cu. N!ng su t các nhân t# t ng hp t!ng r t nhanh trong toàn khu vc doanh nghip; song t!ng nhanh hn ti các công ty nc ngoài so vi các công ty Nhà nc và t nhân trong nc. Các công ty nc ngoài ã to c hiu ng lan t&a v' n!ng su t sang các công ty trong nc, 5c bit là các công ty t nhân, song ch yu là thông qua s luân chuyn lao ng và b*t chc thun túy ch không phi là thông qua các giao dch gi1a các doanh nghip. Vic c phn hóa các DNNN, m5c dù có nh1ng im hn ch, v3n góp phn nâng cao n!ng su t vì to ra c các m#i quan h khách quan hn gi1a doanh nghip vi các c quan chính quy'n. cho kh#i doanh nghip ca Vit Nam tip tc m" rng, cn phi d: b& mt s# hn ch quan tr.ng mà hin nay các doanh nghip ang g5p phi. i'u tra môi trng u t (TMTT) mi c thc hin vi m3u i'u tra i din c cho các doanh nghip t nhân trong nc, DNNN và các doanh nghip có v#n u t nc ngoài ã thu c nhi'u kt qu trong vic nhn din nh1ng hn ch này. ; nhi'u qu#c gia ang phát trin khác, nguy c b m t v#n do m t n nh chính tr, ti phm ho5c các chính sách không d báo trc c, là m#i quan ngi hàng u. i'u này không úng trong trng hp Vit Nam, ni các tr" ngi c bn #i vi s phát trin doanh nghip ít n5ng n' hn, nh ó cho phép các doanh nhân tp trung nhi'u hn vào vic x( lý các tr" ngi trên thc t. #i vi trên mt phn ba s# doanh nghip tr li i'u tra, tip cn vi tín dng c coi là tr" ngi chính hay tr" ngi nghiêm tr.ng #i vi vic phát trin kinh doanh. Ngoài các công ty nc ngoài dng nh không g5p khó kh!n v' tín dng, các doanh nghip khác 'u coi v n ' này khó kh!n nh nhau. Tip cn vi t ai là là hn ch ln th hai. i'u này c các công ty nc ngoài coi là 5c bit nghiêm tr.ng, song hn ch này không nh h"ng nhi'u n các DNNN và i'u này không có gì áng ngc nhiên. Lc lng lao ng thiu k$ n!ng và có trình h.c v n tng #i th p là hn ch c xp hng th ba, còn h tng giao thông vn ti yu kém ng th t. Trong c b#n trng hp (ngoi tr k$ n!ng) thì mc nghiêm tr.ng ca v n ' " Vit Nam cao hn h9n so vi các nc còn li trong khu vc ông Á hay nh1ng nc khác trên th gii. M5t khác, mt s# v n ' c nh n mnh trong các ánh giá xp hng n!ng lc cnh tranh nh h th#ng pháp lý, các th tc hành chính quan liêu và tình trng tham nh2ng li không b các doanh nghip tham gia cuc i'u tra coi là nghiêm tr.ng. T l ý kin ánh giá nh1ng v n ' này là ln hay nghiêm tr.ng #i vi vic phát trin kinh doanh " Vit Nam th p hn h9n so vi các nc khác " ông Á hay các khu vc khác trên th gii. Kh n!ng thc hin các giao dch gi1a doanh nghip vi doanh nghip da trên ch1 tín, hay s( dng các c ch thc thi thô s nhng áng tin cy có th gii thích cho vic vì sao h th#ng pháp lý li không c coi là có tm quan tr.ng cao. Các th tc c tinh gin áng k t n!m 2000 theo Lut Doanh nghip và c cng c# thông qua mt s# c ch nh c ch mt c(a c2ng có th gii thích vì sao t quan liêu gi y t không b coi là nghiêm tr.ng. Vic coi tham nh2ng không phi là v n ' quan tr.ng là i'u b t ng hn c. Kt qu này ã c tip tc kim chng bng các ngu-n thông tin khác nhau. Chúng 'u cho mt bc tranh th#ng nh t, trong ó tham nh2ng trc tip nh h"ng n các doanh nghip là r t ph bin, song ch " " mc nh&. Tham nh2ng xy ra ph bin hn " các c quan nh cnh sát giao thông, hi quan, c quan thu hay a chính, và nó c th hin thông qua nhi'u khon h#i l nh&, lên ti 0,7 % t ng doanh s#, th p hn so vi nh1ng qu#c gia khác " cùng trình phát trin. Song i'u này không ph nhn là có nh1ng hình thái tham nh2ng và móc ngo5c khác, trong các DNNN c2ng nh các d án u t công. Song nh1ng hình thái này có th không nh h"ng trc tip n các doanh nghip nên không c phn ánh mt cách y qua TMTT. Tuy nhiên, nhìn chung các kt qu này c2ng cho th y cn ánh giá li nh1ng ý kin chung phn nhi'u có tính ch t nh tính v' tham nh2ng hin nay " Vit nam và cn có thêm nh1ng nghiên cu thc t c th v' v n ' này. iii

