Kû yõu héi th o "c y ph n xanh phñ Êt trªn Êt c c n«ng hé vïng åi nói phýa b¾c viöt nam" Hµ néi 1-4 th ng 10 n m 1997 HéI LµM V ên VIÖT NAM viön THæ NH ìng N NG HãA viön KHOA HäC Kü THUËT N NG nghiöp viöt nam Tæ CHøC L NG GIÒNG THÕ Giíi Tæ CHøC OXFAM BØ CARE QUèC TÕ Víi sù tµi trî cña: QUü CANADA - Tæ CHøC B NH M THÕ GIíI NHµ XUÊT B N N NG NGHIÖP Hµ NéI - 1999
WORKSHOP "GREEN MANURE COVER CROPS FOR SMALL HOLDER UPLAND FARMS OF NORTHERN VIETNAM" HANOI 1-4 OCTOBER 1997 VACVINA NATIONAL INSTITUTE FOR SOILS AND FERTILIZERS VIETNAM AGRICULTURAL SCIENCE INSTITUTE WORLD NEIGHBORS OXFAM BELGIQUE CARE INTERNATIONAL Financial support: CANADA FUNDS - BREAD FOR THE WORLD AGRICULTURE PUBLlSHING HOUSE HA NOI - 1999 2
Môc lôc Lêi giíi thiöu...10 Lêi khai m¹c cña chñ tþch T. héi vacvina, NguyÔn Ngäc Tr u...11 Opening address of president of vacvina, Mr. NguyÔn ngäc Tr u...12 Bµi ph t bióu cña tæ chøc b nh m cho thõ giíi...14 Welcome address of Bread for the World...15 C y ph n xanh phñ Êt víi chiõn l îc sö dông hiöu qu Êt dèc ViÖt Nam...16 Th i Phiªn, NguyÔn Tö Siªm - ViÖn Thæ nh ìng N«ng ho I. C y bé Ëu vµ nòn n«ng nghiöp sinh th i bòn v ng...16 II. Nghiªn cøu sö dông c y ph n xanh ë ViÖt Nam...17 III. Chän c y xanh phñ Êt thých hîp...18 1. TÝnh kiªm dông ( a môc Ých) cña c y ph n xanh:...18 2. Mét sè nguyªn t¾c tuyón chän...19 3. C y ph n xanh trong hé gia nh...19 4. Nh ng c y ph n xanh phñ Êt th«ng dông...19 5. Chän c c tæ hîp c y ph n xanh hµi hoµ...20 IV. Nh ng h¹n chõ ph i kh¾c phôc Ó ph t trión c y ph n xanh phñ Êt...21 V. KÕt luën...21 C y ph n xanh trong tuçn hoµn chêt h u c vµ é ph nhiªu Êt dèc...23 NguyÔn Tö Siªm I. Më Çu...23 II. HiÖn tr¹ng chêt h u c trong Êt nhiöt íi Èm ViÖt Nam...23 III. Vai trß chêt h u c èi víi é ph nhiªu Êt dèc...24 3
IV. C i thiön é ph nhiªu Êt b»ng ph n xanh...27 1. Trång ph n xanh kióm so t xãi mßn vµ röa tr«i...27 2. C i thiön týnh chêt vët lý Êt...28 3. C i thiön chõ é n íc vµ tiõt kiöm n íc t íi...28 4. C i thiön t nh tr¹ng chêt h u c Êt...28 5. T ng nguån dinh d ìng vµ c i thiön hiöu lùc ph n bãn...29 6. C i thiön m«i tr êng Êt vïng rô...30 V. Nh ng c y ph n xanh thých hîp...30 VI. Lêi kõt...32 Vai trß cña c y keo dëu trong hö thèng c y trång n«ng l m nghiöp trªn Êt dèc ë viöt nam...35 NguyÔn H u NghÜa, Bïi Huy HiÒn - ViÖn Khoa häc kü thuët N«ng nghiöp ViÖt Nam I. Æt vên Ò...35 II. X y dùng, ph t trión c c hö thèng n«ng l m nghiöp bòn v ng vïng trung du-miòn nói 35 III. ViÖc sö dông c y keo dëu trong c c hö thèng n«ng nghiöp bòn v ng vïng trung du miòn nói ë n íc ta trong thêi gian qua...36 IV. Vai trß c y keo dëu ë c c hö canh t c n«ng l m kõt hîp thêi gian tíi...37 V. KÕt luën...38 C y ph n xanh ë Êt Phñ Quú - NghÖ An...41 Lª nh Þnh - Trung t m NCCAQ Phñ Quú I. Æt vên Ò...41 II. Ph n bãn vµ nh ng gi i ph p cho Êt åi trång c y l u n m ë Phñ Quú...42 III. Vai trß cña c y ph n xanh èi víi Êt åi Phñ Quú...43 1- Lµ mét khèi l îng chêt xanh giµu ¹m:...43 2- Sù ph t trión bé rô cña c y ph n xanh vµ viöc c i t¹o týnh chêt lý ho häc cña Êt åi....43 3- C y ph n xanh vµ phñ Êt víi viöc h¹n chõ xãi mßn, röa tr«i trªn Êt åi dèc ë Phñ Quú...44 4- Th m che phñ víi chõ é nhiöt é vµ l îng bèc h i cña Êt åi...44 4
5- Gi Èm cho Êt trong c c v ên c y trång chýnh...44 6- C y ph n xanh phñ Êt víi viöc phôc håi é ph cña c c lo¹i Êt dåi ë Phñ Quú...45 IV. Sù c¹nh tranh n íc vµ dinh d ìng cña mét sè c y ph n xanh phñ Êt...45 V. VÊn Ò sö dông c y ph n xanh cho Êt åi...45 1- Sö dông c c c y ph n xanh cµy vïi, p.hôc håi é ph Êt ë c c v ên c y l u n m tµn lôi hoæc kðm, bá hoang ho...46 2- Lµm nguån ph n chýnh t¹i chç trªn Êt cã é dèc cao...46 3- Lµm nguyªn liöu phñ gèc cho c y l u n m...46 4- Trång xen lêy chêt xanh dó bãn Ðp xanh cho c y l u n m...46 5- Trång xen c c c y ph n xanh lµm c y che bãng t¹m thêi cho c y cµ phª chì Õn hai n m Çu sau khi trång míi...46 VI. Nh ng c y ph n xanh vµ phñ Êt tèt cho vïng Phñ Quú - NghÖ An...47 1- Nhãm c y hä Ëu th n øng...47 2. C y hä Ëu th n bß lµm c y che phñ Êt...47 3- Mét sè c y ph n xanh kh«ng thuéc hä Ëu...48 HiÖu qu cña c y ph n xanh phñ Êt trong s n xuêt n«ng nghiöp ë T y Nguyªn...61 1. T nh h nh xãi mßn vµ suy tho i é ph nhiªu Êt vïng T y Nguyªn...61 2. HiÖu qu cña c y ph n xanh trong viöc cung cêp nguån h u c cho Êt vµ t ng n ng suêt c y trång...61 3. HiÖu qu cña c y ph n xanh trong viöc h¹n chõ xãi mßn...61 4. HiÖu qu cña c y ph n xanh trong viöc æn Þnh vµ n ng cao é ph nhiªu Êt...62 5. KÕt luën...63 Mét sè kõt qu vò sö dông c y ph n xanh phñ trªn Êt dèc nghìo dinh d ìng...77 L ng øc Loan - Tr¹m nghiªn cøu Êt T y Nguyªn I. Æt vên Ò...77 II. Mét sè kõt qu vò sö dông c y ph n xanh lµm b ng chèng xãi mßn vµ c y hä Ëu trång xen phñ Êt...77 5
1. KÕt qu nghiªn cøu c c lo¹i c y ph n xanh lµm b ng chèng xãi mßn...77 2. KÕt qu nghiªn cøu vµ phæ trión ph ng thøc canh t c sö dông b ng c y ph n xanh vµ trång xen cho Êt trång s¾n nghìo dinh d ìng...78 III. KÕt luën...80 Giíi thiöu kõt qu thùc nghiöm mét sè loµi c y hä Ëu phñ Êt ë ViÖt Nam...89 Hoµng Xu n Tý Tãm t¾t...89 Giíi thiöu chung...89 Ëu TriÒu Ên é (Cajanus Cajan): C y phñ Êt, c y thùc phèm, thøc n ch n nu«i cho vïng cao...90 1 - Tãm t¾t sinh häc vµ c«ng dông:...90 2 - Thö nghiöm trång Ëu triòu ë ViÖt Nam:...90 3 - KiÕn nghþ:...91 Muång hoa ph o (Calliandra Calothyrus): C y c i t¹o Êt, thøc n ch n nu«i, lµm cñi...92 1 - Tãm t¾t sinh häc vµ c«ng dông: (Lµ c y míi nhëp néi vµo ViÖt Nam)...92 2 - KÕt qu trång thö calliandra ë ViÖt Nam...92 3 - KÕt luën...94 C y Ëu trµm (Indigophera TyeSmanii, Hä Ëu Leguminoseae): C y phñ Êt, che bãng vµ gç cñi...94 1 - H nh th i...94 2 - Sinh th i...95 3 - Céng sinh...95 4 - Sinh khèi vµ chêt dinh d ìng...95 5 - C i t¹o m«i tr êng...96 6 - Kh n ng øng dông vµ kiõn nghþ...96 6
Sö dông vµ lîi Ých cña Ëu nho nhe (Vigna Umbellata) trªn Êt dèc miòn B¾c ViÖt Nam...105 NguyÔn ThÞ Thanh Thuû - World Neighbors NguyÔn TuÊn H o, Hµ V n Huy & Huúnh øc Nh n - Trung t m nghiªn cøu l m nghiöp I. Giíi thiöu...105 II. Ph ng ph p vµ Þa ióm nghiªn cøu...105 III. KÕt qu nghiªn cøu...106 1. Ph ng thøc canh t c truyòn thèng cña 3 vïng nghiªn cøu...106 2. Sö dông Ëu nho nhe trong canh t c dêt dèc...107 IV. Th o luën...109 1. Lîi Ých kinh tõ vµ dinh d ìng cña trång dëu nho nhe...109 2. Lîi Ých vò mæt æn Þnh m«i tr êng...109 3. Lîi Ých vµ h¹n chõ cña viöc trèng dëu nho nhe Ó c i t¹o vµ qu n lý dêt hoang...109 V. Mét sè Ò suêt cho nh ng nghiªn cøu tiõp theo...110 VI. KÕt luën...110 MéT VµI KINH NGHIÖM Sö DôNG C Y PH N XANH, C Y CHE PHñ Vµ C Y TRåNG KH C Ó RóT NG¾N GIAI O¹N Bá HO, N NG CAO é PH CHO ÊT CñA Dù N L M NGHIÖP X HéI S NG µ...115 NguyÔn H u Thä - C n bé n«ng nghiöp Dù n PTLNXH s«ng µ I. Giíi thiöu...115 II. Vïng dù n...115 III. Kinh nghiöm cña dù n LNXH S«ng µ trong viöc ph t trión c y che phñ, c y ph n xanh...116 1. Nh ng kinh nghiöm îc rót ra tõ ph ng thøc canh t c truyòn thèng cña ng êi d n...116 2. Kinh nghiöm khi giíi thiöu kü thuët míi cho ng êi d n...118 III. KÕt luën...119 7
