Nghiªn cøu vò Søc khoî sinh s n t¹i ViÖt Nam B o c o rµ so t c c nghiªn cøu giai o¹n

Transcription

1

2 B o c o rµ so t c c nghiªn cøu giai o¹n Hµ Néi 2007

3 Môc lôc Môc lôc i b ng vµ å thþ ii Tõ viõt t¾t iii Lêi tùa iv Tãm t¾t b o c o v I II III IV V VI VI Æt vên Ò môc tiªu phð ng ph p nghiªn cøu Tiªu chý lùa chän nghiªn cøu cho B o c o rµ so t ChiÕn lðîc t m c c b o c o viõt cña c c nghiªn cøu Phð ng ph p nh gi kõt qu nghiªn cøu Chñ Ò nghiªn cøu èi tðîng tham gia nghiªn cøu VÒ thiõt kõ nghiªn cøu Þa ióm nghiªn cøu ChÊt lðîng b o c o nghiªn cøu ph t hiön trong c c nghªn cøu skss Lµm mñ an toµn KÕ ho¹ch ho gia nh Ph thai NhiÔm khuèn ðêng sinh s n Søc khoî sinh s n vþ thµnh niªn V«sinh Ung thð vµ m n kinh Giíi vµ t nh dôc Chñ Ò xuyªn suèt kõt luën Phð ng ph p nghiªn cøu C c kõt qu t m ðîc H¹n chõ cña b o c o rµ so t KhuyÕn nghþ PHô LôC 1: Giíi thiöu nhãm nghiªn cøu PHô LôC 2: MÉu sµng läc PHô LôC 3: MÉu trých/ph n tých b o c o nghiªn cøu Tµi liªu tham kh o i

4 b ng vµ å thþ B ng 1. Ph n lo¹i c c nghiªn cøu theo chñ Ò vò SKSS B ng 2: èi tðîng nghiªn cøu B ng 3: é tuæi cña c c èi tðîng nghiªn cøu B ng 4: ThiÕt kõ nghiªn cøu B ng 5: KÕt qu cña c c nghiªn cøu B ng 6: Þa ióm nghiªn cøu B ng 7. ChÊt lðîng cña b o c o nghiªn cøu ii

5 Danh s ch tõ viõt t¾t BLTQ TD BÖnh l y truyòn qua ðêng t nh dôc BPTT BiÖn ph p tr nh thai CP7 Chð ng tr nh quèc gia 7 CPR Tû lö sö dông biön ph p tr nh thai CSBMTE Ch m sãc bµ mñ trî em CSSK Ch m sãc søc kháe CSSS Ch m sãc sau sinh CSTS Ch m sãc trðíc sinh DCTC Dông cô tö cung HIV/AIDS Vi rót g y suy gi m miôn dþch ICPD Héi nghþ quèc tõ vò D n sè vµ Ph t trión t¹i Cairo IMR Tû lö tö vong trî dðíi mét tuæi KHHG KÕ ho¹ch hãa gia nh KT - T - TH KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh LMAT Lµm mñ an toµn MDG Môc tiªu thiªn niªn kû MMR Tû suêt tö vong mñ NGO Tæ chøc phi chýnh phñ NK SS NhiÔm khuèn ðêng sinh s n RCT Thö nghiöm l m sµng cã èi chøng SAVY iòu tra quèc gia vò vþ thµnh niªn vµ thanh niªn SKBMTE Søc kháe bµ mñ vµ trî em SKSS Søc kháe sinh s n TFR Tæng tû suêt sinh TT - GD -TT Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng TTYT Trung t m y tõ TYT Tr¹m y tõ UBDS&KHHG ñy ban D n sè & KÕ Ho¹ch Hãa Gia nh UBDS-G -TE ñy ban D n Sè, Gia nh vµ TrÎ Em (VCPFC) UN Liªn hîp quèc VTN VÞ thµnh niªn WHO Tæ chøc Y tõ thõ giíi iii

6 Lêi tùa B o c o nµy lµ Ên phèm sè 5 trong c c b o c o vò thùc hµnh tèt nhêt vµ c c bµi häc kinh nghiöm trong lünh vùc Søc khoî sinh s n do Quü d n sè Liªn Hîp Quèc (UNFPA) xuêt b n n m B o c o nµy rµ so t c c nghiªn cøu ðîc thùc hiön trong lünh vùc søc kháe sinh s n trong giai o¹n tõ 2000 Õn 2005 nh»m x c Þnh nh ng vên Ò cßn chða ðîc nghiªn cøu còng nhð c c néi dung cçn bæ sung vµ c c chñ Ò cho c c nghiªn cøu tiõp theo. B o c o nµy cã 4 phçn chýnh. PhÇn Çu cung cêp th«ng tin vò phð ng ph p thùc hiön rµ so t, c ch thu thëp sè liöu vµ nh gi. PhÇn hai tr nh bµy vò phð ng ph p nghiªn cøu: thiõt kõ, èi tðîng tham gia, kõt qu vµ chêt lðîng b o c o. Thø ba, b o c o ða ra c c ph t hiön chýnh tõ c c nghiªn cøu vò søc kháe sinh s n. PhÇn thø tð lµ c c khuyõn nghþ vò thiõt kõ vµ chñ Ò nghiªn cøu t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Cuèi cïng, phçn phô lôc cung cêp thªm c c th«ng tin liªn quan Õn b o c o. Chóng t«i xin c m n TiÕn sü Bïi ThÞ Thu Hµ vµ nhãm nghiªn cøu thuéc trðêng ¹i Häc Y tõ c«ng céng Hµ Néi nç lùc thùc hiön b o c o nµy. Xin c m n TiÕn sü Dð ng V n ¹t vµ Th¹c sü Lª ThÞ Thanh HuyÒn (V n phßng UNFPA t¹i ViÖt Nam) iòu phèi ho¹t éng nghiªn cøu nµy. Chóng t«i còng c m n c c c quan, tæ chøc vµ c nh n ãng gãp cho sù thµnh c«ng cña nghiªn cøu nµy. Chóng t«i mong r»ng b o c o nµy sï h u Ých cho nh ng nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch, qu n lý chð ng tr nh, c n bé chuyªn m«n trong lünh vùc y tõ, c c nhµ nghiªn cøu vµ nhµ tµi trî trong viöc thiõt kõ vµ thùc hiön c c chð ng tr nh søc khoî sinh s n cã hiöu qu, nh»m ¹t ðîc c c môc tiªu Thiªn niªn kû vµ môc tiªu cña Héi nghþ Quèc tõ vò D n sè vµ Ph t trión t¹i ViÖt Nam. Ian Howie Trðëng ¹i diön UNFPA t¹i ViÖt Nam IV

7 Tãm t¾t b o c o Cã 221 nghiªn cøu ðîc rµ so t. Phð ng ph p rµ so t hö thèng cña WHO ðîc sö dông trong b o c o nµy. Nhãm nghiªn cøu còng tra cøu c c d liöu trªn c c c së d liöu iön tö nhð PopMed vµ Popline ång thêi t m kiõm trùc tiõp t¹i c c c quan vµ ban ngµnh trong lünh vùc nghiªn cøu vµ µo t¹o cã trô së ë Hµ Néi. 10 tõ khãa chýnh lµ 10 néi dung cña ChiÕn lðîc Ch m sãc Søc kháe sinh s n ðîc sö dông Ó t m kiõm c c nghiªn cøu phï hîp. B n b o c o nµy tëp trung chýnh vµo c c khýa c¹nh thuéc phð ng ph p nghiªn cøu nhð thiõt kõ, èi tðîng tham gia, c c th«ng tin c b n kh c, kõt qu vµ chêt lðîng b o c o. nh gi nµy rµ so t l¹i nhiòu nghiªn cøu trong c c lünh vùc SKSS. ChØ cã rêt Ýt c c nghiªn cøu sö dông c c phð ng ph p nghiªn cøu cã é tin cëy khoa häc cao nhð thö nghiöm ngéu nhiªn cã èi chøng, nghiªn cøu can thiöp vµ nghiªn cøu thuçn tëp. Kho ng mét nöa c c nghiªn cøu sö dông thiõt kõ nghiªn cøu c¾t ngang vµ mét phçn n m lµ sö dông nghiªn cøu Þnh týnh. Cã kho ng mét nöa c c nghiªn cøu tëp trung vµo c hai giíi, vµ rêt Ýt nghiªn cøu chän nam giíi lµ èi tðîng Ých. XÐt vò é tuæi cña èi tðîng tham gia th ¹i a sè thuéc é tuæi sinh Î. RÊt Ýt nghiªn cøu ðîc thùc hiön ë c c vïng n«ng th«n, vïng s u, vïng xa. ChÊt lðîng cña c c b o c o nghiªn cøu nh n chung cßn h¹n chõ. Kho ng mét nöa sè b o c o kh«ng cã Þnh nghüa râ rµng vò chñ Ò nghiªn cøu vµ chø kho ng mét phçn ba nghiªn cøu sö dông phð ng ph p chän méu ngéu nhiªn. Kho ng mét phçn ba c c b o c o cã Ò cëp Õn c c khýa c¹nh ¹o øc trong nghiªn cøu cña m nh vµ hai phçn ba nghiªn cøu nªu thêi ióm nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh. a phçn c c nghiªn cøu sö dông c c kü thuët thèng kª th«ng thðêng. ChØ rêt Ýt c c ph n tých a biõn ðîc thùc hiön. B o c o rµ so t còng th o luën c c kõt qu liªn quan Õn c c lünh vùc søc kháe sinh s n nhð Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng (TT-GD-TT), KHHG, LMAT, Ph thai, Søc kháe sinh s n vþ thµnh niªn, V«sinh, Ung thð sinh dôc, Giíi vµ T nh dôc. B o c o còng ða ra c c khuyõn nghþ kh c nhau liªn quan Õn c c phð ng ph p nghiªn cøu vµ chñ Ò cçn quan t m trong lünh vùc SKSS. V

8 I. ÆT VÊN Ò Sau héi nghþ quèc tõ vò D n sè Ph t trión t¹i Cairo (ICPD) n m 1994, ViÖt Nam cã nh ng nç lùc to lín trong viöc thùc hiön c c môc tiªu chýnh cña Chð ng Tr nh Hµnh éng Cairo. Cuèi n m 2000, ChÝnh phñ ViÖt Nam phª duyöt ChiÕn lðîc Quèc gia vò D n sè vµ ChiÕn lðîc Quèc gia vò Ch m sãc Søc kháe Sinh s n cho giai o¹n Hai chiõn lðîc nµy cã quan hö rêt kh ng khýt víi nhiòu môc tiªu trong chð ng tr nh hµnh éng cña ICPD. LÇn Çu tiªn, ViÖt Nam x y dùng vµ trión khai ChuÈn vµ Hðíng DÉn Quèc Gia vò DÞch Vô Søc Kháe Sinh S n (SKSS). ViÖc ban hµnh KÕ Ho¹ch Hµnh éng Quèc Gia vò Lµm MÑ An Toµn (LMAT) vµ ChiÕn lðîc Nu«i con b»ng S a mñ còng nh»m hðíng Õn gi m tö vong, tµn tët vµ suy dinh dðìng cho c c bµ mñ vµ trî em. Theo iòu tra Nh n khèu häc n m 2005, tuæi thä cña ngðêi d n tiõp tôc t ng lªn, ¹t 71,5 tuæi cho nam giíi vµ 73,5 cho n giíi, vµ tæng tû suêt sinh gi m xuèng cßn 2,11 (UNFPA, 2005). C c cæp vî chång tiõp cën nhiòu h n víi c c chð ng tr nh SKSS, c c biön ph p tr nh thai (BPTT) vµ c c th«ng tin Ó lùa chän sè con vµ kho ng c ch sinh. Tû lö sö dông c c BPTT (CPR) lµ 79%, trong ã 57% lµ c c BPTT hiön ¹i. Nh ng thµnh tých nµy chøng tá nh ng bðíc tiõn dµi cña ViÖt Nam v ã lµ nh ng vên Ò c b n vµ tån t¹i l u êi cña loµi ngðêi: sinh, chõt vµ lëp gia nh. Tuy nhiªn, viöc t ng nhanh d n sè vén lµ mét th ch thøc cho Êt nðíc. Tû lö sinh gi m vµ tuæi thä t ng lµ nh ng vên Ò lín ë rêt nhiòu quèc gia. Cho dï ph t trión ë møc é cao hay thêp, c c nðíc vén ph i ð ng Çu víi c c vên Ò lín cña ngðêi giµ, nhð ch m sãc søc kháe, lð ng hðu vµ c c h nh thøc hç trî Ó m b o sù c«ng b»ng x héi cho ngðêi cao tuæi. Tû lö hiön m¾c c c nhiôm khuèn ðêng sinh s n (NK SS) vµ c c bönh l y truyòn qua ðêng t nh dôc (BLTQ TD) ang ë møc cao b o éng. HIV/AIDS tiõp tôc lµ mèi quan t m lín cña ChÝnh phñ. Tû lö m¾c HIV cña nam vµ n lµ 0,7% vµ 0,3%. Tû lö m¾c HIV Æc biöt cao trong nhãm d n cð cã nguy c cao. Nh ng ngðêi nghiön chýnh ma tóy ang chiõm tû träng cao trong nhãm nam giíi m¾c bönh. Thanh niªn ngµy cµng cã nhiòu nguy c ph i nhiôm víi bönh h n. Cho Õn nay ViÖt Nam vén chða ¹t ðîc tiõp cën toµn diön c c dþch vô SKSS vµ KHHG thiõt yõu cho ngðêi d n ðîc coi lµ gi i ph p cçn thiõt Ó ViÖt Nam ¹t ðîc Môc tiªu thiªn niªn kû (MDG) vµ t ng cðêng vþ thõ cho phô n. HiÖn t¹i cßn qu nhiòu phô n vµ trî em g i kh«ng ðîc tiõp cën víi dþch vô nµy, dén Õn viöc cã thai vµ sinh con ngoµi ý muèn, nh hðëng Õn søc kháe bµ mñ vµ trî em (SKBMTE), t ng sè trî em g i bá häc vµ ãi nghìo ngµy cµng t ng. Sù ph n biöt vµ b¹o lùc víi n giíi còng lµ vßng xo y dén Õn ãi nghìo vµ søc kháe kðm. Chð ng tr nh Quèc Gia 7 (CP7) cña UNFPA ( ) Chð ng tr nh Quèc Gia 7 (CP7) cña UNFPA ( ) ãng gãp vµo viöc thùc hiön môc tiªu cña chiõn lðîc toµn diön cña chýnh phñ nh»m xãa ãi gi m nghìo vµ t ng trðëng 1

9 x héi, ChiÕn lðîc SKSS vµ ChiÕn lðîc Quèc gia D n sè ( ). Môc Ých cña CP7 lµ gãp phçn t ng cðêng chêt lðîng cuéc sèng cho mäi ngðêi d n ViÖt Nam, tëp trung chñ yõu vµo (i) ngðêi chða cã gia nh, (ii) céng ång d n téc thióu sè ë vïng khã kh n, (iii) nh ng ngðêi di cð, (iv) bµ mñ vµ trî s sinh vµ (v) ða c c chýnh s ch vµo trión khai thùc hiön tíi tuyõn thêp nhêt (tuyõn x ). Trong c c can thiöp cña CP7, cã hç trî cho c c nghiªn cøu ðu tiªn vò lünh vùc SKSS vµ D n sè Ph t trión Ó cung cêp th«ng tin c b n phôc vô cho nh ng can thiöp s u h n. Ó Þnh hðíng cho c c nghiªn cøu vµ Ó x c Þnh c c néi dung cçn tëp trung, iòu quan träng lµ ph i xem l¹i vµ nh gi l¹i nh ng nghiªn cøu trðíc y vò SKSS vµ D n sè Ph t trión ðîc tiõn hµnh tõ Ó biõt ðîc nh ng thiõu hôt vò néi dung, phð ng ph p, chñ Ò vµ ða ra khuyõn nghþ vò nh ng vên Ò cçn ph i bæ sung cho chð ng tr nh tiõp theo. II. môc tiªu B o c o rµ so t nµy tëp trung vµo nh ng môc tiªu sau y: 1. Thu thëp vµ rµ so t c c b o c o nghiªn cøu vò SKSS trong nh ng n m tõ (gåm c c c b o c o xuêt b n vµ chða xuêt b n) do c c viön nghiªn cøu, c quan chýnh phñ, Liªn Hîp Quèc (UN) vµ c c tæ chøc phi chýnh phñ (NGO) thùc hiön. 2. Ph n tých thiõt kõ nghiªn cøu, c ch xö lý sè liöu vµ c c kõt qu t m ðîc cña nh ng nghiªn cøu nµy Ó chø ra ðîc ióm m¹nh vµ ióm yõu còng nhð nh ng thiõu hôt cçn bæ sung cho c c nghiªn cøu tiõp theo trong lünh vùc SKSS. 3. Dùa trªn nhu cçu cña viöc thùc hiön cã hiöu qu c c chiõn lðîc D n sè vµ SKSS ë ViÖt Nam giai o¹n , ða ra c c khuyõn nghþ vò c c chñ Ò nghiªn cøu vò SKSS còng nhð c c vên Ò kh c Ó t ng cðêng n ng lùc nghiªn cøu cho c c c së III. PH NG PH P NGHI N CøU Nghiªn cøu sö dông phð ng ph p rµ so t hö thèng (Systematic Review) cña Tæ chøc Y TÕ ThÕ Giíi (WHO) Tiªu chý lùa chän nghiªn cøu cho B o c o rµ so t TÊt c c c nghiªn cøu cã b o c o Çy ñ kìm theo b»ng tiõng Anh hoæc tiõng ViÖt, xuêt b n hay ðîc viõt tõ n m 2000 cho Õn hõt 2005 vò SKSS ë ViÖt Nam Òu ðîc rµ so t. Dðíi y lµ c c tiªu chý lùa chän c c b o c o Ó rµ so t. C c tiªu chý lo¹i trõ: - Nghiªn cøu kh«ng cã d liöu. - Nghiªn cøu liªn quan Õn viöc thu thëp sè liöu trðíc n m NÕu sè liöu kðo 2

10 dµi qua n m 2000 vµ nõu cã thó ph n t ch sè liöu thu thëp theo c c n m/giai o¹n riªng rï, chø c c b o c o cã sè liöu ðîc thu thëp tõ n m 2000 trë i míi ðîc sö dông. C c tiªu chý lùa chän: Nh ng tiªu chý sau ðîc sö dông Ó lùa chän c c nghiªn cøu cho b o c o nµy: - ThiÕt kõ nghiªn cøu: kh«ng cã giíi h¹n vò thiõt kõ nghiªn cøu. - KÕt qu cña nghiªn cøu: kh«ng cã h¹n chõ nµo vò c c kõt qu nghiªn cøu vò SKSS. VÝ dô nhð tû lö míi m¾c, tû lö hiön m¾c, tö vong, tµn tët, kiõn thøc - th i é - thùc hµnh (KT - T - TH), Òu ðîc ða vµo b o c o rµ so t ChiÕn lðîc t m c c b o c o viõt cña c c nghiªn cøu B o c o rµ so t nµy bao gåm c c nghiªn cøu xuêt b n b»ng tiõng ViÖt hay tiõng Anh còng nhð c c nghiªn cøu xuêt b n hoæc chða xuêt b n tõ n m 2000 trë i. 10 tõ khãa cña néi dung ChiÕn Lðîc Quèc gia vò ch m sãc SKSS cña ViÖt Nam ðîc sö dông Ó t m c c b o c o trªn c së d liöu iön tö. T m kiõm d liöu iön tö C c b o c o ðîc t m kiõm qua C së d liöu iön tö PopMed. ViÖc t m kiõm ðîc thùc hiön th«ng qua c c tõ khãa liªn quan Õn c c chñ Ò sau: - SKSS/ Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng (TT - GD - TT) - LMAT/Ch m sãc trðíc vµ sau sinh/sinh Î an toµn/chõt mñ/mang thai - KHHG /BPTT/Bao cao su/dông Cô Tö Cung (DCTC)/Thuèc uèng tr nh thai - Ph thai - BLTQ TD/HIV/AIDS (trong ã, HIV/AIDS kh«ng ph i chñ Ò ðu tiªn) - V«sinh/ Ung thð sinh dôc/m n kinh/skss ngðêi giµ - VÞ thµnh niªn (VTN)/SKSS VTN - T nh dôc/gi o dôc giíi týnh/b nh ¼ng giíi T m kiõm d liöu xuêt b n/c«ng bè TÊt c c c Ên phèm do c c viön hay c quan nghiªn cøu vµ µo t¹o cã trô së ë Hµ Néi xuêt b n Òu ðîc t m kiõm. Danh s ch c c tµi liöu tham kh o tõ c c bµi b o còng ðîc rµ so t theo c c tiªu chý Æt ra. Liªn hö c nh n Quan hö c nh n víi c c n vþ nhð Vô SKSS, Bé Y tõ vµ V n phßng UNFPA ðîc sö dông Ó t m tµi liöu cçn thiõt. Nhãm t c gi còng liªn hö c c tæ chøc phi chýnh phñ (NGO) vµ c c c quan cã tiõng kh c trong lünh vùc nµy. C c nghiªn cøu viªn còng tham kh o ý kiõn cña c c c n bé cã kinh nghiöm thuéc lünh vùc nµy vµ tham kh o nh ng nguån d liöu cã s½n kh c. 3

11 3.3. Phð ng ph p nh gi BiÓu méu sµng läc d liöu Nhãm nghiªn cøu ph t trión mét bióu méu sµng läc Ó rµ so t tõng b o c o nghiªn cøu (xem Phô lôc 1). MÉu nµy sï gióp thu thëp th«ng tin xem b o c o ã cã ¹t tiªu chuèn Æt ra hay kh«ng vµ lý do kh«ng ¹t. Víi c c b o c o cã hai hoæc nhiòu h n c c tiªu chý kh«ng ¹t, th sï chø cã mét lý do chýnh ðîc ghi nhën l¹i nhð lý do lo¹i trõ b o c o ã ra khái rµ so t nµy. D liöu cña c c nghiªn cøu ¹t yªu cçu rµ so t ðîc iòn theo mét méu ph n tých d liöu (xem Phô lôc 2). MÉu nµy bao gåm 3 m«un chýnh. C c m«un ðîc thiõt kõ Ó thu thëp th«ng tin tõ (i) c c Æc ióm chung cña nghiªn cøu nhð thiõt kõ nghiªn cøu, cì méu, Þa ióm,... (ii) kõt qu t m ðîc cña nghiªn cøu: Tû lö míi m¾c/hiön m¾c vµ t nh tr¹ng bönh tët/tö vong cña bµ mñ hay c c yõu tè liªn quan (iii) nh gi chêt lðîng cña c c b o c o nghiªn cøu vò chñ Ò SKSS. Qu n lý sè liöu vµ trých dén tµi liöu PhÇn mòm qu n lý tµi liöu tham kh o EndNote ðîc sö dông Ó lðu tr c c th«ng tin trých dén tõ c c nghiªn cøu vµ xö lý d liöu trïng nhau. Tµi liöu tõ c c nguån d liöu iön tö còng ðîc t i trùc tiõp vò EndNote. C c d liöu trïng nhau (mét nghiªn cøu nhðng l¹i xuêt hiön Õn hai lçn) ðîc ph t hiön vµ lo¹i bá. Mçi mét nghiªn cøu ðîc b o c o ë y Òu m b o chø týnh mét lçn duy nhêt víi mét m sè cô thó. TÊt c c c nghiªn cøu t m tõ c c c së d liöu iön tö Òu ðîc nh gi theo bióu méu sµng läc (xem Phô lôc 1) dùa vµo tªn nghiªn cøu vµ tãm t¾t nghiªn cøu (nõu cã nh ng th«ng tin nµy). Nh ng b o c o kh«ng liªn quan Òu ðîc lo¹i bá. B o c o nghiªn cøu chi tiõt ðîc rµ so t qua méu sµng läc. Nh ng nghiªn cøu nõu bþ lo¹i bá ë giai o¹n nµy Òu ðîc liöt kª víi lý do lo¹i trõ. D liöu cña c c nghiªn cøu ¹t yªu cçu ðîc nhëp vµo phçn mòm EndNote (xem Phô Lôc 2). C c d liöu tæng hîp ðîc ph n tých theo phð ng ph p xö lý thèng kª th«ng thðêng cña Excel. Tiªu chý nh gi Nhãm nghiªn cøu rµ so t c c nghiªn cøu ¹t yªu cçu theo é m¹nh b»ng chøng (strength of evidence) cña thiõt kõ nghiªn cøu còng nhð Çu ra cña nã. Dùa trªn c c hðíng dén vò chêt lðîng cña c c nghiªn cøu khoa häc vµ é tin cëy trong y häc vµ y tõ c«ng céng, nhãm nghiªn cøu ða ra s å thiõt kõ nghiªn cøu theo é m¹nh b»ng chøng (tõ møc cao nhêt Õn thêp nhêt) nhð sau: (1) Thö nghiöm l m sµng cã èi chøng (Randomized Control Trial - RCTs): Lo¹i nghiªn cøu mµ trong ã èi tðîng can thiöp ðîc ph n bè ngéu nhiªn vµ cã so s nh gi a c c nhãm kh c nhau trong nghiªn cøu, bao gåm o lðêng kõt qu Çu ra trðíc vµ sau khi thùc hiön can thiöp. 4

12 (2)Gi thùc nghiöm cã èi chøng: Nghiªn cøu gi thùc nghiöm o lðêng trðíc vµ sau can thiöp Ó so s nh kõt qu hai hoæc nhiòu nhãm. Can thiöp cã èi chøng cã thó lµ c c can thiöp th«ng thðêng hiön t¹i hoæc can thiöp míi trong tð ng lai. C c nghiªn cøu bönh chøng, c c nhãm ðîc ph n chia theo kõt qu Çu ra, vµ nh gi theo nguy c ph i nhiôm trðíc can thiöp, còng cã thó ðîc xõp vµo nhãm nghiªn cøu gi thùc nghiöm ( Æc biöt lµ, nõu nh gi c c yõu tè liªn quan cña mét can thiöp ðîc thiõt kõ an xen nhiòu kióu nghiªn cøu, nghüa lµ, tiõn cøu, c ch nghiªn cøu kh c,...). (3)Can thiöp kh«ng cã nhãm èi chøng: C c nghiªn cøu kh«ng lùa chän ngéu nhiªn dï cã o lðêng trðíc vµ sau can thiöp, nhðng kh«ng cã nhãm èi chøng can thiöp (nghiªn cøu thuçn tëp n lî). (4)Nghiªn cøu c¾t ngang: nghiªn cøu dùa trªn c c iòu tra c¾t ngang tiõn hµnh t¹i mét thêi ióm kh«ng cã nhãm èi chøng. IV. KÕT QU NGHI N CøU 4.1. Chñ Ò nghiªn cøu 221 nghiªn cøu ðîc rµ so t trong b o c o nµy. Ph n lo¹i theo chñ Ò nghiªn cøu ðîc tr nh bµy trong B ng 1. Chñ Ò nghiªn cøu ðîc quan t m nhiòu nhêt lµ LMAT 26,87%; tiõp theo lµ KHHG (18,2%) vµ chñ Ò vò Giíi & T nh Dôc (13,6%), NK SS/BLTQ TD (10,5%). C c nghiªn cøu vò Ph thai vµ VTN ðîc nghiªn cøu Ýt h n (kho ng 10%). ThÊp nhêt lµ c c nghiªn cøu vò m n kinh, v«sinh, ung thð sinh dôc vµ TT - GD - TT. Sù ph n chia nµy ph n nh sù quan t m cña ngðêi lµm nghiªn cøu vµ ngðêi thùc hiön qu n lý chð ng tr nh. Chð ng tr nh LMAT vµ B ng 1. Ph n lo¹i c c nghiªn cøu theo chñ Ò vò SKSS Chñ Ò N¹o ph thai VTN Giíi & T nh dôc TT - GD - TT M n kinh V«sinh vµ ung thð sinh dôc LMAT NK SS/BLTQ TD KHHG KHHG ðîc ðu tiªn hµng Çu, nªn cã rêt nhiòu c c nghiªn cøu trong lünh vùc nµy. C c chñ Ò kh c nhð m n kinh, v«sinh vµ ung thð sinh dôc chø míi trong thêi gian gçn y ðîc xuêt hiön trong danh môc nghiªn cøu vµ ngay trong chiõn lðîc Quèc gia vò ch m sãc Søc kháe sinh s n vén chða cã c c môc tiªu cô thó ðîc thó hiön. Trong khi ã, ung thð sinh dôc (ung thð vó vµ ung thð cæ tö cung) lµ mét trong nh ng nguyªn nh n hµng Çu dén Õn tö vong cña phô n, do vëy vên Ò nµy cçn ðîc quan t m nhiòu h n n a trong tð ng lai. Tæng Sè nghiªn cøu (%) 20 (9,1) 21 (9,5) 30 (13,6) 4 (1,8) 15 (6,8) 13 (5,9) 61 (27,8) 23 (10,5) 40 (18,2) 221 (100,00) 5

13 4.2. èi tðîng tham gia nghiªn cøu H n mét nöa c c nghiªn cøu cã èi tðîng nghiªn cøu gåm c nam vµ n, kho ng mét phçn ba cã èi tðîng Ých chø lµ n giíi vµ rêt Ýt nghiªn cøu chø chän èi tðîng Ých lµ nam giíi (B ng 2). Trong qu khø, mèi quan t m chñ yõu cña SKSS lµ SKBMTE nghüa lµ n giíi. Sau ICPD, èi tðîng nghiªn cøu ðîc më réng h n, gåm c nam vµ n. Xu hðíng nµy thó hiön ph¹m vi èi tðîng nghiªn cøu ðîc më réng. Mét iòu cçn lðu ý lµ, c c nghiªn cøu cã èi tðîng Ých lµ nam giíi rêt Ýt (2,6%), vµ chø khu tró vµo vên Ò nh¹y c m nhð ång týnh nam, t nh dôc hay v«sinh. Tuy nhiªn, sù tham gia cña nam giíi trong SKSS lµ mét trong nh ng chiõn lðîc quan träng cña ICPD, nªn cçn ph i cã nhiòu nghiªn cøu h n n a t m hióu vai trß cña nam giíi trong SKSS. C c nghiªn cøu bao phñ réng èi tðîng nghiªn cøu, tõ VTN cho Õn c ngðêi cao tuæi (B ng 3). Nhðng èi tðîng nghiªn cøu chýnh (42,7%) thuéc é tuæi sinh s n, sau ã lµ é tuæi m n kinh/ngðêi giµ (15,4%), vµ VTN (11,5%). ViÖc ph n chia theo chñ Ò vµ løa tuæi ph n nh mét c ch trung thùc c c ðu tiªn cña SKSS. Tuy nhiªn, nhãm d n cð cao tuæi ë ViÖt Nam sï t ng cao trong thêi gian tíi, nªn cçn thªm c c nghiªn cøu tëp trung vµo nhãm tuæi m n kinh/ngðêi cao tuæi VÒ thiõt kõ nghiªn cøu ThiÕt kõ nghiªn cøu ðîc tæng kõt nhð trong B ng 4. NhiÒu thiõt kõ kh c nhau ðîc p dông cho c c nghiªn cøu trong giai o¹n XÊp xø mét nöa c c nghiªn cøu (42,7%) sö dông thiõt kõ nghiªn cøu m«t c¾t ngang, sau ã lµ nghiªn cøu Þnh týnh (18,5%); råi Õn c c nghiªn cøu nh gi (kho ng 15,9%). C c thiõt kõ kh c lµ thö nghiöm l m sµng, can thiöp, thuçn tëp hay nghiªn cøu däc ðîc sö dông Ýt h n (chiõm tû lö lµ 8,8%; 2,7%; 1,8% vµ 1,3%). èi tðîng Ých Nam N C hai giíi Kh«ng biõt B ng 2: èi tðîng nghiªn cøu Tæng (N= 221) PhÇn tr m 2,6% 38,3% 50,7% 8,4% 100% B ng 3: é tuæi cña c c èi tðîng nghiªn cøu é tuæi PhÇn tr m VTN Tuæi sinh s n Tuæi m n kinh/ngðêi giµ Kh c Kh«ng biõt Tæng (N=221) B ng 4: ThiÕt kõ nghiªn cøu Lo¹i thiõt kõ Thö nghiöm l m sµng Can thiöp ThuÇn tëp Nghiªn cøu däc Nghiªn cøu c¾t ngang nh gi nhanh Nghiªn cøu nh Gi Nghiªn cøu gi i thých Ph n tých sè liöu thø cêp Þnh týnh Tæng (N=221) 11,5% 42,7% 15,4% 19,8% 2,2% 100% 8,8% 2,7% 1,8% 1,3% 42,7% 0,9% 15,9 % 1,7% 5,7% 18,5% 100% Ph n lo¹i theo é m¹nh b»ng chøng cña nghiªn cøu (tõ cao Õn thêp), c c nghiªn cøu cã é m¹nh cao nhð thö nghiöm l m sµng (RCT)/can thiöp/thuçn tëp/nghiªn cøu däc chiõm tû lö rêt khiªm tèn (Ýt h n 15% tæng sè c c nghiªn cøu). 6

14 KÕt qu t m ðîc vò chñ Ò SKSS vµ c c yõu tè liªn quan nhð ph thai trong y tõ hay ung thð sinh dôc, Òu cã é tin cëy h n rêt nhiòu nõu sö dông c c thiõt kõ nghiªn cøu nhð thö nghiöm l m sµng vµ nghiªn cøu däc. Dï c c thiõt kõ nhð vëy khã thùc hiön trong thùc tõ nhðng kh«ng cã nghüa lµ kh«ng thö sö dông. Ó cung cêp c c th«ng tin dùa trªn b»ng chøng cho c c nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch, c c nghiªn cøu nµy nªn ðîc thùc hiön nhiòu h n trong tð ng lai víi sù Çu tð thých ng vò nguån lùc vµ thêi gian. a phçn c c nghiªn cøu Òu t m mèi liªn quan gi a c c yõu tè víi vên Ò nghiªn cøu (63,9%); cã 20,3% c c nghiªn cøu chø n thuçn m«t tû lö hiön m¾c/míi m¾c cña B ng 6: Þa ióm nghiªn cøu bönh; vµ 13,7% nghiªn cøu vò KT - T - Þa ióm PhÇn tr m Thµnh thþ 17,2% TH, Ýt nhêt lµ c c nghiªn cøu vò t nh tr¹ng N«ng th«n 26,9% tö vong/bönh tët (1,8%) (B ng 5). Sù ph n C hai 42,3% chia nµy lµ tð ng èi thó vþ. ChØ cã mét sè Ýt c c nghiªn cøu sö dông tiõp cën dþch tô häc Ó x c Þnh c c tû lö hiön m¾c/míi Kh«ng biõt Tæng (N= 221) 13,6% 100% m¾c hoæc t nh tr¹ng bönh tët vµ tö vong. C c nhµ nghiªn cøu cè g¾ng t m hióu c c yõu tè liªn quan hoæc KT - T - TH cña èi tðîng nghiªn cøu. Ó cã thó x y dùng chiõn lðîc can thiöp gi i quyõt mét vên Ò søc kháe, c c nghiªn cøu thðêng sö dông tiõp cën dþch tô häc. Ó x c Þnh tû lö hiön m¾c/míi m¾c cña t nh tr¹ng søc kháe, sau khi x c Þnh ðîc tû lö, bðíc tiõp theo lµ nghiªn cøu KT - T - TH hoæc yõu tè cã liªn quan. NhiÒu c c vên Ò SKSS ðîc x c Þnh víi tû lö m¾c rêt râ rµng nhð vò tû lö sö dông BPTT hoæc CSSKBMTE, vµ x c Þnh ðîc KT - T - TH hoæc c c yõu tè liªn quan. Tuy nhiªn víi nh ng chñ Ò míi nhð b¹o lùc giíi hoæc v«sinh, ung thð sinh dôc hoæc m n kinh, viöc x c Þnh c c tû lö m¾c lµ rêt quan träng Þa ióm nghiªn cøu Nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh ë c hai khu vùc n«ng th«n vµ thµnh thþ chiõm nhiòu nhêt (42,3%), tiõp theo lµ nghiªn cøu ë n«ng th«n (26,9%) vµ thµnh thþ (17,2%) (B ng 6). Sù ph n chia nµy cho thêy c c nhµ nghiªn cøu quan t m Õn c khu vùc thµnh thþ vµ n«ng th«n. Tuy nhiªn, c c vên Ò SKSS ðîc quan t m h n ë khu vùc thµnh thþ so víi n«ng th«n vµ vïng s u, xa. iòu nµy cho ta thêy cçn thªm n a c c nghiªn cøu ë khu vùc n«ng th«n vµ c c vïng s u, xa ChÊt lðîng b o c o nghiªn cøu B ng 5: KÕt qu cña c c nghiªn cøu KÕt qu Tû lö hiön m¾c/míi m¾c Tö vong/bönh tët KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh YÕu tè liªn quan Tæng (N= 221) PhÇn tr m 20,3% 1,8% 13,7% 63,9% 100% ChÊt lðîng cña b o c o nghiªn cøu ðîc nh gi trªn theo c c tiªu chý nhð Þnh nghüa râ rµng vò chñ Ò nghiªn cøu, phð ng ph p chän méu, thêi gian thu thëp sè liöu, phð ng ph p ph n tých sè liöu vµ ¹o øc trong nghiªn cøu (B ng 7). 7

15 B ng 7. ChÊt lðîng cña b o c o nghiªn cøu Néi dung nh gi (N=221) PhÇn tr m Cã Þnh nghüa râ rµng vò chñ Ò nghiªn cøu: Phð ng ph p chän méu - Chän ngéu nhiªn - Chän thuën tiön - Kh c - Kh«ng biõt ChÊp nhën vò ¹o øc nghiªn cøu Thêi ióm nghiªn cøu Phð ng ph p ph n tých - TÇn sè - Ph n tých hai biõn - Ph n tých a biõn - Þnh týnh 57,3% 36,6% 33,0% 21,6% 8,8% 30,4% 77,5% 32,2% 33,9% 16,3% 17,6% H n mét nöa c c nghiªn cøu (57%) ða ra Þnh nghüa râ rµng vò chñ Ò vµ c c iòu kiön thùc tõ khi tiõn hµnh nghiªn cøu (B ng 7). VÝ dô, èi víi mét nghiªn cøu thö nghiöm thuèc ph thai, nhµ nghiªn cøu cçn ph i gi i thých rêt râ rµng Þnh nghüa vò thuèc ph thai: c c tiªu chý lùa chän vµ lo¹i trõ èi tðîng nghiªn cøu. Tuy nhiªn kho ng mét nöa c c nghiªn cøu chða tr nh bµy Çy ñ vò vên Ò nµy vµ g y khã kh n cho ngðêi äc khi ða ra nh gi vò viöc chän èi tðîng trong nghiªn cøu ã lµ óng hay sai. Do vëy trong tð ng lai, cçn ph i n ng cao h n chêt lðîng Ò cð ng nghiªn cøu còng nhð b o c o viõt. Kho ng mét phçn ba c c nghiªn cøu sö dông phð ng ph p chän méu ngéu nhiªn, mét phçn ba lµ chän méu thuën tiön/cã chñ Ých, mét phçn n m lµ sö dông phð ng ph p kh c. ChØ cã Ýt nghiªn cøu kh«ng tr nh bµy phð ng ph p chän méu. Chän méu ngéu nhiªn lµm t ng é tin cëy khi phiªn gi i kõt qu nghiªn cøu, tuy nhiªn trong thùc tõ, phð ng ph p nµy tð ng èi khã p dông. C c nhµ nghiªn cøu nªn thën träng h n n a khi phiªn gi i vµ kh i qu t kõt qu nghiªn cøu cña m nh khi phð ng ph p chän méu kh«ng ph i lµ ngéu nhiªn do méu ã kh«ng cã týnh ¹i diön cho quçn thó nghiªn cøu. ChØ kho ng ba phçn tð (77,5%) c c b o c o nghiªn cøu Ò cëp Õn thêi gian tiõn hµnh nghiªn cøu. iòu nµy chø ra thêi ióm tiõn hµnh nghiªn cøu cçn ph i ðîc tr nh bµy râ rµng vµ cô thó ë c c b o c o trong tð ng lai. Cã Õn 1/3 c c nghiªn cøu sö dông phð ng ph p thèng kª th«ng thðêng (týnh tçn sè), 1/3 sö dông ph n tých hai biõn vµ Ýt h n 1/5 sè nghiªn cøu (16,3%) p dông ph n tých thèng kª a biõn. C c nghiªn cøu c¾t ngang, trong hçu hõt c c trðêng hîp, kh«ng cho phðp ta nh gi vò mèi quan hö nh n - qu, nhðng nã cã thó cung cêp cho ta mét sè gi thuyõt vò c c mèi quan hö nõu sö dông phð ng ph p ph n tých thèng kª phï hîp ( a biõn). TÝnh to n tçn sè hoæc ph n tých hai biõn lµ chða ñ Ó chø ra nh ng mèi quan hö gi a c c biõn. iòu nµy nãi lªn r»ng c c kü n ng ph n tých thèng kª nªn ðîc t ng cðêng h n n a trong tð ng lai. Kh nhiòu c c nghiªn cøu sö dông phð ng ph p nghiªn cøu Þnh týnh trong thu thëp sè liöu vµ ph n tých sè liöu. Tuy nhiªn, a phçn c c nghiªn cøu kõt hîp c hai phð ng ph p Þnh lðîng vµ Þnh týnh. ChØ cã rêt Ýt c c nghiªn cøu sö dông n thuçn phð ng ph p Þnh 8

16 týnh. Sè liöu Þnh týnh cho phðp nhµ nghiªn cøu hióu s u mét vên Ò, Æc biöt víi nh ng chñ Ò nh¹y c m nhð quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n, n¹o ph thai hay t nh dôc vµ giíi. V thõ phð ng ph p Þnh týnh cçn ph i ðîc t ng cðêng h n n a trong tð ng lai. ChØ kho ng 1/3 c c nghiªn cøu cã Ò cëp Õn khýa c¹nh ¹o øc trong nghiªn cøu. ¹o øc trong nghiªn cøu lµ mét kh i niöm tð ng èi míi mî èi víi nhiòu nghiªn cøu viªn cña ViÖt Nam, v thõ nhiòu nghiªn cøu kh«ng Ò cëp Õn vên Ò nµy. Do vëy cçn ph i quan t m Õn khýa c¹nh nµy, Æc biöt èi víi c c nghiªn cøu mang týnh nh¹y c m nhð ph thai, t nh dôc vµ giíi. TÝnh bý mët vµ riªng tð cña èi tðîng nghiªn cøu cçn ph i ðîc b o vö. V. PH T HIÖN TRONG C C NGHI N CøU SKSS 5.1. Lµm mñ an toµn (LMAT) Mçi n m, trªn thõ giíi cã kho ng ca tö vong mñ liªn quan Õn thai nghðn vµ sinh Î, mµ phçn lín trong sè nµy x y ra ë c c nðíc ang ph t trión. Hµng triöu phô n (hoæc h n) ph i chþu c c nh hðëng søc kháe hay bþ tµn tët. S ng kiõn toµn cçu vò LMAT ðîc tr nh bµy t¹i héi nghþ n m 1987 t¹i Nairobi, Kenya. Môc tiªu chð ng tr nh lµ hðíng sù quan t m cña thõ giíi Õn hµng ngµn c c ca tö vong vµ hµng triöu c c ca bönh næng hµnh h¹ phô n hµng n m. Nh»m tiõn Õn thùc hiön c c môc Tiªu Thiªn Niªn kû Ó c i thiön søc khoî bµ mñ, S ng kiõn toµn cçu vò lµm mñ an toµn ða ra nh ng c ch tiõp cën ðîc chän läc ðîc chøng minh lµ tèt, hiöu qu, s ng t¹o nh»m c i thiön søc khoî bµ mñ. Nh»m hðíng Õn viöc thùc hiön c c môc tiªu cña Chð ng tr nh hµnh éng cña Héi nghþ quèc tõ vò D n sè vµ Ph t trión tæ chøc ë Cair«n m 1994, vµo ngµy 28 th ng 11 n m 2000, Thñ Tðíng ViÖt Nam ký quyõt Þnh sè 136/2000/Q -TTg ban hµnh ChiÕn lðîc Quèc gia vò Ch m sãc Søc khoî sinh s n cho giai o¹n LMAT lµ mét trong nh ng néi dung quan träng nhêt cña ChiÕn Lðîc Quèc gia vò ch m sãc SKSS. NhiÒu thµnh tùu trong lünh vùc nµy ðîc ghi nhën. Sù ra êi cña KÕ ho¹ch Quèc Gia vò LMAT lµ mét bðíc ngoæt quan träng Ó thùc hiön thµnh c«ng ChiÕn lðîc Quèc gia vò Ch m sãc Søc khoî sinh s n cho giai o¹n , Æt nòn t ng Ó ¹t ðîc c c môc tiªu thiªn niªn kû. ChiÕn lðîc Quèc gia vò Ch m sãc SKSS hðíng tíi 4 môc tiªu chýnh Õn n m 2010 lµ: - Gi m tû lö chõt mñ xuèng 50% (tõ 165 xuèng 70/ trî Î sèng) - Gi m tû lö chõt chu sinh xuèng 20% (tõ 22,2 xuèng 18,8 ) - Gi m tû lö tö vong trî dðíi 1 tuæi (IMR) tõ 36,7 xuèng 25 - Gi m tû lö trî Î nhñ c n (TNC) xuèng 25% (tõ 8% xuèng 6%) LMAT nghüa lµ m b o r»ng têt c phô n nhën ðîc ch m sãc cçn thiõt Ó kháe m¹nh 9

17 vµ an toµn trong toµn bé giai o¹n tõ khi mang thai Õn khi sinh con (nguån: Chð ng tr nh LMAT bao gåm nhiòu cêu phçn kh c nhau nhð: Ch m sãc trðíc sinh (CSTS), ch m sãc khi sinh, ch m sãc s sinh, ch m sãc sau sinh (CSSS), ph thai an toµn, phßng vµ kióm so t NK SS, BLTQ TD, phßng l y truyòn HIV tõ mñ sang con vµ tiõn hµnh KHHG sau khi sinh [1]. N ng cao søc kháe c thó lµ mét trong nh ng c ch tiõp cën chýnh theo ChiÕn Lðîc Quèc Gia vò SKSS. C ch tiõp cën nµy còng phï hîp víi môc tiªu cña ChÝnh Phñ trong viöc ¹t c c môc tiªu MDG. C ch tiõp cën cña LMAT ë ViÖt Nam, theo c c cêu phçn cña m nh, tëp trung vµo gi m tû lö tö vong mñ vµ tö vong s sinh. Trong phçn nµy b o c o sï tr nh bµy vò tö vong mñ, tö vong trî s sinh, ch m sãc khi sinh vµ sau sinh, ch m sãc s sinh vµ c c dþch vô cung cêp cho chð ng tr nh LMAT. C c chñ Ò kh c nhð ph thai, KHHG vµ NK SS n»m trong c c phçn kh c cña b o c o Tö vong mñ Tö vong mñ ðîc Þnh nghüa lµ tö vong cña phô n trong thêi kú thai nghðn hoæc trong vßng 42 ngµy sau khi kõt thóc thai nghðn, kh«ng týnh Õn thêi gian vµ vþ trý cña thai, do bêt kú nguyªn nh n g liªn quan Õn thai nghðn hoæc do thai nghðn lµm næng thªm hay do nh hðëng cña iòu trþ, trõ chõt do tai n¹n hoæc tù tö. Tû lö m¾c Tû suêt tö vong mñ (MMR) ë ViÖt Nam ðîc b o c o lµ 85 ca trªn trî Î sèng [2], hay 165 trªn trî Î sèng [1] vµ kho ng 130 trªn trî [3]. Sù kh c biöt vò c c sè liöu nµy cã thó ðîc gi i thých lµ do c c vên Ò trong ph n tých vµ é tin cëy vµ chýnh x c cña d liöu [4]. Mét iòu tra quèc gia vò tö vong mñ trªn 7 tønh ¹i diön cho 7 vïng sinh th i cña ViÖt Nam còng chø ra c c h¹n chõ trong c ch týnh tö vong mñ. MMR kh c nhau gi a c c vïng, thêp ë ång b»ng s«ng Hång (45 mçi trî Î sèng), nhðng rêt cao ë c c tønh miòn nói (411/ ë Cao B»ng) [1]. Mét nghiªn cøu cêp tønh chø ra MMR lµ 52,5/ [5]. MMR còng ðîc týnh rêt cao (56,3/ ) trong quçn thó phô n mang thai t¹i c c bönh viön [6]. Theo Þnh nghüa, tö vong mñ bao gåm têt c c c trðêng hîp tö vong liªn quan Õn thai s n, gåm c c c nguyªn nh n gi n tiõp. Do ã, sï rêt khã cã thó o lðêng chýnh x c tö vong mñ. Ó týnh ðîc tû lö vµ tû suêt tö vong mñ sï mêt rêt nhiòu chi phý, trong khi kõt qu cã ðîc thðêng kh«ng chýnh x c v thiõu b o c o hoæc do ph n lo¹i tö vong kh«ng óng. Tö vong mñ thðêng kh«ng ðîc b o c o v ngðêi phô n thðêng chõt bªn ngoµi c së y tõ, vµ do ã c c khai b o tö vong thðêng kh«ng chýnh x c. Trong mét sè nghiªn cøu, con sè thùc cña tö vong mñ cã thó gêp hai hay Õn ba lçn con sè b o c o chýnh thøc [4]. Tö vong mñ còng thðêng xuyªn bþ ph n lo¹i nhçm, v c c nh n viªn y tõ kh«ng biõt lý do t¹i sao mét phô n tö vong, cã ph i ngðêi phô n mang thai gçn y hay kh«ng. Tö vong «i khi ðîc cè ý ph n lo¹i sai, Æc biöt nõu chóng liªn quan Õn vên Ò bý mët 10

18 nhð ph thai. C c phð ng ph p dïng Ó týnh to n tû lö tö vong mñ thðêng rêt phøc t¹p vµ tèn kðm khi p dông. Con sè thùc tõ cña tö vong mñ t¹i tõng Þa ióm cô thó l¹i rêt nhá. V thõ, trªn mét quçn thó réng lín cçn ph i cã iòu tra Ó cã ðíc lðîng chýnh x c, vµ iòu nµy ßi hái chi phý cao. Nhðng c c nghiªn cøu còng chø ra r»ng, tö väng mñ kh«ng ång Òu vµ thêp trong mét kho ng thêi gian ng¾n, ång nghüa víi viöc tû lö nµy cã thó biõn éng vµ khiõn cho viöc dù o n xu hðíng tö vong trë nªn khã kh n. Nguyªn nh n tö vong mñ Trªn thõ giíi, hçu hõt c c ca chõt mñ Òu chñ yõu do 5 nguyªn nh n chýnh: b ng huyõt, nhiôm trïng, tai biõn do ph thai kh«ng an toµn, s n giët vµ vì tö cung. RÊt nhiòu nh ng bµ mñ dï qua ðîc c n vðît c¹n l¹i ph i chþu c c tai biõn sau sinh. ë ViÖt Nam, c c nguyªn nh n chýnh cña MMR còng tð ng tù nhð vëy, nhð b ng huyõt chiõm kho ng 33,3% Õn qu nöa c c trðêng hîp chõt mñ (58%) [1-3, 5, 7]. C c nguyªn nh n kh c nhð lµ s n giët (21,3%), nhiôm trïng (16,6%), c c tai biõn do ph thai (11,5%), vì tö cung (4,7%) vµ vì tö cung (4,8%) [3]. HÇu hõt c c phô n tö vong ë trong giai o¹n sau sinh h n 4/5 (80-83%) lµ chõt ngay trong ngµy Çu tiªn sau Î. Sè cßn l¹i chñ yõu chõt trong tuçn lô Çu tiªn [1, 8]. C c nguyªn nh n trùc tiõp chiõm kho ng 2/3 (66,7%) Õn 3/4 (76,3%) c c ca tö vong mñ [3, 5, 9]. Nguyªn nh n gi n tiõp chiõm kho ng 1/4 (23,7%) sè cßn l¹i. C c nguyªn nh n gi n tiõp bao gåm bönh tim (26,3%); viªm gan (10,3%), bönh vò n o - tim m¹ch lµ 10,7%, lao (10,5%) vµ sèt rðt (15,3%) [2, 3]. C c yõu tè liªn quan Õn tö vong mñ Ó gi m tö vong mñ, hçu hõt c c can thiöp Òu dùa theo m«h nh 3 chëm gi m tû lö tö vong. M«h nh nµy chø ra r»ng 2 chëm Çu tiªn (chëm trong viöc quyõt Þnh cçn sù ch m sãc vµ chëm tiõp cën c së y tõ) cã mèi liªn quan trùc tiõp Õn vên Ò tiõp cën dþch vô, kìm theo lµ c c yõu tè vò gia nh vµ céng ång, kó c phð ng tiön chuyªn chë. ChËm thø 3 (chëm trong viöc nhën sù ch m sãc t¹i c së y tõ) lµ yõu tè liªn quan Õn c së cung cêp dþch vô. Ph n tých theo m«h nh 3 chëm vò c c yõu tè liªn quan dén Õn tö vong mñ, mét nghiªn cøu cêp quèc gia cho thêy r»ng chëm trô trong quyõt Þnh Õn c së y tõ, trong vën chuyón Õn c së y tõ vµ trong cung cêp c c iòu trþ cçn thiõt lçn lðît chiõm tû lö lµ 46,3%, 41,3% vµ 40%. C c yõu tè nµy bao gåm c viöc thiõu nh n lùc, do kho ng c ch xa, ðêng x khã i hay thiõu c c phð ng tiön vën chuyón ( Æc biöt ë vïng s u vµ xa), vµ thãi quen, phong tôc cña ngðêi d n Þa phð ng trong viöc ch m sãc bµ mñ t¹i nhµ. Thªm vµo ã, v n hãa, truyòn thèng, gia nh vµ c c yõu tè kinh tõ còng lµ yõu tè thuën lîi c n trë sù tiõp cën cña phô n Õn dþch vô ch m sãc SKSS [1, 3] Tö vong s sinh vµ Tö vong chu sinh Kh«ng cã nhiòu nghiªn cøu n thuçn tëp trung vµo ph n tých tû lö tö vong s sinh vµ tö vong chu sinh. Theo mét b o c o cña Bé Y TÕ n m 2005, tõ n m 2000 Õn n m 2004, tû suêt tö vong trî dðíi 1 tuæi (IMR) ë ViÖt Nam gi m tõ 36,7 xuèng 18 [2]. Tuy nhiªn, mét nghiªn cøu tiõn hµnh ë c c khu vùc miòn nói cho thêy r»ng IMR vµ tû suêt chõt chu 11

19 sinh ë ViÖt Nam vén ë møc kh cao tõ (42-45 ) ë khu vùc miòn nói vµ vïng s u vïng xa [10, 11]. Trªn thùc tõ, ph i nhën xðt r»ng mäi sè liöu vò chõt s sinh vµ chõt chu sinh Òu ðîc b o c o theo hö thèng th«ng tin y tõ (HMIS). NÕu c c nghiªn cøu thùc hiön trªn hö thèng gi m s t sè liöu hoµn chønh h n hoæc sö dông phð ng ph p pháng vên t m nguyªn nh n tö vong (verbal autopsy), th th«ng tin thu ðîc sï chýnh x c vµ cã týnh ¹i diön cho quèc gia tèt h n [1, 3, 4] Can thiöp gi m Tö vong mñ vµ Tö vong s sinh Cã rêt nhiòu c c dù n/nghiªn cøu can thiöp nh»m gi m MMR hoæc IMR ðîc trión khai trong n m Ba chiõn lðîc chýnh ðîc chän cho c c can thiöp nµy lµ: - Chð ng tr nh µo t¹o Ó t ng cðêng n ng lùc cho nhµ l nh ¹o vµ nh n viªn y tõ (bao gåm b c sü, n hé sinh vµ bµ ì d n gian). ChiÕn lðîc can thiöp nµy chiõm 4/5 (83%) trong tæng sè c c dù n. µo t¹o gãp phçn t ng cðêng n ng lùc trong chuèn o n vµ iòu trþ c c tai biõn s n khoa, kü n ng trong ch m sãc sau sinh cho bµ mñ vµ trî em. - Ho¹t éng Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng (TT - GD - TT) Ó cung cêp th«ng tin vò ch m sãc trðíc sinh, ch¼ng h¹n nhð th m kh m Çy ñ vµ óng c ch cho thai phô, cung cêp c c vi chêt cho mñ trong thêi kú mang thai. C ch lµm nµy ðîc sö dông trong kho ng 60% c c dù n/nghiªn cøu can thiöp. - N ng cêp c së vët chêt cho c c c së hé sinh: cung cêp c c trang thiõt bþ y tõ, n ng cêp c së vët chêt cho c së CSSKBMTE [12]. Hai m«h nh thµnh c«ng cña Save the Children US vò gi m MMR còng ðîc b o c o. Mét lµ LMAT vµ ch m sãc trî s sinh tõ gia nh Õn c së y tõ. Dù n cung cêp dþch vô cho phô n mang thai t¹i nhµ hay c së y tõ, bao gåm c dþch vô chuyón tuyõn nõu cçn thiõt. M«h nh nµy ðîc nh gi lµ tèt vµ hiöu qu trong t ng cðêng chêt lðîng dþch vô CSSKBMTE, t ng sù tiõp cën, hióu biõt vµ thùc hµnh cho bµ mñ, gia nh vµ céng ång. Mét m«h nh thµnh c«ng kh c lµ CSSKBMTE - Cøu sèng c c trî em, tëp trung chýnh vµo ho¹t éng µo t¹o vµ TT - GD - TT cho nh ng ngðêi cã liªn quan, víi nh ng hç trî t ng cðêng nhð gi m s t, vën éng sù tham gia cña céng ång, lång ghðp chð ng tr nh nu«i con b»ng s a mñ vµ ch m sãc trî bönh. Mét chð ng tr nh can thiöp kh c n a víi môc tiªu gi m tû lö chõt chu sinh dùa vµo m«h nh LMAT còng cho thêy c c høa hñn trong viöc lµm gi m 13 cña tø lö tö vong s sinh t¹i c c tønh miòn nói hðëng can thiöp. M«h nh nµy cã thó p dông cho c c khu vùc kh c Ó gi m tû lö chõt chu sinh [10] KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh (KT - T - TH) cña phô n liªn quan Õn Chð ng tr nh LMAT Ch m sãc trðíc sinh (CSTS) HiÓu biõt cña phô n vò sinh në bao gåm hióu biõt vò yõu tè nguy c, dêu hiöu nguy hióm, thêi gian i kh m thai trðíc sinh, sè lçn kh m thai trðíc sinh, tiªm v¾c xin ngõa uèn v n, thêi gian nghø trðíc sinh, dinh dðìng vµ cung cêp vitamin, vµ xðt nghiöm HIV. 12