14 Nhng hn ch ràng buc V n ' tip cn vi v#n n i bt lên nh mt hn ch #i vi phát trin kinh doanh và i'u này dng nh mâu thu3n vi thc t là Vit Nam ã t c sâu tài chính áng k trong mt thi gian tng #i ng*n. S# lng tài khon tit kim và tài khon cho vay t " mc cao vi mt nc " trình phát trin ca Vit Nam trong khi tín dng ngân hàng v3n t!ng tr"ng 'u, thm chí có th là quá nhanh nu xét n nh1ng yu km hin có trong ánh giá ri ro tín dng. Tuy nhiên có th kt n#i nhn thc vi thc t bng cách phân tích tình hình phân b tín dng " Vit Nam. Các gia ình nông dân và doanh nghip nh& có th tip cn các khon vay nh&, i'u này có l7 là kt qu ca chính sách xóa ói gim nghèo ca Chính ph. Tuy nhiên các doanh nghip ln hn mu#n vay tín dng phi có th ch p, và tài sn th ch p c nh giá r t ch5t ch7. Tin chm chp trong vic c p gi y chng nhn quy'n s( dng t làm cho tình hình tín dng hn ch càng thêm khó kh!n hn. Vic da quá nhi'u vào th ch p là m5t trái ca mt s# ít các ánh giá ri ro c bên cho vay thc hin, 5c bit là ánh giá ri ro ca b#n ngân hàng thng mi qu#c doanh ln chim n ba phn t t ng s# cho vay tín dng. nh hng li nhun yu ca các ngân hàng này và s can thip ca các c quan chính quy'n, 5c bit là " c p a phng ã d3n n s tích t mt kh#i lng áng k các khon n x u trong h th#ng ngân hàng. Nhi'u khon vay có ch t lng kém ã to gánh n5ng ngân sách áng k #i vi Chính ph, thêm vào ó li không có các c ch h1u hiu tch thu tài sn ca các khách hàng không có kh n!ng tr n. Th trng v#n chính thc c2ng còn quá kém phát trin, không kh n!ng huy ng nh1ng ngu-n v#n ln cho các d án mi. Nhng s phát trin mnh m7 ca nh1ng giao dch phi chính thc các chng khoán không niêm yt cho th y th trng v#n có kh n!ng phát trin nhanh nu có các quy nh úng *n. Th trng t ai ã b*t u hình thành " Vit Nam, m5c dù công vic xác nh quy'n s( dng t chính thc v3n còn cha c hoàn t t. Nhi'u giao dch v3n di,n ra dù không có gi y t hp pháp, n gin là vì cán b " a phng và hàng xóm 'u bit t ai hay b t ng sn nào thuc v' ai, và có th làm tr.ng tài phân x( trong trng hp có tranh ch p. T góc này, vic không có quy'n s" h1u chính thc không có gì xung kh*c vi s phát trin ca th trng. Tuy nhiên, vic xác nhn quy'n s( dng t góp phn nâng cao hiu qu s( dng và còn to c n'n móng v1ng ch*c cho s phát trin ca th trng b t ng sn. ng thái ca th trng b t ng sn trong nh1ng n!m gn ây c2ng cho th y ch có xác nhn quy'n s" dng t v3n cha m bo tính hiu qu. Cn phi kim soát c bong bóng giá c b t ng sn bng cách làm cho các giao dch mang tính u c tr" nên khó kh!n hn, nh Chính ph Vit Nam gn ây ã thc hin. Mt s# v n ' khó kh!n nh t, ví d nh to i'u kin d-n i'n i th(a t nông nghip, c c u li t rng ca Nhà nc, h% tr công tác qun lý t ai da vào cng -ng " vùng -ng bào dân tc thiu s#, và thu h-i li t nhàn r%i t các doanh nghip Nhà nc v3n cn có các chính sách c th, vt ra ngoài phm vi vic c p Gi y chng nhn quy'n s( dng t. Khi Vit Nam tip tc phát trin và t!ng cng ô th hóa, mt trong nh1ng thách thc khó kh!n nh t là chuyn i t nông nghip thành t th c và t công nghip trên quy mô ln. Thành công s7 ph thuc r t nhi'u vào vic ch#ng tham nh2ng trong vic chuyn i mc ích s( dng t và 'n bù th&a áng cho ngi dân b nh h"ng. Trong nh1ng n!m gn ây, vic phát trin c s" h tng " Vit Nam ã có nh1ng tin b vt bc. Vit Nam hin nay u t khong 9% giá tr GDP vào các d án in, giao thông, vi,n thông, c p nc và v sinh, nh ó nhanh chóng b*t kp vi các nc láng gi'ng v' mc s<n có và chi phí dch v. in khí hoá và in thoi là nh1ng tin b ln nh t, h th#ng ng b c2ng c m" rng áng k. Tuy nhiên, các doanh nghip " Vit Nam v3n phàn nàn v' c s" h tng giao thông không y ; giá in và in thoi quá *t &. t c tin b hn n1a trong phát trin c s" h tng cn phi a dng ngu-n v#n và t!ng tính minh bch trong huy ng v#n, 5c bit " c p c s". Vic thc hin các khuôn kh i'u tit úng *n h% tr thu h-i chi phí iv