NGHI N CøU Sö DôNG BÌO HOA D U Vµ IÒN thanh th N xanh lµm THøC N cho Gµ Î NU«i c«ng NGHIÖP...121 PTS. T«n ThÊt S n - Tr êng ¹i häc N«ng nghiöp I 1. Æt vên Ò...121 2. Néi dung vµ ph ng ph p nghiªn cøu...121 2.1. Kh o s t n ng suêt cña bìo hoa d u vµ iòn thanh th n xanh (Sesbania cannabina) trong iòu kiön th m canh lµm thøc n cho gia sóc....121 2.2. Nghiªn cøu c c ph ng ph p chõ biõn, x c Þnh thµnh phçn ho häc vµ íc týnh gi trþ n ng l îng trao æi (EM) cña bìo hoa d u vµ iòn thanh...121 2.3. Nghiªn cøu sö dông bìo hoa d u vµ iòn thanh th n xanh lµm thøc n cho gµ nu«i c«ng nghiöp...121 2.4. Ph ng ph p xö lý thèng kª...122 3. KÕt qu nghiªn cøu...122 3.1. N ng suêt cña bìo hoa d u vµ iòn thanh th n xanh...122 3.3. Nghiªn cøu sö dông bìo hoa d u vµ iòn thanh lµm thøc n cho gµ Î nu«i c«ng nghiöp...123 4. KÕt luën...124 TæNG THUËT VÒ NGHIªN CøU C Y ph N XANH PHñ ÊT VïNG åi NóI VIÖT NAM QUA C C TµI LIÖU C NG Bè...129 Ëu Quèc Anh - ViÖn Khoa häc N«ng nghiöp ViÖt Nam 1- VÒ s u tçm, thu thëp, nh gi tëp oµn c y ph n xanh phñ Êt vïng åi nói n íc ta...129 2- Nghiªn cøu Æc ióm sinh vët häc, thùc vët häc, n«ng häc, kü thuët gieo trång vµ c cêu a c y ph n xanh, phñ Êt vµo vïng åi nói...133 3- VÒ h íng tiõp tôc nghiªn cøu c y ph n xanh phñ Êt vïng åi nói ë VÖt Nam...136 B o c O THAM LUËN T¹I HéI TH O VÒ C Y PH N XANH Vµ PHñ ÊT...138 La V n Sü - 60 tuæi - d n téc Nïng - Lµng Phia DÐn - x Thµnh C«ng - Nguyªn B nh - Cao B»ng 8
sö DôNG Vµ QU N Lý C C LO¹I ËU VINY LµM C Y TRåNG THEO MïA TRONG THêi GIAN Bá HO CñA CHU Kú DU CANH DµI Vµ ë v ên C Y N QU THUéC MIÒN B¾C TH I LAN...143 Somchai Ongprasert vµ Kluas Prinz - Th i Lan TIÒM N NG PH T TRIÓN C Y ËU G¹O...146 Rusty Binas - Gi m èc dù n b o tån vµ ph t trión tæng hîp ViÖn Quèc tõ t i thiõt n«ng th«n, Silang Cavite, Philippin. vai TRß CñA C Y phñ ÊT T¹i C C VïNG DU CANH MiÒN B¾C N íc LµO...150 Prasit Vongsonphet, Viphakone Slipadit, Vilaphong Kanjasone vµ Peter K. Hansen Ch ng tr nh nghiªn cøu du canh, Luang Prabang, CHDCND Lµo c c LOµi C Y Hä ËU Ó B O VÖ ÊT ë TØNH LUANG PRABANG - B¾C LµO...153 Thansamay Vong Xomphou vµ Chanpheng Lattanamixay Trung t m µo t¹o KhuyÕn n«ng l m B¾c Lµo TæNG HîP ý KIÕN Vµ BÕ M¹C HéI NGHÞ C Y PH N XANH PHñ ÊT TR N ÊT C C N NG Hé VïNG åi NóI PHÝA B¾C VIÖT NAM (1-4/10/ l997)...157 PGS. PTS Th i Phiªn ViÖn Thæ nh ìng N«ng ho NATIONAL WORKSHOP ON GREEN MANURE COVER CROPS FOR SMALLHOLDER UPLAND FARMS OF NORTHERN VIETNAM SUMMING - UP ADDRESS...161 Prof. Thai Phien National Institute for soils and Fertilizers 9
Lêi giíi thiöu Qua diôn µn N«ng L m kõt hîp cña c c tæ chøc phi chýnh phñ (NGO) îc tæ chøc nhiòu lçn trong n m 1996, qua c c héi th o vò sö dông Êt dèc vµ n«ng l m kõt hîp, chuyªn Ò c y ph n xanh phñ Êt îc nhiòu nhµ khoa häc, c n bé khuyõn n«ng nhiòu c quan vµ tæ chøc trong n íc vµ quèc tõ ang ho¹t éng t¹i ViÖt Nam quan t m. V vëy, mét sæ tæ chøc NGO cïng víi mét sè c c nhµ khoa häc ViÖt Nam cã s ng kiõn tæ chøc héi nghþ chuyªn Ò vò lünh vùc c y ph n xanh phñ Êt trªn Êt c c n«ng hé vïng åi nói phýa B¾c ViÖt Nam. Ban tæ chøc héi nghþ gåm nh ng ng êi tù nguyön tõ c c tæ chøc nh l ng giòng thõ giíi (World neighbors), Oxfam BØ, CARE quèc tõ, ViÖn khoa häc kü thuët n«ng nghiöp ViÖt Nam, ViÖn thæ nh ìng n«ng ho, VACVINA cïng nhau gãp søc Ó tæ chøc héi nghþ nµy t¹i Hµ Néi tõ 1 Õn 4/10-1997. Môc tiªu cña héi nghþ: - Trao æi kinh nghiöm, kõt qu nghiªn cøu vµ øng dông trong s n xuêt vò c y ph n xanh phñ Êt vïng åi nói. - TËp hîp, in Ên tµi liöu vò kõt qu nghiªn cøu vµ kinh nghiöm sö dông ph t trión c y ph n xanh phñ Êt trong s n xuêt vïng åi nói. - X c Þnh nh ng vên Ò cçn u tiªn nghiªn cøu vµ trión khai, kh n ng phèi hîp nghiªn cøu gi a c c c quan vµ tæ chøc kh c nhau. - H nh thµnh mèi quan hö phèi hîp gi a n«ng d n, c n bé khuyõn n«ng vµ c c nhµ nghiªn cøu khoa häc trong lünh vùc c y ph n xanh phñ Êt. - Trao æi häc tëp kinh nghiöm quèc tõ. Tham dù héi nghþ cã h n 50 ¹i bióu tõ c c c quan nghiªn cøu, c c tr êng ¹i häc, c c c quan trung ng, c c Së N«ng nghiöp vµ PTNT, c c tæ chøc NGO quèc tõ, vµ Æc biöt cã c c ¹i diön cña hé n«ng d n tõ c c vïng miòn nói vµ c c ¹i bióu quèc tõ vïng «ng Nam. TËp tµi liöu nµy bao gåm mét sè b o c o tr nh bµy t¹i héi nghþ. Cuèi mçi b o c o cã b n tãm t¾t b»ng tiõng Anh. Chóng t«i xin ch n thµnh c m n c c tæ chøc tµi trî quèc tõ, Quü Cana a, Tæ chøc b nh mú thõ giíi (Bread for the world) gióp ì tµi chýnh Ó tæ chøc cuéc héi nghþ vµ in tëp tµi liöu cña héi nghþ. Chóng t«i còng xin c m n c c c n bé gãp phçn biªn tëp tãm t¾t vµ hiöu Ýnh tëp tµi liöu nµy. BAN Tæ CHøC HéI NGHÞ 10
Lêi khai m¹c cña chñ tþch T. héi vacvina, nguyôn ngäc tr u T¹i héi nghþ c y ph n xanh phñ Êt trªn Êt c c n«ng hé vïng åi nói phýa B¾c ViÖt Nam Th a ngµi Peter Hofman, Tham t n D¹i Sø qu n Canada t¹i ViÖt nam. Bµ Ph¹m thþ Thu Thñy, Tæ chøc B nh mú cho ThÕ giíi. Th a c c vþ ¹i bióu quèc tõ vµ trong n íc. Th a c c b¹n. Tr íc hõt, thay mæt cho Trung ng Héi nh ng ng êi lµm v ên ViÖt Nam, vµ ban tæ chøc héi nghþ, t«i xin nhiöt liöt chµo mõng c c vþ kh ch mêi vµ c c ¹i bióu Õn dù héi nghþ "C y ph n xanh phñ Êt trªn Êt c c n«ng hé vïng åi nói phýa B¾c ViÖt Nam". Sù tham gia nhiöt t nh cña c c ¹i bióu chøng tá têt c chóng ta Òu rêt quan t m Õn lünh vùc quan träng nµy. ViÖt Nam lµ mét quèc gia n»m trong vïng «ng Nam víi ba phçn t diön tých l nh thæ lµ åi nói mµ t¹i ã kho ng mét phçn ba d n sè toµn quèc ang sinh sèng. Tr i qua nhiòu n m chiõn tranh ph ho¹i, céng víi viöc khai th c vµ qu n lý tµi nguyªn kh«ng hîp lý, do du canh du c vµ bïng næ d n sè v.v.. lµ nh ng nguyªn nh n dén Õn sù suy tho i nhanh chãng cña Êt vµ rõng. Sèng d íi nh ng iòu kiön nh vëy, nh ng ng êi d n vïng cao ang îc dù b o n»m trong sè nh ng ng êi nghìo nhêt quèc gia. Nh»m kh¾c phôc nh ng khã kh n trªn y, ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ ang tæ chøc thùc hiön nh ng kõ ho¹ch ph t trión kinh tõ x héi c c khu vùc miòn nói, nh ch ng tr nh Þnh canh Þnh c, ch ng tr nh 327, ch ng tr nh ph t trión kinh tõ x héi miòn nói v.v. NhiÒu ch ng tr nh nghiªn cøu kh c, phôc vô ph t trión kinh tõ x héi miòn nói còng ang îc Nhµ n íc ViÖt Nam chó träng vµ khuyõn khých trión khai. Héi nghþ "C y ph n xanh phñ Êt trªn Êt c c n«ng hé vïng åi nói phýa B¾c ViÖt Nam" lçn nµy lµ c héi rêt tèt Ó c c nhµ khoa häc, c n bé qu n lý, c n bé khuyõn n«ng, c c hé n«ng d n trao æi nh ng kinh nghiöm ë ViÖt Nam, còng lµ c héi häc tëp kinh nghiöm tõ c c n íc kh c, tr íc hõt lµ nh ng n íc trong khu vùc «ng Nam. Qua y cã thó Þnh h íng nghiªn cøu vµ ph t trión Ó tiõp tôc më réng lùa chän nh ng kü thuët cã Ých phôc vô nh ng ng êi n«ng d n ang èi mæt víi nhiöm vô khã kh n vò s n xuêt chñ yõu trªn Êt dèc. Víi nh ng môc tiªu quan träng nh vëy, t«i xin îc phðp thay mæt c c vþ ¹i bióu tuyªn bè khai m¹c héi nghþ. Thay mæt c c c quan tæ chøc, t«i xin göi lêi c m n s u s¾c vò sù hîp t c ¾c lùc vµ hç trî cã hiöu qu cña c c nhµ tµi trî chia sî cïng chóng t«i trong sù nghiöp ph t trión kinh tõ miòn nói Çy khã kh n nµy. Chóc sù hîp t c gi a c c c quan ngµy cµng chæt chï vµ ph t trión. Chóc c c ¹i bióu m¹nh khoî vµ chóc héi nghþ thµnh c«ng. Xin c m n. 11
Opening address of president of vacvina, mr. Nguyen ngoc triu Dear Mr. Peter Hoffman, Canadian Embassy in Vietnam, Ms. Pham Thi Thu Thuy, Bread for the World in Vietnam, Distinguished guests and participants, Ladies and Gentlemen, First of all, on behalf of VACVINA and the Meeting Organising Committee, I would like to express our warmest welcome to all the guests and participants who have come to our meeting on Green Manure Cover Crops for Smallholder Upland Farms of Northern Vietnam. Your active participation demonstrates our common concern in this important field. Vietnam is located in the Southeast Asia region, three fourth of its territory is sloping land which is a home for about one third of its total population. After long periods of devastating war and inappropriate exploitation and management of natural resources as well as under shifting cultivation with population pressure, the upland soils and forests of Vietnam have been increasingly deteriorated. Living under such conditions, upland dwellers of our country are forecasted to be among the poorest groups, nation-wide. To overcome such difficulties and constraints, the Government of Vietnam has been implementing various programmes for upland socio-economic development such as the resettlement programme, the bare hill and mountain regreening programme (also called programme 327), mountainous region economic development programme etc Many other research programmes serving upland socio-economic development have also been implementing, with strong support from the Government. The Meeting on Green Manure Cover Crops for Smallholder Upland Farms of Northern Vietnam is a very good opportunity for our scientists, Government officials, extension workers and local farmers to share their experiences on green manure cover crops growing and utilisation in Vietnam; This meeting is also an excellent opportunity for Vietnam to learn the experience from other countries, first and foremost the experience from farmers and scientists from Southeast Asian countries. Through this meeting, follow-up activities and recommendations will be proposed on green manure cover crops research and development on a farmer - based approach, aimed at testing and identifying applicable techniques and measures to be practised by upland farmers who are facing with difficult tasks of promoting sustainable agriculture in uplands areas. With such important objectives, on behalf of all participants I would like to open this meeting. On behalf of the organising committee, I would like to convey our sincere thanks to the donors for having effectively and generously supported Vietnam in this difficult cause of upland development. I wish the collaboration between concerned organisations in-country and internationally would be developed fruitfully and productively. I wish all of you good health and much success during this meeting. Thank you all. Meeting on Green manure cover crops for smallholder upland farms of Northern Vietnam- Hanoi 1997 12
13
Bµi ph t bióu cña tæ chøc b nh mú cho thõ giíi KÝnh th a c c quý kh ch vµ c c vþ ¹i bióu. T«i lµ Ph¹m ThÞ Thu Thuû, c n bé cña v n phßng Tæ chøc B nh Mú cho ThÕ giíi t¹i Hµ Néi. Tr íc tiªn cho phðp t«i îc göi tíi héi nghþ lêi chµo mõng nång nhiöt vµ nh ng lêi chóc tèt Ñp nhêt cña Bµ Louise Buhler, ¹i diön cña Tæ chøc B nh Mú cho ThÕ giíi t¹i Hµ Néi. Bµ Buhler hiön ang i c«ng t c ë c c tønh miòn Trung nªn kh«ng thó dù buæi khai m¹c h«m nay îc Tæ chøc B nh Mú cho ThÕ giíi rêt vui mõng lµ mét trong c c c quan tµi trî cho héi nghþ quan träng nµy, vò "C y ph n xanh phñ Êt cho c c n«ng hé n«ng dën miòn nói". B nh Mú cho ThÕ giíi lµ mét tæ chøc phi chýnh phñ ë øc, vµ ang ho¹t éng ë ViÖt Nam tõ nhiòu n m nay. Trong 10 n m qua, B nh Mú cho ThÕ giíi tµi trî cho nhiòu dù n ë c c tønh miòn nói phýa B¾c ViÖt Nam, Æc biöt lµ ë Yªn B i vµ Lµo Cai. Trong c«ng viöc cña chóng t«i, cã mét thùc tõ ngµy cµng râ rµng r»ng vên Ò xãi mßn Êt vµ gi m sót é ph Êt lµ mét trong nh ng khã kh n nghiªm träng nhêt mµ n«ng d n miòn nói dang ph i ng Çu. Nh»m kh¾c phôc nh ng khã kh n nµy, nhiòu biön ph p n«ng nghiöp, míi cã, cò cã, ang îc thùc hiön. C c c n bé khuyõn n«ng, c c c n bé qu n lý, c c nhµ khoa häc vµ nhiòu ng êi kh c ang cïng nhau nç lùc phèi hîp víi n«ng d n Ó t m c c ph ng ph p canh t c c i tiõn phôc vô cho miòn nói. B nh Mú cho ThÕ giíi tin t ëng r»ng héi nghþ nµy vò c y ph n xanh do VACVINA tæ chøc sï lµ mét c héi quan träng cho têt c nh ng ng êi quan t m Õn viöc c i thiön an toµn l ng thùc vµ iòu kiön sinh sèng cña n«ng d n miòn nói, sï trao æi th«ng tin vµ häc tëp kinh nghiöm lén nhau. Thay mæt cho bµ Buhler vµ c c c n bé Tæ chøc B nh Mú cho ThÕ giíi, t«i xin chóc têt c quý kh ch vµ ¹i bióu dåi dµo søc khoî, chóc héi nghþ thµnh c«ng. Xin c m n. 14