20 Trong c c nghiªn cøu, kiõn thøc cña phô n vò CSTS kh c biöt lín theo tõng ph n lo¹i trªn. Kho ng 90% phô n biõt vò tçm quan träng cña th m kh m trðíc sinh [13], tuy nhiªn, hióu biõt vò c c dêu hiöu nguy hióm l¹i rêt kðm. ChØ kho ng 1/3 sè phô n biõt Ýt nhêt 3 dêu hiöu nµy trong khi mang thai [1, 12, 14, 15]. Cô thó nhð, 1/3 (34,2%) biõt vò c c dêu hiöu cña cao huyõt p, 1/3 (34%) cã kiõn thøc vò dêu hiöu thiõu m u vµ khã thë, 1/4 nh¾c Õn ch y m u m ¹o vµ h n mét nöa (57,2%) nãi Õn dêu hiöu kh«ng thêy thai m y [1]. RÊt nhiòu nhµ nghiªn cøu nhãm têt c c c dêu hiöu vò sù hióu biõt cña phô n khi mang thai vµ xõp lo¹i thµnh hióu biõt tèt hoæc kðm. HiÓu biõt tèt cña phô n vò CSTS rêt kh c nhau trong c c nghiªn cøu tõ 34,5% [16] Õn 40% [14]. Cã kho ng 1/10 Õn 1/3 sè phô n kh«ng i kh m thai khi mang thai [13, 15, 17]. Trong sè nµy, sè phô n kh m thai Ýt nhêt 3 lçn thay æi tõ 1/5 cho Õn 1/3 phô thuéc vµo n i ë vµ t«n gi o cña phô n [12, 13, 15, 17-31]. TÝnh b nh qu n, sè lçn kh m thai cña mét phô n khi mang thai lµ 2,7 lçn ë khu vùc miòn nói vµ 3,7 lçn ë vïng ång b»ng [32]. HiÓu biõt cçn ph i tiªm ñ 2 mòi v¾c xin phßng uèn v n trðíc sinh còng dao éng trong kho ng 16-98,5%, phô thuéc vµo khu vùc vµ èi tðîng nghiªn cøu [1, 12-15, 18, 33]. KiÕn thøc cña phô n d n téc Kinh tèt h n nhiòu so víi c c phô n d n téc thióu sè. Kho ng 1/2 Õn 2/3 thai phô ë c c vïng miòn nói vµ vïng xa kh«ng ðîc tiªm bêt kú mòi v¾c xin phßng uèn v n nµo [17, 33]. iòu nµy cho thêy cçn ph i cã thªm c c ho¹t éng TT - GD - TT vò CSTS cho phô n t¹i c c khu vùc miòn nói vµ vïng s u, xa. Tû lö sö dông viªn s¾t trong c c b o c o còng kh cao [18]. Ch m sãc khi sinh HiÓu biõt cña phô n trong khi sinh còng ðîc ph n thµnh hióu biõt vò c c dêu hiöu nguy hióm, Î do ngðêi ðîc µo t¹o ì, dinh dðìng vµ ch m sãc trong khi sinh. RÊt Ýt c c nghiªn cøu t m hióu vò kiõn thøc cña phô n trong khi sinh në MÆc dï thai phô mong muèn ðîc Õn mét c së y tõ khi sinh, nhðng nhiòu trong sè hä kh«ng thó Õn. QuyÕt Þnh vò Þa ióm sinh bþ chi phèi bëi nhiòu yõu tè kh c nhau nhð truyòn thèng Î t¹i nhµ, ðêng Õn c c c së y tõ xa, thiõu ngðêi tr«ng coi gia nh khi phô n sinh t¹i c së y tõ, chi phý vµ quan niöm vò dþch vô y tõ cßn kðm t¹i tr¹m y tõ (TYT) x [34]. C c nghiªn cøu Òu thèng nhêt r»ng kho ng 80% phô n ViÖt Nam sinh t¹i c c c së y tõ hay t¹i nhµ víi ngðêi ì ðîc µo t¹o [13, 17, 33, 35]. Tû lö sinh t¹i nhµ dao éng tõ kho ng 2% -16,7% ë c c khu vùc ång b»ng [18, 33] vµ 50-58% t¹i c c khu vùc miòn s u, xa vµ miòn nói [13, 17, 36]. ë mét sè vïng n«ng th«n, phçn lín c c ca Î diôn ra ë nhµ víi sù gióp ì cña n hé sinh hoæc bµ ì d n gian [10]. Trong c c phô n Î t¹i nhµ th 35,4% sè ngðêi ðîc nhën gãi Î s¹ch, song hä chø sö dông mét sè dông cô trong gãi Î s¹ch nµy [17]. Mét nghiªn cøu vò sinh t¹i nhµ ë tønh Ninh B nh chø ra tû lö b ng huyõt lµ 3,3%, 30,6% trî ðîc c¾t rèn víi dông cô kh«ng hîp vö sinh, vµ 41,7% trðêng hîp kh«ng ¹t tiªu chuèn vö sinh kh c [33]. C c tai biõn ðîc b o c o cßn cao h n nhiòu trong sè c c phô n d n téc ë c c vïng miòn nói v iòu kiön thiõu vö sinh, thiõu ngðêi ì ðîc µo t¹o vµ c c phong tôc l¹c hëu [33, 37]. 13

21 Thùc tr¹ng SKSS cña c c phô n d n téc còng kh«ng hò l¹c quan. Tû lö sö dông BPTT (CPR) thêp, sè lçn kh m thai trðíc sinh vµ tû lö sinh t¹i c c c së y tõ kh«ng cao. Dï cã nh ng ho¹t éng tých cùc thay æi hµnh vi SKSS tèt h n trong nhãm d n téc thióu sè, vén tån t¹i nh ng tëp qu n l¹c hëu nh hðëng cã h¹i Õn søc kháe b n th n hä [38-40]. Ch m sãc sau sinh KiÕn thøc vò ch m sãc sau sinh bao gåm ch m sãc giai o¹n sau sinh, KHHG, phßng chèng nhiôm trïng, vö sinh, dinh dðìng vµ cho con bó. Còng rêt Ýt c c nghiªn cøu o lðêng hióu biõt cña phô n ë giai o¹n nµy. VÒ mæt lý thuyõt, phô n sau sinh cçn ph i ðîc th m kh m 2 lçn: mét lçn trong ngµy Çu tiªn vµ mét lçn trong vßng 42 ngµy sau sinh. KiÕn thøc nãi chung cña phô n vò ch m sãc sau sinh lµ kh«ng tèt. Kho ng 3/4 phô n biõt vò thêi ióm chýnh x c cho bó s a/cai s a [13, 17]. NhiÒu phô n d n téc thióu sè (54%) kh«ng biõt c ch sö dông s a non cho con bó [17]. Trong giai o¹n sau sinh, phô n kh«ng biõt thêi ióm chýnh x c Ó cã quan hö t nh dôc trë l¹i, chõ é dinh dðìng cçn thiõt vµ c c BPTT phï hîp [41]. Tû lö phô n kh m sau sinh thêp h n nhiòu nõu so s nh víi tû lö kh m thai, dao éng tõ 1/4 (23,8%) cho Õn 2/3 (70%) phô thuéc tõng tønh. Kho ng 1/4 Õn 2/3 phô n sau sinh sö dông Vitamin A [14, 17]. ChÊt lðîng cña ch m sãc sau sinh còng kh«ng p øng nhu cçu cña bµ mñ. ChØ 1/3 (31,0%) ðîc khuyõn khých nhën c c th m kh m thðêng xuyªn trong vßng 42 ngµy sau Î [19]. Nghiªn cøu kh c cho thêy thùc hµnh tèt cña 55,3% èi tðîng nghiªn cøu khi nhën ðîc dþch vô sau sinh [16]. Tuy nhiªn, nghiªn cøu kh«ng gi i thých râ rµng c ch o lðêng thùc hµnh thõ nµo lµ tèt vµ thõ nµo lµ kðm. Tû lö cho con bó s a mñ còng kh c nhau gi a c c nghiªn cøu. Nãi chung, tû lö nµy vµo kho ng tõ mét nöa Õn 2/3 ë c c vïng s u, xa vµ miòn nói [17, 42, 43]. Tuy thõ, nhiòu c c bµ mñ d n téc thióu sè kh«ng sö dông s a non cho con bó vµ kho ng mét nöa sè trî ðîc nu«i b»ng c c nguån thùc phèm kh c (nhð g¹o) trong th ng Çu sau Î [17]. Tr i ngðîc víi t nh tr¹ng nµy, tû lö cho con bó trong phô n d n téc Kinh cao h n ¹t tíi 2/3 sè c c bµ mñ [35, 42]. Sau khi sinh t¹i c c c së y tõ, c c bµ mñ trë vò nhµ vµ ph i tu n theo rêt nhiòu c c phong tôc truyòn thèng theo thiõt chõ gia nh vµ céng ång. NhiÒu nghiªn cøu Þnh týnh vµ Þnh lðîng vò c c tëp qu n truyòn thèng ch m sãc sau sinh ðîc thùc hiön. TËp qu n nµy bao gåm rêt nhiòu c c thùc hµnh nhð chõ é n, vö sinh vµ c c hµnh vi håi søc sau sinh, NhiÒu c c tëp qu n nµy ðîc thùc hiön víi niòm tin nhð tr nh giã, ngåi h löa, tr nh ra khái nhµ, kh«ng t¾m sau sinh. Thêi gian cho mçi tëp qu n theo m«t cã thó tõ 7 Õn 100 ngµy. C c thùc hµnh sau khi sinh nµy lµ kh c biöt gi a c c d n téc [12, 34, 41, 44]. Mét sè thùc hµnh ðîc xõp lµ cã lîi, tuy thõ, rêt nhiòu c c tëp qu n kh c lµ trung týnh vµ/hoæc cã h¹i [41]. C c yõu tè liªn quan Õn KT - T - TH trong chð ng tr nh LMAT NhiÒu nghiªn cøu tëp trung t m hióu c c yõu tè dén Õn KT - T - TH kðm. Mét sè yõu tè kinh tõ - x héi ðîc kó Õn nhð häc vên thêp, tuæi trî, týn ngðìng (thiªn chóa gi o), 14

22 d n téc thióu sè, vµ thu nhëp thêp cña bµ mñ cã t c éng râ röt Õn c c thùc hµnh sau sinh [12, 14, 17, 41]. C c yõu tè kh c ðîc coi lµ c n trë cho phô n cã thó tiõp cën CSTS vµ ch m sãc khi sinh nhð hióu biõt kðm, kho ng c ch sinh, xêu hæ khi tiõp cën dþch vô vµ yõu tè vò di cð [34]. ChÊt lðîng dþch vô thêp còng lµ rµo c n èi víi tiõp cën cña thai phô [12, 15]. Trong giai o¹n sau khi sinh, phô n cã ch m sãc trðíc sinh tèt sï cã thùc hµnh tèt h n khi sinh, vµ phô n cã ch m sãc trðíc sinh vµ khi sinh tèt cã hµnh vi ch m sãc sau sinh tèt h n [17]. Víi c c tëp qu n ch m sãc sau sinh truyòn thèng, c c thùc hµnh nµy ðîc t¹o ra do v n hãa vµ c c yõu tè x héi. NiÒm tin t¹i Þa phð ng, tëp qu n, phô n cã quan hö th n thuéc cã nh hðëng quyõt Þnh viöc c c bµ mñ tu n thñ nh ng hµnh vi nµy [12, 15, 34, 44, 45] KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh (KT - T - TH) cña phô n liªn quan Õn Chð ng tr nh LMAT Ch m sãc trðíc sinh (CSTS) HiÓu biõt cña phô n vò sinh në bao gåm hióu biõt vò yõu tè nguy c, dêu hiöu nguy hióm, thêi gian i kh m thai trðíc sinh, sè lçn kh m thai trðíc sinh, tiªm v¾c xin ngõa uèn v n, thêi gian nghø trðíc sinh, dinh dðìng vµ cung cêp vitamin, vµ xðt nghiöm HIV. Trong c c nghiªn cøu, kiõn thøc cña phô n vò CSTS kh c biöt lín theo tõng ph n lo¹i trªn. Kho ng 90% phô n biõt vò tçm quan träng cña th m kh m trðíc sinh [13], tuy nhiªn, hióu biõt vò c c dêu hiöu nguy hióm l¹i rêt kðm. ChØ kho ng 1/3 sè phô n biõt Ýt nhêt 3 dêu hiöu nµy trong khi mang thai [1, 12, 14, 15]. Cô thó nhð, 1/3 (34,2%) biõt vò c c dêu hiöu cña cao huyõt p, 1/3 (34%) cã kiõn thøc vò dêu hiöu thiõu m u vµ khã thë, 1/4 nh¾c Õn ch y m u m ¹o vµ h n mét nöa (57,2%) nãi Õn dêu hiöu kh«ng thêy thai m y [1]. RÊt nhiòu nhµ nghiªn cøu nhãm têt c c c dêu hiöu vò sù hióu biõt cña phô n khi mang thai vµ xõp lo¹i thµnh hióu biõt tèt hoæc kðm. HiÓu biõt tèt cña phô n vò CSTS rêt kh c nhau trong c c nghiªn cøu tõ 34,5% [16] Õn 40% [14]. Cã kho ng 1/10 Õn 1/3 sè phô n kh«ng i kh m thai khi mang thai [13, 15, 17]. Trong sè nµy, sè phô n kh m thai Ýt nhêt 3 lçn thay æi tõ 1/5 cho Õn 1/3 phô thuéc vµo n i ë vµ t«n gi o cña phô n [12, 13, 15, 17-31]. TÝnh b nh qu n, sè lçn kh m thai cña mét phô n khi mang thai lµ 2,7 lçn ë khu vùc miòn nói vµ 3,7 lçn ë vïng ång b»ng [32]. HiÓu biõt cçn ph i tiªm ñ 2 mòi v¾c xin phßng uèn v n trðíc sinh còng dao éng trong kho ng 16-98,5%, phô thuéc vµo khu vùc vµ èi tðîng nghiªn cøu [1, 12-15, 18, 33]. KiÕn thøc cña phô n d n téc Kinh tèt h n nhiòu so víi c c phô n d n téc thióu sè. Kho ng 1/2 Õn 2/3 thai phô ë c c vïng miòn nói vµ vïng xa kh«ng ðîc tiªm bêt kú mòi v¾c xin phßng uèn v n nµo [17, 33]. iòu nµy cho thêy cçn ph i cã thªm c c ho¹t éng TT - GD - TT vò CSTS cho phô n t¹i c c khu vùc miòn nói vµ vïng s u, xa. Tû lö sö dông viªn s¾t trong c c b o c o còng kh cao [18]. 15

23 Ch m sãc khi sinh HiÓu biõt cña phô n trong khi sinh còng ðîc ph n thµnh hióu biõt vò c c dêu hiöu nguy hióm, Î do ngðêi ðîc µo t¹o ì, dinh dðìng vµ ch m sãc trong khi sinh. RÊt Ýt c c nghiªn cøu t m hióu vò kiõn thøc cña phô n trong khi sinh në MÆc dï thai phô mong muèn ðîc Õn mét c së y tõ khi sinh, nhðng nhiòu trong sè hä kh«ng thó Õn. QuyÕt Þnh vò Þa ióm sinh bþ chi phèi bëi nhiòu yõu tè kh c nhau nhð truyòn thèng Î t¹i nhµ, ðêng Õn c c c së y tõ xa, thiõu ngðêi tr«ng coi gia nh khi phô n sinh t¹i c së y tõ, chi phý vµ quan niöm vò dþch vô y tõ cßn kðm t¹i tr¹m y tõ (TYT) x [34]. C c nghiªn cøu Òu thèng nhêt r»ng kho ng 80% phô n ViÖt Nam sinh t¹i c c c së y tõ hay t¹i nhµ víi ngðêi ì ðîc µo t¹o [13, 17, 33, 35]. Tû lö sinh t¹i nhµ dao éng tõ kho ng 2% -16,7% ë c c khu vùc ång b»ng [18, 33] vµ 50-58% t¹i c c khu vùc miòn s u, xa vµ miòn nói [13, 17, 36]. ë mét sè vïng n«ng th«n, phçn lín c c ca Î diôn ra ë nhµ víi sù gióp ì cña n hé sinh hoæc bµ ì d n gian [10]. Trong c c phô n Î t¹i nhµ th 35,4% sè ngðêi ðîc nhën gãi Î s¹ch, song hä chø ðîc sö dông mét sè dông cô trong gãi Î s¹ch nµy [17]. Mét nghiªn cøu vò sinh t¹i nhµ ë tønh Ninh B nh chø ra tû lö b ng huyõt lµ 3,3%, 30,6% trî ðîc c¾t rèn víi dông cô kh«ng hîp vö sinh, vµ 41,7% trðêng hîp kh«ng ¹t tiªu chuèn vö sinh kh c [33]. C c tai biõn ðîc b o c o cßn cao h n nhiòu trong sè c c phô n d n téc ë c c vïng miòn nói v iòu kiön thiõu vö sinh, thiõu ngðêi ì ðîc µo t¹o vµ c c phong tôc l¹c hëu [33, 37]. Thùc tr¹ng SKSS cña c c phô n d n téc còng kh«ng hò l¹c quan. Tû lö sö dông BPTT (CPR) thêp, sè lçn kh m thai trðíc sinh vµ tû lö sinh t¹i c c c së y tõ kh«ng cao. Dï cã nh ng ho¹t éng tých cùc thay æi hµnh vi SKSS tèt h n trong nhãm d n téc thióu sè, vén tån t¹i nh ng tëp qu n l¹c hëu nh hðëng cã h¹i Õn søc kháe b n th n hä [38-40]. Ch m sãc sau sinh KiÕn thøc vò ch m sãc sau sinh bao gåm ch m sãc giai o¹n sau sinh, KHHG, phßng chèng nhiôm trïng, vö sinh, dinh dðìng vµ cho con bó. Còng rêt Ýt c c nghiªn cøu o lðêng hióu biõt cña phô n ë giai o¹n nµy. VÒ mæt lý thuyõt, phô n sau sinh cçn ph i ðîc th m kh m 2 lçn: mét lçn trong ngµy Çu tiªn vµ mét lçn trong vßng 42 ngµy sau sinh. KiÕn thøc nãi chung cña phô n vò ch m sãc sau sinh lµ kh«ng tèt. Kho ng 3/4 phô n biõt vò thêi ióm chýnh x c cho bó s a/cai s a [13, 17]. NhiÒu phô n d n téc thióu sè (54%) kh«ng biõt c ch sö dông s a non cho con bó [17]. Trong giai o¹n sau sinh, phô n kh«ng biõt thêi ióm chýnh x c Ó cã quan hö t nh dôc trë l¹i, chõ é dinh dðìng cçn thiõt vµ c c BPTT phï hîp [41]. Tû lö phô n kh m sau sinh thêp h n nhiòu nõu so s nh víi tû lö kh m thai, dao éng tõ 1/4 (23,8%) cho Õn 2/3 (70%) phô thuéc tõng tønh. Kho ng 1/4 Õn 2/3 phô n sau sinh sö dông Vitamin A [14, 17]. ChÊt lðîng cña ch m sãc sau sinh còng kh«ng p øng nhu cçu cña bµ mñ. ChØ 1/3 (31,0%) ðîc khuyõn khých nhën c c th m kh m thðêng xuyªn trong vßng 42 ngµy sau Î [19]. Nghiªn cøu kh c cho thêy thùc hµnh tèt cña 55,3% èi tðîng nghiªn cøu khi 16

24 nhën ðîc dþch vô sau sinh [16]. Tuy nhiªn, nghiªn cøu kh«ng gi i thých râ rµng c ch o lðêng thùc hµnh thõ nµo lµ tèt vµ thõ nµo lµ kðm. Tû lö cho con bó s a mñ còng kh c nhau gi a c c nghiªn cøu. Nãi chung, tû lö nµy vµo kho ng tõ mét nöa Õn 2/3 ë c c vïng s u, xa vµ miòn nói [17, 42, 43]. Tuy thõ, nhiòu c c bµ mñ d n téc thióu sè kh«ng sö dông s a non cho con bó vµ kho ng mét nöa sè trî ðîc nu«i b»ng c c nguån thùc phèm kh c (nhð g¹o) trong th ng Çu sau Î [17]. Tr i ngðîc víi t nh tr¹ng nµy, tû lö cho con bó trong phô n d n téc Kinh cao h n ¹t tíi 2/3 sè c c bµ mñ [35, 42]. Sau khi sinh t¹i c c c së y tõ, c c bµ mñ trë vò nhµ vµ ph i tu n theo rêt nhiòu c c phong tôc truyòn thèng theo thiõt chõ gia nh vµ céng ång. NhiÒu nghiªn cøu Þnh týnh vµ Þnh lðîng vò c c tëp qu n truyòn thèng ch m sãc sau sinh ðîc thùc hiön. TËp qu n nµy bao gåm rêt nhiòu c c thùc hµnh nhð chõ é n, vö sinh vµ c c hµnh vi håi søc sau sinh, NhiÒu c c tëp qu n nµy ðîc thùc hiön víi niòm tin nhð tr nh giã, ngåi h löa, tr nh ra khái nhµ, kh«ng t¾m sau sinh. Thêi gian cho mçi tëp qu n theo m«t cã thó tõ 7 Õn 100 ngµy. C c thùc hµnh sau khi sinh nµy lµ kh c biöt gi a c c d n téc [12, 34, 41, 44]. Mét sè thùc hµnh ðîc xõp lµ cã lîi, tuy thõ, rêt nhiòu c c tëp qu n kh c lµ trung týnh vµ/hoæc cã h¹i [41]. C c yõu tè liªn quan Õn KT - T - TH trong chð ng tr nh LMAT NhiÒu nghiªn cøu tëp trung t m hióu c c yõu tè dén Õn KT - T - TH kðm. Mét sè yõu tè kinh tõ - x héi ðîc kó Õn nhð häc vên thêp, tuæi trî, týn ngðìng (thiªn chóa gi o), d n téc thióu sè, vµ thu nhëp thêp cña bµ mñ cã t c éng râ röt Õn c c thùc hµnh sau sinh [12, 14, 17, 41]. C c yõu tè kh c ðîc coi lµ c n trë cho phô n cã thó tiõp cën CSTS vµ ch m sãc khi sinh nhð hióu biõt kðm, kho ng c ch sinh, xêu hæ khi tiõp cën dþch vô vµ yõu tè vò di cð [34]. ChÊt lðîng dþch vô thêp còng lµ rµo c n èi víi tiõp cën cña thai phô [12, 15]. Trong giai o¹n sau khi sinh, phô n cã ch m sãc trðíc sinh tèt sï cã thùc hµnh tèt h n khi sinh, vµ phô n cã ch m sãc trðíc sinh vµ khi sinh tèt cã hµnh vi ch m sãc sau sinh tèt h n [17]. Víi c c tëp qu n ch m sãc sau sinh truyòn thèng, c c thùc hµnh nµy ðîc t¹o ra do v n hãa vµ c c yõu tè x héi. NiÒm tin t¹i Þa phð ng, tëp qu n, phô n cã quan hö th n thuéc cã nh hðëng quyõt Þnh viöc c c bµ mñ tu n thñ nh ng hµnh vi nµy [12, 15, 34, 44, 45] DÞch vô ch m sãc SKSS ChuÈn quèc gia vò dþch vô SKSS ða ra tiªu chý rêt râ rµng vò c së h¹ tçng, dông cô/trang thiõt bþ vµ dþch vô SKSS ë mäi tuyõn. C c chuèn nµy ðîc p dông cho c c dþch vô SKSS, bao gåm LMAT, KHHG, SKSS VTN, NK SS, n¹o ph thai an toµn vµ c c dþch vô liªn quan kh c. Mét nh gi vò dþch vô SKSS thðêng tëp trung vµo ba cêu phçn: c së h¹ tçng, dông cô/trang thiõt bþ, nh n lùc y tõ vµ dþch vô ì Î. 17

25 C së vët chêt C së h¹ tçng lµ mét trong nh ng yõu tè quan träng Ó m b o chêt lðîng dþch vô. Trong c c khoa CSBMTE, c së h¹ tçng bao gåm b ng ph n c«ng trùc, iön, iön tho¹i, nðíc, phßng t¾m, nhµ vö sinh, r c th i, c c phßng chøc n ng vµ c«ng cô TT - GD - TT. Nh n chung, c së h¹ tçng c b n kh«ng thët Çy ñ trong c c khoa, c së CSBMTE ë ViÖt Nam. ChØ 3/4 c c trung t m y tõ (TTYT) huyön ë Kiªn Giang, vµ kho ng 1/2 ë Hµ T y cã hö thèng iön Çy ñ. Chða Õn 1/2 c c c së y tõ cã ñ nðíc s¹ch, h n 1/3 c c TYT x vµ TTYT huyön cã nhµ vö sinh vµ phßng t¾m [12, 32, 46-48], chø cã mét sè rêt Ýt lµ cã ñ iòu kiön [49]. iòu kiön t¹i c c c së ch m sãc SKSS cêp tønh hay cêp huyön n i cã c c dù n can thiöp cã vî kh quan h n vý dô ë NghÖ An, hçu hõt (>90%) dþch vô y tõ c«ng cã ñ c c trang thiõt bþ cçn thiõt ( iön, nðíc s¹ch) vµ cã phßng kh m riªng ñ iòu kiön [50]. Dï têt c c c c së Òu thùc hiön xö lý r c th i, phð ng ph p chýnh ðîc dïng vén lµ èt vµ ch«n ë cêp huyön. iön tho¹i, phð ng tiön liªn l¹c tèi quan träng khi khèn cêp, còng ðîc trang bþ ë mäi TTYT cêp huyön nhðng kh«ng ph i têt c t¹i tuyõn x [12]. ChuÈn Quèc Gia vò SKSS quy Þnh mçi c së y tõ ph i cã mét phßng ì Î, mét phßng kh m thai trðíc sinh, phßng KHHG, phßng kh m phô khoa, vµ mét phßng tð vên sinh. Tuy thõ, kh«ng ph i têt c c c TYT x vµ TTYT huyön p øng ðîc chuèn gåm c c phßng riªng biöt nµy, nhiòu n i ph i chung phßng víi nhiòu chøc n ng. iòu nµy c n trë viöc thùc hiön týnh riªng tð vµ bý mët cña kh ch hµng [12, 51]. Bªn c¹nh ã, c c tµi liöu TT - GD - TT vò chð ng tr nh LMAT kh«ng cã ñ ë cêp huyön vµ cêp x. ViÖc thiõu nghiªm träng c c tµi liöu vò ch m sãc trî s sinh vµ ch m sãc sau sinh ðîc chø ra trong c c nghiªn cøu [12]. iòu nµy còng ðîc thó hiön trong mét nghiªn cøu nh gi vò m«h nh can thiöp LMAT. Theo ã, 2/3 (60,1%) dù n lµ thùc hiön c c ho¹t éng TT - GD - TT nhðng chø cã 10% c c tµi liöu TT - GD - TT lµ cã ñ c 3 giai o¹n cña ch m sãc trðíc, trong vµ sau sinh [52]. Dông cô/trang thiõt bþ y tõ Sè lðîng vµ chñng lo¹i cña c c thiõt bþ y tõ còng ðîc quy Þnh trong chuèn quèc gia vò c c trang thiõt bþ thiõt yõu cho c c khoa s n (QuyÕt Þnh sè 1419/ BYT/QD cña Bé Y tõ ban hµnh ngµy 23 th ng 8 n m 1996). Mét nghiªn cøu nh gi t¹i mét sè tønh thuéc 3 miòn cña ViÖt Nam còng cho thêy c c dông cô y tõ ë c c cêp x vµ huyön Òu cã ñ chñng lo¹i nhðng thiõu vò sè lðîng trong ã cã c c c dông cô rêt thiõt yõu nhð c n trî s sinh, van m ¹o, dông cô hç trî ì Î [12]. Mét nghiªn cøu kh c còng chø ra r»ng sau 4 n m can thiöp, chø kho ng mét nöa (49%) c c TYT x ë tønh NghÖ An cã gãi Î s¹ch [51]. T nh h nh cã vî kh h n ë nh ng x cã dù n can thiöp kh c [10, 53-55]. Liªn quan Õn c c thuèc thiõt yõu, rêt nhiòu trung t m y tõ lðu tr 70% thuèc thiõt yõu theo quy Þnh cña Bé Y TÕ. TYT x lµ n i thiõu nhiòu c c thuèc thiõt yõu h n so víi TTYT huyön. H n thõ n a, kh«ng ph i mäi c së y tõ cã n i tr thuèc riªng theo quy Þnh cho b o qu n thuèc éc, vµ c c thuèc thiõt yõu kh c [12]. 18

26 Nh n viªn y tõ Theo quy Þnh cña Bé Y TÕ, TTYT huyön ph i cã b c sü chuyªn ngµnh s n/phô khoa, n hé sinh trung cêp hay y sü chuyªn ngµnh nhi vµ s n, vµ c c nh n viªn chuyªn s u. TYT x cçn ph i cã n hé sinh trung häc hoæc y sü chuyªn ngµnh s n nhi hoæc mét b c sü. Tuy nhiªn, c c nghiªn cøu chø ra r»ng c c TTYT huyön thiõu b c sü, Æc biöt ngðêi cã chuyªn m«n s u vò g y mª. Tð ng tù, kh«ng ph i mäi TYT x cã ñ nh n lùc theo yªu cçu. ThiÕu nh n viªn ðîc coi lµ khã kh n trong viöc thùc hiön dþch vô LMAT cã chêt lðîng [12]. Mét sè vên Ò kh c còng ng quan t m nhð chêt lðîng lµm viöc thêp, hoæc viöc thuyªn chuyón qu nhiòu do nh n viªn kh«ng ðîc µo t¹o, phô cêp thêp hoæc c«ng viöc t¹m thêi [56]. C c nghiªn cøu Òu cho kõt qu chung r»ng kiõn thøc vµ kü n ng cña nh n viªn y tõ vò LMAT cßn h¹n chõ. NhiÒu nh n viªn y tõ kh«ng hò ðîc µo t¹o l¹i sau khi tèt nghiöp ¹i häc hoæc trung häc y tõ [12, 52]. RÊt nhiòu ngðêi kh«ng thó liöt kª Çy ñ danh s ch c c biön ph p tr nh thai nhð dông cô tö cung (DCTC), triöt s n (5-8%) [57]. MÆc dï nhiòu tønh nhën ðîc c c dù n can thiöp Ó t ng cðêng n ng lùc cho c c nh n viªn y tõ qua c c chð ng tr nh µo t¹o, c c tµi liöu µo t¹o l¹i kh«ng cã mét chuèn chung vµ Ýt mang týnh thùc tiôn cho c«ng viöc. Mét Ò nghþ ða ra lµ chð ng tr nh µo t¹o cçn ph i tiõn hµnh ång thêi víi viöc n ng cêp c së vët chêt nhð dông cô vµ thuèc men [52]. DÞch vô ì Î Dï nhiòu kh ch hµng hµi lßng víi dþch vô SKSS vµ KHHG kh c, sè kh c vén muèn cã nh ng dþch vô tèt h n, Æc biöt liªn quan Õn dþch vô tð vên, vµ gi thµnh dþch vô [47, 58-60]. ThiÕu hôt tð vên cho c c dþch vô KHHG ðîc chø ra trong mäi nghiªn cøu. a sè c c BPTT ðîc cung cêp cho kh ch hµng mµ kh«ng cã gi i thých i kìm hoæc kh«ng p øng ðîc nhu cçu cña kh ch hµng [61]. V thõ, nhën thøc n s u vµo kh ch hµng vò c c BPTT nhð BCS vµ thuèc uèng lµ cã thó lµm gi m c c kho i c m, kh«ng hiöu qu vµ cã t c dông phô (nhð au Çu). Liªn quan Õn SKSS VTN, viöc thiõu hôt c c dþch vô cho løa tuæi nµy còng ðîc nªu ra trong c c kõt qu c c nghiªn cøu [20, 47, 58, 62]. C c lý do cã thó liöt kª nhð: rµo c n v n hãa, chýnh s ch vò cung cêp dþch vô SKSS cho VTN, thiõu trung t m y tõ, trang thiõt bþ, kiõn thøc vµ kü n ng cßn yõu cña éi ngò nh n viªn y tõ. Ó gi m ðîc tû lö n¹o ph thai, dþch vô KHHG cçn ph i lu«n s½n sµng cho mäi kh ch hµng, bao gåm c VTN víi sù tiõp cën dô dµng vµ chêt lðîng dþch vô cao. Tð vên vò dþch vô KHHG cçn ph i ðîc t ng cðêng. C c nh n viªn y tõ cçn ph i gi i thých c c thuën lîi cña c c BPTT Ó kh ch hµng cã thó vðît qua rµo c n vò t c dông phô hay vên Ò c nh n kh c C c chñ Ò kh c cña Chð ng tr nh LMAT TrÎ nhñ c n TrÎ nhñ c n (TNC) ðîc Þnh nghüa lµ c n næng cña trî s sinh thêp h n 2500g. Tû lö gi m TNC còng lµ mét trong nh ng ðu tiªn cña ViÖt Nam Ó ¹t ðîc MDG vµ môc tiªu 19