15 và khuyn khích cnh tranh c2ng giúp thu hút khu vc t nhân tham gia vào phát trin c s" h tng và góp phn phát trin kinh doanh hn n1a " Vit Nam. ; ây không ch nói n v n ' cung c p tài chính, mà c v' vic m" rng các loi dch v, áp dng các thông l kinh doanh t#t hn, và nâng cao hn n1a s quan tâm ca khách hàng. Nhìn v' tng lai, không th ch da vào s tham gia ca khu vc kinh t t nhân gii quyt nhu cu v' h tng c s" ca Vit Nam trong nh1ng n!m ti, hay trông i khu vc kinh t này áp ng mt phn ln nhu cu. Trong l4nh vc h tng c s", phát trin kinh doanh 5c bit ph thuc vào ch t lng u t công và vic 5t giá phù hp cho dch v cung c p. Nhng ni dung ci cách cha hoàn tt Hi nhp vào n'n kinh t th gii là mt trong nh1ng ng lc chính ca ci cách kinh t " Vit Nam. T vic tham gia vào Khu vc mu dch t do ASEAN (AFTA) n vic thc hin Hip nh Thng mi Song phng Vit M$ (USBTA), quá trình hi nhp ã giúp cho th trng tr" nên cnh tranh hn và buc các doanh nghip trong nc phi t!ng n!ng su t và hiu qu. Song vic ti ây gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) còn a chng trình ci cách i xa hn, do tính ch t bao trùm ca các cam kt khi gia nhp, g-m c các v n ' " ti ng biên gii c2ng nh bên trong ng biên gii. C2ng gi#ng nh khi tham gia vào AFTA, vic gia nhp WTO s7 d3n ti gim các hàng rào thu quan. M5c dù ã t c nhi'u tin b trong vic d: b& hn ngch nhp kh)u và gim thu quan và tr c p, song mc bo h mu dch " Vit Nam v3n còn cao. Tip tc m" c(a s7 d3n n vic nâng cao hiu qu. Qúa trình này cn i ôi vi nh1ng ci thin áng k v' hu cn thng mi. Các cng ngày càng cht chi, cùng vi dch v tng #i *t và c quan hi quan ch tp trung vào vic kim tra (c hp l l3n không hp l) thay vì to thun li thng mi ang là nh1ng tr" ngi #i vi phát trin kinh doanh. M5t khác, c2ng gi#ng nh vic tuân th Hip nh thng mi Vit M$, gia nhp WTO òi h&i nh1ng thay i v' th ch, t vic phi to ra mt sân chi bình 9ng hn cho các doanh nghip, n m" rng cnh tranh trong nh1ng l4nh vc dch v quan tr.ng nh ngân hàng, hay ci thin tiêu chu)n v sinh và t!ng cng quy'n s" h1u trí tu. Nh1ng thay i này s7 thúc )y t!ng n!ng su t và hiu qu trong trung hn n dài hn, song chúng c2ng s7 là nh1ng thách thc to ln #i vi các doanh nghip Vit Nam trong ng*n hn. Nu hi nhp qu#c t là mt trong nh1ng sc )y chính ca ci cách kinh t " Vit Nam thì ng lc ca nó rõ ràng b*t ngu-n t trong nc. K t khi b*t u quá trình i mi, Chính ph Vit Nam ã liên tc thc hin i mi trong t t c các l4nh vc chính sách vi mc tiêu xây dng mt n'n kinh t th trng theo nh hng xã hi ch ngh4a. Các k hoch n!m n!m phn ánh tm nhìn này c2ng thay i theo thi gian. Các k hoch này da ít hn vào các mc tiêu nh lng v' sn xu t vt ch t mà chú tr.ng nhi'u hn vào các chính sách và kt qu phát trin. Tham v n rng rãi c2ng ã tr" thành mt phn ca quá trình và các hip hi doanh nghip ngày càng có nhi'u nh h"ng. Ci thin tình hình huy ng v#n " c trong khu vc t nhân c2ng nh khu vc nhà nc là mt trong nh1ng ni dung quan tr.ng còn cha c hoàn t t ca chng trình ci cách. H th#ng ngân hàng cn phi ci cách sâu rng. Công vic này bao g-m chuyn i các ngân hàng thng mi nhà nc (NHTMNN) thành các th ch t ch hot ng vì li nhun và xây dng mt ngân hàng trung ng hin i, chu trách nhim giám sát hot ng ngân hàng và chính sách ti'n t. Ci cách ngân hàng cn phi d3n ti vic phân b tín dng hiu qu hn và gim bt gánh n5ng ti'm tàng ca các khon n x u #i vi ngân sách nhà nc. #i vi khu vc nhà nc, cn hoàn thành quá trình c phn hóa và vic qun lý các DNNN còn li trong tay nhà nc cn phi c tách kh&i các b ch qun ph trách các ngành mà doanh nghip hot ng có th )y mnh c cnh tranh trong toàn b n'n kinh t. T!ng cng công tác qun tr công là mt ni v

16 dung then ch#t khác trong chng trình ci cách còn cha c hoàn t t. Cn phi hoàn thin ci cách công tác qun lý tài chính công, b*t u t qun lý thu, hình thành các c ch qun lý n công " t t c các c p và t!ng cng tính minh bch trong u thu mua s*m công. -ng thi cn phi u tranh ch#ng tham nh2ng, 5c bit vào thi im mà t!ng tr"ng kinh t nhanh s7 to c hi cho t nn h#i h sinh sôi nhanh hn t#c ci thin ca h th#ng Chính ph. Ngoài ra, phi theo u i mnh m7 chng trình ci cách lut pháp và t pháp di tác ng ca Hip nh thng mi song phng Vit M$ và vic gia nhp WTO. Nh1ng giao dch ch da trên ch1 tín và các c ch thc thi tng #i n gin s7 càng ngày càng tr" nên không