Welcome address of bread for the world Dear Distinguished Guests, Participants, Members of the Organizing Committee and Ladies and Gentlemen. My name is Pham Thi Thu Thuy and I am a staff member of the Bread for the World Office here in Hanoi. First of all, permit me to bring warm greetings and best wishes from Mrs. Louise Buhler, the Bfdw Representative based in Hanoi. Unfortunately, Mrs. Buhler is unable to attend this opening ceremony because she is presently on a 10 day mission to central Vietnam. Bfdw is very pleased to be one of the sponsors of this important seminar on "Cover Crops for Small Upland Farms". Bfdw is a NGO based in Germany and has been active in Vietnam for many years. In the past 10 years, Bfdw has provided assistance to many projects in the mountainous provinces of North Vietnam, especially in Yen Bai and Lao Cai. In our work it has become clear that soil erosion and declining soil fertility are among the most serious problems faced by upland farmers. Various agricultural practices, some old and some new, are being used to overcome these problems. Agricultural extension workers, government officials, scientists and many others are joining the efforts of farmers to find out improved farming methods for upland areas. Bfdw believes that this seminar on cover crops, organized by VACVINA and other organizations presents an important opportunity for people, who are interested in improving the food security and living conditions for farmers in the upland areas, to exchange information and to learn from each other. On behalf of Mrs. Buhler and all the staff of Bfdw, I wish all of you good health and much success during this seminar. Thank you. Meeting on Green manure cover crops for smallholder upland farms of Northern Vietnam - Hanoi 1997 15
C y ph n xanh phñ Êt víi chiõn l îc sö dông hiöu qu Êt dèc ViÖt Nam Th i Phiªn NguyÔn Tö Siªm ViÖn Thæ nh ìng N«ng ho I. C y bé Ëu vµ nòn n«ng nghiöp sinh th i bòn v ng Trong lþch sö ph t trión n«ng nghiöp, sau hµng ngµn n m tr trö, nh n lo¹i ¹t îc b íc tiõn nh y vät b¾t Çu tõ thêi kú tiòn t b n chñ nghüa khi xuêt hiön nh ng tiòn Ò cho viöc khai th c é ph nhiªu thùc tõ cña Êt nh m y c«ng cô, ph n bãn ho häc, gièng c y trång vët nu«i... Mét trong nh ng ãng gãp c b n lµm nªn b íc nh y vät vò chêt ã lµ cuéc c ch m¹ng vò c cêu c y trång víi viöc t m ra vµ a c y bé Ëu vµo tëp oµn c y c«ng nghiöp. Víi n ng lùc cung cêp protein gêp 2-3 lçn so víi h¹t ngò cèc, h¹t cã dçu vµ 5-7 lçn so víi c y cã cñ, c y bé Ëu lµm thay æi c n b n nguån dinh d ìng loµi ng êi, h n thõ n a, trao cho n«ng häc mét c«ng cô m¹nh vµ an toµn Ó c i t¹o é ph Êt nhê n ng lùc cè Þnh ¹m tù do. Tõ Êy, n«ng häc thõ giíi kh«ng ngõng nç lùc Ó khai th c ngµy cµng nhiòu c y bé Ëu trong sè 18.000 gièng thuéc 650 loµi Ó a vµo s n xuêt (riªng ViÖt Nam d cã tíi trªn 120 loµi) Cã thó nãi møc é a d¹ng sinh häc trong nòn n«ng nghiöp mçi khu vùc cña thõ giíi ph n nh rêt râ trong tû lö c c c y bé Ëu îc sö dông trong c cêu c y trång n«ng lëm nghiöp. T c dông lín lao vµ nh¹y bðn cña ph n ho häc îc ph t hiön nhanh chãng, nh ng mæt tr i cña nã èi víi chêt l îng n«ng phèm vµ m«i tr êng th îc nhën diön chëm h n, chø tõ nh ng n m 70 l¹i y, nh ng trë nªn b o éng kh¾p n i, Æc biöt lµ ë nh ng n íc sö dông ph n kho ng cao. Trong khi ã sö dông nguån h u c ngµy cµng d îc thõa nhën réng r i lµ gi i ph p c n b»ng l u dµi, Æc biöt lµ khi ph n kho ng sö dông t ng lªn. Vai trß c y ph n xanh phñ Êt ( èi víi nòn n«ng nghiöp sinh th i bòn v ng trªn Êt dèc thó hiön ë chç: T¹o mét líp phñ nhanh chãng b o vö Êt chèng xãi mßn vµ dßng ch y trªn mæt; Gi dinh d ìng khái tr«i theo chiòu s u vµ kðo dinh d ìng d íi s u lªn tçng canh t c; Bæ sung vµo chêt l îng dinh d ìng c y trång ng kó, Æc biöt lµ ¹m (tõ 200-300kg N/ha) vµ kali (300-500 kg/ha), chèng gi chæt l n vµ gi i phãng l n dô tiªu; N ng cao dung tých hêp thu vµ thµnh phçn kim lo¹i kiòm trong dung tých hêp thu; T¹o cêu tróc Êt, lµm cho Êt t i xèp, t ng é thêm n íc, gi n íc; iòu hoµ tióu khý hëu khu vùc vµ m«i tr êng Êt xung quanh hö rô; C i thiön c n b n thµnh phçn n«ng phèm l ng thùc thùc phèm vïng åi nói, t ng hîp thµnh protein trong b a n con ng êi vµ thøc n gia sóc. T ng thªm nguån gç, cñi un vµ gãp phçn c i thiön m«i tr êng. 16
II. Nghiªn cøu sö dông c y ph n xanh ë ViÖt Nam VÒ mæt nµy cã thó nãi n«ng nghiöp ViÖt Nam lµ mét trong nh ng nòn n«ng nghiöp cã truyòn thèng sö dông sím vµ kiªn tr theo h íng tën dông nguån ¹m sinh häc tõ c y ph n xanh, nhêt lµ c y bé Ëu. ThËt vëy, lu n canh c y hoµ th o víi c y hä Ëu hoæc sö dông tµn d c y trång lµm tèt Êt îc m«t kh sím trong c c th tþch cæ ViÖt Nam, (ch¼ng h¹n "V n µi lo¹i ng " cña Lª QuÝ «n) Trong hö thèng canh t c b o vö Êt truyòn thèng, ngoµi viöc sö dông c c biön ph p c«ng tr nh nh m ng, bê, ruéng tçng th c c biön ph p sinh häc lu«n lu«n îc p dông. Phæ biõn nhêt lµ c y bê l«, hµng rµo xanh, tën ông r m r¹, l xanh, cá r c Ó phñ Êt lµm tèt ruéng. Trong c cêu c y trång trªn Êt dèc, ã lµ viöc trång c y hä Ëu xen canh gèi vô víi c y l ng thùc rêt phæ biõn ë nhiòu vïng, nh trång ng«, s¾n, lóa n ng xen c c lo¹i Ëu ç, võa thu h¹t võa dïng tµn d th n l lµm vët liöu phñ Êt gi Èm vµ bãn ph n. Trong nh ng n m 1926-1927 NguyÔn C«ng TiÔu cã nh ng nghiªn cøu kh m ph t c dông cña c y bìo d u ë ång b»ng vµ b o c o t¹i Héi nghþ Khoa häc ch u ë Yorjakarta (1927). Cïng thêi gian ã, nhµ n«ng häc Ph p Chauvin thu thëp vµ thö nghiöm t¹i Pleicu mét tëp oµn ph n xanh gåm 62 gièng b n Þa vµ nhëp néi tõ Jakarta. KÕt qu chän îc 12 gièng ph n xanh thých hîp Ó lµm c y tiªn phong c i t¹o Êt hoæc trång xen trong v ên c y l u n m nh chì, cµ phª, cao su, c y n qu. ã lµ: Ëu triòu Cajanus indicus Ëu l«ng Calopogonium mucunoides Ëu b ím Centrosema pubescens Lôc l¹c mòi m c Crotalaria anagyroides Muång l trßn Crotalaria striata Muång l dµi Crotalaris usaramoensis Hµn the Desmodium gyroides Trµm Desmodium polycarpum Trinh n Mimosa invisa Cèt khý Tephrosia candida Cèt khý Tephrosia maxima Cèt khý Tephrosia vogelii Vµ mét sè gièng cã trión väng kh c nh : Vigna oligosperma, lndigofera endecaphylla (trµm bß), Phaseolus calcaratus ( Ëu nho nhe). Tõ 1949-1952, t¹i Trung t m Nghiªn cøu N«ng nghiöp Blao (L m ång), mét tëp oµn ph n xanh phñ Êt thuéc hä Ëu gåm 21 gièng îc kh o nghiöm bëi A. Chavaney vµ J. Lanfranchi. Sau 6 n m nghiªn cøu hai «ng rót ra kõt luën trªn Êt á bazan cã 5 c y phñ Êt tèt nhêt. ã lµ: Ëu triòu Cajanus indicus Cèt khý Tephrosia maxima Cèt khý Tephrosia vogelii Muång l«ng (muång h«i) Cassia hirsuta Qu d¹i (cóc ¾ng) Tithonia sp. 17