27 cña ChiÕn Lðîc Quèc Gia vò SKSS n m Kh«ng cã nghiªn cøu nµo x c Þnh tû lö trî nhñ c n ë møc quèc gia. Nh n chung, c n næng cña trî em trung b nh lµ 2911,4g (nam giíi lµ 2961g vµ n giíi 2856g) vµ chiòu cao cña trî s sinh ë møc 48,3cm (víi nam lµ 48,6cm vµ n lµ 48cm) [63]. Mét sè nghiªn cøu x c Þnh tû lö TNC ë mét sè vïng cô thó. Tû lö nµy vµo kho ng 1/5 sè trî míi sinh [17, 63]. Tuy nhiªn, sè liöu cã thó thêp h n thùc tõ rêt nhiòu bëi v nhiòu trî em míi sinh kh«ng ðîc c n ngay sau khi sinh, Æc biöt lµ nh ng trî em ðîc sinh t¹i nhµ t¹i c c vïng, miòn xa x«i. Sè trî s sinh kh«ng ðîc c n trong mét sè nghiªn cøu cã thó lªn Õn h n 50% [17]. C c yõu tè liªn quan Õn TNC ðîc chø ra bao gåm chiòu cao bµ mñ thêp (<150cm) vµ sè lçn kh m thai trðíc khi sinh thêp [63, 64]. C c yõu tè kh c còng ðîc nh¾c Õn bao gåm bµ mñ nhñ c n (<45kg), vßng Çu cña mñ nhá h n 54cm, c n næng nhau thai thêp h n 500g vµ chø sè khèi c thó (BMI) cña bµ mñ thêp h n 18,5 [63]. TNC cã thó gi m nõu bµ mñ dïng viªn s¾t vµ axýt folýc tõ 3 Õn 6 th ng trðíc khi mang thai vµ sö dông Òu Æn hµng tuçn. Phð ng ph p nµy ðîc coi lµ mét c ch hiöu qu vµ an toµn Ó phßng tr nh vµ kióm so t thiõu s¾t vµ thiõu m u ë phô n [65]. ThiÕu m u Tû lö thiõu m u cña phô n mang thai (Hb thêp h n 11g/dl) ë khu vùc n«ng th«n ë møc kh cao (43,2%) vµ tû lö thiõu m u trçm träng (Hb thêp h n 8g/dl) lµ 0,5% [66]. Cã rêt nhiòu yõu tè liªn quan gãp phçn gi m thiõu m u cña phô n mang thai ðîc x c Þnh nhð lµ sö dông viªn s¾t, khèu phçn n víi trøng, dïng thuèc bæ sung. Kho ng thêi gian mang thai vµ nhiôm giun cã mèi liªn hö nghþch víi nång é Hb trong m u [66]. Sö dông viªn s¾t trðíc khi sinh ðîc coi lµ mét biªn ph p hiöu qu gi m thiõu m u vµ trî Î nhñ c n [65, 67]. Tuy nhiªn, gi m tû lö thiõu m u kh«ng ph i lµ mét ðu tiªn hµng Çu trong céng ång. Hai yõu tè chýnh ðîc t m thêy nhð éng lùc thóc Èy cho c c èi tðîng tham gia tiõp tôc sö dông viªn s¾t lµ kh«ng cã c c ph n øng phô nhð nhøc Çu (50%), vµ quan t m Õn søc kháe con m nh (54%). Khi t m hióu nguyªn nh n thóc Èy hµnh vi sö dông viªn s¾t thðêng xuyªn tõ th ng 5 Õn th ng 9 cña c c thai phô, c c nghiªn cøu còng chø ra r»ng yõu tè quan träng nhêt ðîc x c Þnh lµ viöc cung cêp thðêng xuyªn viªn s¾t [67]. Î non TrÎ Î non thðêng gæp t¹i ViÖt Nam. Tû lö trî Î non cã thó lªn Õn 1/10 tæng sè trî s sinh (11,8%). Lµm c c c«ng viöc næng khi cã thai, cã tiòn sö hai hay ba lçn s y thai, tiòn sö Î non, ra huyõt m ¹o, thiõu ch m sãc trong 20 tuçn khi thai nghðn, vµ tiòn sö vò viöc th o DCTC trong 3 th ng trðíc khi mang thai cã liªn quan nhð yõu tè gãp phçn g y ra Î non. Bªn c¹nh c c yõu tè trªn, c c sè liöu nµy chø ra lµm n«ng nghiöp vµ c«ng viöc næng nhäc cã liªn quan Õn Î non, còng nhð tiòn sö sö dông DCTC gçn lóc mang thai [68]. 20

28 TrÇm c m cña phô n sau sinh HiÖn nay, têt c c c nç lùc Òu tëp trung vµo gi m tû lö chõt mñ. Vµ kõt qu lµ, têt c mäi can thiöp vµ nghiªn cøu chø o lðêng søc kháe thó chêt cña bµ mñ, trong khi søc kháe t m thçn dðêng nhð bþ l ng quªn. ChØ cã mét nghiªn cøu o lðêng trçm c m cña phô n sau khi sinh sö dông thang o trçm c m sau sinh Edinburg (EPDS). Nghiªn cøu t m thêy r»ng tû lö trçm c m sau sinh cña c c bµ mñ trong nghiªn cøu nµy kh cao. Kho ng 1/3 (33%) bµ mñ cã ióm EPDS cao h n 12 - ióm ðîc coi lµ m¾c trçm c m vµ gçn 1/5 phô n tham gia vµo nghiªn cøu (19%) cã ý Þnh tù tö. Kho ng 2/3 (77%) trðêng hîp ðîc xõp lo¹i chýnh x c theo méu bao gåm kh«ng mong muèn cã thai, mêt c«ng viöc ang lµm, cã Ýt h n 30 ngµy ðîc nghø hoµn toµn sau sinh, lo l¾ng vò con, kh«ng cã thøc n Æc biöt, bá n vµ kh«ng thó gi i bµy cïng chång [69]. Nghiªn cøu còng chø ra r»ng tû lö m¾c triöu chøng trçm c m ë phô n sau sinh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh cßn phæ biõn h n so víi c c nðíc ph t trión vµ hiön t¹i mäi ngðêi vén cßn chða biõt vò vên Ò nµy. Chñ Ò nµy nµy cçn ph i nghiªn cøu nhiòu h n nh»m c i thiön SKBMTE KÕ ho¹ch hãa gia nh (KHHG ) KHHG gãp phçn cøu sèng phô n vµ trî em, còng nhð t ng cðêng chêt lðîng cuéc sèng cho têt c mäi ngðêi. ã lµ mét trong nh ng Çu tð lín nhêt cã thó gióp m b o søc kháe vµ h¹nh phóc cña bµ mñ, trî em vµ céng ång. BPTT gãp phçn phßng tr nh thai ngoµi ý muèn vµ gi m nguy c tö vong mñ. Ngoµi ra, chóng gióp kióm so t kho ng c ch sinh vµ t ng cðêng søc kháe vµ h¹nh phóc cho bµ mñ vµ trî em. BPTT t ng cðêng chêt lðîng SKSS b»ng c ch gãp phçn gi m nguy c tö vong vµ tµn tët do tû lö ph thai cao [70]. Chi phý cho mét ca n¹o ph thai gêp hai lçn hoæc cao h n so víi sö dông c c BPTT [71]. Trong h n 30 n m qua, cã rêt nhiòu tiõn bé trong viöc ph t trión c c BPTT míi. Bªn c¹nh ã c c biön ph p míi ðîc ða ra - nhð thuèc tiªm tr nh thai tæng hîp (estrogen vµ progestogen), c c thuèc tr nh thai d¹ng tiªm, cao d n tæng hîp, c c thuèc hoãc m«n, thuèc cêy dðíi da vµ c c biön ph p cã thðêng xuyªn ðîc c i tiõn, vý dô nhð thuèc tiªm tr nh thai víi liòu hoãc m«n gi m i, hoæc DCTC míi cã hiöu qu h n cã chêt ång hoæc cã thó gi i phãng levonorgestrel. C c biön ph p nµy dô sö dông h n vµ an toµn h n c c biön ph p cò. C c biön ph p nµy cã Ýt ph n øng phô h n vµ t ng chêt lðîng dþch vô nhð gi m sè lçn kh ch hµng cçn Õn kh m. Trªn lý thuyõt, chóng cã øng dông ng kó gãp phçn t ng sö dông BPTT vµ gi m tû lö ngðng sö dông [70]. Tuy vëy, trªn thùc tõ, viöc ho¹ch Þnh chýnh s ch vµ kõ ho¹ch, c c yõu tè mang týnh quyõt Þnh víi c c chð ng tr nh KHHG, chða p øng ðîc nhu cçu. Mét nghiªn cøu vò viöc lëp kõ ho¹ch tõ dðíi lªn trªn chø ra r»ng a sè c c nh n viªn y tõ kh«ng cã ñ c c kü n ng chuyªn m«n trong lëp kõ ho¹ch, kho ng 2/3 nh n viªn ë cêp tønh kh«ng ðîc µo t¹o vò lëp kõ ho¹ch hay phçn lín c c nh n viªn ë tuyõn x kh«ng biõt vò c c tiªu chý x c Þnh môc Ých vµ c c ho¹t éng lëp kõ ho¹ch [57]. 21

29 Tæng tû suêt sinh (TFR) Mét trong nh ng môc tiªu chýnh cña ChiÕn lðîc D n sè lµ ¹t ðîc møc sinh thay thõ vµo cuèi n m 2005 trªn toµn quèc, vµ vµo n m 2010 cho c c vïng s u xa vµ h i o. Trªn thùc tõ, chóng ta cã nh ng bðíc gi m rêt v ng ch¾c nh»m ¹t TFR thay thõ trªn toµn quèc [72]. Theo ñy Ban D n Sè vµ KÕ Ho¹ch Hãa Gia nh (UBDS&KHHG ), TFR gi m tõ 2,4 n m 1997 xuèng cßn 2,33 trong n m 1999 vµ 2,11 n m 2005 [73, 74]. TFR liªn quan Õn khu vùc Þa lý vµ t nh tr¹ng kinh tõ - x héi. ë c c khu vùc thµnh thþ, nh ng ngðêi cµng cã thu nhëp vµ tr nh é häc vên cao, th TFR cµng thêp [75]. Ngðîc l¹i, ë c c khu vùc vïng nói vµ khu vùc vïng s u, xa, tuæi trung b nh kõt h«n lçn Çu thêp h n (7,7% ngðêi phô n d n téc Hm«ng lêy chång ë é tuæi 13-14, 32,4% ë é tuæi 15-16) [76]. Mäi ngðêi tu n theo ðêng lèi chung cña chýnh phñ, vµ cã thu nhëp cao h n, kh n ng sinh con Ýt h n. Nhðng c c b o c o cho thêy nhãm lµm nghò doanh nh n vµ nhãm lµm nghò s n xuêt cã xu hðíng ngðîc l¹i [75]. Sè con trung b nh còng kh c nhau gi a c c vïng. Sù kh c biöt vò sè con cña c c phô n theo ¹o Thiªn Chóa vµ ¹o PhËt lµ tõ 0-2 con [77]. Kh«ng p øng ñ nhu cçu BPTT còng ðîc chø ra trong c c nghiªn cøu. Kho ng 76% lµ sinh con theo ý muèn, 14% sè sinh ðîc b o c o lµ kh«ng " óng lóc", 7% lµ kh«ng mong muèn (44% cho con thø tð). NÕu cã thó bá hõt c c ca sinh con kh«ng mong muèn, TFR cã thó ë møc 1,6 thay v 1,9 nhð trong c c cuéc iòu tra [78, 79]. MÆc dï ¹t ðîc thµnh c«ng trong viöc gi m sinh, vén cã nh ng th ch thøc cho ViÖt nam Ó ¹t ðîc môc tiªu cña ChiÕn lðîc D n sè nh»m ¹t Õn møc sinh thay thõ vµo n m Nh ng khã kh n ðîc Ò ra nhð kho ng c ch lín trong thu nhëp vµ t nh tr¹ng kinh tõ - x héi cña trî em vµ phô n, Çu tð thêp vµo c c khu vùc n«ng th«n vµ miòn nói, vµ Ýt µo t¹o cho c c céng t c viªn d n sè. Ó vðît qua nh ng khã kh n nµy, quèc gia ph i týnh Õn chi phý vµ hiöu qu cña «thþ hãa, ¹t ðîc b nh ¼ng giíi ë møc cao h n, ph n phèi nguån lùc cho c c khu vùc xa, n ng cêp hö thèng th«ng tin y tõ, ph t trión chuèn cho cêp y tõ x, Çu tð tèt h n cho nh n viªn y tõ vµ c«ng b»ng cho trî em vµ thanh niªn [72] Tû lö sö dông BPTT (CPR) CPR t ng æn Þnh trong nh ng n m qua tõ 63,2 (1996) lªn Õn 73,9% (2001), vµ 76,9% (2005) víi tû lö sö dông BPTT t ng tõ 52% (1996) Õn 61,1% (2001) vµ ë møc 65,8% (2005). CPR cã kh c biöt theo c c khu vùc Þa lý. CPR thêp nhêt lµ c c vïng cao (66%), cao nhêt thuéc vò vïng ång b»ng s«ng Hång. CPR còng t ng theo tuæi, häc vên vµ sè con [79]. C c nghiªn cøu Òu Ò cëp Õn phçn lín ngðêi d n sö dông BPTT còng nhð nh gi kiõn thøc cña ngðêi d n vò BPTT. DCTC lµ BPTT ðîc nhiòu ngðêi biõt Õn nhêt (99%); tiõp theo lµ bao cao su vµ viªn tr nh thai [60, 78-80]. DCTC còng lµ biön ph p ðîc dïng phæ biõn nhêt víi kho ng 2/3 sè ngðêi sö dông (55,7%), thuèc viªn tr nh thai víi 10%; bao cao su lµ 7,8%; vµ triöt s n n 7,7%. BiÖn ph p truyòn thèng nhð xuêt tinh ngoµi m 22

30 ¹o lµ 16,8%. CPR còng kh c nhau gi a c c tønh, vý dô tû lö sö dông bao cao su ë ång b»ng s«ng Hång chiõm tû lö cao nhêt 41%, trong khi c c tønh kh c thêp h n nhiòu (nhð Kon Tum) [79]. Lý do kh«ng sö dông BPTT chñ yõu do thêt b¹i khi dïng vµ muèn cã thªm con. MÆt kh c, nam giíi lµ èi tðîng quyõt Þnh chýnh xem cã sö dông BPTT hay kh«ng vµ cçn sö dông biön ph p nµo [81]. Lý do c c cæp vî chång tõ chèi sö dông BPTT trong 12 th ng tíi lµ do tçn suêt giao hîp thða, Ýt kh n ng cã con vµ lý do søc kháe [74, 79, 82-86]. DCTC Tû lö sö dông DCTC ¹t møc cao nhêt vµo n m 1995, vµ gi m dçn dçn cho Õn n m Tuy nhiªn, DCTC vén lµ biön ph p tr nh thai phæ biõn nhêt ang ðîc sö dông. C c cæp vî chång cã con (mét, hai hay h n) cã xu hðíng sö dông DCTC nhiòu h n nh ng cæp chða cã. Sè con trung b nh cña mét phô n cã dïng DCTC lµ 2,2 [87]. Lý do chýnh chän DCTC lµ v phð ng ph p nµy an toµn, hiöu qu vµ tiön lîi. Tuy nhiªn, vén cã mét sè b n kho n nhð tû lö thêt b¹i kho ng 5%; c c ph n øng phô thðêng thêy nhð au bông, b ng huyõt, au bông dðíi, au Çu, rèi lo¹n kinh nguyöt vµ tû lö m¾c NK SS cao trong nhãm sö dông DCTC [87]. Thêi gian trung b nh sö dông DCTC cña phô n lµ 31 th ng vµ víi chi phý hµng n m lµ ång (kho ng 1/2 «la) mçi ngðêi [87]. Phð ng ph p tr nh thai b»ng hoãc m«n ChØ mét sè Ýt c c nghiªn cøu iòu tra vò hiöu qu cña viªn tr nh thai [9, 23, 51, 88]. HiÖu qu cña biön ph p nµy còng rêt cao (97,4%). Thêi gian sö dông thuèc uèng tr nh thai cña c c èi tðîng lµ kho ng 1,9 n m, víi tû lö sè ngðêi dïng liªn tôc lµ 85,4% vµ tû lö bá cuéc lµ 14,6%. Nãi chung, nh ng ngðêi dïng c m thêy hµi lßng víi biön ph p nµy, do kh«ng cã nh ng triöu chøng bêt thðêng. Kho ng 1/5 ngðêi dïng b o c o vò ph n øng phô nhð èm, au Çu, t ng c n, bêt thðêng kinh nguyöt. Tuy nhiªn, nh ng bióu hiön nµy thðêng biõn mêt sau mét thêi gian dµi sö dông. a sè c c kh ch hµng ðîc tð vên vò c ch dïng vµ ðîc gi m s t trong qu tr nh dïng thuèc. C c lý do thay æi BPTT liªn quan chñ yõu Õn viöc thiõu th«ng tin, hióu nhçm, bêt tiön trong khi dïng vµ sî bþ ung thð [23, 51, 88]. Phð ng ph p sö dông thuèc tiªm (DMPA) còng ðîc t m hióu [89]. C c thö nghiöm l m sµng so s nh c c ph n øng phô (viªm khung chëu, ung thð tö cung) gi a DCTC vµ DMPA còng ðîc tiõn hµnh. C c nghiªn cøu nµy cho thêy kh«ng cã nhiòu ph n øng phô ðîc ghi nhën l¹i tõ nh ng ngðêi sö dông, nguy c bþ nhiôm khuèn ðêng sinh s n chø ë møc trung b nh. Bao cao su CPR cña bao cao su t ng trong nh ng n m qua, tuy nhiªn, tû lö vén giíi h¹n ë møc thêp h n 10% [74]. a sè ngðêi dïng cã nãi r»ng môc Ých sö dông bao cao su lµ Ó tr nh thai, vµ mét sè Ýt sö dông víi hai môc Ých lµ tr nh thai vµ phßng tr nh BLTQ TD/HIV/AIDS [59, 90]. HÇu hõt ngðêi dïng cã nhën thøc vµ kinh nghiöm tèt trong sö dông bao cao su. OK lµ thð ng hiöu ðîc nhiòu ngðêi biõt nhêt [91]. C c 23

31 nhãm nguy c cao nhð nhãm g i m¹i d m ðîc b o c o cã sö dông nhiòu biön ph p nµy h n [91]. Nh ng lý do chýnh kh«ng lùa chän bao cao su ðîc liöt kª nhð c c vên Ò liªn quan Õn b nh ¼ng giíi, rµo c n v n hãa vµ ph p luët trong hµnh vi t m kiõm vµ tiõp cën, gi m kho i c m trong quan hö, mïi vþ kh«ng dô chþu cña c c lo¹i bao cao su (nhð OK); chø cã mét cì bao cho têt c mäi ngðêi; é bòn kðm; vµ rêt Ýt lùa chän cho ngðêi dïng. Nh ng lý do nµy kh«ng cã nhiòu kh c biöt theo tr nh é häc vên vµ c c vïng Þa dð [59, 74, 82, 91]. C c lý do ngõng tiõp tôc sö dông bao cao su chñ yõu do chuyón sang biön ph p kh c vµ mong muèn sinh con [74]. NhiÒu ngðêi trî, chða cã gia nh, di cð, lao éng tay ch n vµ ngðêi lµm nghò l i xe ðêng xa thðêng kh«ng dïng bao cao su thðêng xuyªn. Hä kh«ng sö dông BCS khi cho r»ng b¹n t nh cña m nh kháe m¹nh, khi say rðîu, ang cã chuyön buån hoæc khi kh«ng cã s½n bao cao su. HiÖn nay, gi cña bao cao su ë møc chêp nhën ðîc èi víi mäi ngðêi [59], nhðng phçn lín nh ng ngðêi sö dông bao cao su ph i chi tr theo gi theo thþ trðêng (500 VND/mét bao ~ 30 bao víi 1 «la) [82]. Mét nghiªn cøu còng t m hióu c c vên Ò liªn quan Õn bao cao su n. Theo ngðêi sö dông, bao cao su n gióp n giíi c m thêy an toµn, tiön lîi vµ chñ éng mµ kh«ng lµm gi m sù kho i c m cña b¹n t nh. Tuy nhiªn, mét sè vên Ò ðîc chø ra nhð viöc cho bao cao su vµo m ¹o phô n kh«ng tiön, kých thðíc bao cao su qu to. Phô n mong muèn cã bao cao su n víi kých thðíc nhá h n, Æc biöt lµ nh ng phô n trî chða cã chång [92]. TriÖt s n TriÖt s n nam ðîc thùc hiön ë ViÖt nam tõ nh ng n m 90 cña thõ kû trðíc. Tû lö dïng biön ph p nµy gi m xuèng rêt thêp trong nh ng n m gçn y do nhiòu nguyªn nh n. MÆc dï a sè kh ch hµng Òu ghi nhën t nh tr¹ng søc kháe tèt hoæc kh«ng hò thay æi ham muèn trong t nh dôc, nhiòu ngðêi kh c kh«ng chêp nhën sö dông biön ph p nµy. Lý do chýnh liªn quan Õn tû lö thêt b¹i cao trong n m Çu tiªn 45,3% bao gåm biõn chøng cao (20,8%); nhiôm trïng (13,4%); ch y m u (5,8%); au tinh hoµn (41,9%) [93]. Mét sè kh ch hµng sau khi triöt s n, muèn cã thªm con, do con thðêng xuyªn au èm, vî hoæc chång chõt, hay ly dþ. Mét nghiªn cøu däc trªn diön réng tõ n m trong 5 tønh so s nh hiöu qu cña ba biön ph p: th¾t èng dén trøng, c¾t èng dén tinh vµ triöt s n b»ng quinacrine (QS). Th¾t èng dén trøng cã tû lö thêt b¹i thêp nhêt lµ 1,0%; tiõp theo lµ th¾t èng dén tinh 4,1% vµ thêt b¹i sö dông quinacrine lµ 13,2%. Nhð vëy, gièng nhð WHO khuyõn nghþ, quinacrine lµ mét biön ph p kh«ng nªn sö dông. Ngoµi ra, quinacrine cßn g y ra hëu qu lµ dýnh buång tö cung [94] Nguån cung cêp c c BPTT Cã nhiòu nguån cung cêp BPTT kh c nhau: cung cêp miôn phý qua ñy Ban D n Sè - Gi o Dôc & TrÎ Em (UBDS-G -TE), qua tiõp thþ x héi cña UBDS-G -TE, DKT vµ hö thèng ch m sãc SKSS vµ thþ trðêng tù do (hiöu thuèc) [95]. Nguån cung cêp chýnh c c BPTT lµ c c c së y tõ c«ng nhð TYT x - 45%; bönh viön - 22% [79]. 24

32 Nh n chung, tiõp cën víi c c BPTT lµ tð ng èi tèt vµ tèt h n ë c c khu vùc thµnh thþ. T¹i khu vùc n«ng th«n, mét sè c së y tõ cung cêp thuèc uèng TT vµ bao cao su kh«ng Òu Æn [96]. ë mét sè khu vùc, kho ng 50% c c c së y tõ b o c o hõt phð ng tiön tr nh thai trong s u th ng trðíc nghiªn cøu vµ gçn 20% c së chða bao giê cã bao cao su [95]. ë mét sè thµnh phè lín nhð Hµ Néi, viöc cung cêp c c BPTT cho VTN ðîc chêp nhën réng r i [97]. Theo mét dù b o, chýnh phñ cçn t ng cðêng cung cêp thªm sè lðîng bao cao su tõ 98 triöu vµo n m 2000 Õn 140 triöu BCS n m 2005 vµ 198 triöu vµo n m 2010 cho c«ng t c KKHHG vµ tõ 95 triöu lªn 137 triöu n m 2000 vµ 199 triöu vµo n m 2010 cho c«ng t c phßng chèng BLTQ TD/HIV/AIDS. Tuy nhiªn, hiön nay chýnh phñ chø míi hç trî 40% nhu cçu vò bao cao su cho c c tønh phýa B¾c, 30% cho c c tønh duyªn h i vµ miòn trung, vµ chø 20% cho khu vùc ång b»ng s«ng Cöu Long vµ c c tønh phýa nam. Cã kho ng triöu bao cao su ðîc bu«n lëu hµng n m [95]. ChÝnh s ch cung cêp bao cao su th«ng qua diön réng d n sè dén Õn sù ph t trión thiõu c n èi vµ ång bé hö thèng cung øng cña thþ trðêng tù do còng nhð nhën thøc thêp vò gi trþ sö dông cña bao cao su. Bªn c¹nh ã, do tû lö bá viöc cao cña c c céng t c viªn d n sè (vµo kho ng 1/3), viöc cung cêp c c BPTT ang ph i èi mæt víi thiõu hôt vò nguån nh n lùc [56]. HiÖn t¹i, tæ chøc phi thð ng m¹i duy nhêt cã kü n ng tiõp thþ x héi phï hîp ðîc c«ng nhën lµ DKT [82]. ViÖc thiõu iòu phèi thèng nhêt gi a c c kªnh ph n phèi, vµ c c tæ chøc chýnh phñ vµ yõu kðm trong s n xuêt bao cao su dén Õn nh ng khã kh n trong qu n lý c c BPTT (31% c c céng t c viªn tham gia vµo viöc ph n ph t miôn phý vµ tiõp thþ x héi BPTT) [74, 95] Can thiöp Cã mét sè Ýt c c dù n can thiöp hay nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh trong lünh vùc KHHG. Môc tiªu chýnh cña chóng lµ gi m tû lö n¹o ph thai hoæc t ng tû lö sö dông BPTT [10, 53, 98]. VÝ dô, mét can thiöp víi m«h nh céng t c viªn D n Sè - KHHG míi cho kõt qu rêt kh thi. CPR, tû lö chõt th«, tû lö n¹o ph thai, tû lö suy dinh dðìng vµ sè lçn th m kh m trðíc sinh t¹i Þa ióm can thiöp cao h n nhiòu so víi nhãm chøng [98-100]. C c can thiöp cho kõt qu rêt høa hñn víi gi m sè ca n¹o ph thai vµ t ng sö dông DCTC. ViÖc cung cêp m y vi týnh, µo t¹o nh n viªn cã chêt lðîng lµ cçn thiõt cho qu n lý dù n Ph thai Ph thai hîp ph p ðîc thõa nhën t¹i ViÖt Nam tõ n m 1960 nhð quyòn cña phô n, nhðng c c dþch vô cßn rêt h¹n chõ. Tû lö ph thai t ng rêt nhanh. Theo c c b o cao, ViÖt Nam lµ mét trong nh ng nðíc cã tû lö ph thai cao nhêt trªn thõ giíi. Tû lö ph thai ë phô n cã chång ë møc æn Þnh nhðng mét xu thõ míi ang xuêt hiön, nghüa lµ, t ng sè ca ph thai ë thanh niªn vµ phô n chða chång. Phð ng ph p ðîc sö dông phæ biõn nhêt Ó lo¹i bá thai tõ 2 Õn 12 tuçn tuæi lµ hót thai b»ng b m hót ch n kh«ng (MVA), ðîc biõt Õn nhð hót iòu hßa kinh nguyöt (MR) nõu 25