thích hp #i vi nhu cu ca các doanh nghip khi n'n kinh t phát trin và các doanh nghip trong nc ln mnh lên. ; mt qu#c gia có mc phân c p nh " Vit Nam, mt s# thay i quan tr.ng nh t s7 di,n ra " c p a phng. Quá trình phân c p và trao ngày càng nhi'u quy'n quyt nh cho chính quy'n a phng d3n n s khác bit ln trong xu th phát trin kinh doanh và nói chung hn là trong phát trin kinh t và xã hi trên c nc Vit Nam. Các tnh lân cn vi cùng i'u kin nh nhau nhng các c p chính quy'n a phng có cam kt khác nhau #i vi ci cách kinh t thng d3n n s khác nhau áng k trong!ng ký kinh doanh, u t ca các công ty nc ngoài và t l lao ng làm công!n lng. Không d, o lng chính xác ch t lng qun tr (dù " c p a phng hay trung ng), tuy nhiên ánh giá so sánh các tnh trong các l4nh vc có nhi'u kh n!ng nh h"ng n hot ng kinh doanh là mt bc i úng hng. Quá trình hin i hóa các quy trình lp k hoch a phng phù hp vi bc i " c p trung ng và da vào tham v n vi cng -ng doanh nghip a phng s7 giúp có thêm nhi'u ci thin hn n1a. Cùng vi vic phân b ngân sách hp lý cho các tnh có nhu cu ln hn, vic c t nh*c các cán b a phng có thành tích trong vic )y mnh t!ng tr"ng và gim nghèo là mt c ch khuyn khích mnh cho s thay i. Gi cho tng trng có c s tham gia và chia s rng rãi Giai on n!m n!m tip theo m" ra nhi'u trin v.ng cho Vit Nam hoàn thành quá trình chuyn i ca mình trên nhi'u khía cnh: ngày càng da trên c ch th trng, tin ti tr" thành thành viên y ca n'n kinh t th gii, và tr" thành mt nc có thu nhp trung bình. Tuy nhiên thành công trong quá trình chuyn i a chi'u này òi h&i vic phát trin kinh doanh phi mang li li ích cho s# ông dân chúng, nh ang di,n ra t trc n nay. Th trng lao ng và các ngành thuc l4nh vc xã hi óng vai trò c#t yu xét nu v' m5t này. Hot ng kinh doanh t!ng v.t nh có ci cách kinh t d3n ti nhu cu lao ng t!ng mnh. Hin tng này d3n n hai s dch chuyn: dch chuyn ngh' nghip, t ngh' nông sang vic làm phi nông nghip; và dch chuyn a lý, t nông thôn ra thành th. Tuy nhiên tình hình vic làm công!n lng li phân b# không -ng 'u trên c nc. Thu nhp ca lao ng c2ng tng t, có nh1ng khác bit áng k gi1a các tnh. Khác bit v' thu nhp ã gim xu#ng cùng vi t!ng tr"ng kinh t, -ng thi khong cách v' thu nhp gi1a nam và n1 c2ng gim. Nhng mc thù lao ca th trng lao ng dành cho nh1ng ngi có trình thì ngày mt t!ng lên và i'u này m" ra kh n!ng cho mt dng b t bình 9ng mi khi Vit Nam ngày càng phát trin. i'u quan tr.ng là m5c dù s chuyn i c c u r t mnh m7, tình hình th t nghip cha phi là v n ' ln. Phn ln nh1ng ngi không có vic làm là thanh niên, tng #i có trình và mi bc vào th trng lao ng, m5c dù tình trng d tha lao ng c2ng v3n còn ph bin trong khu vc nhà nc. Chính tình trng luân chuyn vic làm quá cao ca các công nhân có tay ngh' mi là v n ' #i vi doanh nghip. Tuy nhiên, nhc im chính ca th trng lao ng Vit Nam là h th#ng bo tr xã hi. T trc n nay, h th#ng này v#n c coi là ch dành cho lao ng trong khu vc nhà nc và do vy nó cn hoàn t t quá trình chuyn i sang c ch th vi

17 trng có th cung c p bo him " mc hp lý giúp cho ngi lao ng #i phó vi nh1ng ri ro ln khi mc dch chuyn v' ngh' nghip l3n a lý ca h. ngày càng t!ng. Tip tc hi nhp sâu hn vào n'n kinh t th gii, hoàn thành các ni dung cha c hoàn t t ca chng trình ci cách và t!ng cng qun tr công " c p a phng, t t c nh1ng vic này s7 giúp )y mnh hot ng kinh doanh và t!ng hiu qu ca n'n kinh t. Mt m5t, nh1ng bc phát trin này là chìa khóa Vit Nam tr" thành mt nc có thu nhp trung bình. Nhng mt v n ' quan tr.ng là liu Vit Nam có phi tr giá v' m5t xã hi hay môi trng t!ng c hiu qu hay không. Vic trông cy nhi'u hn vào c ch th trng s7 giúp gii phóng c ti'm n!ng ca các thành viên làm vic có n!ng su t nh t trong xã hi, nhng c2ng có th gây nh h"ng b t li cho nh1ng ngi yu kém nh t. Và thm chí ngay c mt th trng hoàn ho c2ng có th không gii quyt c nh1ng tác ng t bên ngoài #i vi môi trng, do vy t!ng tr"ng nhanh -ng thi c2ng làm t!ng tình trng ô nhi,m và suy thoái môi