Trong ã qu d¹i lµ c y cho n ng suêt chêt xanh cao nhêt, tíi 100 tên/ha sau 2 n m. Trong c c ån iòn cµ phª, cao su, chì tr íc y, trång c y ph n xanh phñ Êt, lµm rõng ch¾n giã, hoæc lµm c y che bãng lµ h¹ng môc b¾t buéc trong qui tr nh s n xuêt, mæc dï lóc ã m«i tr êng sinh th i ch a Õn nçi suy tho i. Tõ Çu nh ng n m 1960, cïng víi viöc thµnh lëp c c n«ng tr êng quèc doanh vµ hîp t c x viöc tën dông c y ph n xanh còng îc chó träng. TiÕp thu nh ng kinh nghiöm tr íc ã, chñ tr ng c y phñ Êt vµ vên Ò tuçn hoµn h u c kõt hîp víi sö dông ph n kho ng rêt îc coi träng trong ngµnh n«ng tr êng quèc doanh vµ mét sè hîp t c x tiªn tiõn. Hµng chôc loµi ph n xanh îc thu thëp, nhëp néi, thö nghiöm vµ a vµo l«trång. ChÝnh nhê vëy Êt ai ì bþ xãi mßn, gi m bít îc t c h¹i ph Êt do l¹m dông c giíi næng vµ phçn nµo bï ¾p thiõu hôt ph n kho ng trong thêi kú khã kh n. Tõ sau ã Õn cuèi nh ng n m 1980, trong bèi c nh khã kh n chung, thiõu sãt trong qu n lý kü thuët, do Ò cao cùc oan t c dông ph n kho ng, vµ nhêt lµ thiõu mét c ch hióu óng vò týnh bòn v ng cña th m canh, nªn tuçn hoµn h u c bþ xem nhñ, c y ph n xanh phñ Êt còng mai mét dçn. GÇn y, nh biõt, vên Ò suy tho i Êt, m«i tr êng, sa m¹c ho... l¹i næi lªn, kh«ng ph i chø ë ViÖt nam, mµ kh¾p vïng nhiöt íi. C c chýnh phñ vµ tæ chøc quèc tõ ý thøc îc vµ ang nç lùc t m gi i ph p cho mét nòn n«ng nghiöp sinh th i bòn v ng, nhên m¹nh Õn biön ph p sinh häc vµ líp phñ th m xanh an toµn, mæc dï ngµy nay nòn n«ng nghiöp cã yóm trî m¹nh h n nhiòu so víi tr íc y. Nh¾c l¹i mêy ióm trong lþch sö canh t c Ó cã thó thêy r»ng trång c y ph n xanh kh«ng thó xem lµ gi i ph p t nh thõ hay biön ph p nhêt thêi. Trong khai th c Êt ai, x y dùng nòn n«ng nghiöp sinh th i, nã ph i îc coi lµ mét hîp thµnh cña chiõn l îc phôc håi Êt tho i ho, sö dông quü Êt l u bòn. Tæng kõt nghiªn cøu nhiòu n m (Th i Phiªn, NguyÔn Tö Siªm, 1994; NguyÔn Tö Siªm, Th i Phiªn, 1992) cho phðp kh¼ng Þnh biön ph p c«ng tr nh n éc dï tèt Õn mêy còng kh«ng thó thay thõ biön ph p sinh häc trong viöc phôc håi Êt dèc tho i ho vµ ph n kho ng dï Çy ñ còng kh«ng thó thay thõ hoµn toµn ph n h u c trong th m canh c y trång. III. Chän c y xanh phñ Êt thých hîp 1. TÝnh kiªm dông ( a môc Ých) cña c y ph n xanh: "C y ph n xanh a môc Ých lµ c y cã thó cã h n mét trong sè c c t c dông sau: phñ Êt, chèng xãi mßn, che bãng, lµm cñi, lêy gç, lêy sîi, lµm thøc n gia sóc, l ng thùc hoæc lµm thuèc" (Charit Tingsabath, 1994). TÝnh tr¹ng kh c nhau cña c c bé phën c y vµ sù a d¹ng c c gièng loµi lµm cho thùc vët nãi chung vµ c y ph n xanh nãi riªng cã thó cã Ýt nhêt hai t c dông trë nªn. Ch¼ng h¹n, c y lêy h¹t lµ chýnh, cã thó cung cêp tµn d th n l rô, c y lêy cñi gç Ó l¹i cµnh l rô lµm tèt Êt, c c loµi dï lêy h¹t hay gç Óu cã t c dông phñ Êt... Nh vëy xem xðt gi trþ c y ph n xanh cçn ph i xuêt ph t tõ quan ióm tæng hîp, ång thêi chó träng Õn môc Ých chýnh, p øng lîi Ých u tiªn nhêt cña ng êi n«ng d n. NÕu chø týnh Õn lîi Ých quèc gia hay céng ång (ch¼ng h¹n c i t¹o m«i tr êng...), mµ quªn lîi Ých trùc tiõp cña ng êi n«ng d n th khã îc chêp nhën. Ng îc l¹i, nõu chø týnh Õn môc Ých tr íc m¾t (ch¼ng h¹n lêy h¹t Ó gi i quyõt l ng thùc tøc thêi) th kh«ng thó ph t huy lîi thõ c y phñ Êt èi víi lîi Ých réng lín vµ l u dµi cña c céng ång (ch¼ng h¹n trång rõng ngëp mæn, rõng Çu nguån, b ng rõng chèng c t bay, ai rõng ch¾n giã b o,...). 18
2. Mét sè nguyªn t¾c tuyón chän Tæng kõt nh ng kinh nghiöm trión khai c y ph n xanh ra diön réng trong nh ng n m qua cã thó thêy nh ng ióm sau y cçn îc tu n thñ: - Môc Ých sö dông ph i x c Þnh rêt râ ngay tõ Çu. Ch¼ng h¹n Ó lµm c y phôc håi rõng, ai rõng, c y che bãng, c y tiªn phong c i t¹o Êt hay trång xen. C y lêy chêt h u c lµm chýnh hay lêy h¹t, lêy cñi gç hay ch¾n c t... - X c Þnh râ týnh thých hîp cña c y ph n xanh èi víi sinh th i khý hëu, Êt, c cêu c y trång trong vïng vµ trong lu n canh. - C y phñ Êt ph i lµ c y mäc nhanh, nh ng trong tr êng hîp trång xen kh«ng c¹nh tranh lên t c y trång chýnh. - Cã kh n ng t i sinh m¹nh, cho n ng suêt h¹t kh, Ýt s u bönh Ó b o m nh n gièng dô dµng. - ChÞu chua, h¹n hoæc óng, ßi hái ch m sãc ph n bãn Ýt, thých hîp víi n ng lùc Çu t thêp vµ tr nh é kü thuët cña n«ng d n Þa ph ng. - Cè g¾ng tèi a bè trý c y ph n xanh bé Ëu kõt hîp víi c c c y kh«ng hä Ëu. èi víi c c hé nghìo th c y n h¹t dô îc chêp nhën, cçn l u ý chän c c c y hä Ëu n h¹t Ó gãp phçn an toµn l ng thùc vµ dinh d ìng. C y ph n xanh a môc Ých lu«n îc hé gia nh n«ng d n ãn nhën tèt h n lµ c y chø thuçn tuý mét môc Ých, cçn kõt hîp c y dµi ngµy víi c y ng¾n ngµy Ó tën dông kh«ng gian vµ Êt ai. 3. C y ph n xanh trong hé gia nh Tõ sau chýnh s ch æi míi, hé gia nh trë thµnh n vþ s n xuêt tù chñ, kó c trong c c n«ng l m tr êng. ViÖc ph t trión c y ph n xanh phñ Êt cçn l u ý tíi c c Æc ióm sau: - B nh qu n Êt ai kh«ng lín, do vëy ph i triöt Ó bè trý c c c y Ýt chiõm Êt, cã thó trång xen, trång gèi víi c c c y trång chýnh vèn kh«ng liòn kho nh nh trong n«ng tr êng hay hîp t c x tr íc kia. - C y phñ Êt cçn a d¹ng vò loµi gièng, gãp phçn tho m n nhu cçu a d¹ng cña gia nh vò l ng thùc thùc phèm, chêt èt, gç, phô phèm, thøc n gia sóc, hµng rµo b o vö quanh nhµ vµ l«v ên. - C y phñ Êt cçn cã kh n ng t i sinh vµ cho h¹t dô Ó gièng, tr nh c¹nh tranh víi c y trång chýnh vò n íc, nh s ng vµ sù tiön lîi cho ch m sãc. - Gia sóc trong hé lµ thµnh phçn têt yõu, nªn c c nhãm c y phñ Êt cçn chän lùa sao cho võa gãp phçn bæ sung thøc n gia sóc; l¹i võa tr nh îc gia sóc ph háng. 4. Nh ng c y ph n xanh phñ Êt th«ng dông. a) Ó lµm hµng b ng xanh hay hµng rµo c y sèng ë vïng åi nói th êng dïng cèt khý, qu d¹i, mãc mìo, Ëu triòu, trµm, flemingia, bå kõt... Ó b o vö nghiªm mët v ên qu réng, dïng c c c y cã gai (nh bå kõt, mãc mìo ) Æc biöt h u hiöu b) Ó lµm ai rõng ch¾n giã: 19