33 nã ðîc thùc hiön trong 6 tuçn Çu. Ph thai kióu nong vµ n¹o (D&C) vén ðîc sö dông trong c c c së y tõ kh«ng cã hót thai ch n kh«ng. Phð ng ph p ph thai b»ng thuèc, sö dông mifepristone vµ misoprostole, ðîc ða ra vµo n m 2002 vµ cã thó sö dông víi thai Õn 7 tuçn tuæi (49 ngµy). Víi thai tõ 12 Õn 18 tuçn tuæi, ph thai to b»ng nong vµ g¾p (D&E) thðêng ðîc sö dông. Theo ChuÈn Quèc Gia vò Hðíng dén cho DÞch Vô CSSKSS, phô n t m biön ph p ph thai cçn ðîc th«ng tin Çy ñ vò c c BPTT víi c c nhµ tð vên BPTT chuyªn nghiöp [101] Tû lö ph thai ë ViÖt Nam Tû lö ph thai rêt cao ë ViÖt Nam. Nã còng thay æi trong c c nghiªn cøu. C c nghiªn cøu trðíc y b o c o tû lö lµ 2,5 (Goodkind 1995), song nghiªn cøu gçn y cho tû lö 2,8 mçi phô n [7], hoæc chiõm kho ng 40,7% so s nh víi nh ng trðêng hîp sinh. UBDS-G -TE còng ða ra tû lö tõ 1,5-1,7 lçn/phô n. Thùc tõ, tû lö nµy t ng 9% so víi môc tiªu gi m 30% cña chiõn lðîc SKSS [73, 74]. Tû lö ph thai ë thµnh thþ cao h n vµ thêp h n ë vïng n«ng th«n. Khu vùc T y B¾c vµ ång b»ng s«ng Hång lµ cao nhêt; vµ thêp nhêt lµ Duyªn H i Trung Bé. C c vïng kh c n»m trong kho ng 0,7% Õn 1% [74, 102]. N¹o ph thai ðîc thùc hiön ë c c bönh viön hay c së y tõ c c tuyõn. a sè c c ca ph thai sö dông phð ng ph p hót ch n kh«ng vµ mét sè dïng thuèc uèng ph thai [103]. Tû lö ph thai víi thai kho ng tuçn tuæi chiõm 48,1%; vµ tû lö cña ph thai lín h n h n lµ 9,1% vµ t ng theo n m [103] Quan niöm vò ph thai ë ViÖt Nam Thai nhi ðîc coi nhð quµ cña t¹o hãa ban cho, vµ ph thai víi thai nhá ðîc coi lµ hµnh vi trung lëp vò ¹o øc. Song theo quan ióm x héi cæ coi thai nhi nhð lµ con ngðêi, vµ theo ã n¹o thai ë bêt cø th ng tuæi nµo ðîc coi nhð mét téi c. Ph thai muén ðîc coi lµ vi ph¹m ¹o øc. Mäi ngðêi cã nh ng hoµi nghi vò ¹o øc víi viöc ph thai, Æc biöt trong giai o¹n thai to [104]. Quan ióm cña sinh viªn nãi chung kh«ng t n ång viöc quan hö t nh dôc ë VTN trðíc h«n nh n vµ n¹o ph thai, nhðng còng cã th i é th«ng c m vµ s½n sµng gióp ì phô n trî mµ ph i chþu hëu qu cña viöc cã thai ngoµi ý muèn [105] Æc ióm cña phô n ph thai HÇu hõt c c trðêng hîp ph thai lµ phô n trong é tuæi sinh Î (50%) vµ mét sè Ýt (15%) ë tuæi VTN. Tû lö nµy còng kh c nhau tïy vµo tõng nghiªn cøu. Cao nhêt lµ c c phô n cã chång vµ kho ng 1/5 Õn 1/3 lµ ngðêi trî vµ chða chång [7, 103, 106]. NhiÒu ngðêi trong sè phô n nµy chða tõng cã con vµ kho ng mét nöa trðíc ã tõng n¹o thai (cao nhêt 8 lçn) [103, 107]. Nh ng phô n trî h n th cã xu hðíng ph thai muén [108]. Phô n mµ bþ chång hay b¹n trai m nh ngðîc i th cã kh n ng ph thai nhiòu lçn cao gêp 2 lçn so víi b nh thðêng [96]. NhËn thøc vò c c biön ph p KHHG rêt thêp ë nh ng phô n ph thai [106]. Kho ng 2/3 26

34 phô n cã chång tõng ph thai ghi nhën tõng sö dông mét BPTT nµo ã. Phæ biõn nhêt vén lµ DCTC, thuèc viªn tr nh thai vµ bao cao su. ChØ mét sè rêt nhá phô n chða chång nãi lµ m nh tõng sö dông biön ph p KHHG. Lý do chýnh kh«ng sö dông BPTT lµ sî c c t c dông phô nhð ch y m u, au lðng vµ gi m kho i c m còng nhð vên Ò chi phý [73, 78] Lý do ph thai Lý do dén Õn ph thai rêt kh c nhau. Lý do chýnh lµ kh«ng muèn cã thªm con, con cßn nhá, chða cã chång, kh«ng muèn kõt h«n, sö dông BPTT kh«ng thðêng xuyªn hoæc BPTT kðm hiöu qu, kh«ng sö dông BPTT v sî t c dông phô [7, 61, 109, 110]. Kho ng 1/5 sè phô n sö dông ph thai Ó kõt thóc thai nghðn (hót iòu hßa kinh nguyöt vµ ph thai) vµ 2/3 sè trðêng hîp ph thai lµ cã sö dông mét BPTT [78] ChÊt lðîng cña dþch vô ph thai N¹o ph thai ðîc phðp tiõn hµnh trong hçu hõt c c bönh viön hay phßng kh m ë c c tuyõn kh c nhau. HÇu hõt ca ph thai lµ sö dông hót ch n kh«ng vµ chø mét sè Ýt lµ dïng thuèc [108]. Mét sè yõu tè kh c nhau liªn quan Õn dþch vô ph thai ðîc xem xðt Õn; nhð c së vët chêt, kü n ng cña nh n viªn y tõ vµ chêt lðîng tð vên. ChØ cã mét nghiªn cøu chø ra r»ng, c së y tõ ðîc trang bþ ñ [7]. Trong c c nghiªn cøu kh c, c c c së y tõ kh«ng ¹t yªu cçu vò kü thuët vµ vö sinh. ThiÕu trang thiõt bþ, thuèc vµ tµi liöu TT - GD - TT ðîc ghi nhën [110]. N ng lùc kðm cña c c c n bé trong dþch vô ph thai ðîc Ò cëp Õn trong têt c b o c o. C c c n bé chuyªn khoa phô s n ðîc µo t¹o vò kü n ng ph thai, tuy nhiªn chø cã 50% cã thó tiõn hµnh dþch vô nµy [109]. a phçn nh ng c n bé nµy kh«ng tu n theo c c bðíc trong Hðíng DÉn ChuÈn Quèc gia nhð xðt nghiöm nhanh, th m kh m thùc thó, tð vên vµ quy tr nh v«khuèn [109]. RÊt Ýt c c c n bé y tõ thùc hiön c c xðt nghiöm nhanh, xðt nghiöm m u vµ th m kh m thùc thó trðíc khi ph thai. Kho ng 1/5 Õn 1/3 c c c n bé y tõ kh«ng tð vên cho phô n trðíc khi ph thai. NhiÒu ngðêi kh«ng biõt nhiòu vò hëu qu cña ph thai. Hä gi i thých sai r»ng ph thai lµ mét phð ng ph p KHHG gióp h¹n chõ sè con [61, 96, 106, 110]. Cã mét m u thuén gi a chuèn mùc v n hãa vµ thùc tõ ë c c c n bé y tõ khi bµn vò n¹o ph thai. MÆc dï hä kh«ng thých tð vên vò quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n vµ ph thai cho thanh niªn trî, hä vén bµy tá th i é quan t m vò vên Ò nµy [101]. Sù quan t m vò t nh dôc VTN vµ SKSS t¹o ra c c rµo c n ¹o øc cho n hé sinh tð ng lai cña ViÖt Nam. iòu nµy rêt cçn ðîc quan t m ë c c trðêng y Ó ða vµo chð ng tr nh µo t¹o n hé sinh. Chð ng tr nh kh«ng chø cçn µo t¹o quy tr nh kü thuët cho dþch vô ph thai, mµ cßn cçn vên Ò ¹o øc liªn quan víi c c t nh huèng nh¹y c m [105] Ph thai b»ng thuèc Mét sè c c thö nghiöm l m sµng ðîc tiõn hµnh trong c c bönh viön kh c nhau ë c c tønh cña ViÖt Nam Ó nh gi viöc sö dông ång thêi hai lo¹i thuèc mifepristone + miso- 27

35 prostol trong viöc chêm døt thai nghðn tu n theo ChuÈn Quèc Gia n m Hµ Néi vµ Hå ChÝ Minh lµ hai thµnh phè chýnh n i diôn ra c c thö nghiöm nµy. Môc Ých chýnh cña têt c c c thö nghiöm nµy lµ nh gi viöc chuyón tõ nghiªn cøu phßng xðt nghiöm ra céng ång réng lín. Cì méu cña mét sè nghiªn cøu lín vµ ¹i diön cho c c tønh. Ph thai b»ng thuèc mifepristone & misoprostol trong vßng 49 ngµy rêt hiöu qu, an toµn vµ ðîc phô n chêp nhën [111]. ChØ mét sè Ýt c c vên Ò ðîc nh¾c Õn nhð ch y m u, au, chuét rót. Ngoµi ra, nh ng khã kh n kh c trong thñ tôc hay theo dâi Òu ðîc ngðêi sö dông chêp nhën. Qu n lý t¹i nhµ khi dïng thuèc misoprostol còng ðîc nh gi qua c c nghiªn cøu kh c nhau. Þa ióm sö dông misoprostol kh«ng cã nh hðëng Õn hiöu qu. Ph thai b»ng thuèc víi yªu cçu gi m s t misoprostol t¹i nhµ lµ an toµn vµ cã týnh linh éng khi p dông vµo hö thèng CSSK ViÖt Nam [112]. Ó nh n réng phð ng ph p nµy ë nhiòu n i h n n a, iòu quan träng lµ m b o cung cêp thuèc víi gi c chêp nhën ðîc. iòu cçn thiõt lµ ph i gi m gi thµnh cña mifepristone vµ tháa thuën víi nhµ cung cêp thuèc vò kh n ng sö dông thuèc trªn diön réng Ó ph thai. Ó ph thai b»ng thuèc trë thµnh mét lùa chän víi hçu hõt phô n ViÖt Nam cçn cung cêp thuèc ë TYT qua nhiòu cêp ph n phèi trung gian, vµ gia nh còng lµ Þa ióm cçn xem xðt Õn. èi víi viöc tù sö dông misoprostol cçn thªm c c quy Þnh ph n phèi thuèc cho c së thuèc tð nh n [113]. Mét nghiªn cøu nh gi thuèc Æt misoprostol t¹i cæ tö cung trðíc khi ph thai b»ng c ch nong n¹o (D&E) vµ týnh kh thi cña sö dông b m hót ch n kh«ng thay cho nong n¹o trong quy tr nh ph thai to. KÕt qu cña nghiªn cøu kh¼ng Þnh quy tr nh lµ phï hîp víi nh ng n i thiõu nguån lùc vµ dþch vô ph thai an toµn, hiöu qu víi thai kú giai o¹n II [114] Tai biõn ph thai Hai nghiªn cøu däc ðîc tiõn hµnh Ó x c Þnh tû lö biõn chøng ph thai ë hai tønh Th i B nh vµ Nam Þnh. Tû lö tai biõn trong qu tr nh ph thai dao éng tõ 1,5 Õn 2,1% vµ bao gåm c sèc, b ng huyõt [109, 110]. Sau mét th ng ph thai, tû lö biõn chøng cao h n (kho ng 10%). Nguyªn nh n chýnh lµ nhiôm trïng, viªm cæ tö cung, ch y m u vµ viªm niªm m¹c tö cung. BiÕn chøng muén lµ nhiôm trïng vµ rèi lo¹n kinh nguyöt. Tû lö cña c c biõn chøng víi n¹o thai cao h n so víi hót iòu hßa kinh nguyöt Can thiöp gi m tû lö ph thai ChØ cã mét nghiªn cøu can thiöp ðîc c«ng bè víi môc Ých gi m sè ca ph thai. Can thiöp thµnh c«ng víi kõt qu tèt gi m tû lö ph thai chung lµ 12,75% vµ gi m n¹o ph thai/ sinh në lµ 6,34%; t ng sö dông BPTT hiön ¹i. Nghiªn cøu kõt luën r»ng can thiöp víi tð vên vò ph thai vò c c trðêng hîp ng tiõc, hëu qu vµ nguy c ph thai cã thó gióp gi m nhu cçu ph thai vµ t ng sö dông BPTT [8] NhiÔm khuèn ðêng sinh s n (NK SS) NhiÔm khèn ðêng sinh s n (NK SS) lµ mét thuët ng réng bao gåm bönh l y truyòn 28

36 ðêng t nh dôc (BLTQ TD) còng nhð c c nhiôm khuèn kh c ë ðêng sinh s n mµ kh«ng l y truyòn qua quan hö t nh dôc. Chóng nh hðëng Õn c n giíi vµ nam giíi. BLTQ TD trong hçu hõt c c trðêng hîp cã hëu qu nghiªm träng Õn søc kháe h n c c NK SS kh c [70]. NK SS do c c vi khuèn/vi rót thðêng cã ë ðêng sinh s n g y ra, hoæc do l y tõ bªn ngoµi trong khi quan hö t nh dôc hoæc qua can thiöp y tõ. ë phô n, do vi khuèn néi sinh t ng lªn ë m ¹o g y ra nhiôm khuèn néi sinh hoæc viªm nhiôm do vi khuèn. C c can thiöp y tõ còng cã thó g y ra c c NK SS. Víi nam giíi, BLTQ TD phæ biõn h n nhiôm trïng néi sinh vµ nhiôm trïng do can thiöp y tõ [70] Tû lö m¾c Tû lö hiön m¾c NK SS t¹i ViÖt Nam ë møc cao, tuy nhiªn, c c sè liöu vò tû lö hiön m¾c kh«ng thèng nhêt trong c c nghiªn cøu. Mét sè nghiªn cøu chø ra r»ng kho ng mét nöa sè phô n cã triöu chøng viªm phô khoa hoæc/vµ triöu chøng viªm ðêng sinh dôc dðíi [45, 115]. Trong c c nghiªn cøu kh c, tû lö nµy cao h n nhiòu, chiõm kho ng 3/4 èi tðîng nghiªn cøu [116, 117]. Cã kho ng 80% phô n cã mét sè triöu chøng l m sµng, trong ã 2/3 sè nµy ðîc xðt nghiöm m¾c NK SS [10]. Tuy nhiªn, cçn nhên m¹nh lµ c c nghiªn cøu nµy lêy méu t¹i c së y tõ. Víi c c c së SKSS nhð c së kh m thai vµ KHHG, nhiôm trïng kh«ng qua ðêng t nh dôc vµ NK SS thêy phæ biõn h n c c BLTQ TD (WHO 2005). Trong nhãm phô n mang thai, kho ng 1/5 cho Õn 1/2 phô n ðîc chuèn o n cã m¾c lo¹i NK SS nµo ã. Tuy nhiªn, tû lö m¾c NK SS thay æi theo xðt nghiöm ðîc sö dông vµ é nh¹y vµ Æc hiöu cña xðt nghiöm ã [118]. Tû lö BLTQ TD trong nhãm phô n mang thai thðêng thêp h n nhiòu [60]. Vi khuèn, vi rót, nêm lµ c c nguyªn nh n chýnh cña NK SS. Theo mét sè nghiªn cøu, nêm (Candida) lµ d¹ng NK SS phæ biõn nhêt chiõm Õn kho ng 1/5 c c ca NK SS, tiõp theo lµ hepatitis B (1/10) [10, ]. Tuy nhiªn, mét nghiªn cøu kh c cho thêy r»ng vi khuèn l¹i lµ yõu tè hµng Çu, chiõm kho ng 1/2 c c ca bönh [45]. H n n a, vi rót Human Papilloma (HPV) víi DNA dð ng týnh ðîc t m thêy trong kho ng 1/10 c c èi tðîng nghiªn cøu ë mét thµnh phè lín, trong ã tuýp HPV 16 lµ th«ng thðêng nhêt trong nhiôm HPV [119]. LËu, Chlamydia, giang mai, h¹ cam, trïng roi, herpes bèm sinh, môn c m vµ HIV lµ c c BLTQ TD thðêng thêy nhêt trªn thõ giíi [70, 120, 121]. Xu hðíng ã còng tð ng tù ë ViÖt Nam víi lëu chiõm nhiòu nhêt, víi kho ng 1/5 Õn 1/3 tæng sè trðêng hîp bönh. TiÕp theo lµ Chlamydia vµ/hoæc giang mai, víi kho ng 1/10 sè trðêng hîp bönh. Tû lö m¾c Ýt nhêt lµ HIV/AIDS [48]. Tû lö BLTQ TD cao h n trong c c nhãm nguy c cao nhð g i m¹i d m vµ kh ch lµng ch i. HIV/AIDS øng hµng Çu trong nhãm nµy, víi kho ng 1/6 sè trðêng hîp nhiôm, tiõp theo lµ giang mai, lëu hoæc/vµ Chlamydia. Tû lö m¾c BLTQ TD trong nhãm nghiön chých còng lªn Õn kho ng 1/3 vµ thêp h n trong nhãm g i m¹i d m víi 1/10 tæng sè trðêng hîp [120, 121]. Víi nhãm t n binh, Chlamydia vµ/hoæc lëu vµ/hoæc giang mai vén chiõm cao nhêt [60, 120, 121]. 29

37 Æc ióm NK SS Tû lö nhiôm NK SS thay æi tïy thuéc vµo khu vùc Þa lý, giíi týnh, tuæi, t nh tr¹ng h«n nh n vµ nghò nghiöp. Tû lö m¾c ë nh ng ngðêi thuéc khu vùc n«ng th«n cao h n so víi thµnh thþ. Phô n cã nhiòu nguy c m¾c BLTQ TD h n nam giíi. Nh ng ngðêi cã tiòn sö m¾c bönh NK SS th cã kh n ng m¾c l¹i cao h n so víi nh ng ngðêi chða nhiôm bao giê [45, 116]. Mét nghiªn cøu ë khu vùc n«ng th«n cho thêy nhãm trung niªn cã kh n ng m¾c bönh cao h n nhãm trî tuæi vµ ngðêi cao tuæi. Tû lö NK SS ë phô n é tuæi lµ tõ 1/2 Õn 2/3, trong khi tû lö ë nhãm phô n é tuæi vµ trªn 45 chø kho ng 1/3 [10, 122]. NhiÔm HPV còng ðîc ph t hiön thêy trong nhãm trî tuæi h n lµ nhãm cao tuæi tõ vµ tû lö nµy cao h n tõ kho ng 2-3 lçn [119]. Nh ng ngðêi sö dông DCTC còng cã kh n ng bþ NK SS cao h n [10, 45]. Nhãm phô n néi trî còng ðîc chø ra cã kh n ng m¾c bönh cao h n so víi nhãm lµm ruéng [10, 122]. Tuy nhiªn n«ng d n vµ ngð d n cã nguy c m¾c BLTQ TD cao h n nhãm lµm viöc v n phßng [10, 116]. BiÓu hiön l m sµng cña c c lo¹i BLTQ TD/NK SS cã thó lµ gièng nhau, Æc biöt lµ ë phô n. C c triöu chøng do bönh nh n tù x c Þnh vµ kó c dêu hiöu l m sµng do c n bé y tõ ph t hiön thðêng lµ gièng nhau khiõn cho viöc x c Þnh lo¹i nhiôm khuèn ðêng sinh s n lµ bönh l y truyòn hay kh«ng l y truyòn qua ðêng t nh dôc trë nªn khã kh n. iòu nµy dén Õn chuèn o n muén ë rêt nhiòu c c thanh niªn chða cã gia nh [10]. Kho ng 2/3 c c bönh nh n cã c c bióu hiön bêt thðêng ë m ¹o/dð ng vët trong khi nh ng bióu hiön kh c nhð au bé phën sinh s n, au b u, au bông dðíi xuêt hiön ë rêt Ýt ngðêi nhiôm bönh vµ biõn mêt sau mét thêi gian ng¾n [122] KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh liªn quan víi NK SS a sè c c nghiªn cøu cho r»ng kiõn thøc vò NK SS cßn yõu. Kho ng 1/10 phô n kh«ng biõt bêt cø triöu chøng hay biön ph p phßng tr nh NK SS nµo. 1/3 phô n kh«ng biõt bêt cø nguyªn nh n nµo cña BLTQ TD. Nguyªn nh n thðêng ðîc nh¾c Õn nhêt lµ do thiõu vö sinh c nh n [10, 123]. RÊt Ýt thanh niªn biõt r»ng t nh dôc kh«ng an toµn víi g i m¹i d m vµ dïng chung b m kim tiªm lµ c c hµnh vi nguy c cao [6]. HiÓu biõt kðm liªn quan Õn hµnh vi søc kháe kh«ng lµnh m¹nh. Kho ng 1/6 Õn 1/3 sè phô n cã thai cã mét sè bióu hiön NK SS, nhðng hä kh«ng t m kióm bêt cø xðt nghiöm nµo v sî c c t c dông phô cña iòu trþ lªn thai nhi [123]. Kho ng 1/3 Õn 1/2 c c bönh nh n cã BLTQ TD nghe theo lêi khuyªn cña b¹n hoæc kinh nghiöm tõ ngðêi th n mµ kh«ng t m Õn bêt cø b c sü chuyªn khoa nµo. Trong nh ng ngðêi t m b c sü chuyªn khoa ch a trþ NK SS/BLTQ TD, chø 1/3 sè ã tu n thñ quy tr nh iòu trþ [122]. ChØ mét sè rêt Ýt c c thanh niªn tù i xðt nghiöm BLTQ TD vµ têt c sè nµy chän c së y tõ nhµ nðíc Ó iòu trþ [6]. Kho ng 1/2 phô n kh«ng cã c c thùc hµnh vö sinh c 30

38 nh n phï hîp nhð lau röa hµng ngµy [115]. HÇu hõt c c sinh viªn trî kh«ng ðîc häc vò c c kiõn thøc SKSS vµ søc kháe t nh dôc [124] C c yõu tè liªn quan Õn NK SS Kh«ng cã nhiòu nghiªn cøu tëp trung x c Þnh c c yõu tè liªn quan Õn c c NK SS. Trong thùc tõ, hçu hõt c c nghiªn cøu tëp trung vµo nhãm cã nguy c cao nhð g i m¹i d m. Mét nghiªn cøu cho thêy ë nhãm nµy, viöc tháa thuën sö dông bao cao su trong quan hö lµ yõu tè b o vö khái bönh BLTQ TD. Nhãm g i m¹i d m cã Ýt kh ch hµng h n, hióu biõt vò ðêng truyòn HIV, vµ chða bao giê cã bióu hiön cña BLTQ TD cã nhiòu kh n ng thµnh c«ng h n trong viöc tháa thuën sö dông bao cao su [125]. Tr i l¹i, c c yõu tè nhð thu nhëp hµng th ng thêp (kho ng ång/th ng), chång trî, au khi quan hö t nh dôc do lëu vµ/hoæc Chlamydia ë nhãm g i m¹i d m lµm t ng nguy c m¾c bönh [48] Vai trß cña y tõ tð nh n èi víi NK SS Bªn c¹nh y tõ nhµ nðíc, c c c së y tõ tð nhð nhµ thuèc tð gãp phçn quan träng trong tð vên, ph t hiön vµ qu n lý kho ng 1/2 c c ca BLTQ TD [122, 126]. Tuy nhiªn, cçn ph i thêy r»ng viöc iòu trþ NK SS/BLTQ TD theo lêi khuyªn cña dðîc sü tð kh«ng tu n theo hðíng dén chuèn quèc gia trong a sè trðêng hîp. H n mét nöa c c bönh nh n kh«ng hái hoæc nhën ðîc bêt cø tð vên nµo tõ quçy thuèc. C c c u hái vò hµnh vi t nh dôc ðîc hái trong 1/4 c c trðêng hîp. RÊt Ýt trðêng hîp ðîc hái vò t nh tr¹ng søc kháe cña b¹n t nh. MÆc dï c c khuyõn khých tµi chýnh lµ éng c chýnh cña nhµ thuèc tð, hä thðêng giíi thiöu Õn c c b c sü Ó iòu trþ óng theo c c triöu chøng sau khi ðîc c c chð ng tr nh can thiöp n ng cao nhën thøc [127, 128] M«h nh can thiöp Bèn can thiöp ðîc tiõn hµnh vµ chñ yõu nh»m t ng cðêng hióu biõt vò BLTQ TD. Can thiöp t¹i mét thµnh phè lín cho thêy sù kõt hîp cña nhãm t nh nguyön viªn céng ång vµ nhãm lµm dù n lµ phð ng ph p hiöu qu thùc hiön chð ng tr nh qu n lý dùa vµo céng ång víi sù gióp ì vµ Þnh hðíng cña chýnh phñ. M«h nh nµy gãp phçn vµo t ng cðêng hióu biõt cña ngðêi l i xe, ngðêi l i ß/phµ/thuyÒn trong liöt kª tªn bönh BLTQ TD, vµ biön ph p phßng tr nh, sö dông bao cao su víi nhãm èi tðîng can thiöp Ých [129]. C c can thiöp kh c ðîc thùc hiön gåm t ng hióu biõt cña èi tðîng tham gia nh»m gi m tû lö nhiôm NK SS trong nhãm phô n é tuæi sinh Î [ ] Søc kháe sinh s n vþ thµnh niªn (SKSS VTN) Kho ng 20 nghiªn cøu ðîc thu thëp víi chñ Ò chýnh tëp trung vµo c c BPTT, sù trðëng thµnh vò giíi týnh, quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n, cã thai ë tuæi VTN, ph thai vµ BLTQ TD/HIV/AIDS. Kh«ng cã nghiªn cøu nµo tëp trung vµo t m hióu riªng rï mét vên Ò vò SKSS VTN mµ lµ sù kõt hîp c c vên Ò ë nhiòu møc é. Tuy nhiªn, kh«ng cã nghiªn cøu nµo nh gi chuyªn biöt vò cã thai tuæi VTN vµ ph thai khi chða cã gia nh. 31

39 Trðëng thµnh giíi týnh/tuæi dëy th Sù trðëng thµnh vò giíi týnh/tuæi dëy th liªn quan Õn c c chñ Ò kh c nhau nhð lµ cã kinh nguyöt vµ vö sinh, kh n ng thô thai, nhu cçu vò c c BPTT vµ phßng tr nh cã thai ngoµi ý muèn. C c ph t hiön cho thêy hióu biõt kðm vò chu kú kinh nguyöt vµ kh n ng thô thai cña phô n. ChØ kho ng 44,6% c c VTN cã c u tr lêi óng vò vên Ò nµy [133]. HiÓu biõt vò c chõ thô thai trong c c VTN lµ rêt thêp. ChØ cã Ýt ngðêi hióu biõt óng vò kh n ng thô thai (15,9% cã c u tr lêi óng); thêi kú dô mang thai (29,1%); vµ dêu hiöu cã thai (41%). KiÕn thøc cña nam VTN cao h n nhãm VTN n vµ nh ng VTN lín tuæi h n (20-24) th kiõn thøc tèt h n nhãm trî (15-19) [134]. C c th«ng tin vò sù trðëng thµnh giíi týnh/tuæi dëy th rêt quan träng víi VTN vµ cçn ðîc t ng cðêng h n n a trong tð ng lai KiÕn Thøc - Th i é - Thùc Hµnh liªn quan Õn SKSS VTN Phßng tr nh thai RÊt nhiòu c c nghiªn cøu t m hióu kiõn thøc vµ viöc sö dông c c BPTT cña VTN. C c BPTT thðêng ðîc VTN nh¾c Õn theo thø tù tõ cao Õn thêp lµ bao cao su, thuèc uèng vµ DCTC [62, 134]. ChØ cã mét sè Ýt èi tðîng cã thó m«t óng c chõ tr nh thai cña c c biön ph p nµy (6,8%) [70]. HiÓu biõt vò lîi Ých cña c c BPTT còng rêt h¹n chõ. N thµnh niªn thðêng cã hióu biõt tèt h n VTN nam, VTN ë c c khu vùc thµnh thþ còng tèt h n VTN sèng ë vïng n«ng th«n [ ]. Cã nhiòu c c kõt qu kh c nhau vò viöc sö dông BPTT khi cã quan hö t nh dôc, vý dô ë mét sè nghiªn cøu tû lö sö dông c c biön ph p KHHG cao [133]; trong khi ë mét sè kh c th thêp hoæc sè liöu kh«ng thèng nhêt [62, 134]. VTN chñ yõu sö dông c c biön ph p kh«ng cã hiöu qu bao gåm xuêt tinh ngoµi m ¹o hay týnh vßng kinh. Nhãm VTN kh«ng sö dông bêt kú BPTT nµo th quan hö t nh dôc cña hä thðêng diôn ra kh«ng cã dù týnh trðíc [136]. Tû lö sö dông bao cao su còng rêt thêp [70]. VTN nam thðêng quyõt Þnh cã sö dông bao cao su khi quan hö hay kh«ng. Lý do chñ yõu ng n trë nam giíi sö dông lµ niòm tin vµo søc kháe cña b¹n t nh hoæc viöc kh«ng cã s½n bao cao su khi cçn. Cßn lý do chýnh lµm cho VTN n kh«ng mua hay sö dông bao cao su lµ do lo sî nh ng quan niöm tiªu cùc cña x héi. H n thõ n a, nhiòu n i viöc sö dông bao cao su chða ðîc c«ng nhën mét c ch hîp ph p v ã lµ chø b o cho r»ng mét phô n lµ g i b n d m. Dïng bao cao su ðîc cho lµ bióu hiön kh«ng tin tðëng vµ thiõu chung thñy víi b¹n t nh [70, 91, 135]. C c lý do kh c còng ðîc chø ra nhð mïi khã chþu, chø cã mét lo¹i kých thðíc vµ é bòn kðm cña bao cao su [91]. Mét sè c c khuyõn nghþ Ò cëp Õn viöc nªn cã nhiòu lo¹i bao cao su ( a d¹ng vò kých cì, mçu s¾c, mïi vµ ióm b n). iòu thó vþ lµ quan niöm vò n¹o ph thai lµ mét biön ph p tr nh thai tð ng èi phæ biõn [134]. C c kõt qu cho thêy chø cã rêt Ýt VTN cëi më bµn b¹c vò vên Ò KHHG víi ngðêi kh c. Nam thµnh niªn chða vî cã nhiòu kh n ng nãi chuyön vò vên Ò t nh dôc nhiòu h n, trong khi n giíi c m thêy kh«ng tho i m i hoæc khã kh n khi nãi vò nh ng 32