trng. Da trên mt ánh giá h th#ng nh1ng bng chng có c, nh1ng tác ng tiêu cc có th nhìn th y dng nh không ln, ngoi tr tác ng #i vi môi trng. i'u này òi h&i phi s( dng mt cách h th#ng hn các tiêu chu)n môi trng có th thc thi c. Tuy nhiên, nh1ng tác ng xã hi có th ln hn li không d, tiên liu c vi nh1ng công c phân tích tng #i thô s hin có. Do vy cn phi a ra nh1ng c ch h1u hiu nhm nhanh chóng #i phó vi nh1ng hu qu không lng trc c. H% tr cho nh1ng công nhân m t vic làm và i'u hòa li ngân sách t nh1ng tnh c li nhi'u nh t t ci cách kinh t sang cho nh1ng tnh b nh h"ng b t li có th m bo rng mc tiêu công bng xã hi s7 không b hy sinh trên con ng kim tìm s ph-n vinh. Nhìn vào tng lai, dch v xã hi cn phi c nâng c p, ây phn nào có th c coi là ci cách kinh t th h th hai. Vit Nam ã xây dng c các h th#ng y t và giáo dc c bn cho toàn dân trong thi k0 k hoch hóa tp trung, n c vi i b phn dân chúng và t c nh1ng ch s# xã hi có th sánh vi nh1ng qu#c gia có thu nhp trung bình. Nhng nh1ng h th#ng này ã không ng u c vi nh1ng yêu cu trong thi k0 chuyn i sang kinh t th trng, và ã tr" nên không phù hp trong vic gii quyt nh1ng nhu cu phc tp hn và t#n kém hn ca nhân dân khi cuc s#ng ngày càng tr" nên khá gi hn. Do vy thách thc hin nay là kt hp c hiu qu ca c ch th trng vi mc bao ph rng rãi ca nh1ng dch v y t và giáo dc có c trong thi k0 k hoch hóa tp trung. Thành công trong s kt hp này có th 5t n'n móng cho nh1ng h th#ng ph cp hin i. Mt cách nghch lý, ch t lng tng #i t#t ca các c ch xác nh #i tng cn nhn c h% tr giúp ta có th s( dng chúng làm công c t c din bao ph rng rãi hn. Không phi bng các khon c p phát ngân sách hay cho vay u ãi nh hin v3n ang làm " mt mc nào ó, mà là giúp cho ngi nghèo tip cn c vi các dch v mà l7 ra h. phi óng phí. Các chính sách ch.n l.c #i tng h% tr phù hp và xã hi hóa có th i ôi vi nhau. Tuy nhiên cn chú ý y n các c ch u tiên s kt hp này thc s có hiu qu. M#i liên h gi1a công bng xã hi và phát trin kinh doanh thc s mnh m7 hn ta t"ng ban u. Theo thi gian, các doanh nghip phi tr" thành nh1ng nhà cung c p quan tr.ng các dch v xã hi, vì không nên l3n ln ngân sách công vi cung c p dch v công. Giáo dc i h.c, dch v y t, và có l7 trong tng lai không xa là c các chng trình hu trí có th s7 do các doanh nghip ngoài qu#c doanh cung c p, trong ó có c doanh nghip t nhân, hp tác xã và các t chc phi Chính ph. -ng thi, bo him xã hi (BHXH) nu c ci cách hp lý c2ng có th tích l2y c mt ngu-n lc r t ln trc khi nh1ng ngi lao ng ngày hôm nay b*t u ngh hu. Nh1ng ngu-n lc này cn c u t; và nu c qun lý mt cách minh bch và hiu qu, chúng s7 óng góp to ln cho vic tích l2y v#n. Tip theo, và c2ng là i'u rõ ràng nh t, ngu-n nhân lc t#t không th tách ri vi mt lc lng dân c kh&e mnh và có h.c thc. 5c bit, vic phát trin h th#ng giáo dc là yu t# then ch#t khai thác nh1ng tài n!ng s<n có trong m%i th h tr8 em Vit Nam, và xây dng nh1ng k$ n!ng mà cng -ng doanh nghip ang vii

18 cn. i'u cu#i cùng và c2ng r)t quan tr.ng là s phát trin có s tham gia và chia s8 rng rãi là g#c r, ca s n nh xã hi. Và ây li là mt trong nh1ng li th chính ca Vit Nam so vi nh1ng #i th cnh tranh ca mình. viii

19 PHN I: MT NN KINH T MI NI

20

21 1. CÁC LOI HÌNH DOANH NGHIP Ít qu#c gia nào trên th gii có c s a dng n áng kinh ngc ca các loi hình doanh nghip " Vit Nam. Da trên mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh và phát trin thnh vng, gn nh mt n(a các h gia ình " Vit Nam 'u có hot ng kinh doanh nh& di hình thc này hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát trin vi nhà nc óng vai trò ch o t sau khi giành c c lp, Chính ph v3n còn s" h1u hàng ngàn doanh nghip nhà nc (DNNN), trong s# ó có nh1ng doanh nghip r t ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng nc nhn u t trc tip ca nc ngoài (FDI) ln nh t trên th gii xét theo giá tr tng #i, trong ó có nh1ng n!m mà giá tr ca các d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP. Trong n!m n!m