C c c y th«ng dông lµ phi lao, b¹ch µn; trµm hoa vµng, keo tai t îng, µi loan t ng t, b¹ch µn, muång hoa vµng,... c) C y che bãng: Lµ mét yªu cçu èi víi c y trång, nhêt lµ chì, cµ phª, gõng, quõ, sa nh n, ca cao, hå tiªu... Trong n ng chì vµ cµ phª c c c y che bãng th êng lµ keo Ëu, muång l khõ, muång hoa vµng, cèt khý. Trong nh ng n m Çu, ngoµi nh ng c y kó trªn, còng dïng muång l trßn, lôc l¹c, muång sîi, iòn thanh... lµm c y che bãng t¹m thêi, gieo dµy quanh hè c y chýnh, theo thêi gian tøa dçn lµm ph n cho Õn n m thø 3-4 th kõt thóc. d) C y ph n xanh tiªn phong c i t¹o Êt: TËp oµn c y nµy rêt phong phó, phæ biõn nhêt trªn Êt dèc lµ cèt khý, muång l trßn, muång l dµi, lôc l¹c, iòn thanh, muång sîi, stylo, Ëu mìo ViÖt Nam, Ëu mìo Th i Lan, cót du, qu d¹i... e) C y ph n xanh trång xen bao gåm c c lo¹i Ëu n h¹t nh Ëu hång o, Ëu nho nhe... vµ nhiòu c y kh«ng n h¹t nh cèt khý, iòn thanh, vetiver, Ëu triòu, Ëu l«ng, Ëu b ím, chµm bß... g) C c c y lµm b ng xanh chèng xãi mßn trong l«c y trång: Kü thuët trë thµnh tiªu chuèn hiön nay èi víi canh t c Êt dèc lµ trång theo d i ång møc t¹o ra bëi c c b ng c y xanh (alley cropping). C y ph n xanh t¹o c c b ng mòm nµy ë ViÖt Nam th êng lµ cèt khý, muång l trßn, muång dïi ôc, lôc læc, cót du, vertiver, iòn thanh. 5. Chän c c tæ hîp c y ph n xanh hµi hoµ ViÖc chän c c tæ hîp c y ph n xanh - c y trång chýnh hµi hoµ vò mäi mæt lµ c mét nghö thuët Ó ¹t îc c c yªu cçu chýnh yõu, ßi hái c c c n bé nghiªn cøu vµ khuyõn n«ng phèi hîp víi sù tham gia cña n«ng d n së t¹i. Thùc tõ cho thêy sù kõt hîp nµy trong nh ng n m qua t¹o ra nh ng tæ hîp rêt hµi hoµ. VÝ dô: - Tæ hîp c y trång trong n ng cµ phª víi ai rõng b»ng muång en hçn hîp víi b¹ch µn hoæc µi loan t ng t. C c loµi muång th n bôi lµm c y che bãng t¹m thêi vµ lêy chêt xanh lµm ph n thay thõ kho ng 1/3 ph n kho ng. Trong l«cã c c c y keo dëu vµ muång en lµm c y che bãng l u dµi (phæ biõn ë T y Nguyªn, NghÖ An). - C c v ên chì sö dông cèt khý gieo «ng Æc lµm c y tiªn phong, lµm c y che bãng t¹m thêi vµ lµm ph n h u c. Khi chì lín dçn, cèt khý îc tøa th a, phèi hîp víi muång l khõ, keo dëu lµm c y che bãng l u dµi cho chì (phæ biõn ë Hoµ B nh, Phó Thä, Yªn B i). - B¹ch µn trång xen víi keo tai t îng lµ mét c«ng thøc tèt Ó phñ xanh Êt trèng åi träc dèc vµ qu chua, h¹n. - Trong hö thèng c y trång truyòn thèng trªn Êt dèc ghi nhën îc rêt nhiòu tæ hîp c y hä Ëu víi c y hoµ th o, song míi chø t liöu ho d îc mét phçn nhá. Ch¼ng h¹n, trång ng«xen Ëu ç (nhiòu c«ng thøc kh c nhau) ë nhiòu vïng kh¾p toµn quèc. C c c«ng thøc VACR kõt hîp kh«n khðo c y phñ Êt còng îc nh gi vµ phæ biõn mét phçn. 20
IV. Nh ng h¹n chõ ph i kh¾c phôc Ó ph t trión c y ph n xanh phñ Êt ë vïng åi nói ViÖt Nam mét sè h¹n chõ sau y cçn ph i kh¾c phôc Ó ph t trión c y ph n xanh phñ Êt: - VÊn Ò cung øng h¹t gièng: nhu cçu h¹t gièng c y ph n xanh èi víi mét hé gia nh th êng kh«ng lín, nh ng vên Ò tån t¹i v r»ng kh«ng b n s½n trªn thþ tr êng. ChØ khi cã n Æt hµng th h¹t gièng míi îc thu h i, khi Õn vô gieo cã thó qu vô thu ho¹ch. S n l îng gièng kh«ng cao do kh«ng cã môc Ých th m canh lêy h¹t. H¹t gièng Ëu ç mau bþ mêt søc n y mçn cçn thu ngay vµ gieo sím. C c tæ chøc khuyõn n«ng cçn n¾m nhu cçu n«ng d n cho vô sau ngay khi h¹t îc thu ho¹ch. - Ch m sãc c y ph n xanh phñ Êt. Khi chän c y thých hîp th ch m sãc kh«ng ßi hái Çu t vèn lín, song mét sù ch m sãc tèi thióu lµ cçn thiõt. Ch¼ng h¹n, mét sè c y ban Çu mäc chëm (cèt khý, stylo,...) cçn lµm cá kþp thêi. C c c y th n bß gieo xen ( Ëu nho nhe, hång o, Ëu mìo Th i Lan...) cçn ng¾t ngän kþp thêi Ó kh«ng leo quên c y chýnh. V. KÕt luën 1. C c kõt qu nghiªn cøu vµ thùc tõ s n xuêt mêy chôc n m qua ë ViÖt Nam nãi lªn r»ng c y ph n xanh phñ Êt lµ mét hîp phçn quan träng trong chiõn l îc sö dông Êt dèc l u bòn. Gi i ph p nµy khai th c týnh a d¹ng vèn cã cña vïng nhiöt íi Èm víi c c c y mäc nhanh, nhiòu loµi cè Þnh ¹m, sö dông cho nhiòu môc Ých. Tèc é ph n gi i h u c nhanh lµ u thõ sö dông vët liöu h u c kh«ng nhêt thiõt hoai môc võa lµm ph n bãn võa lµm chêt c i t¹o Êt, m b o an toµn m«i tr êng. 2. Trong nòn kinh tõ thþ tr êng, yõu tè quyõt Þnh lµ sù chêp nhën cña hé n«ng d n víi c y phñ Êt. iòu nµy hoµn toµn cã thó ¹t îc th«ng qua sù kõt hîp khðo lðo c c môc tiªu, chän tæ hîp c y thých øng víi iòu kiön kinh tõ, x héi, m«i tr êng s n xuêt cña Þa ph ng Ó m b o lîi Ých tøc thêi cña n«ng hé vµ lîi Ých l u dµi cña céng ång. 3. Ó c y ph n xanh trë thµnh c«ng cô h u hiöu phñ Êt, phôc håi 3/4 diön tých l nh thæ åi nói dèc, b íc ph t trión tiõp theo cçn ph i a d¹ng ho vµ Þa ph ng ho h n n a tëp oµn c y phñ Êt. C«ng viöc ã ßi hái x c Þnh nhu cçu n«ng d n tõng Þa ph ng, kh o s t ph t hiön thªm c c loµi b n Þa, nhëp néi vµ tuyón chän c c loµi míi vµ tæ chøc cung øng gièng mét c ch linh ho¹t. Tµi liöu tham kh o 1. Th i Phiªn, NguyÔn Tö Siªm, 1993. HiÖu qu c c biön ph p chèng xãi mßn vµ ph n bãn Ó b o vö vµ t ng n ng suêt c y trång trªn Êt åi. "TuyÓn tëp c c c«ng tr nh nghiªn cøu n«ng nghiöp". NXB N«ng nghiöp, Hµ néi. 2 NguyÔn Tö Siªm, Th i Phiªn, 1992. Organic matter recycling improvement of sloping lands in Vietnam. Annual Meeting of the IBSRAM'S ASIALAND Network on Sloping lands Management for Sustainable Agriculture, Hanoi. 21
Green manure cover crops for effective use of slopping lands in vietnam (Summary) The paper deals with the vitally important role of green manure cover crops in establishing a sound ecologically sustainable agriculture in Vietnam. Historical records and present status of cover crops research and use are analysed to define the main constraints limiting their development. The key issues to be considered in developing appropriate cropping systems with green manure cover crops are discussed. The most common cover crops and promising combinations between main crops and green manure plants in the upland of Vietnam are also presented. Meeting on Green manure cover crops for smallholder upland of Northern Vietnam- Hanoi 1997 22
C y ph n xanh trong tuçn hoµn chêt h u c vµ é ph nhiªu Êt dèc PGS. PTS. NguyÔn Tö Siªm I. Më Çu Víi b nh qu n 0,5 ha Êt tù nhiªn hoæc d íi 1.000m 2 Êt canh t c cho mét ng êi, ViÖt Nam lµ mét n íc hiõm Êt nhêt thõ giíi. Dù tr Êt vïng ch u thæ khai th c gçn nh Õn møc tíi h¹n, nªn viöc tiõp tôc ph t trión n«ng nghiöp trong nh ng thëp kû tíi phçn lín ph i phô thuéc vµo viöc phôc håi vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn Êt vïng cao cã é dèc vµ møc é ph nhiªu kh c nhau. ViÖc sö dông Êt dèc gæp ph i hµng lo¹t trë ng¹i nh xãi mßn, röa tr«i bò mæt, röa tr«i theo chiòu s u, thiõu é Èm, Êt chua, nghìo kiöt dinh d ìng vµ é dô tiªu thêp. TÊt c c c trë ng¹i nµy cã quan hö víi mét yõu tè h¹n chõ cã tçm quan träng hµng Çu ã lµ sù tuçn hoµn chêt h u c bao gåm c líp phñ thùc vët vµ vët chêt mïn cêu thµnh b n thó Êt. VÒ b n chêt, tho i ho Êt lµ sù suy gi m møc n ng l îng hµm chøa trong trong chêt h u c Êt vµ îc chuyón ho bëi quçn thó vi sinh vët Êt. Cho nªn tèc é phôc håi é ph nhiªu Êt dèc tho i ho sï phô thuéc rêt lín vµo viöc s n xuêt liªn tôc vµ cung cêp cho Êt l îng vët chêt h u c ñ lín Ó bï l¹i l îng chêt h u c bþ kho ng ho vµ röa tr«i khái phéu