40 vên Ò nµy. ViÖc thô éng cña n giíi chða cã gia nh khi quyõt Þnh sö dông bao cao su còng nhð BPTT kh c ðîc nãi Õn trong nhiòu nghiªn cøu [136]. Kü n ng thð ng thuyõt cho c nam vµ n thµnh niªn cçn ph i ðîc ða vµo c c chð ng tr nh µo t¹o trong tð ng lai. Quan hö t nh dôc C c nghiªn cøu t m hióu c c quan ióm kh c nhau vò t nh dôc trðíc h«n nh n vµ cã thai trðíc khi kõt h«n. Trong khi mét sè VTN chêp nhën xu hðíng nµy, nhiòu ngðêi kh c l¹i ph n èi [70, 91, 135]. Tû lö quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n ðîc ghi nhën lµ thêp trong c c nghiªn cøu [62, 70, 133, 134, 138]. Nghiªn cøu SAVY chø ra r»ng kho ng 1/3 VTN nam ë thµnh thþ vµ 1/4 VTN n ë n«ng th«n lµ cã quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n. Quan hö nµy diôn ra thðêng xuyªn h n víi VTN nhiòu tuæi h n hoæc c c häc sinh ë bëc häc cao h n. Cã thai tuæi VTN ChØ cã mét nghiªn cøu t m hióu vò vên Ò nµy. Nghiªn cøu cho thêy cã thai ë tuæi trî t ng nguy c cña s n giët lªn 3 lçn; Î bêt thðêng lªn 1,5 lçn; nguy c Î trî thiõu c n lµ 4,5 lçn; nguy c tö vong trî s sinh lµ 2,5 lçn [139]. BÖnh l y truyòn qua ðêng t nh dôc & HIV/AIDS HiÓu biõt vò BLTQ TD/ HIV/AIDS còng ðîc nhiòu c c nghiªn cøu quan t m. Nãi chung, hióu biõt vò vên Ò nµy ë VTN rêt h¹n chõ. Kho ng 2/3 c c VTN biõt ðîc con ðêng l y truyòn cña bönh còng nhð biön ph p phßng tr nh. Kho ng 1/3 Õn 2/3 biõt r»ng mäi ngðêi ai còng cã thó nhiôm còng nhð biön ph p phßng tr nh. HiÓu biõt ë VTN bá häc cßn thêp h n [70, 88, 137] C c hµnh vi nguy c tuæi VTN NhiÒu c c hµnh vi nguy c ðîc nªu ra trong c c b o c o nghiªn cøu vò VTN. Tû lö VTN cã hµnh vi nguy c còng kh c nhau tïy vµo lo¹i hµnh vi. Nghiªn cøu SAVY chø ra r»ng rðîu vµ ma tóy lµ hai hµnh vi nguy c hµng Çu ë VTN [70]. Kho ng 1/3 VTN sö dông rðîu, tû lö sö dông ma tóy th thêp h n víi kho ng 5% [140, 141]. C c nghiªn cøu còng cho thêy lý do phæ biõn dén Õn sö dông rðîu lµ giao tiõp víi b¹n bì, liªn hoan i nghø hoæc tiöc cðíi, chia sî niòm vui hoæc nçi buån. p lùc ång ¼ng hay noi gð ng b¹n lµ yõu tè quan träng dén Õn sö dông rðîu hay ma tóy. Cã mèi liªn hö gi a dïng rðîu vµ quan hö t nh dôc kh«ng an toµn v VTN kh«ng kióm so t ðîc khi say. Sèng trong m«i trðêng cã nhiòu nguy c nhð t nh dôc kh«ng an toµn, nghiön ngëp cã kh n ng dén Õn nhiôm BLTQ TD/HIV/AIDS [51, 138]. Nguy c cßn cao h n, Æc biöt víi nhãm VTN di cð [135]. Bªn c¹nh nh ng hµnh vi nguy c nµy, c c vên Ò søc kháe kh c còng ðîc nªu trong c c b o c o. C c vên Ò vò ðêng tiªu hãa ðîc nh¾c Õn nhiòu nhêt, tiõp theo lµ vên Ò vò thþ lùc cho VTN thµnh thþ. C c vên Ò søc kháe vò bönh m¹n týnh nhð hen suyôn, viªm xoang vµ au d¹ dµy còng ng quan t m ë VTN, nhðng chða cã c c sè liöu râ rµng vò tû lö m¾c. VTN nam cã nguy c m¾c bönh cao h n VTN n, nhðng hä thðêng c m thêy kháe h n VTN n [70, 140]. VTN khu vùc n«ng th«n cã nhiòu c c nguy c h n VTN ë 33

41 thµnh thþ nhð vò bá häc cêp III, häc vên thêp, thiõu tiõp cën víi th«ng tin vµ thiõu hióu biõt vò SKSS còng nhð nhu cçu kh c. Tuæi, giíi vµ iòu kiön sèng, cha mñ ly h«n, kh«ng i häc, bönh m n týnh còng nhð hµnh vi nguy c ðîc xem lµ c c yõu tè quyõt Þnh chêt lðîng cuéc sèng VTN [140]. Mét sè nghiªn cøu còng chø ra c c vên Ò kh c nhð thiõu hióu biõt vò quyòn cña kh ch hµng lµ VTN tiõp cën vµ týnh b o mët [62] YÕu tè b o vö vµ YÕu tè nguy c B o c o nµy còng xem xðt c c yõu tè kh c nhau liªn quan Õn SKSS VTN vµ ðîc xõp vµo 2 nhãm: yõu tè b o vö vµ yõu tè nguy c. Cha mñ Gia nh lµ mét yõu tè b o vö [70]. a sè c c bëc cha mñ kh«ng muèn con m nh cã quan hö t nh dôc khi ang i häc vµ trðíc h«n nh n [137]. Cha mñ ãng vai trß chýnh vò hç trî tµi chýnh, h n thõ, hä còng cã nh hðëng Õn êi sèng tinh thçn vµ thó chêt cña con c i m nh v VTN chða ðîc chuèn bþ nhiòu vò sù thay æi vò mæt t m lý. Mèi quan hö tèt gi a cha mñ vµ con c i vµ hç trî cña cha mñ lµ yõu tè mang týnh b o vö cho sù ph t trión cña VTN vµ ngðîc l¹i [62]. Gi o dôc M«i trðêng häc ðêng còng lµ yõu tè hç trî cho sù ph t trión cña VTN [70]. C c m«n häc cña trðêng häc cã nh ng p øng kþp thêi trong phßng chèng HIV/AIDS, song vén chða ñ. NhiÒu vên Ò vén ph i ðîc chó träng h n n a nhð thiõu sù phèi hîp/hðíng dén tõ Bé Gi o dôc vµ µo t¹o, thiõu kinh phý, thiõu c c chø sè cho gi m s t vµ nh gi, khã kh n trong viöc qu n lý chêt lðîng vµ thiõu c c tµi liöu tham kh o [138]. So s nh víi c c chð ng tr nh phßng chèng HIV/AIDS, gi o dôc SKSS chða ðîc quan t m óng møc trong lünh vùc gi o dôc. C c m«n häc vµ chð ng tr nh häc vò SKSS kh«ng cã s½n ë c c trðêng cao ¼ng/ ¹i häc vµ chða cã týnh sð ph¹m cao [138]. C c chñ Ò nhð dëy th vµ vö sinh kinh nguyöt còng cçn trong c c chð ng tr nh SKSS VTN [142]. C c yõu tè kh c Nhu cçu viöc lµm lµ mèi quan t m lín nhêt víi VTN [70]. Mét nghiªn cøu sö dông phð ng ph p ACASI (Pháng vên víi sù trî gióp cña m y týnh) Ó thu thëp sè liöu vò c c vên Ò søc kháe cña VTN cho thêy kü thuët thu thëp sè liöu nµy cho ta sè liöu ng tin cëy h n vò c c chñ Ò nh¹y c m còng nhð hµnh vi cã týnh kú thþ so víi phð ng ph p iòu tra truyòn thèng nhð pháng vên tù iòn. C c nghiªn cøu trong tð ng lai cã thó tham kh o sö dông phð ng ph p ACASI víi c c chñ Ò nh¹y c m hoæc cã týnh kú thþ [143]. Mét sè nghiªn cøu còng t m hióu nhu cçu vò gi o dôc t nh dôc cho VTN. a sè cha mñ c m thêy tho i m i khi Ò cëp víi con trai cña m nh vò thay æi t m lý vµ thùc thõ, vò c ch gi t nh b¹n trong s ng h n lµ cã quan hö t nh dôc vµ chñ Ò liªn quan [144]. Tuy nhiªn, hçu hõt èi tðîng trong nghiªn cøu Òu Ò cëp Õn nhu cçu cçn trao æi th«ng tin nhiòu h n n a vò chñ Ò liªn quan Õn tuæi dëy th, Æc biöt lµ giíi vµ søc kháe t nh dôc [145], vµ nhu cçu n ng cao hióu biõt ë c hai phýa, bè mñ vµ con c i vò c c chñ Ò nµy. 34

42 Con g i thðêng quan t m h n vò chñ Ò nµy so víi con trai, vµ hái bè mñ nhiòu h n vò chñ Ò liªn quan Õn tuæi dëy th vµ thø tù ðu tiªn c c chñ Ò hay hái lµ: kinh nguyöt, thay æi trong c thó, b¹n bì, ngðêi yªu vµ thay æi t m lý. Tuy nhiªn, hióu biõt cña c cha mñ vµ con c i vò c c chñ Ò nµy cßn h¹n chõ [145]. C c ho¹t éng TT - GD - TT cã vai trß quan träng trong gi o dôc h nh thµnh nhën thøc vµ hµnh vi t nh dôc. Giao tiõp gi a c c c nh n ãng vai trß chýnh vò t nh dôc an toµn tuæi VTN. Tuy thõ, mét sè khã kh n nhð kh n ng cung cêp th«ng tin óng lóc, chýnh x c vµ ñ tíi nhãm èi tðîng Ých còng ðîc nªu lªn. C c phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng còng cßn khã kh n trong viöc cung cêp gi o dôc giíi týnh/t nh dôc cho VTN do viöc nh gia vµ kh n ng tiõp nhën th«ng tin cßn h¹n chõ Can thiöp ChØ cã mét can thiöp vò SKSS VTN ðîc tiõn hµnh thµnh c«ng. Nh ng ngðêi tham gia dù n nµy cã tuæi kõt h«n ë c nam vµ n, tuæi lµm cha mñ lín h n vµ hióu biõt tèt h n vò BLTQ TD ( ðêng l y truyòn); vò phßng chèng HIV/AIDS; phßng tr nh cã thai, sö dông bao cao su vµ c c chñ Ò thðêng gæp SKSS VTN kh c. Tuy nhiªn, nghiªn cøu còng cßn h¹n chõ trong viöc huy éng sù hç trî cña x héi vò SKSS VTN, t ng týnh s½n cã vµ sù tiõp cën cña dþch vô SKSS cho VTN. Kh«ng cã nh gi nhu cçu vµ Ýt tµi liöu truyòn th«ng lµ nh ng h¹n chõ ðîc chø ra [146] V«sinh V«sinh lµ kh«ng cã kh n ng sinh s n hoæc kh«ng cã thai trong vßng mét n m cã giao hîp mµ kh«ng sö dông BPTT nµo. iòu nµy bao gåm c s y thai nhiòu lçn, vµ ðîc p dông cho c nam vµ n. Víi v«sinh nguyªn ph t, th sù thô thai chða bao giê diôn ra trong êi ngðêi phô n ; cßn v«sinh thø ph t, lµ mét trong hai ngðêi (hay c hai) tõng cã kh n ng thô thai (hoæc lµm ngðêi kh c cã thai) trðíc y nhðng kh«ng thó cã thai l¹i sau mét n m giao hîp kh«ng dïng BPTT. V«sinh cã thó cã nhiòu nguyªn nh n. C c nghiªn cøu cho thêy kho ng trªn mét nöa sè trðêng hîp v«sinh do n giíi. Sè cßn l¹i lµ do rèi lo¹n vò tinh trïng vµ kh«ng râ nguyªn nh n. a sè c c d¹ng v«sinh cã thó ch a ðîc. ë mét sè trðêng hîp, thô tinh trong èng nghiöm hoæc c c quy tr nh kh c cña phßng thý nghiöm cã thó p dông Ó thùc hiön thô tinh, vµ c c ch m sãc y tõ Æc biöt kh c cã thó thùc hiön Ó m b o viöc thô thai vµ cã con Tû lö m¾c v«sinh 13 nghiªn cøu ðîc rµ so t liªn quan Õn chñ Ò nµy bao gåm tû lö m¾c, chèn o n vµ iòu trþ vµ KT - T - TH cña c c cæp vî chång. Dï kh«ng cã nghiªn cøu ë tçm quèc gia vò v«sinh, sè liöu tæng qu t vén cho thêy v«sinh cã xu hðíng t ng lªn. Tû lö v«sinh cã kh c biöt trong c c nghiªn cøu. Kho ng 1,7% phô n tuæi tõ 25 Õn 49 chða tõng cã thai. Tû lö kh«ng cã con vµ v«sinh cña phô n ViÖt Nam tuæi tõ 40 Õn 44 lµ 0,9 vµ 0,8% (ë n m møc thêp nhêt) vµ ë é tuæi 25 Õn 40 lµ 1,3% vµ 1,1% [147]. Mét nghiªn cøu ë Th i B nh cho thêy tû lö cßn thêp h n víi kho ng 0,7% [148]. V«sinh thø ph t cao h n, chiõm kho ng 6,0-7,0% [ ]. 35

43 Æc ióm cña cæp vî chång v«sinh Giíi vµ tuæi lµ hai yõu tè cã liªn quan mët thiõt nhêt víi v«sinh qua c c b o c o. Tuy nhiªn, kh«ng cã c c kõt luën thèng nhêt vò tû lö v«sinh theo giíi. Nghiªn cøu ë BÖnh viön Phô S n Trung ng chø ra phô n lµ nguyªn nh n v«sinh n chiõm kho ng 3/4 c c èi tðîng nghiªn cøu. Nguyªn nh n v«sinh nam chiõm tû lö rêt khiªm tèn (kho ng 1%). Kho ng 1/4 c c ca v«sinh lµ kh«ng x c Þnh nguyªn nh n [152]. Trong c c nghiªn cøu kh c, kõt qu l¹i chø ra kh c. V«sinh nam chiõm kho ng 1/3 c c ca vµ v«sinh n chø chiõm kho ng 1/2. V«sinh nguyªn ph t, nam giíi chiõm tû lö cao h n n giíi. Cßn trong v«sinh thø ph t, nguyªn nh n v«sinh n chiõm Õn 2/3 cßn v«sinh nam chiõm kho ng 1/6 [149, 151]. é tuæi cña c c èi tðîng v«sinh trong kho ng 25 Õn 36 víi phô n, víi kho ng 2 Õn 8 n m v«sinh [153]. Trong c c bönh nh n nµy, BLTQ TD thðêng i kìm. Kho ng 1/6 cæp vî chång v«sinh lµ cã nhiôm Ch. trachomatis [154]. Mét nghiªn cøu kh c cho thêy viªm m ¹o thðêng xuêt hiön cña ë phô n v«sinh [152]. DCTC còng ðîc ghi nhën cã liªn quan Õn c c yõu tè g y v«sinh [152] Nguyªn nh n cña v«sinh Cã nhiòu nguyªn nh n kh c nhau ðîc t m thêy ë c nam vµ n giíi. Tû lö cao nhêt dén Õn v«sinh nam lµ sè lðîng tinh trïng thêp [152]; tû lö tinh trïng sèng thêp hoæc kh n ng di éng kðm [148]. Nguyªn nh n chýnh cña v«sinh n lµ t¾c èng dén trøng, NK SS, gi m rông trøng vµ héi chøng buång trøng (PCOS) [151, 152]; hoæc do viªm nhiôm [150]. Ph thai còng lµ mét nguyªn nh n chýnh, dén Õn 1/3 v«sinh do t¾c vßi trøng, tiõp theo lµ viªm m ¹o (1/4), DCTC (1/10) vµ phéu thuët g y t¾c èng dén trøng (1/12) [149, 155]. Phô n cã tiòn sö s y thai, ph thai, thai ngoµi tö cung vµ mæ Î cã nhiòu kh n ng m¾c v«sinh h n [152, 156]. Víi c c v«sinh thø ph t, cã tiòn sö ph thai chiõm kho ng 1/2 c c trðêng hîp. TiÕp theo, lµ viªm nhiôm m hé (1/3) vµ c c phéu thuët vïng tióu khung (1/10) [152, 156] KiÕn thøc vò v«sinh C c nghiªn cøu chø ra r»ng c c cæp v«sinh cã hióu biõt sai vò v«sinh vµ nguyªn nh n g y bönh. NhiÒu c c thuët ng kh c ðîc dïng Ó chø v«sinh nhð chëm cã con, hiõm muén Ó thay thõ cho thùc tõ kh«ng cã con. NhiÒu c c cæp vî chång phñ nhën kh i niöm v«sinh, Æc biöt lµ nam giíi lu«n tõ chèi t m kiõm c c dþch vô ch m sãc søc kháe khi v«sinh. Quan niöm vò v«sinh thø ph t lµ kh«ng phæ biõn ë c c cæp vî chång, vµ iòu nµy sï kðo dµi thêi gian t m kiõm ch a trþ. Chän con nu«i vµ ch m con nu«i kh«ng phæ biõn ë c c cæp v«sinh [157, 158] HËu qu cña v«sinh Trong c c cæp v«sinh, phô n thðêng bþ quy kõt lµ ngðêi cã lçi vµ ph i chþu c c p lùc vµ b¹o lùc t nh dôc, tinh thçn vµ thó chêt [157]. V«sinh ph vì kh n ng cã mét cuéc sèng b nh thðêng cña ngðêi phô n. Hä cã xu hðíng trë nªn yõu thõ trong mèi quan hö. Con c i cã vai trß lµ ngðêi thõa kõ vµ t¹o nªn sù hµi hßa trong gia nh vµ chóng ðîc 36

44 coi nhð b o m cña cha mñ khi vò giµ. C c cæp v«sinh ðîc coi lµ cã vên Ò hoæc m¾c téi trong hµnh vi cña hä ë kiõp trðíc v thõ hä bþ hµnh téi trong kiõp hiön t¹i. V vëy, c c cæp v«sinh bþ t ch khái ho¹t éng x héi vµ qua c c lô nghi thçn th nh ë c c chïa chiòn Ó t m ðîc sù b nh yªn vµ h¹nh phóc cña t m hån [157]. Sù ph n biöt èi xö vµ kú thþ cña x héi víi phô n v«sinh ðîc t¹o nªn bëi c yõu tè v n hãa vµ x héi, kh«ng chø bëi c c thµnh viªn trong gia nh m nh vµ gia nh nhµ chång mµ c nh ng thµnh viªn ngang hµng vµ céng ång bao gåm b¹n bì, hµng xãm vµ ång nghiöp. Phô n v«sinh ph i èi mæt víi khñng ho ng trong cuéc sèng trong ã kh«ng cã kh n ng thô thai ða Õn c c c ng th¼ng t m lý [158]. H n thõ n a c c biön ph p iòu trþ v«sinh kh«ng ðîc b o hióm chi tr do chýnh s ch gi m d n sè. Chi phý cho c c biön ph p ch a trþ hiön ¹i nhð IVF ë møc rêt cao tõ «la Mü (30-80 triöu ång), vµ tû lö thµnh c«ng thêp h n 25%. ChØ c c bönh viön trung ð ng míi cã thó thùc hiön c ch ch a trþ hiön ¹i nhð vëy. Thªm vµo ã, c c yõu tè kh c vµ c c khã kh n v«h nh còng lµm cho c c cæp vî chång khã tiõp cën víi dþch vô y tõ nµy. NghÞch lý gi a sù mong îi cña v n hãa x héi vò con c i víi t nh tr¹ng v«sinh; chi phý ch a trþ víi kh n ng chi tr cña kh ch hµng; vµ g nh næng «ng d n víi quyòn ðîc phðp mang thai cña c c cæp vî chång còng Æt ra nh ng vên Ò cçn gi i quyõt [157] ChÈn o n vµ phð ng ph p iòu trþ v«sinh Cã nhiòu phð ng ph p kh c nhau nh»m môc Ých chèn o n vµ iòu trþ v«sinh. C c biön ph p hay ðîc sö dông nhiòu trong thùc tõ theo thø tù lµ phéu thuët néi soi æ bông, kých thých rông trøng, b m tinh trïng vµo trøng (ICSI), thô tinh trong èng nghiöm (IVF); vµ nèi l¹i vßi trøng [151, 153]. Cho Õn b y giê vén kh«ng cã ñ b»ng chøng vò hiöu qu vµ chi phý hiöu qu cña nh ng biön ph p nµy. Mét nghiªn cøu ë bönh viön còng cho thêy r»ng kü thuët b m tinh trïng vµo buång tö cung cã kh n ng thµnh c«ng cao h n vµ gióp t ng sè lðîng ph«i tr l¹nh so víi phð ng ph p thô tinh trong èng nghiöm (IVF). ång sö dông IVF vµ ICSI trªn cïng mét phô n cã thó t ng tû lö thµnh c«ng [151, 159]. PhÉu thuët néi soi æ bông còng lµ mét phð ng ph p cã týnh hiöu qu cao Ó chuèn o n vµ iòu trþ v«sinh [150]. Chôp tö cung - vßi trøng còng cã gi trþ cao trong chuèn o n t¾c vßi trøng. Kü thuët nµy còng ðîc chøng minh lµ cã é nh¹y cao nhðng é Æc hiöu l¹i thêp [152]. Mét nghiªn cøu kh c còng ða ra lµ phð ng ph p chôp tö cung - vßi trøng (HSG) còng rêt hiöu qu trong t m hióu sù th«ng hay t¾c cña vßi trøng, còng nhð iòu trþ t¾c vßi trøng [155]. HiÖn nay, cã rêt Ýt c c nghiªn cøu so s nh gi a hai phð ng ph p (néi soi æ bông, chôp tö cung vßi trøng vµ kých thých rông trøng) [151]. Mét nghiªn cøu kh c iòu tra vò phð ng ph p IVF còng ðîc tiõn hµnh, trong ã nhiòu ph«i ðîc chuyón giao. Tuæi trî vµ v«sinh nguyªn ph t lµ yõu tè t ng sù thµnh c«ng cña biön ph p IVF. Tuy nhiªn, do phô n chø i iòu trþ sau 6 n m v«sinh nh hðëng Õn sù thµnh c«ng cña biön ph p nµy [153]. C c thö nghiöm l m sµng kh c so s nh hiöu qu cña hai phð ng ph p Crione 8% Gel vµ viªn Æt m ¹o Progesterone Ó hç trî pha hoµng thó c c chu kú chuyón ph«i tr l¹nh thô tinh trong èng nghiöm (FET), tuy nhiªn kõt qu cña hai phð ng ph p nµy kh«ng cã sù kh c biöt [160]. 37

45 5.7. Ung thð vµ m n kinh M n kinh M n kinh lµ thêi gian mµ phô n kh«ng cã kinh nguyöt trong vßng 12 th ng liªn tôc vµ kh«ng cã c c nguyªn nh n sinh häc vµ thùc thó nµo ðîc x c Þnh. ã lµ thêi gian chêm døt kh n ng sinh s n cña ngðêi phô n, vµ kõt thóc thêi gian cã thó mang thai. Mét phô n, tuy vëy, vén cã thó cã thai nõu cã bêt cø mét chu kú nµo trong 12 th ng. Th«ng thðêng, phô n biõt khi nµo Õn tuæi m n kinh bëi v chu kú kinh b¾t Çu thay æi. ThuËt ng y häc m«t giai o¹n thay æi nµy lµ tiòn m n kinh vµ thay æi kinh nguyöt. é tuæi th«ng thðêng m n kinh ë phô n thðêng b¾t Çu khi hä ë løa tuæi bèn mð i [161, 162]. Sù thay æi kinh nguyöt (tiòn m n kinh) thðêng b¾t Çu kho ng 6 n m trðíc khi Õn m n kinh tù nhiªn. Êy lµ thêi gian mµ lðîng hoãc m«n do buång trøng lµm viöc l u n m s n xuêt ra gi m dén Õn c c rèi lo¹n (bêt thðêng vò thêi ióm cã kinh, thêi gian gi a hai chu kú kinh vµ lðîng m u ra) hay bèc háa (c m gi c nãng bõng i kìm víi á mæt). RÊt Ýt nghiªn cøu vò chñ Ò m n kinh ðîc thùc hiön. DÊu hiöu phæ biõn xuêt hiön ë giai o¹n tiòn m n kinh, nhð lµ bèc háa, mái möt vµ mêt ngñ cã ë kho ng 2/3 sè phô n ðîc iòu tra [162]. Kho ng 1/2 phô n gi m ham muèn t nh dôc trong giai o¹n nµy [163]. C c thay æi kh c bao gåm ngñ ra må h«i, kh«m ¹o, hay quªn, khã ngñ vµ möt (cã thó lµ mêt ngñ) [161, 162]. Mét nghiªn cøu víi 600 èi tðîng tham gia t¹i mét thµnh phè chø ra r»ng tuæi b¾t Çu cã nh ng thay æi kinh nguyöt vµ tuæi m n kinh thðêng tõ 45 Õn 50. é tuæi nµy kh«ng liªn quan Õn d n téc, t«n gi o, häc vên vµ nghò nghiöp [ ]. Còng cã nh ng mèi liªn quan gi a tuæi m n kinh trung b nh, tuæi b¾t Çu thay æi kinh nguyöt vµ é dµi c c kú kinh (kho ng 40 ngµy) [161]. Thêi kú m n kinh diôn ra cµng l u, th nguy c sa d¹ con cµng nghiªm träng h n [163]. Khi mét phô n Õn tuæi m n kinh, hä cã nhiòu kh n ng m¾c ph i c c ung thð ðêng sinh s n nhð ung thð cæ tö cung vµ ung thð vó. Song rêt Ýt nghiªn cøu tëp trung vµo x c Þnh mèi quan hö gi a tuæi m n kinh vµ ung thð sinh dôc Tû lö m¾c cña ung thð sinh dôc a phçn c c nghiªn cøu vò ung thð sinh dôc Òu trªn diön hñp. KÕt qu kh«ng thó kh i qu t cho toµn quèc còng nhð so s nh víi nhau Ó cã c c b»ng chøng mang ý nghüa thèng kª. Theo mét nghiªn cøu trªn 8 tønh, tû lö m¾c ung thð tö cung vµ ung thð vó ë vµo kho ng 25 trong céng ång vµ 0,5 ë vµo giai o¹n ung thð x m lên [164]. Thµnh phè Hå ChÝ Minh ðîc xõp lµ Þa phð ng cã tû lö ung thð cæ tö cung m¾c cao nhêt (20 ) [119]. C c nghiªn cøu còng cho thêy r»ng sù kh c biöt gi a tû lö m¾c ung thð kh c nhau theo vïng Þa lý. Tû lö m¾c cña phô n thµnh thþ vµ khu vùc tønh phýa B¾c cao h n phô n n«ng th«n vµ khu vùc phýa nam [164]. Tuy nhiªn, kh«ng cã nhiòu b»ng chøng vò c c yõu tè liªn quan T nh tr¹ng bönh tët cña ung thð sinh dôc Kh«ng cã nghiªn cøu chung nµo vò t nh tr¹ng bönh tët vµ tö vong liªn quan Õn thêi kú m n kinh hay ung thð sinh dôc. Theo mét iòu tra, é au ung thð ðîc xõp theo thø tù 38

46 tõ ung thð vïng Çu vµ cæ chiõm kho ng 2/3 c c ca au víi møc trung b nh vµ næng; Õn ung thð ruét - d¹ dµy (50%) vµ ung thð vó (44%) ðîc xõp vµo hµng thø 3. au nh hðëng Õn c«ng viöc cña bönh nh n, chêt lðîng cuéc sèng, ho¹t éng hµng ngµy, n ngñ, t m tr¹ng vµ quan hö víi ngðêi kh c (tõ 1/3 Õn 1/5 c c ca m¾c). Giíi, iòu trþ hãa chêt vµ t nh tr¹ng c«ng viöc lµ c c yõu tè liªn quan Õn møc é au. PhÉu thuët, ch¹y x¹, tuæi vµ gi o dôc kh«ng cã mèi liªn quan nµo víi møc é nµy [165]. Mét nghiªn cøu kh c ðîc tiõn hµnh Ó o lðêng mèi liªn quan gi a thêi gian bönh nh n cã c c triöu chøng ung thð vó vµ kh n ng sèng cña hä trong mét thö nghiöm l m sµng b»ng hoãc m«n. KÕt qu cho thêy hoãc m«n cã t c dông nhêt Þnh nõu bönh nh n chèn o n sím trong vßng 6 th ng, cßn iòu trþ sau 6 th ng liöu ph p chø cã t c dông kðo dµi sù sèng chót Ýt [166] Mèi liªn quan gi a KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh víi tuæi m n kinh vµ ung thð sinh dôc HiÓu biõt cña n giíi vò tiòn m n kinh vµ ung thð sinh dôc lµ rêt yõu. a phçn c c phô n kh«ng biõt bêt cø triöu chøng nµo cña ung thð cæ tö cung [164]. ChØ kho ng mét phçn ngµn phô n biõt mét sè triöu chøng. Mét phçn bëi v thiõu c c th«ng tin vò c n bönh nµy. ChØ kho ng 1/6 phô n biõt ðîc mét Ýt th«ng tin th«ng qua truyòn th«ng ¹i chóng [162] C c yõu tè liªn quan Õn ung thð sinh dôc Kh c víi c c tµi liöu trðíc y chø ra, c c nghiªn cøu kh«ng t m thêy mèi liªn quan gi a tiòn sö gia nh víi ung thð vó vµ ung thð buång trøng. Sù kh c biöt vò kh n ng sèng cña c c bönh nh n cã thó liªn quan Õn c c yõu tè di truyòn (gen) h n lµ c c yõu tè vò tiòn sö gia nh [167, 168]. Tuy nhiªn, c c nghiªn cøu kh¼ng Þnh mèi liªn quan gi a sè con, tuæi vµ lðîng cån tiªu thô víi ung thð vó. Phô n cã con lçn Çu ë é tuæi tõ 25 trë lªn cã nguy c cao h n vò ung thð vó so víi phô n nhãm tuæi dðíi 25 (OR, 1,53; 95% CI, 1,20-1,95). Phô n sö dông rðîu còng cã nguy c cao h n (OR,1,85; 95% CI, 1,32-2,61). So s nh víi nhãm chøng, tû suêt chªnh (OR) ðíc týnh cho ung thð vó theo sè con vµ tuæi lçn Çu sinh con cã mèi quan hö mang ý nghüa thèng kª víi t nh tr¹ng m¾c ung thð. TiÒn sö gia nh, tuæi cã kinh, thêi gian cho con bó liªn tôc, chø sè khèi c thó (BMI), vµ tr nh é häc vên kh«ng cã mèi liªn quan Õn nguy c ung thð vó [168]. HPV còng ðîc coi lµ yõu tè cã liªn quan víi ung thð cæ tö cung. Ung thð cæ tö cung x y ra chñ yõu ë n giíi cã tuæi tõ 30 Õn 49, kõt hîp víi nhiôm HPV (76%). Tuýp HPV 11 vµ HPV 16 lµ tuýp HPV thðêng thêy ë ViÖt Nam. Nghiªn cøu ða ra kõt luën r»ng kh m sµng läc HPV lµ rêt cçn thiõt [169] ChuÈn o n & iòu trþ ung thð sinh dôc HÇu hõt c c nghiªn cøu vò ung thð sinh dôc Òu ðîc thùc hiön ë bönh viön vµ tëp trung vµo chèn o n vµ iòu trþ. Mét sè xðt nghiöm ðîc p dông cho chuèn o n ung thð cæ tö cung nhð GPBL cho vi rót HPV [169]; hoæc lµ sö dông xðt nghiöm dêu DNA cæ tö cung, vµ Pap smear víi c c tuýp virus HPV vµ HLA-DQB1. KÕt qu cho thêy r»ng xðt nghiöm tõ bµo cæ tö cung lµ mét biön ph p hiöu qu trong theo dâi tiõn tr nh ung thð cæ tö cung [170]. 39