va qua ã có hin tng bùng n vic!ng ký các doanh nghip t nhân. i'u này va phn ánh hin tng hp thc hóa các doanh nghip ã t-n ti, va cho th y s hình thành các doanh nghip mi. S a dng áng chú ý này ca khu vc doanh nghip ã c công nhn là mt trong nh1ng 5c im chính, thm chí có th coi là im mnh, ca quá trình chuyn i n'n kinh t Vit Nam. N!m 1986, i hi VI ng Cng sn Vit Nam ã a ra chng trình i mi sâu rng, xóa b& c ch qun lý tp trung quan liêu da trên bao c p ca nhà nc và chuyn sang n'n kinh t nhi'u thành phn theo nh hng th trng, trong ó nâng cao vai trò ca kinh t t nhân. N!m 2001, i hi ng IX ã công nhn rõ ràng FDI là mt khu vc ca n'n kinh t. N!m 2006, i hi ng X r t có th s7 cho phép các ng viên cng sn là các doanh nhân thuc khu vc kinh t t nhân, qua ó nh n mnh v th bình 9ng và tính hp pháp ca các doanh nghip thuc m.i loi hình. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc doanh nghip " Vit Nam li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách. Các loi hình doanh nghip khác nhau có nh1ng óng góp khác nhau #i vi t!ng tr"ng kinh t và gim nghèo. các chính sách ca chính ph có hiu qu, cn phi hiu rõ các b phn c u thành chính ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và các b phn này liên kt vi nhau nh th nào. Vic phân tích và t ng hp các ngu-n d1 liu hin có cho th y hin còn có mt khong gi1a b b& tr#ng trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng này ang dn c l p y, do ngày càng có nhi'u doanh nghip có qui mô nh& tin hành!ng ký kinh doanh chính thc. H kinh doanh Có th ngc nhiên khi bit rng ngi Vit Nam thm chí còn có chí kinh doanh hn c ngi Hoa. ây ít ra c2ng là mt trong nh1ng phát hin ca i'u tra Giá tr Th gii (World Values Survey, WVS) c tin hành ti 65 qu#c gia trên kh*p các châu lc. WVS c Vin Nghiên cu Con ngi thc hin ln u tiên " Vit Nam vào n!m Mt trong nh1ng mc tiêu ca phiu i'u tra là nhm ánh giá thái ca #i tng i'u tra v' n'n kinh t th trng. Có mt câu h&i dùng thang im 10 tìm hiu mc tán -ng #i vi vic s" h1u doanh nghip t nhân (10 im) so vi s" h1u nhà nc (1 im). im trung bình ca các #i tng tham gia ph&ng v n ngi Vit Nam là 5,6, trong khi im s# ca ngi Hoa là 4,2. Nhìn chung, các #i tng c ph&ng v n " c hai nc này 'u t& ra g*n bó vi s tham gia ca Chính ph nhi'u hn so vi công dân ca các nc có n'n kinh t th trng phát trin khác. Tuy nhiên, s khác bit này là không ln, và thái ca nh1ng #i tng tham gia tr li i'u tra ngi Vit r t gn vi thái ca ngi Nht.

22 KINH DOANH Mt i'u hoàn toàn bình thng là nh1ng ngi tr8 tu i hn có thái ng h hn #i vi s" h1u t nhân và cnh tranh so vi ngi ln tu i. Có th th y i'u này qua vic chia các #i tng tham gia i'u tra WVS theo n!m sinh, l y n!m 1975 làm m#c. ; ây, cn lu ý mt 5c im là khong hai phn ba dân s# Vit Nam c sinh ra sau ngày th#ng nh t t nc. Thái ng h kinh t th trng mnh m7 hn c2ng có m#i liên h ch5t ch7 vi trình h.c v n. Kt qu i'u tra hi b t ng khi phân loi #i tng tr li theo khu vc và a bàn sinh s#ng. Xét v' nhi'u m5t, mi'n B*c và mi'n Nam Vit Nam có nhi'u s khác bit v!n hoá. Ngi dân mi'n Nam c2ng có xu t x t mi'n B*c, nhng khi i khai kh)n vùng t mi h. phi da vào nh1ng sáng kin cá nhân nhi'u hn là vào vic ra quyt nh tp th " làng xã. Ngi mi'n Nam c2ng quen t*m mình trong n'n kinh t th trng ngay t trc khi t nc th#ng nh t. Tuy nhiên, #i tng tham gia tr li i'u tra ngi mi'n B*c li có thái tích cc hn #i vi n'n kinh t th trng so vi ngi mi'n Nam. i'u này có th lý gii là do tác ng ca ci cách kinh t #i vi i s#ng hàng ngày " mi'n B*c mnh m7 hn so vi " mi'n Nam. 4 Khung 1.1: Có bao nhiêu doanh nghip h gia ình? Theo i'u tra Mc s#ng H gia ình Vit Nam (TMSHG) ca TCTK n!m 2004, hin có khong 9.3 triu doanh nghip h gia ình phi nông nghip. M5t khác, i'u tra H kinh doanh (THKD) n!m 2004 c2ng do TCTK thc hin li cho con s# là 2.9 triu h kinh doanh có tin hành ít nh t là mt hot ng kinh doanh. Con s# chênh lch 6.4 triu h gi1a hai ngu-n s# liu là r t ln. Hiu c nguyên nhân ca s chênh