diön Êt. ChØ khi cã îc mét c n b»ng d ng vò mïn th é ph nhiªu Êt míi cã thó duy tr l u bòn vµ c c biön ph p n«ng häc míi cã thó ph t huy t c dông. iòu kiön khý hëu nãng Èm, thùc vët sinh tr ëng nhanh vµ tèc é ho¹t éng sinh häc m¹nh lµ nh ng nh n tè chñ yõu xóc tiõn s n sinh chêt h u c nhanh chãng vµ chuyón ho chóng víi tèc é nhanh h n hµng chôc lçn so víi ë iòu kiön «n íi. Nh ng u thõ nµy cçn îc tën dông trong khi phôc håi é ph nhiªu h u hiöu cña c c Êt dèc rêt nghìo kiöt cña chóng ta. VÒ mæt nµy th c y ph n xanh ãng vai trß hõt søc träng yõu, nh mét c«ng cô h u hiöu Ó kióm so t xãi mßn, t ng c êng é xèp, søc chøa Èm tèi a ång ruéng, dù tr dinh d ìng, c i thiön møc é dô tiªu c c nguyªn tè dinh d ìng, t¹o ra m«i tr êng thých hîp cho ho¹t éng cña bé rô c y trång. Bëi vëy viöc ph t trión c y ph n xanh, bao gåm c c c y a môc tiªu, cçn ph i îc xem nh mét hîp phçn kh«ng thó thiõu îc cña chiõn l îc quèc gia vò phôc håi c i t¹o Êt tho i ho vµ sö dông bòn v ng Êt dèc. Bªn c¹nh viöc sö dông hîp lý ph n ho häc th tën dông tèi a c c nguån dinh d ìng sinh häc sï b o m nòn n«ng nghiöp cña chóng ta hµi hoµ víi m«i tr êng. II. HiÖn tr¹ng chêt h u c trong Êt nhiöt íi Èm ViÖt Nam Nh ng nghiªn cøu tr íc y (V. M. Fridland, 1961, N. T. Siem, 1974, 1985) kh¼ng Þnh sù a d¹ng vò b n chêt vµ sù biõn éng vò hµm l îng vµ thµnh phçn cña chêt h u c Êt nhiöt íi Èm ViÖt Nam, Æc biöt lµ Êt åi nói. D íi th m thùc vët tù nhiön nhiòu lo¹i Êt giµu chêt h u c vµ ¹m. Êt alit trªn nói cao vµ Êt feralit cã mïn trªn nói cã chøa trong líp 20 cm Êt mæt tõ 282 Õn 234 tên mïn vµ 9,9 Õn 7,4 tên N t ng ng víi nhiòu Êt vïng «n íi. Tuy nhiªn mét khi Êt îc a vµo canh t c n«ng nghiöp th dù tr mïn vµ ¹m gi m i nhanh chãng. Hµm l îng mïn gi m rêt 23
nhanh trong Êt cã thµnh phçn c giíi nhñ. ViÖc Ó mêt th m rõng lµ nguy c lín nhêt èi víi viöc duy tr dù tr mïn Êt. So s nh hµm l îng mïn trong Êt ch u thæ vµ Êt åi cho thêy Êt phï sa ph nhiªu cã hµm l îng mïn æn Þnh kho ng 2,5% trong khi Êt åi chø cã kho ng 2,2% vµ dao éng kh m¹nh. Tõ Êt d íi rõng sang Êt canh t c lµ mét b íc tr ît dµi, tho i ho c l îng vµ chêt h u c Êt. Trªn Êt n u á ba dan d íi rõng, hµm l îng mïn lµ 6% nh ng Êt cïng lo¹i liòn kò sau 30 n m canh t c hµm l îng mïn chø cßn 3%. Êt feralit trªn phiõn th¹ch trång s¾n sau thêi h¹n ã hµm l îng mïn chø cßn 1%, tøc lµ thêp xa d íi ng ìng îc coi lµ khñng ho ng èi víi nhiòu c y trång tøc lµ 2-3% èi víi c c Êt trªn (N.T.Siªm,1989). III. Vai trß chêt h u c èi víi é ph nhiªu Êt dèc - ChÊt h u c lµ nguån dinh d ìng thùc vët quan träng trªn Êt dèc. PhÇn lín dù tr ¹m trªn Êt åi nói lµ lêy tõ nguån h u c, v nguån ¹m khãang lµ rêt h¹n chõ, kh«ng v ît qu 0,25%. Ó b o m an toµn l ng thùc, phçn lín ph n kho ng îc u tiªn dïng cho vïng ång b»ng, tû lö bãn cho Êt vïng nói rêt thêp. Trong Êt åi nói d¹ng NO - 3 vµ NH + 4 l¹i kh«ng ng kó vµ dô bþ röa tr«i khái tçng Êt. Cã mét mèi t ng quan chæt chï gi a chêt h u c vµ ¹m trong Êt, hµm l îng h u c lµ th íc o møc cung cêp ¹m tõ Êt. - Trong Êt ViÖt Nam, l n tæng sè tõ trung b nh Õn nghìo, cao nhêt chø ë Êt n u á trªn ba dan (0,2-0,3%). Song øng vò é ph nhiªu thùc tõ th tæng sè l n rêt Ýt cã ý nghüa, v tuyöt ¹i bé phën l n ë d¹ng khã tiªu èi víi c y trång (B ng 1). ChÊt h u c ãng vai trß Æc biöt quan träng trong viöc gi i phãng l n vµ duy tr nång é P trong dung dþch. B ng 1. Thµnh phçn nhãm l n trong Êt chýnh ViÖt nam Lo¹i Êt P hoµ tan Fe-P Al-P Ca-P P dô tiªu (mg/100g) (% tæng sè l n kho ng cña Êt) Êt c t bión 2,0 20,9 18,0 7,0 1-5 Êt x m b¹c mµu 2,0 24,0 20,0 2,0 3-6 Êt á vµng trªn sðt 4,0 14,0 21,0 3,0 4-6 Êt á trªn v«i 1,0 22,4 18,0 2,7 5-10 Êt n u á ba dan 0,0 19,0 25,0 1,3 3-10 Êt phï sa 4,5 26,4 17,7 7,5 10-15 Êt phìn 0,0 21,8 26,8 0.0 2-4 Êt åi nói ViÖt Nam rêt giµu c c oxyt s¾t, nh«m, mangan lµm cho n ng lùc cè Þnh l n rêt m¹nh vµ cao. Hµm l îng P bþ cè Þnh cã thó lªn tíi 1%, tøc lµ vµi tr m tên trªn 1 ha. Sù cè Þnh nµy thùc hiön qua c c nhãm hydroxy cña sesquioxyt ngëm n íc. Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thêy cã mèi quan hö nghþch gi a chêt h u c Êt vµ kh n ng cè Þnh l n. MÊt chêt h u c, n ng lùc cè Þnh l n t ng vät, lµm gi m hiöu lùc cña l n bãn vµo Êt. Khi Êt mêt i 24
1% chêt h u c, n ng lùc cè Þnh l n cã thó t ng thªm kho ng 50 ppm P (NguyÔn Tö Siªm vµ ctv,1981). Trong Êt dèc tho i ho ë ViÖt Nam Al-P vµ Fe-P chuyón ho tõ d¹ng ho¹t éng sang d¹ng cè kõt cã thó ¹t Õn 45-55% tæng sè l n. Sù chuyón ho nµy lµm cho l n dô tiªu gi m xuèng rêt thêp, 2-3 mg/100g Êt trong khi møc é dô tiªu P trong Êt th êng cçn 8-10 mg/100 g Êt èi víi nhiòu c y trång (NguyÔn Tö Siªm, Th i Phiªn,1987). Víi n ng lùc chelat ho cao, c c hîp chêt h u c cã thó liªn kõt c c oxyt s¾t, nh«m, lo¹i trõ éc týnh cña chóng vµ gi i phãng l n tr nh cho l n bþ gi chæt trong d¹ng khã tiªu. ChÊt h u c gi vai trß Æc biöt èi víi chõ é dinh d ìng kali trong Êt åi nói, n i hµm l îng kali nghìo vµ dô bþ röa tr«i. H n n a phçn lín c y trång trªn Êt åi nói cã nhu cçu kali cao (c y cã cñ, chì, cµ phª, mýa, c y cã sîi, c y n qu ). Kali tõ nguån h u c (cá d¹i, phô phèm, ph n xanh...) cã thó p øng phçn lín nhu cçu ph n kali lµ lo¹i ph n hoµn toµn ph i nhëp khèu. Nh cã thó thêy trong b ng 2 chêt h u c Êt cã t ng quan chæt chï víi phçn lín týnh chêt ho häc cña é ph nhiªu Êt. ChÊt h u c lµ nguån chñ yõu cña c c cation trao æi trong Êt dèc. Nghiªn cøu tr íc y (NguyÔn Tö Siªm,1974) cho thêy c c hîp chêt h u c trong Êt åi nói ViÖt Nam rêt giµu c c nhãm c cboxyl ãng gãp quan träng vµo phøc hö hêp thu trong khi phçn kho ng cã vai trß Ýt quan träng h n do kho ng sðt trong Êt chñ yõu lµ nhãm 2:1 cã kh n ng hêp thu trao æi kh«ng cao. Êt dèc, nhêt lµ Êt ph t trión trªn macma axit bþ xãi mßn röa tr«i vèn rêt nghìo keo kho ng (NguyÔn Tö Siªm, Th i Phiªn, 1991). Bëi vëy CEC phô thuéc rêt lín vµo l îng keo h u c, phçn cung cêp iön tých mang dêu m cho vþ trý hêp thu trong phøc hö trao æi. Trong Êt cã thµnh phçn c giíi nhñ sù phô thuéc CEC vµo c c chêt h u c cµng m¹nh mï h n so víi phô thuéc vµo phçn kho ng cña Êt. Sù phô thuéc CEC vµo h u c trong c c Êt cã kho ng tréi lµ kaolinit tá ra m¹nh h n so víi Êt cã kho ng tréi lµ montmorillonit (B ng 3). B ng 2. HÖ sè t ng quan (r) gi a chêt h u c víi týnh chêt Êt ChØ sè N Pdt K t Ca ++ Mg ++ CEC SÐt P dt 0,57 K t 0,52 0,32 Ca ++ 0,53 0,89 0,67 Mg ++ 0,32 0,72 0,41 0,86 CEC 0,62 0,53 0,73 0,92 0,81 SÐt 0,78 0,34 0,82 0,66 0,57 0,73 C 0,86 0,98 0,95 0,86 0,79 0,87 0,65 RÊt th êng thêy trong qu tr nh canh t c CEC gi m song song víi sù suy tho i chêt h u c Êt. 25