47 Trong iòu trþ ung thð vó, thö nghiöm liöu ph p chiõu tia x¹ sau khi mæ víi phô n tiòn m n kinh ë giai o¹n l m sµng II-III lµm t ng kh n ng khái bönh vµ kh n ng sèng. Tuy nhiªn, viöc ch a trþ chø cã t c dông víi bönh nh n cã khèi u víi hoãc m«n thô c m dð ng týnh [171]. Mét nghiªn cøu kh c ðîc tiõn hµnh tõ n m víi môc Ých x y dùng chiõn lðîc phßng chèng ung thð cæ tö cung toµn quèc cho thêy r»ng c c khã kh n thùc tõ c n trë Õn sù thµnh c«ng cña chð ng tr nh liªn quan Õn yõu tè con ngðêi h n lµ yõu tè c«ng nghö, vµ nh ng khã kh n nµy cçn ðîc kh¾c phôc th«ng qua phð ng ph p tiõp cën hö thèng tëp trung vµo chêt lðîng chð ng tr nh chø kh«ng chø tëp chung vµo c«ng nghö thuçn tóy. ViÖc Çu tð, tëp trung nguån lùc cho µo t¹o vµ iòu kiön lµm viöc quan träng h n cho c c vên Ò vò c«ng nghö [172] Giíi vµ t nh dôc Giíi trong t nh dôc NhËn thøc vò giíi vµ t nh dôc cã kh c biöt gi a nam vµ n. Quan niöm th«ng thðêng lµ nam giíi th kháe m¹nh, hµo phãng vµ réng r i. Hä ðîc coi nhð ngðêi ng t«n träng, quyõt o n, cã týnh éc lëp, ðêng hoµng vµ cã kh n ng b o vö ngðêi kh c, cã thó èi mæt víi khã kh n, s½n sµng èi mæt víi c c nguy c vµ vðît qua chóng, khao kh t tù do vµ s½n sµng hy sinh [173]. T nh dôc lµ niòm tù hµo cña nam giíi, lµ c së cña lßng tù tin, hµnh éng hµo phãng, vµ kh n ng còng nhð tù tin Ó chiõn th¾ng. Tuy nhiªn, hä dðêng nhð kh«ng biõt r»ng phô n Ýt quan t m Õn ho¹t éng t nh dôc h n lµ nam giíi. Phô n coi träng vai trß gia nh h n bêt kú vên Ò g, kó c t nh dôc. èi víi hä, gia nh lµ kh«ng thó thay thõ ðîc. Hä thých ë mét m nh nu«i con h n lµ i bðíc n a sau khi chia tay [173]. a sè nam giíi nãi r»ng b¹n t nh hay vî cña m nh cçn sù chung thñy cña hä nhêt. Nam giíi còng nãi vò c c m u thuén trong mong îi cña phô n. Tuy nhiªn, hçu hõt c c cæp vî chång c m thêy kh«ng tho i m i khi nãi vò t nh dôc hay KHHG víi ngðêi kh c vµ cã quan niöm rêt kh¾t khe vò sù trinh tr¾ng cña phô n [173]. ChØ kho ng 1/4 c c cæp nãi r»ng hä cã nãi chuyön víi nhau vò t nh dôc hay KHHG [174]. Ngðêi vî thðêng cã vai trß bþ éng trong t nh dôc. MÆc dï cã quan niöm chung r»ng t nh dôc lµ sù tù hµo vµ lµ c së cña lßng tù tin cho nam giíi, b n th n hä còng cã c c vên Ò søc kháe t nh dôc vµ nh ng vên Ò nµy cçn ph i ðîc Ó t m Õn. Mét sè nghiªn cøu t m hióu quan niöm cña nam giíi n«ng th«n vò c c vên Ò t nh dôc nam giíi vµ t c éng cña bèi c nh x héi, chýnh trþ, kinh tõ vµ v n hãa xung quanh. Mét nghiªn cøu ë x Mðêng KÌn, mét thþ trên ë vïng n«ng th«n kõt luën r»ng c c vên Ò t nh dôc cña ph i m¹nh lµ s n phèm cña hióu biõt vµ m u thuén cña µn «ng vò cuéc sèng, vai trß vµ cêu t¹o cña c thó trong mét bèi c nh x héi vµ kinh tõ thay æi [175]. Ó t ng c c ham muèn t nh dôc vµ sù hêp dén b¹n t nh, mét sè nam giíi cè thö c c c ch vµ phð ng ph p kh c nhau t c éng Õn dð ng vët nhð cêy vët l¹ vµo dð ng vët. C c thùc hµnh nµy còng nhð nh hðëng cña nã Õn søc kháe t nh dôc ðîc nghiªn cøu nghiªn cøu viªn ph t hiön th«ng qua quan ióm cña b¹n t nh [13]. 40

48 Nhãm d n téc thióu sè nhð ngðêi Dao vµ Hm«ng, Th i en vµ Khmer cã nh ng tiªu chuèn x héi truyòn thèng, nh hðëng Õn quan niöm vµ hµnh vi t nh dôc nhð kõt h«n sím, nguyªn t¾c lùa chän vî vµ chång, hµnh vi t nh dôc. Sù thay æi x héi vµ ph t trión kinh tõ lµ c c yõu tè chýnh t¹o iòu kiön cho ph t trión tých cùc c c quan hö x héi trong ã cã c quan niöm vµ hµnh vi t nh dôc. ChÝnh s ch d n sè vµ KHHG nh hðëng Õn viöc quyõt Þnh sè con vµ ho¹t éng t nh dôc cña nhãm ngðêi thióu sè nµy. Nh ng ngðêi nµy cã nhën thøc vò sù quan träng cña chýnh s ch nµy vµ biõt vò c c BPTT Ó iòu chønh c c hµnh vi t nh dôc [176]. C c nghiªn cøu kh c t m hióu quan niöm vò ¹o øc, vò ång ý trong quan hö t nh dôc [64, 177]; hoæc c c chñ Ò kh m ph t nh dôc cña giíi trî di cð vµ c c yõu tè liªn quan ë cêp quèc gia, céng ång, gia nh vµ b n th n [178] B¹o lùc trong gia nh Tuyªn Ng«n vò Xãa Bá B¹o Lùc víi Phô N (1993) Þnh nghüa b¹o lùc víi phô n lµ bêt cø hµnh éng b¹o lùc trªn c së giíi nµo mµ cã hëu qu, hoæc cã kh n ng g y ra hëu qu cã h¹i hoæc g y ra c c tæn thð ng vò thó chêt, t nh dôc hoæc t m thçn cho phô n, bao gåm c sù e däa cã nh ng hµnh vi nhð thõ, Ðp buéc hoæc chuyªn quyòn tðíc o¹t sù tù do, dï x y ra ë n i c«ng céng hoæc trong êi sèng c nh n. B¹o lùc do b¹n t nh nam giíi (hay cßn gäi lµ b¹o lùc trong gia nh ) lµ vên Ò rêt phæ biõn ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, tû lö nµy vén cã kho ng c ch rêt lín gi a c c tønh ðîc nghiªn cøu, vµ gi a c c n i trong cïng mét tønh. y lµ mét chñ Ò thðêng g y ra tranh c i trong c c diôn µn, héi th o hoæc héi nghþ. Song thët khã Ó nh gi ðîc t nh h nh b¹o lùc trªn c së giíi v c c sè liöu kh«ng cã s½n [179]. Th«ng thðêng, b¹o lùc trong gia nh ðîc t m hióu theo ba h nh thøc: th n thó, t nh dôc vµ tinh thçn Tû lö b¹o lùc trong gia nh B¹o lùc gia nh do ngðêi chång g y ra lµ d¹ng phæ biõn nhêt cña b¹o lùc trong gia nh. a sè c c nghiªn cøu vò chñ Ò nµy Òu ðîc thiõt kõ dðíi d¹ng Þnh týnh, tuy nhiªn, mét sè nghiªn cøu kõt hîp c thiõt kõ Þnh týnh vµ Þnh lðîng. C c nghiªn cøu thðêng t m hióu vò b¹o lùc trong gia nh víi phô n trong vßng 12 th ng trðíc iòu tra vµ c c kinh nghiöm trong cuéc sèng. Héi Liªn hiöp Phô n cho con sè lµ 3% phô n bþ chång nh trong vßng mét n m qua (2002). Tû lö nµy cã kh c biöt rêt lín, lªn Õn kho ng 50% theo c c nghiªn cøu kh c [106, 180, 181]. Mét sè nghiªn cøu Ò cëp Õn b¹o lùc trong gia nh ë c c nhãm cô thó nhð ngðêi n kiªng vµ bé éi. ë nh ng nhãm nµy tû lö tõ møc trung b nh thêp Õn trung b nh cao [183]. B¹o lùc trªn th n thó lµ d¹ng th«ng thðêng vµ dô nhën ra nhêt cña b¹o lùc gia nh. C c hµnh vi nhð nðm, Èy hay x«m¹nh, nh, tóm tãc lµ c c d¹ng b¹o hµnh thðêng thêy nhêt [181, 184]. B¹o lùc vò tinh thçn còng kh phæ biõn. Tû lö nµy còng cã sù kh c biöt gi a c c nghiªn cøu. Kho ng 1/5 sè phô n tõng ph i chþu h nh thøc nµy nhð chöi m¾ng, cêm tù do vµ bþ ngðêi chång bá mæc [181]. B¹o hµnh t nh dôc còng Ýt thêy h n trong c c b o c o. T nh dôc cðìng Ðp ðîc m«t lµ 41

49 d¹ng thðêng gæp [106]. Theo mét nghiªn cøu, tû lö cña b¹o hµnh t nh dôc lµ kho ng 1/5 sè trðêng hîp [181] KiÕn thøc - Th i é - Thùc hµnh liªn quan Õn b¹o lùc vµ b nh ¼ng giíi NhËn thøc cña phô n vò b¹o lùc trong gia nh còng kh«ng thèng nhêt trong c c nghiªn cøu. a sè mäi ngðêi nghe Õn kh i niöm b nh ¼ng giíi, nhðng rêt Ýt ngðêi hióu ðîc nã, nhiòu ngðêi tin r»ng giíi còng gièng nhð t nh dôc [144].B¹o lùc ðîc phô n m«t kh«ng chø vò mæt thó chêt mµ cßn nh hðëng Õn t nh tr¹ng søc kháe tinh thçn. B¹o hµnh vò t m thçn nhð chöi m¾ng, lê i hay lµm bï mæt phô n [181, 185]. Tuy nhiªn, nhiòu èi tðîng tr lêi r»ng c c m¾ng chöi cña ngðêi chång víi ngðêi vî lµ chêp nhën ðîc trong cuéc sèng gia nh. ChØ mét sè Ýt phô n biõt vò b¹o lùc t nh dôc. B¹o lùc t nh dôc ðîc coi lµ vên Ò riªng tð, x y ra ë trong gia nh thðêng kh«ng liªn quan Õn ngðêi th n, hµng xãm vµ céng ång xung quanh [181, 185]. a sè c c phô n chêp nhën b¹o lùc trong gia nh vµ chø cã b¹o lùc víi hëu qu nghiªm träng nhð bþ thð ng hay ch y m u míi ðîc coi lµ b¹o lùc trong gia nh. ChØ rêt Ýt c c trðêng hîp víi hëu qu nghiöm träng míi t m Õn c së y tõ. NhiÒu c c èi tðîng nghiªn cøu chêp nhën sù xóc ph¹m qua lêi nãi [181, 185]. Do thõ, nhiòu ngðêi trong sè hä kh«ng cã hµnh éng g c, mét sè kh c th chø khãc vµ mét sè Ýt t m Õn c c nhµ chøc tr ch Ó xin sù gióp ì [180, 184] Nguyªn nh n cña b¹o lùc trong gia nh Nguyªn nh n chýnh cña b¹o lùc trong gia nh lµ liªn quan Õn c«ng viöc nhµ, viöc d¹y dç vµ nu«i trî; chång nh b¹c vµ uèng rðîu [181]. Tuæi, tr nh é häc vên, kho ng thêi gian kõt h«n, hç trî x héi, t nh tr¹ng tµi chýnh, sè con, chång nghiön rðîu hoæc ma tóy cã mèi liªn quan râ rµng víi b¹o lùc gia nh vµ nhën thøc vò giíi [84, 181, 184]. Ngoµi ra, b¹o lùc gia nh cßn do bêt b nh ¼ng giíi. Nam giíi m¹nh h n n giíi vµ n giíi ðîc kú väng lµ ph i phô thuéc vµo hä, vµ p øng mäi nhu cçu cña nam giíi [106]. iòu nµy nh hðëng Õn èi tðîng nghiªn cøu c c hµnh éng chèng b¹o lùc gia nh [186]. C nam vµ n Òu ðîc kú väng cã nh ng vai trß kh c nhau trong ho¹t éng vµ nhu cçu SKSS. Vai trß hµng Çu cña ngðêi phô n ë miòn B¾c ðîc x héi x y dùng lµ h nh nh cña ngðêi mñ vµ ngðêi vî. N giíi ðîc tr«ng îi ph i chung thñy vµ nghe lêi chång. VÊn Ò næi lªn lµ vai trß cña nam giíi trong h«n nh n vµ t nh dôc kh«ng ðîc x c Þnh râ rµng bëi c c chuèn mùc x héi truyòn thèng vµ ðîc th«ng c m khi cã quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n hay ngo¹i t nh. iòu nµy hoµn toµn ngðîc l¹i víi n giíi - n giíi cã quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n Òu bþ x héi lªn n [187]. Lo sî Õn uy týn bþ nh hðëng cã t c éng m¹nh Õn nhën thøc vµ cð xö cña ngðêi chång vµ c c mèi quan hö ngoµi h«n nh n. Nh ng lo l¾ng nµy khiõn nam giíi iòu chønh c c hµnh vi b n th n. ë céng ång khi quan hö lµng xãm láng lîo hoæc/vµ cã s½n tiòn lµ nguy c cã c c quan hö ngoµi h«n nh n [188]. 42

50 HËu qu HËu qu cña b¹o lùc èi víi n giíi nghiªm träng h n so víi nam giíi, dï sù kh c biöt cã ý nghüa thèng kª chða t m thêy [189]. C c nh hðëng vò t m thçn nghiªm träng ðîc chø ra nhð mêt ngñ, khãc vµ mong muèn ly h«n [181]. Ly dþ vµ khã kh n tµi chýnh gia nh ðîc coi nhð c c hëu qu nghiªm träng, nhêt lµ víi con c i [185]. Trong c c cæp vî chång tõng x y ra b¹o lùc, kh n ng hoµn thµnh c c chøc n ng gia nh cña c c n¹n nh n n thêp h n mét c ch ng kó so víi n¹n nh n lµ nam giíi. T c éng cña b¹o lùc do nam giíi g y ra èi víi chøc n ng gia nh lín h n b¹o lùc do n giíi g y nªn [36] Hç trî x héi & ch m sãc søc kháe víi b¹o lùc trong gia nh HiÓu biõt vò b¹o lùc trªn c së giíi lµ rêt cao trong nhãm chuyªn gia y tõ. NhËn thøc cña nh n viªn y tõ tð ng èi tèt: mäi hµnh vi x m h¹i phô n vò thó x c, t m thçn vµ khýa c¹nh t nh dôc Òu lµ b¹o lùc giíi. HÇu hõt mäi nh n viªn coi viöc h m hiõp phô n vµ trî em lµ hµnh éng nghiªm träng nhêt vi ph¹m ph p luët [36]. HiÖn nay, c c quy Þnh vò qu n lý hå s søc kháe liªn quan Õn b¹o lùc giíi cßn thiõu [36]. H n thõ n a, sù hîp t c cña c c l nh ¹o Þa phð ng vµ ngµnh y tõ tð ng èi yõu. C c ban ngµnh ë Þa phð ng chñ yõu lµ hßa gi i, c c c n bé y tõ kh«ng cã th«ng tin vò vên Ò b¹o lùc gia nh vµ kh«ng muèn xen vµo [185]. CÇn ph i cã c c khuyõn nghþ vò phßng chèng b¹o lùc gia nh Ó t ng cðêng vai trß vµ trao quyòn cho phô n Þa phð ng [36] Can thiöp ChØ cã mét nghiªn cøu can thiöp chèng l¹i b¹o lùc trong gia nh hç trî cho c c n¹n nh n ë Sãc S n, Hµ Néi ðîc thùc hiön tõ 2002 Õn KÕt qu cho thêy r»ng c c gi i ph p can thiöp nhð µo t¹o, héi th o, ph t trión hðíng dén cho nh n viªn y tõ gióp t ng cðêng nhën thøc cña éi ngò nµy. Hä tham gia vµo c c ho¹t éng mét c ch chñ éng h n trong phßng tr nh b¹o lùc phô n qua sµng läc, tëp hîp tµi liöu vµ hç trî n¹n nh n. Sau can thiöp cã sù gia t ng râ röt vò hióu biõt cña phô n liªn quan Õn b nh ¼ng giíi, vµ nh n viªn y tõ tých cùc trong kõt hîp víi c c tæ chøc Þa phð ng (c«ng an, l nh ¹o vµ héi phô n ) gi i quyõt b¹o lùc gia nh. Tuy nhiªn vén cã nh ng rµo c n gi a hióu biõt vµ thùc hµnh cña nh n viªn y tõ trong hç trî n¹n nh n [190]. Dù n do Héi Liªn HiÖp Phô n tiõn hµnh vò giíi còng cho thêy týnh linh ho¹t trong tiõp cën víi SKSS vµ KHHG ë c c cêp kh c nhau [84] Giíi trong SKSS ThÝch cã con trai BÊt b nh ¼ng giíi ðîc ph n nh rêt râ nðt trong viöc ph thai Ó chän giíi týnh. Phô n cçn con trai cho chýnh m nh Ó m b o t nh tr¹ng vµ vþ trý trong gia nh vµ céng ång. Con trai nãi chung ðîc thých h n v : (1) cã gi trþ duy tr nßi gièng, Ó nèi dâi t«ng ðêng; (2) cã gi trþ x héi cao v thðêng cã Þa vþ cao khi trðëng thµnh; vµ (3) cã gi trþ kinh tõ cao, bëi v con trai cã nghüa vô víi cha mñ khi tuæi giµ vµ cã thu nhëp cao h n. 43

51 iòu nµy lµ yõu tè x héi quyõt Þnh cña ph thai chän giíi týnh. ViÖc bµ mñ sö dông ph thai nhð c«ng cô chän giíi týnh cho con lµ mét cuéc Êu tranh gióp ngðêi phô n cã vþ trý tèt h n trong gia nh vµ x héi. Dï cã ph i tr gi cho c c hëu qu cña ph thai, kõt qu thu ðîc nhð trªn lµ lý do biön hé cho hµnh vi nµy [187]. T ng cðêng gi trþ cña trî g i lµ gi i ph p kh thi vµ bòn v ng nhêt Ó chiõn th¾ng trong cuéc chiõn chèng ph thai chän giíi týnh. Sù thay æi nhën thøc vò vai trß giíi lµ l u dµi vµ ßi hái thêi gian nhðng ã lµ c ch hiöu qu duy nhêt Ó gi m tû lö ph thai chän giíi týnh. C c chýnh s ch ðu tiªn víi èi tðîng Ých lµ trî g i lµ thùc sù cçn thiõt. C c chð ng tr nh t ng cðêng týnh tù chñ, tù träng cho trî em g i sï trang bþ cho phô n tèt h n khi ða ra lùa chän vµ quyõt Þnh vò SKSS khi hä trë thµnh bµ mñ [187]. Vai trß cña nam giíi trong KHHG vµ SKSS Chñ Ò vò vai trß cña nam giíi trong SKSS vµ KHHG ðîc Ýt nghiªn cøu Ò cëp Õn [36, 81, 98, 99, 144, 191, 192]. Sù kh c biöt gi a nam giíi vµ phô n ðîc thêy trong nghiªn cøu SKSS vµ nh ng iòu nµy ph n nh sù nh hðëng cña x héi, v n hãa, chýnh trþ vµ kinh tõ. MÆc dï a sè n giíi nhën thøc vµ ñng hé BPTT, song ngðêi quyõt Þnh sö dông BPTT cuèi cïng vµ quyõt Þnh vò sè con trong gia nh do nam giíi quyõt Þnh. N chñ yõu lµ ngðêi sö dông BPTT, vµ rêt Ýt nam giíi sö dông c c biön ph p nhð bao cao su, xuêt tinh ngoµi, c¾t èng dén tinh, kiªng giao hîp. HÇu hõt nam giíi nãi r»ng hä kh«ng thých dïng bao cao su v bêt tiön, gi m kho i c m vµ kh«ng cçn nõu hai ngðêi tin tðëng nhau vµ c hai kh«ng cã bönh g c [173]. Lùa chän KHHG dðêng nhð cã hiöu qu h n víi n giíi khi nam giíi chñ éng cïng tham gia. Sù tham gia cña nam giíi trong KHHG lµ mét vý dô vò thay æi hµnh vi. Mét nghiªn cøu sö dông m«h nh lý thuyõt thay æi hµnh vi Ó xem xðt sù tham gia cña nam giíi trong sö dông BPTT nãi chung vµ DCTC nãi riªng. C c nghiªn cøu sö dông c c c«ng cô thu thëp th«ng tin chuèn hãa Ó tiõn hµnh iòu tra x c Þnh thùc tr¹ng vµ tiõn hµnh can thiöp. M«h nh lý thuyõt hµnh vi ðîc sö dông lµm khung lý thuyõt cho can thiöp. Nghiªn cøu còng cho thêy häc vên vµ tuæi cña phô n, tù kó tªn ðîc BPTT hiön ¹i, nhðîc ióm cña DCTC, møc é tù tin sö dông BPTT vµ kh n ng thuyõt phôc ngðêi vî dïng DCTC (hoæc tiõp tôc sö dông) lµ c c yõu tè cã ý nghüa thèng kª dù o n sù s½n sµng cña nam giíi trong chêp nhën DCTC. C c can thiöp t c éng lªn møc é thay æi hµnh vi nh»m gi m th i é tiªu cùc vò nhðîc ióm cña DCTC vµ t ng sù tù tin cã kh n ng nh hðëng Õn sù tham gia cña nam giíi trong lùa chän DCTC cña ngðêi vî [192]. Tuæi cña phù n, tr nh é häc vên, t«n gi o vµ thu nhëp, nhën thøc vò giíi lµ yõu tè liªn quan râ rµng Õn quyõt Þnh sö dông BPTT hay ph thai [180]. Bu«n b n phô n Mét chñ Ò ng b o éng n a cña bêt b nh ¼ng giíi lµ bu«n b n phô n. VÊn Ò nµy t ng m¹nh ë c ba khýa c¹nh: t ng vò sè lðîng, t ng vò c ph¹m vi vµ møc é. Xu hðíng cña n¹n bu«n b n phô n nµy phøc t¹p vµ liòu lünh h n nhiòu vµ sù vi ph¹m quyòn cña phô n cßn nghiªm träng h n. ChÝnh phñ cã nh ng chýnh s ch ban hµnh vµ sö dông rêt nhiòu biön ph p chèng l¹i n¹n bu«n b n phô n vµ ghi nhën rêt nhiòu kõt qu bðíc Çu. Tuy nhiªn, nãi chung hµnh éng cña chóng ta vén chða p øng ðîc so víi yªu cçu thùc tõ [193]. 44

52 5.9. Chñ Ò xuyªn suèt Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng trong SKSS C c kªnh TT - GD - TT vò SKSS cã rêt Ýt ë ViÖt Nam. Nguån th«ng tin phæ biõn cung cêp c c th«ng tin vò SKSS lµ phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng nhð TV vµ µi. TiÕp theo, lµ c c tµi liöu in nhð s ch vµ t¹p chý, tê r i; c c chuyªn gia nhð nh n viªn y tõ, céng t c viªn d n sè, b¹n bì vµ ngðêi th n [40, 194]. C c tµi liöu TT - GD - TT ðîc in cã kh n ng s½n cã nhiòu h n ë t¹i tr¹m y tõ x hoæc víi c c céng t c viªn d n sè [38]. ChÊt lðîng cña tµi liöu TT - GD - TT còng rêt h¹n chõ. a sè c c th«ng tin vò SKSS vµ KHHG cßn nghìo nµn vò néi dung vµ kh«ng phï hîp vò mæt ng«n ng [40]. C c th«ng iöp vò KHHG lµ phæ biõn nhêt vµ ðîc biõt Õn nhiòu nhêt trong d n cð, tiõp theo lµ SKSS vµ LMAT. ThuËt ng vò Gãi Î s¹ch vµ BPTT khèn cêp ðîc biõt Õn Ýt nhêt. NhËn thøc vò c c th«ng iöp KHHG vµ SKSS tõ c c phð ng tiön truyòn th«ng kh cao ë vïng ång b»ng, vµ thêp dçn ë c c vïng miòn nói. C c phô n cã gia nh ðîc cung cêp th«ng tin tèt h n nhãm VTN [73]. TiÕp cën víi c c tµi liöu TT - GD - TT tèt h n ë thµnh thþ so víi n«ng th«n vµ vïng xa. ng chó ý lµ, tiõp cën víi c c th«ng tin TT - GD - TT khã kh n nhêt trong nhãm d n téc thióu sè do rµo c n ng«n ng. a sè c c tµi liöu TT - GD - TT Òu ðîc viõt b»ng tiõng ViÖt vµ iòu nµy kh«ng cã nhiòu t c dông víi ngðêi d n téc thióu sè. Ti vi còng khã tiõp cën ë c c vïng nói v kh«ng cã iön [38]. Tû lö tiõp cën phð ng tiön truyòn th«ng t ng theo tuæi vµ tr nh é häc vên [73]. RÊt nhiòu nghiªn cøu t m hióu mét sè chñ Ò liªn quan Õn TT - GD - TT trong SKSS nhð lµ nguån th«ng tin, nhu cçu th«ng tin trong c c nhãm kh c nhau. Tuy nhiªn chø cã 4 nghiªn cøu ðîc thiõt kõ chø víi môc Ých xem nh hðëng cña TT - GD - TT lªn SKSS. C c nghiªn cøu nµy chñ yõu thùc hiön víi èi tðîng lµ nhãm d n téc thióu sè, èi tðîng mµ sù tiõp cën th«ng tin cßn h¹n chõ. C c nghiªn cøu nµy x c Þnh c c d¹ng TT - GD - TT tån t¹i trong khu vùc Þa phð ng, vµ sù tiõp cën, nh hðëng cña TT - GD - TT lªn SKSS vµ nhu cçu TT - GD - TT trong SKSS [38-40, 133, 136, 137]. Nãi chung, tµi liöu vò TT - GD - TT cã nh hðëng tèt lµm t ng hióu biõt vò SKSS, nhðng tð ng èi h¹n chõ trong viöc thay æi th i é vµ hµnh vi SKSS. ë c c vïng thµnh thþ, phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng cã vai trß nhêt Þnh trong khi µi Þa phð ng l¹i cã t c éng tèt [40]. Ò cëp Õn SKSS VTN, c c th«ng tin vén cßn qu chung chung. Lång ghðp SKSS VTN vµo mét sè m«n häc nhð sinh häc hay gi o dôc c«ng d n trong trðêng häc vén cßn rêt h¹n chõ [70, 137, 195]. Chð ng tr nh chñ yõu hðíng Õn sinh Î, vµ rêt Ýt quan t m Õn t nh dôc VTN vµ nhu cçu SKSS [105]. a sè c c VTN Òu thó hiön nhu cçu cçn thªm c c th«ng tin SKSS. Nhu cçu th«ng tin kh c nhau tïy vµo løa tuæi. Víi VTN Ýt tuæi (10-14), th«ng tin vò thay æi c thõ ë tuæi dëy th, quan hö víi b¹n bì, t nh b¹n vµ t nh yªu lµ thých hîp nhêt. Nh ng VTN nhiòu tuæi h n cã thó thých th«ng tin vò t nh dôc, mang thai, BPTT, BLTQ TD/HIV,... Nam giíi cçn nhiòu th«ng tin vò vai trß vµ tr ch nhiöm cña VTN, n giíi muèn hióu h n vò vö sinh c thó, c ch èi xö víi b¹n trai, mang thai kh«ng mong muèn, v.v... [135]. Th«ng tin nªn ðîc tiõp cën dô dµng, vý dô nhð ë c c gãc b¹n bì ë thð viön, phßng äc, nhµ v n hãa víi ñ c c phð ng tiön truyòn th«ng. VTN còng muèn cëp nhët c c th«ng 45