lch này này s7 giúp cho vic ánh giá các h qu #i vi vic tính GDP da trên THKD. Theo TMSHG 2004, mt doanh nghip h gia ình phi nông nghip làm các hot ng kim thu nhp c lp và không liên quan n vic sn xu t hay tiêu th các sn ph)m nông nghip (di các hình thc khác nhau). TMSHG thu thp thông tin cho thi gian 12 tháng trc khi cán b th#ng kê n i'u tra, do ó bao g-m c các hot ng kinh doanh phi nông nghip mà h nông dân thc hin vào mùa nông nhàn. Mt phng pháp thc t tìm hiu v' s khác bit trong kt qu i'u tra ca THKD và TMSHG là gi nh rng TMSHG ã tính n t t c các vic làm t do phi nông nghip, không k quy mô ln nh& ra sao, và áp dng các tiêu chu)n a vào #i tng i'u tra ca THKD cho các hot ng này. Thc t, mc tiêu ca TMSHG là ánh giá tình hình thu nhp, nghèo ói và mc s#ng ca các h gia ình, m bm rng các vic làm t do phi nông nghip 'u c bao quát mt cách y. Sáu tiêu thc ch.n m3u i'u tra c áp dng cho các hot ng ca h gia ình trong TMSHG: (i) ngu-n thu nhp có c!n c, (ii) thông tin tr li i'u tra hoàn chnh, (iii) các doanh nghip phi hot ng c ít nh t 3 tháng trong n!m, tr trng hp doanh nghip mi c thành lp, (iv) doanh nghip phi có a im c# nh, tr trng hp là doanh nghip vn ti, (v) doanh nghip hot ng phn ln thi gian trong tháng, và (vi) doanh nghip hot ng vào ngày u ca tháng 10. Các i'u kin ch.n m3u này ã làm gim t ng s# h kinh doanh xu#ng còn 6,1 triu. Tuy nhiên, nhi'u h tin hành -ng thi vài hot ng kinh doanh. i'u kin ch.n m3u này ã làm gim s# h tin hành ít nh t mt hot ng kinh doanh xu#ng còn 4,5 triu h. Do ó, hin có 1,6 triu h kinh doanh không c a vào THKD. Vic tính không y s# lng h kinh doanh trong THKD có nh h"ng n vic tính toán GDP ca Vit nam. Theo TMSHG, giá tr gia t!ng trung bình trong mt n!m ca mt h kinh doanh là vào khong 15,5 triu -ng. Nhân s# này lên vi 6,1 triu s7 c t ng giá tr gia t!ng ca khu vc doanh nghip h gia ình " Vit Nam, tng ng vi gn 13% t ng GDP. Do 3,2 triu trong s# 6,1 triu doanh nghip h gia ình không c tính n trong THKD, tài khon qu#c gia có th ánh giá không ht giá tr gia t!ng ca khu vc ó theo t6 l này. i'u này có ngh4a là GDP ca Vit Nam cao hn mc công b# chính thc gn 7%. Tuy nhiên con s# tính thiu có th ít hn, do 1,6 triu h kinh doanh không c tính trong THKD có l7 là nh1ng h kinh doanh nh& nh t. Ngun: Da theo Wim Vijverberg (2005).

23 CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP S ng h rng rãi trên c nc #i vi kinh t t nhân c phn ánh y qua mc s" h1u và hot ng kinh t quy mô nh& ca các h gia ình Vit Nam. Khó có th ánh giá chính xác c có bao nhiêu h gia ình ang kinh doanh, vì các công c i'u tra khác nhau có th cho các kt qu khác nhau (Khung 1.1). Tuy nhiên mt c tính áng tin cy ã bao g-m c các hot ng kinh doanh mà h nông dân thc hin trong mùa nông nhàn ã a ra con s# 9.3 triu h, ho5c trên mt n(a s# h gia ình " Vit Nam. Mt so sánh qu#c t có th giúp ánh giá s n!ng ng ca Vit Nam. Nhi'u nc cho n nay c2ng không có s<n s# liu th#ng kê v' s# lng h kinh doanh; i'u này c2ng d, hiu vì bn thân vic ánh giá có nhi'u khó kh!n. Nhng c2ng có nh1ng s# liu th#ng kê so sánh t l lao ng t do " nông thôn tham gia vào các hot ng phi nông nghip. Vic phân tích các s# liu này cho th y rng b phn này t!ng lên cùng vi trình phát trin ca mt qu#c gia (Hình 1.1). i'u 5c bit trong trng hp ca Vit Nam là b phn này phát trin vi t#c nhanh hn nhi'u k t khi b*t u công cuc ci cách kinh t. Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh T l lao ng phi nông nghip nông thôn Vietnam '04 Vietnam '98 Rwanda Costa Rica Chile Thailand Brazil 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 GDP trên u ngi theo sc mua ngang giá US$ Ngu-n: T tính, da trên s# liu ca TCTK, Jean O. Lanjouw và Peter Lanjouw (2001). S# liu v' vic làm da trên ngh' nghip chính. Các h kinh doanh xu t hin ph bin hn " vùng -ng bng. N!m 2004, doanh nghip h gia ình chim n 28% s# lng vic làm " vùng -ng bng sông H-ng và -ng bng sông C(u Long. Vic làm " ây có ngh4a là l y kinh doanh h gia ình làm ngu-n thu nhp chính ho5c th hai. Tuy nhiên, theo thi gian, s óng góp ca lao ng t do phi nông nghip vào thu nhp gia ình li gim " hu ht các vùng, ngoi tr vùng ven bin Nam Trung B và ông Nam B. N!m 1993, gn 30% s# lao ng có vic làm " Vit Nam hot ng trong khu vc kinh t h. n n!m 2004, t l này ã gim xu#ng còn khong 25%. S gim sút này có th c gii thích bng hin tng gia t!ng áng k vic làm c tr lng, t 16% trong t ng s# n!m 1993 lên n 27% n!m Trong giai on này, các gia ình kh m khá hn 'u có t l thu nhp t các hot ng kinh doanh phi nông nghip cao hn. i'u này cho th y vic m" mt doanh nghip gia ình thng i ôi vi mc s#ng cao hn. 5

24 KINH DOANH Bc tranh v' phân b các doanh nghip h gia ình theo ngành không thay i nhi'u theo thi gian. Hai ngành kinh doanh ph bin nh t là thng mi và ch bin và ch to. Thng mi chim trên 40% các h gia ình tham gia kinh doanh; còn ch bin và ch to chim khong mt phn t. Ngc li, xây dng và khai khoáng m%i ngành ch chim khong 1% trong t ng s# các h kinh doanh. Doanh nhân trong h kinh doanh thuc các ngành khác nhau c2ng có 5c im khác nhau. Doanh nhân trong ngành xây dng, các dch v khác và vn ti thng có trình h.c v n cao hn. H kinh doanh thng mi, ch bin thc ph)m và ch to thng do ph n1 i'u hành hay qun lý. Doanh nghip trong các ngành xây dng và vn ti ch yu do nam gii i'u hành. Nhìn chung, ph n1 làm ch 55,7% s# h kinh doanh trong n!m 2002, so vi 52,5% trong n!m 1998 và ch có 49% trong n!m N!m 2004, các h kinh doanh do ph n1 qun lý làm!n có lãi hn các h kinh doanh do nam gii i'u hành. So sánh mt cách h th#ng s# liu các n!m 1993, 1998, 2002 và 2004 c2ng cho th y rng các h kinh doanh càng ngày càng mang tính chuyên nghip hn. S# ngày hot ng trong mt tháng và s# tháng hot ng trong n!m c2ng t!ng lên. T l phn tr!m các h kinh doanh có a im kinh doanh c# nh c2ng t!ng. Ngoài ra, t l các h kinh doanh làm!n thua l% là 0,3% trong n!m 2004 so vi 4,8% trong n!m 2002, và 8,2% trong n!m Khu vc Kinh t T nhân mi ni Hàng lot ci cách chính sách ã h% tr cho s phát trin ca khu vc kinh t t nhân. Vic thông qua Lut u t Trc tip Nc ngoài vào n!m 1986 ã mang li li ích cho các doanh nghip trong nc m5c dù theo mt cách gián tip. Khung pháp lý ln u tiên c thit lp vào n!m 1990 vi s phê chu)n Lut Doanh nghip T nhân và Lut Công ty. Hin pháp ã chính thc tha nhn vai trò ca kinh t t nhân vào n!m Lut Khuyn khích u t trong nc ban hành n!m 1994 và c s(a i n!m 1998 ã giúp cho các nhà u t Vit Nam tip cn vi mt s# c ch u ãi nh #i vi các nhà u t nc ngoài. Nhng rõ ràng, m#c quan tr.ng nh t #i vi s phát trin ca kinh t t nhân chính là Lut Doanh nghip ban hành tháng 1/2000. V' hình thc, v!n bn lut này là s kt hp ca các Lut Công ty và Lut Doanh nghip T nhân trc ây. Trên thc t, lut này th hin s thay i c!n bn trong cách tip cn. Cho ti trc thi im này, các doanh nghip t nhân ch c phép hot ng vi i'u kin h. tuân th hàng lot bc phê duyt và kim tra ca Chính ph. Ngc li, Lut Doanh nghip bo v quy'n ca công dân c phép thành lp và vn hành doanh nghip t nhân mà không cn có s can thip không cn thit t phía các quan chc chính quy'n. Nét mi quan tr.ng nh t ca Lut Doanh nghip là vic tinh gin các th tc!ng ký kinh doanh. Cng -ng doanh nghip xem im i mi này là cho phép ti'n!ng, hu kim. Lut Doanh nghip còn d3n ti vic bãi b& trên mt tr!m loi gi y phép kinh doanh. Kt qu là thi gian và chi phí cho vic!ng ký kinh doanh ã c gim bt. Lut còn cng c# lòng tin ca cng -ng doanh nghip vào b máy chính quy'n a phng, bng cách gim bt c hi tham nh2ng. K t khi Lut Doanh nghip ra i, s# lng doanh nghip t nhân!ng ký hàng n!m không ngng t!ng lên (Hình 1.2). Mt v n ' còn gây tranh cãi và ôi khi c a ra tranh lun sôi n i là vic có bao nhiêu trong s# nh1ng doanh nghip!ng ký theo Lut Doanh nghip thc s là doanh nghip mi. Ho5c thm chí, có bao nhiêu doanh nghip trong s# ó thc s t-n ti. S không ch*c ch*n này ôi khi c s( dng làm d y lên nghi ng v' sc s#ng ca khu vc kinh t t nhân ca Vit Nam. 6