Theo dâi trªn n ng trång s¾n sau 30 n m khai hoang Êt feralit trªn phiõn th¹ch Th i Nguyªn trþ sè CEC gi m tõ17 /100g xuèng cãn 9,5 /100g Êt trong khi hµm l îng C còng gi m tõ 4,3% xu«ng 2,4%.ViÖc a chêt h u c míi lµm t ng CEC râ röt ngay c Êt vèn cã hµm l îng C kh cao nh Êt á ba dan. iòu ã cho thêy chêt h u c míi cã ho¹t týnh cao h n so víi chêt h u c néi t¹i cña Êt mµ vþ trý hêp thu bþ b o hoµ. H n n a viöc a chêt h u c míi vµo Êt lµm cho Êt giçu hydrat cacbon, axit humic, axit fulvic ãng vai trß chêt ng n ngõa cè Þnh l n (NguyÔn Tö Siªm 1974). 26
B ng 3. Sù chi phèi CEC do phçn h u c vµ phçn kho ng Êt (%) Lo¹i Êt H u c (%) SÐt (%) CEC me% Hîp phçn trong CEC (%) PhÇn kho ng H u c Êt c t bión 0,88 10.2 8.5 23 77 Êt b¹c mµu 1.20 13.5 12.7 26 74 Êt á vµng granit 3.14 21.0 11.6 38 62 Êt vµng á sa th¹ch 2.25 12.0 10.5 35 65 Êt á vµng phï sa cæ 1.76 17.9 14,0 25 75 Êt n u á ba dan 3.82 45.0 22.0 58 42 Êt en nhiöt íi 4,47 55.0 21.8 63 37 Êt phï sa s«ng Hång 2,40 29,0 18.9 57 43 Êt phï sa Mekong 2,55 27.8 16.7 32 68 Êt phìn Mekong 3,51 26.4 15.7 31 69 IV. C i thiön é ph nhiªu Êt b»ng ph n xanh 1. Trång ph n xanh kióm so t xãi mßn vµ röa tr«i Theo dâi cña chóng t«i cho thêy xãi mßn Ýt nhêt lµ ë Êt cßn th m rõng, khi mæt Êt îc thùc vët vµ th m rông che phñ. Khi a Êt vµo sö dông n«ng nghiöp, nhêt lµ trång c y ng¾n ngµy vµ giai o¹n c y l u n m míi trång, Êt bþ röa tr«i xãi mßn m¹nh mï (B ng 4). B ng 4. HiÖu qu chèng xãi mßn cña c y ph n xanh trªn Êt phiõn th¹ch dèc 20%, b nh qu n 5 lçn quan tr¾c C«ng thøc Êt mêt (t/ha/n m) N íc tr«i bò mæt (m 3 /ha) N íc tr«i (% so víi l îng m a) D íi rõng thø sinh 16,5 158,0 9,5 Êt trèng 147,4 860,5 55,5 S¾n éc canh 113,6 780,3 45,0 S¾n trång xen cèt khý 80,2 458,8 27,4 27
Trång ph n xanh lµm c y phñ Êt hoæc trång xen t¹o b ng ch¾n lµm gi m ng kó xãi mßn mæt Êt, ng n ngõa tr ît Êt, gét röa dinh d ìng. HiÖu qu cña c y ph n xanh th n bß th êng râ h n c y th n øng xðt vò mæt chèng mêt Êt trªn bò mæt. 2. C i thiön týnh chêt vët lý Êt èi víi c y trång c¹n, viöc t¹o ra m«i tr êng thých hîp cho bé rô ph t trión lµ iòu kiön quan träng tiªn quyõt v tho i ho vët lý Êt lµ khã kh¾c phôc h n nhiòu so víi sù söa ch a nh ng suy tho i vò dinh d ìng b»ng viöc bãn ph n Ó bæ cøu. Trong mäi tr êng hîp, n ng trång bþ bá ho do é ph nhiªu c¹n kiöt Òu theo dâi thêy týnh chêt vët lý Êt bþ tho i ho trçm träng, Êt trë nªn chæt cøng, kðm t i xèp, é Èm c y hðo cao. Trong t nh h nh ã c y ph n xanh cã thó gióp håi phôc nhanh chãng tr¹ng th i vët lý Êt (B ng 5). B ng 5. Trång ph n xanh c i t¹o týnh chêt vët lý Êt TÝnh chêt Êt Êt trèng Sau 3 n m trång cèt khý é xèp (%) 46,4 55,7 Søc chøa Èm tèi a (%) 35,8 41,1 é Èm Êt (%) 41,1 35,5 oµn l¹p >1 mm (%) 31,0 38,5 3. C i thiön chõ é n íc vµ tiõt kiöm n íc t íi Trªn Êt dèc röa tr«i trªn bò mæt rêt nghiªm träng. Víi é dèc 10-20%, l îng n íc tr«i trªn mæt chiõm 35% tæng l îng m a, trªn é dèc 25% con sè nµy lªn tíi 45-60%, tuú theo lo¹i Êt vµ c êng é m a. Kh n ng ng n dßng ch y trªn mæt lµ rêt kh quan nh kh¼ng Þnh ë nhiòu kõt qu c«ng bè tr íc y. 4. C i thiön t nh tr¹ng chêt h u c Êt ChÊt h u c cña c y ph n xanh rêt giµu hydrat c cbon, nhãm chøc cacbo xylic vµ c c hîp chêt ¹m. C c thµnh phçn nµy xóc tiõn sù h nh thµnh a xit humic, fulvic, nhêt lµ c c hîp chêt tù do vµ liªn kõt víi phçn kho ng cña Êt. ViÖc vïi ph n xanh vµo Êt lµm cho Êt giµu vët chêt mïn, bòn v ng h n èi víi xãi mßn vµ röa tr«i (B ng 6). CÊu tróc Êt còng îc c i thiön râ röt xðt vò mæt h nh thµnh oµn l¹p, é t i xèp vµ gi n íc. 28
B ng 6. HiÖu qu cña ph n xanh èi víi vët chêt mïn trªn Êt phiõn th¹ch C«ng thøc C% C% H-Ca Axit humic H-R 2 O 3 C% axit fulvic Tû lö C ah/c af Êt trèng 1,75 0,0 0,12 0,93 0,30 Cèt khý 2,81 0,06 0,04 0,60 0,67 Muång sîi 2,75 0,04 0,06 0,73 0,51 Ëu hång o 2,62 0,06 0,06 0,81 0,44 Cá stylo 2,71 0,05 0,0. 0,62 0,61 KÕt qu nghiªn cøu cho thêy Êt tho i ho cã vïi ph n xanh lµm t ng ng kó CEC vµ tû lö kim lo¹i kiòm Ca ++ vµ Mg ++ trong CEC so víi Êt kh«ng vïi ph n xanh. KÕt qu trung b nh cña 11 ióm thý nghiöm cho thêy nh sau: Kh«ng ph n xanh Cã ph n xanh CEC(me%) 12,6 18,2 Ca + Mg / CEC (%) 8,4 10,4 5. T ng nguån dinh d ìng vµ c i thiön hiöu lùc ph n bãn Khèi l îng dinh d ìng ph n xanh em l¹i lµ rêt ng kó, Æc biöt lµ ¹m vµ kali. Trung b nh mét hecta ph n xanh trång «ng Æc cã thó a l¹i 500 kg N vµ 500 kg K (B ng 7). B ng 7. L îng dinh d ìng cña ph n xanh (kg/ha) C y ph n xanh N P K Ca Mg Cèt khý 498,0 34,0 448,0 113,1 90,3 Stylo 295,3 25,8 69,0 115,2 83,0 Muång sîi 295,3 19,0 338,8 62,3 47,2 Hång o 199,0 20,0 80,6 44,0 38,0 VËt liöu h u c ph n xanh cã thó ng n ngõa rêt hiöu qu sù kõt tña l n do Fe vµ Al di éng vµ duy tr kh l u nång é l n dô tan trong dung dþch Êt (B ng 8). 29
B ng 8. Thµnh phçn nhãm l n trong Êt kh c nhau Nhãm l n Êt tho i ho Sau 4 n m trång cèt khý D¹ng ho¹t éng (%) Al-P 14,5 16,5 Fe-P 15,7 20,7 Ca-P 1,6 4,3 D¹ng cè kõt Al-P 30,8 28,3 Fe-P 28,6 25,5 Ca-P 2.4 8,7 N ng lùc cè Þnh l n (ppm P) 332,7 254,2 L n dô tiªu (mg/ 100g Êt) 4,3 10,1 Trong Êt feralit tho i ho cã vïi ph n xanh, sù chuyón ho l n theo chiòu h íng h nh thµnh nhiòu h n P-Ca, c c d¹ng ho¹t éng cña Fe-P, Al-P vµ gi m d¹ng cè kõt cña Fe-P vµ Al-P. KÕt qu lµ n ng lùc gi chæt l n gi m i vµ l îng l n dô tiªu t ng lªn. ViÖc vïi ph n xanh cã thó duy tr l n dô tiªu ë møc tho ng cho c y trång (trªn 10 mg/100 g Êt) trong nhiòu th ng, trong khi bãn ph n l n kho ng (d¹ng tecm«ph«t ph t) chø duy tr îc l n dô tiªu trong vµi ngµy. 6. C i thiön m«i tr êng Êt vïng rô Trång vµ vïi ph n xanh vµo Êt lµm c i thiön rêt râ m«i tr êng Êt quanh hö rô nh quan s t thêy hiöu øng c i thiön é xèp, cêu tróc Êt, chõ é nhiöt vµ Èm. V. Nh ng c y ph n xanh thých hîp Trªn åi nói cã rêt nhiòu c y trång vµ c y hoang d¹i cã thó dïng lµm c y ph n xanh c i t¹o Êt ê miòn B¾c ViÖt nam cã tíi 120 loµi cã thó sö dông, trong ã 102 loµi thuéc hä c nh b ím ch a kó c y hä Ëu n h¹t (NguyÔn Tö Siªm, Th i Phiªn, 1992). Mét sè c y îc sö dông réng r i ghi ë b ng 9. Trªn Êt dèc c y ph n xanh cã vai trß quan träng h n so víi ång b»ng v tiòm n ng ph n xanh lín vµ nhu cçu phôc håi Êt l¹i cao. Mét khèi l îng lín chêt h u c th«nh th m môc, c y ai rõng, c y hµng rµo b ng ch¾n, phô phèm thu ho¹ch cã thó dïng lµm ph n bãn trong khi ë ång b»ng chêt h u c ph i dïng Ó lµm chêt èt. 30