53 tin vò quyòn vµ nghüa vô kh ch hµng. C c b o c o ång lo¹t cho thêy r»ng hióu biõt vò c c nguån th«ng tin biön ph p KHHG lµ cao. Nguån phæ biõn nhêt lµ hiöu thuèc, vµ gãc sinh ho¹t b¹n bì [133] Theo dâi vµ nh gi Theo dâi, gi m s t vµ nh gi ðîc coi nhð c ch tiõp cën chýnh Ó qu n lý vµ m b o chêt lðîng cña c c dþch vô ch m sãc SKSS nh»m ¹t ðîc môc tiªu cña dù n vµ chø sè cho chiõn lðîc quèc gia vò SKSS. C c chø tiªu theo dâi vµ gi m s t hiön hµnh vén cßn h¹n chõ trong ph¹m vi cña nh ng chø sè trong hö thèng qu n lý th«ng tin y tõ hiön thêi ang sö dông, vµ c c b o c o thèng kª cña Vô SKSS, Bé Y TÕ. NhiÒu nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh víi môc Ých nh gi th«ng tin thùc tr¹ng vµ kõt qu cuèi cïng sau dù n/can thiöp [32, 59, 60, 73, 79, 88, 96, 135, ]. C c nh gi thùc tr¹ng ban Çu ðîc tiõn hµnh ë nhiòu dù n cung cêp th«ng tin tæng thó trðíc can thiöp vµ ðîc sö dông cho lëp kõ ho¹ch, µo t¹o, TT - GD - TT thay æi hµnh vi, n ng cêp c së kh m bönh, theo dâi vµ gi m s t Ó n ng cao chêt lðîng cña SKSS ë c c c së nµy. KÕt qu cña nh gi cuèi kú cho thêy sù thay æi cña c c chø sè theo dâi trong viöc thùc hiön môc tiªu cña dù n. Mét sè nh gi gi a kú c c dù n ðîc tr nh bµy trong c c b o c o [46, 132]. Theo dâi nh gi cho thêy sù thay æi vò c c chø sè còng nhð sù cçn thiõt iòu chønh chiõn lðîc nh»m ¹t ðîc môc tiªu cña dù n. Bªn c¹nh ã, cã mét sè nghiªn cøu n thuçn vò theo dâi - nh gi ðîc tiõn hµnh [90]. nh gi Çu kú, cuèi kú vµ nh gi gi a kú hoæc nghiªn cøu M&E lµ nh ng c«ng cô quan träng gióp theo dâi vµ nh gi xem dù n ðîc trión khai nhð thõ nµo. ã lµ nh ng c«ng viöc cã týnh chêt quyõt Þnh trong viöc trión khai dù n. Trong nh ng n m gçn y, cã rêt nhiòu tiõn bé trong hö thèng b o c o, ghi chðp vµ thu thëp sè liöu vò dþch vô SKSS; nhiòu th«ng tin cã gi trþ ðîc thu thëp Ó gi m s t vµ nh gi tiõn é thùc hiön qua c c chø sè dþch vô CSSKSS ë c së y tõ. Tuy nhiªn, nh ng th«ng tin nµy chñ yõu ph n nh c c khýa c¹nh Þnh lðîng cña sè liöu, h n lµ Þnh týnh; vµ mét quy tr nh thèng nhêt vò gi m s t vµ nh gi cã chêt lðîng vén chða ðîc ða ra. Bé Y TÕ x y dùng c c hðíng dén gi m s t vµ nh gi cho dþch vô SKSS n m ã lµ nh ng hðíng dén cçn thiõt cho c c nhµ qu n lý dù n SKSS tham kh o khi hä lëp kõ ho¹ch c c dù n µo t¹o l¹i cho nh n lùc y tõ µo t¹o l¹i Ó t ng cðêng n ng lùc cho nh n viªn y tõ nhð nh ng nhµ qu n lý, b c sü, y t, n hé sinh, céng t c viªn lµ mét trong nh ng chiõn lðîc quan träng trong dù n SKSS, vµ chiõn lðîc nµy ðîc kho ng 83% c c dù n SKSS lùa chän thùc hiön [12]. ViÖc chän lùa kü cµng c c èi tðîng tham gia vµ thùc hiön tèt chð ng tr nh µo t¹o cho c c n hé sinh trong mét dù n t¹i NghÖ An chøng tá ã lµ chiõn lðîc m b o sù thµnh c«ng trong c i thiön dþch vô ì Î cña dù n [54]. Bªn c¹nh c c chð ng tr nh µo t¹o chuyªn m«n, c c chð ng tr nh µo t¹o nh n lùc y tõ nhð µo t¹o céng t c viªn d n sè còng lµ mét chiõn lðîc quan träng Ó n ng cao hiöu qu cña hö thèng [56]. Chð ng tr nh µo t¹o c c nhµ thuèc tð nh n Ó gi i quyõt NK SS/BLTQ TD còng ðîc xem nhð 46

54 mét m«h nh tèt vò hö thèng phßng chèng NK SS/BLTQ TD [128]. C c dù n kh c Òu cho thêy n ng lùc qu n lý vµ b o c o tèt h n khi cã can thiöp µo t¹o kü n ng m y týnh c b n cho nh n viªn dù n [53] ChÝnh s ch vò SKSS RÊt Ýt c c nghiªn cøu khu tró vµo chñ Ò liªn quan Õn chýnh s ch SKSS. HÇu hõt c c nghiªn cøu Òu nh»m nh gi qu tr nh thùc hiön chýnh s ch SKSS nhð thùc hiön chýnh s ch d n sè vµ KHHG ë mét sè khu vùc miòn nói [76]; hoæc chêt lðîng cña dþch vô KHHG cho VTN [97] hay trión khai tiõp thþ x héi cho c c dþch vô SKSS cho phô n vµ thanh niªn ë mét sè tønh cña ViÖt Nam [47, 199]. Cã hai nghiªn cøu vò nh gi qu tr nh thùc hiön chiõn lðîc SKSS sau 5 n m [200], vµ nh gi qu tr nh thùc hiön chiõn lðîc d n sè sau 5 n m [72]. Ò cëp Õn b nh ¼ng giíi, còng cã mét b o c o ph n tých t nh h nh vµ khuyõn nghþ chýnh s ch nh»m t ng cðêng tiõn bé cña phô n vµ b nh ¼ng giíi t¹i ViÖt Nam [106]. TÊt c c c b o c o chñ yõu tëp trung vµo x c Þnh t nh h nh hiön t¹i liªn quan Õn c c chø sè SKSS (KHHG, d n sè, dþch vô SKSS) vµ so s nh víi c c môc Ých/môc tiªu vµ ða ra c c khuyõn nghþ Ó ¹t ðîc môc tiªu nµy. Kh«ng cã nghiªn cøu nµo hðíng Õn nh gi qu tr nh ra chýnh s ch SKSS: chýnh s ch ðîc x y dùng nhð thõ nµo, cã dùa vµo c c b»ng chøng kh«ng, chýnh s ch cã hiöu lùc nhð thõ nµo trong êi sèng, néi dung chýnh s ch vµ bèi c nh liªn quan thõ nµo Õn t nh h nh SKSS. SÏ rêt cã Ých nõu nhð cã mét vµi nghiªn cøu liªn quan Õn nh gi chýnh s ch vµ chiõn lðîc SKSS. MÆc dï nhiòu nghiªn cøu tiõn hµnh trong c c n m qua cung cêp nh ng th«ng tin tham kh o rêt cã Ých cho x y dùng chýnh s ch vµ hðíng dén SKSS quan träng nhð KÕ ho¹ch Tæng thó Quèc Gia vò LMAT, nhiòu vên Ò vén chða ðîc ph n håi cho c c nhµ lëp chýnh s ch. Mèi liªn hö gi a c c nhµ nghiªn cøu vµ nh ng nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch vén cßn yõu. Nh ng nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch cçn th«ng tin chýnh x c theo óng yªu cçu vµo thêi ióm thých hîp. C c tãm t¾t chýnh s ch hay b n tin chýnh s ch lµ méu ðîc dïng phæ biõn nhêt trong chiõn lðîc truyòn t i th«ng tin vò chýnh s ch, trong ã cçn cã nh ng th«ng tin râ rµng vò tçm quan träng cña vên Ò, nguyªn nh n vµ bèi c nh chýnh s ch, còng nhð c c chð ng tr nh hµnh éng cã thó ðîc tiõn hµnh vµ Çu ra mong îi. Còng cã mét c ch tiõp cën quan träng n a Ó truyòn t i kõt qu nghiªn cøu Õn nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch, ã lµ th«ng qua phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng. Mét khi truyòn th«ng ¹i chóng ða ra vên Ò, kh n ng nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch quan t m Õn sï t ng m¹nh, Æc biöt lµ c c vên Ò ðîc d n chóng quan t m. Ó cã thó thu hót c c phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng, kõt qu nghiªn cøu cçn ph i ðîc óc kõt vµ n gi n hãa Ó cã thó ða vµo chð ng tr nh truyòn th«ng ¹i chóng. Khi c c phð ng tiön truyòn th«ng nãi vò vên Ò ngµy cµng nhiòu th kh n ng vên Ò sï ðîc ða vµo chð ng tr nh nghþ sù chýnh trþ ngµy cµng cao, vµ kh n ng t c éng cña nghiªn cøu Õn chýnh s ch ngµy cµng lín. TruyÒn th«ng hiöu qu lµ nghö thuët cña nhµ nghiªn cøu Õn nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch. Phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng sï gióp m b o r»ng c c quyõt Þnh vò vên Ò SKSS sï kh«ng lµ ph i lµ tïy tiön hay kh«ng cã c n cø. 47

55 VI. KÕt luën B o c o rµ so t nµy ðîc thùc hiön sö dông khung rµ so t cã hö thèng cña WHO. Khung rµ so t nµy cung cêp cho c c nghiªn cøu viªn mét c«ng cô hoµn chønh Ó rµ so t nghiªn cøu tõ 2000 Õn C c kõt qu t m ðîc ðîc tr nh bµy lµm hai phçn: phð ng ph p nghiªn cøu vµ kõt qu cña c c b o c o. KÕt qu t m ðîc cho thêy cã nhiòu nç lùc ðîc Çu tð trong lünh vùc SKSS. NhiÒu nghiªn cøu tiõn hµnh víi c c chñ Ò a d¹ng b»ng c c c tiõp cën y häc vµ y tõ c«ng céng. C c nghiªn cøu x héi trong tæng quan cã nhiòu h n c c nghiªn cøu dþch tô häc Phð ng ph p nghiªn cøu Chñ Ò H n 200 nghiªn cøu ðîc thùc hiön theo c c m ng chñ Ò kh c nhau cña lünh vùc SKSS. M ng chñ Ò ðîc nghiªn cøu nhiòu nhêt lµ LMAT vµ KHHG. C c nghiªn cøu trong c c chñ Ò kh c ðîc s¾p xõp lçn lðît theo sè lðîng c c nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh lµ NK SS/BLTQ TD; giíi vµ t nh dôc; ph thai; VTN; thêi kú m n kinh; v«sinh vµ ung thð sinh dôc; vµ TT-GD-TT. èi tðîng tham gia Nam giíi vµ n giíi lµ èi tðîng Ých chung cña nhiòu nghiªn cøu; tuy thõ, nam giíi vén cã tçn suêt xuêt hiön thêp h n. MÆc dï, c c nghiªn cøu bao phñ nhiòu lo¹i èi tðîng nghiªn cøu, tõ VTN cho Õn ngðêi giµ, èi tðîng Ých cña nã vén lµ løa tuæi sinh s n, tiõp theo lµ tuæi m n kinh/ngðêi giµ vµ VTN. Sù ph n chia nµy hoµn toµn nhêt qu n víi c c ðu tiªn trong lünh vùc SKSS, chñ yõu lµ ðu tiªn cña c c chñ Ò SKSS theo é tuæi. ThiÕt kõ C c thiõt kõ nghiªn cøu kh c nhau ðîc p dông trong c c chñ Ò SKSS kh c nhau, nhðng c c thiõt kõ nghiªn cøu víi é m¹nh cao nhð thiõt kõ thö nghiöm l m sµng, can thiöp, thuçn tëp hay nghiªn cøu däc cßn rêt Ýt trong khi ã nghiªn cøu chñ yõu ðîc sö dông lµ nghiªn cøu c¾t ngang. Çu ra c c nghiªn cøu a sè c c nghiªn cøu tëp trung t m hióu c c yõu tè liªn quan víi vên Ò søc kháe. Mét sè Ýt h n c c nghiªn cøu ða ra c c con sè vò tû lö cña bönh/vên Ò søc kháe vµ KT - T - TH. C c nghiªn cøu vò tû lö tö vong/bönh tët chiõm träng sè nhá nhêt. Tuy vëy, mét sè Ýt c c nghiªn cøu sö dông c c c ch tiõp cën dþch tô häc Ó x c Þnh tû lö hiön m¾c hoæc tû lö bönh tët, tö vong cña vên Ò quan t m. Þa ióm nghiªn cøu Þa ióm nghiªn cøu cña h n 200 nghiªn cøu SKSS trong b o c o rµ so t nµy bao gåm c khu vùc thµnh phè vµ n«ng th«n. iòu nµy ph n nh mèi quan t m nãi chung cña c c nhµ nghiªn cøu víi c hai khu vùc nµy 48

56 ChÊt lðîng b o c o nghiªn cøu Dùa vµo c c tiªu chý nh gi, chêt lðîng c c b o c o nghiªn cøu cßn h¹n chõ nhð thiõu Þnh nghüa râ rµng vò c c vên Ò nghiªn cøu, thiõu phð ng ph p chän méu hîp lý, kh«ng b o c o vò thêi ióm nghiªn cøu, sö dông c c phð ng ph p thèng kª qu n gi n vµ nghiªn cøu kh«ng ðîc héi ång ¹o øc th«ng qua C c kõt qu t m ðîc LMAT Theo mét nghiªn cøu cã qui m«lín cña Bé Y TÕ, tû suêt tö vong mñ (MMR) ë ViÖt Nam lµ 165 trªn trî Î sèng. MMR kh c nhau tïy theo c c vïng cña c nðíc. MMR cao nhêt ë c c khu vùc miòn nói vµ thêp nhêt t¹i c c vïng ång b»ng, trong ã ång b»ng s«ng Hång lµ n i cã tû suêt chõt mñ thêp nhêt. C c nguyªn nh n chýnh cña tö vong mñ còng ðîc x c Þnh lµ b ng huyõt, tiòn s n giët, nhiôm trïng, biõn chøng do n¹o ph thai, vì tö cung vµ chöa ngoµi tö cung. M«h nh 3 chëm ðîc p dông cho c c can thiöp LMAT víi phð ng ph p tiõp cën chýnh lµ µo t¹o, TT - GD - TT, vµ cung cêp c c trang thiõt bþ y tõ vµ n ng cêp c së h¹ tçng. C c sè liöu vò tö vong s sinh vµ chu sinh ðîc ghi nhën t¹i hö thèng b o c o y tõ. Tû lö chõt trî dðíi mét tuæi gi m xuèng cßn 18 vµo n m Tuy nhiªn, tû lö nµy vén cßn rêt cao ë c c khu vùc miòn nói vµ vïng s u, vïng xa. iòu nµy gîi ý cho c c nghiªn cøu viªn p dông c c phð ng ph p nghiªn cøu míi nhð ph n tých Þnh týnh hoæc phð ng ph p o lðêng g nh næng bönh tët toµn cçu trong mét hö thèng gi m s t toµn diön Ó o lðêng chýnh x c h n n a c c chø sè MMR vµ IMR. KT - T - TH cña phô n vò c c chð ng tr nh LMAT ðîc Ò cëp lµ kh tèt, trõ chñ Ò sau sinh. Ch m sãc SKSS cho ngðêi d n ë c c khu vùc miòn nói, vïng s u vµ vïng xa cßn kðm.thùc tr¹ng Î t¹i nhµ cßn kh phæi biõn víi c c phô n d n téc thióu sè. C c chñ Ò kh c ðîc Ò cëp Õn lµ trî Î nhñ c n, thiõu m u thiõu s¾t, Î non, vµ trçm c m sau sinh. Tuy nhiªn, c c chñ Ò vò trî nhî c n, trî Î non vµ trçm c m sau sinh cçn cã nh ng nghiªn cøu tiõp theo trong tð ng lai. KHHG KHHG gãp phçn cøu sèng bµ mñ vµ trî em, ång thêi n ng cao chêt lðîng cuéc sèng cho têt c mäi ngðêi. ViÖt Nam ¹t ðîc chø tiªu vò møc sinh thay thõ víi TFR ë møc 2,11 vµo n m Tû lö sö dông BPTT còng t ng æn Þnh tõ 73,9% n m 2001 lªn Õn 76,9% n m 2005 trong ã tû lö sö dông BPTT hiön ¹i t ng tõ 61,1% n m 2001 lªn 65,8% n m C c lùa chän BPTT rêt a d¹ng. DCTC lµ biön ph p ðîc sö dông nhiòu nhêt, sau ã lµ bao cao su vµ thuèc uèng tr nh thai. Tuy vëy, c c sè liöu vò chða p øng ñ nhu cçu BPTT còng ðîc t m hióu, Æc biöt lµ nhu cçu sö dông bao cao su vµ thuèc uèng tr nh thai. Trong c c nghiªn cøu ðîc rµ so t, kh«ng cã nghiªn cøu nµo Ò cëp Õn chñ Ò vò týnh duy tr sö dông BPTT. Nghiªn cøu nh gi c c can thiöp KHHG còng rêt Ýt thêy. 49

57 Ph thai Ph thai t¹i ViÖt Nam ðîc c«ng nhën hîp ph p tõ nh ng n m Tû lö ph thai rêt cao víi trung b nh 2,5-2,8 lçn trong cuéc êi mét phô n, hoæc chiõm 40,7% trong sè ca mang thai. Ph thai chñ yõu ðîc tiõn hµnh trong c c bönh viön hoæc phßng kh m t¹i c c tuyõn víi phð ng ph p chýnh lµ hót thai b»ng b m hót ch n kh«ng. ChØ mét sè Ýt c c ca lµ ph thai b»ng thuèc. Tû lö c c ca ph thai muén (17-20 tuçn) vén cßn cao ë møc 48,1% vµ ph thai muén h n n a lµ 9,1%. C c thèng kª cho thêy c c tû lö ph thai muén ang gia t ng. HÇu hõt c c ca ph thai x y ra víi phô n cã gia nh, cßn kho ng 1/5-1/3 lµ c c ca ë é tuæi thµnh niªn vµ nh ng phô n chða lëp gia nh. NhËn thøc vò sö dông c c biön ph p KHHG cßn rêt thêp trong c c phô n i ph thai, Æc biöt lµ nhãm phô n chða cã gia nh. Tû lö c c biõn chøng cña ph thai dao éng trong kho ng 1,5% Õn 2,1% sau mét tuçn vµ lªn Õn 10% sau mét th ng kó tõ khi thùc hiön thñ thuët. Tû lö biõn chøng cßn cao h n n a víi c c ca ph thai muén. Can thiöp Ó gi m tû lö ph thai cßn rêt Ýt, trong ã can thiöp chó träng Õn c«ng t c tð vên vò hëu qu nghiªm träng vµ nguy c cña ph thai Ó tõ ã gi m tû lö ph thai vµ t ng tû lö sö dông BPTT. NhiÔm khuèn ðêng sinh s n Tû lö m¾c cña NK SS ë c c phô n ViÖt Nam ë møc cao, víi sè liöu dao éng tõ 50% Õn 75% sè phô n (tuy nhiªn y lµ méu nghiªn cøu c c phô n t¹i c c c së y tõ). Trong nhãm phô n mang thai, tû lö m¾c mét lo¹i NK SS còng biõn thiªn ë møc 1/5 cho Õn 1/2 tæng sè trðêng hîp. Vi khuèn, vi rót vµ nêm lµ c c nguyªn nh n chýnh cña NK SS. NÊm (Candida) lµ nguyªn nh n g y bönh thðêng gæp nhêt, chiõm kho ng 1/5 c c ca NK SS, sau ã lµ vi rót viªm gan B. Mét sè nghiªn cøu kh c chø ra vi khuèn l¹i lµ nguyªn nh n phæ biõn nhêt. Tû lö m¾c bönh ë c c phô n n«ng th«n cao h n c c c c phô n thµnh thþ, vµ n th cã kh n ng m¾c bönh cao h n nam giíi. NhiÔm HPV thðêng gæp ë nh ng ngðêi trî tuæi h n lµ ë nhãm ngðêi cao tuæi. Phô n sö dông DCTC còng cã kh n ng m¾c NK SS cao h n. Nãi chung, KT - T - TH vò NK SS cßn rêt yõu. Khu vùc tð nh n, nhð nhµ thuèc tð, ãng mét vai trß rêt quan träng trong tð vên cho c c bönh nh n m¾c bönh NK SS (kho ng 50% sè ca). Tuy vëy, viöc iòu trþ NK SS/BLTQ TD ë c c nhµ thuèc tð nh n l¹i kh«ng tu n theo chuèn quèc gia hðíng dén iòu trþ. C c can thiöp gi m tû lö m¾c NK SS vén chñ yõu tëp trung vµo n ng cao kiõn thøc bönh NK SS cho nhãm èi tðîng nguy c cao. Søc kháe sinh s n VTN Trong 20 nghiªn cøu ðîc rµ so t, kh«ng cã nghiªn cøu nµo chø n thuçn t m hióu tëp trung mét chñ Ò SKSS VTN. C c nghiªn cøu Òu kõt hîp c c m ng chñ Ò vò BPTT, sù trðëng thµnh t nh dôc, t nh dôc trðíc h«n nh n, cã thai tuæi VTN, ph thai vµ c c bönh NK SS/BLTQ TD/HIV/AIDS víi nhiòu møc é kh c nhau. 50

58 HiÓu biõt vò chu kú kinh nguyöt, vò kh n ng sinh Î vµ kiõn thøc vò c chõ thô thai cña VTN cßn rêt kðm. KiÕn thøc cña VTN nam cao h n VTN n, vµ VTN nhiòu tuæi h n (20-24) th cã hióu biõt tèt h n VTN Ýt tuæi. KT - T - TH vò BPTT, quan hö t nh dôc, cã thai tuæi VTN vµ NK SS/HIV/AIDS còng rêt h¹n chõ. iòu nµy dén Õn nhiòu hµnh vi nguy c cao ë nhãm tuæi nµy nhð quan hö t nh dôc trðíc h«n nh n, quan hö t nh dôc kh«ng sö dông bao cao su, ph thai to Bªn c¹nh ã c c b o c o chø ra VTN còng ph i èi mæt víi c c tö n¹n kh c nhð hót thuèc l, nghiön ma tóy vµ sö dông rðîu. Gia nh vµ trðêng häc ðîc coi nhð c c yõu tè b o vö cho VTN. C c ho¹t éng TT - GD - TT cã nh hðëng quan träng Õn gi o dôc vò nhën thøc vµ hµnh vi cña VTN. TruyÒn th«ng trùc tiõp lµ h nh thøc chñ yõu, tuy nhiªn h nh thøc nµy còng cßn nhiòu trë ng¹i. C c phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng vµ c c tµi liöu cña trðêng häc còng gæp trë ng¹i khi cung cêp c c th«ng tin gi o dôc giíi týnh cho VTN. Bªn c¹nh ã, dþch vô SKSS, vµ c c hç trî x héi cho SKSS VTN vén cßn h¹n chõ. V«sinh Nðíc ta vén chða cã mét iòu tra quèc gia vò v«sinh. Tû lö cña v«sinh vén chða ðîc thèng nhêt trong c c nghiªn cøu. V«sinh nguyªn ph t chiõm kho ng 1,7% cßn v«sinh thø ph t chiõm 6-7%. Nguyªn nh n chýnh g y ra v«sinh ë n giíi lµ do t¾c vßi trøng, do hëu qu cña NK SS, kh«ng rông trøng vµ héi chøng buång trøng a nang. Trong khi ã, c c nguyªn nh n thðêng gæp ë nam giíi lµ tinh trïng Ýt, tû lö tinh trïng sèng thêp hoæc kh n ng di chuyón cña tinh trïng kðm. VÒ KT - T - TH, c c cæp v«sinh cßn hióu biõt sai vò v«sinh vµ nguyªn nh n cña nã. Phô n lµ èi tðîng bþ quy kõt g y ra v«sinh vµ ph i g nh chþu c c b¹o lùc vò thó chêt, tinh thçn vµ t nh dôc. H n thõ, v«sinh kh«ng n»m trong c c bönh ðîc b o hióm. Chi phý iòu trþ cao, tû lö Ëu thai thµnh c«ng thêp vµ rêt Ýt bönh viön cã kh n ng thùc hiön c c kü thuët iòu trþ ðîc coi lµ c c rµo c n víi c c vî chång v«sinh. Ung thð sinh dôc vµ m n kinh Còng nhð v«sinh, ViÖt Nam chða cã mét iòu tra cêp quèc gia vò ung thð sinh dôc. Theo mét nghiªn cøu trªn 8 tønh, tû lö ung thð cæ tö cung vµ ung thð vó vµo kho ng 25 trong céng ång vµ kho ng 0,5 ang ë giai o¹n ung thð di c n. Tû lö m¾c cña bönh kh c nhau theo c c vïng Þa lý. Cã mèi liªn quan gi a ung thð vó vµ kho ng c ch sinh, tuæi, vµ lðîng cån tiªu thô. Ngoµi ra, HPV c c tuýp 11 vµ 16 còng ðîc coi lµ c c yõu tè cã liªn quan víi ung thð cæ tö cung víi phô n ViÖt Nam. HiÓu biõt cña phô n vò tuæi m n kinh vµ ung thð sinh dôc còng rêt h¹n chõ. ViÖc chèn o n vµ iòu trþ bönh chñ yõu phô thuéc vµo bönh viön. Sµng läc HPV, xðt nghiöm tõ bµo cæ tö cung (Pap smear) vµ tù kh m vó ðîc khuyõn c o cho viöc dù phßng vµ chèn o n sím ung thð sinh dôc trong tð ng lai. Giíi vµ t nh dôc Kh«ng cã nhiòu nghiªn cøu vò m ng chñ Ò nµy. C c nghiªn cøu tëp trung vµo chñ Ò chuèn mùc giíi, vai trß giíi, giíi trong t nh dôc vµ b¹o lùc trong gia nh víi phô n. Tû lö b¹o lùc trong gia nh trong 12 th ng trðíc thêi ióm nghiªn cøu cã dao éng lín 51

59 tõ kho ng 3% lªn Õn 50% phô thuéc vµo Þnh nghüa b¹o lùc trong tõng nghiªn cøu. B¹o lùc vò th n thó vµ tinh thçn kh phæ biõn. B¹o lùc t nh dôc Ýt ðîc b o c o h n. C c nguyªn nh n gèc rô cña b¹o lùc lµ bêt b nh ¼ng giíi. HËu qu cña b¹o lùc thðêng nghiªm träng h n cho n giíi. Tuy nhiªn, thiõu c c quy Þnh/chÝnh s ch còng nhð c c hç trî x héi vµ ch m sãc y tõ cho c c n¹n nh n cña b¹o lùc trong gia nh. C c chñ Ò kh c ðîc rµ so t nhð thých sinh con trai, vai trß nam giíi trong SKSS vµ n¹n bu«n b n phô n. ThÝch Î con trai lµ kõt qu cña lùa chän sinh con theo giíi ë mét sè khu vùc. Nghiªn cøu vò vai trß nam giíi trong SKSS cßn rêt Ýt. C c nghiªn cøu còng chø ra r»ng vên Ò bu«n b n phô n ang t ng lªn. Vµ c c chñ Ò nµy cçn ðîc nghiªn cøu s u h n n a trong tð ng lai. TT - GD - TT vò SKSS Cã rêt nhiòu kªnh TT - GD - TT vò SKSS ë ViÖt Nam, trong ã phæ biõn nhêt lµ c c phð ng tiön truyòn th«ng ¹i chóng. Tuy nhiªn, chêt lðîng cña c c tµi liöu truyòn th«ng cßn rêt h¹n chõ, nhiòu c c th«ng tin SKSS vµ KHHG chða ðîc Ò cëp trong néi dung vµ nhiòu tµi liöu cßn chða phï hîp vò ng«n tõ. Phô n cã chång ðîc cung cêp th«ng tin tèt h n lµ c c VTN. Sù tiõp cën víi c c tµi liöu truyòn th«ng còng kh c nhau theo c c khu vùc, khu vùc thµnh thþ tiõp cën tèt h n so víi khu vùc n«ng th«n vµ vïng s u, vïng xa. HÇu hõt c c VTN Òu bµy tá nhu cçu tiõp cën víi c c th«ng tin SKSS ë løa tuæi m nh nhiòu h n n a. ChÝnh s ch SKSS RÊt Ýt c c nghiªn cøu hðíng môc tiªu cña m nh Õn c c m ng chñ Ò vò chýnh s ch SKSS. C c nghiªn cøu hiön cã tëp trung vµ viöc nh gi c c chø sè SKSS hiön hµnh (KHHG, d n sè, vµ dþch vô SKSS) vµ cung cêp c c khuyõn nghþ Ó ¹t ðîc c c môc tiªu ã. Kh«ng cã nghiªn cøu nµo nh gi qu tr nh h nh thµnh c c chýnh s ch. Mèi liªn kõt gi a nhµ nghiªn cøu vµ c c nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch cßn rêt yõu, nhiòu kõt qu nghiªn cøu kh«ng ðîc sö dông Ó truyòn t i Õn nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch. C c truyòn th«ng cã hiöu qu tõ nhµ nghiªn cøu Õn ngðêi ho¹ch Þnh chýnh s ch qua c c phð ng tiön truyòn th«ng ðîc khuyõn c o sö dông nhiòu h n n a H¹n chõ cña b o c o rµ so t MÆc dï b o c o rµ so t ðîc thùc hiön theo khung cña rµ so t hö thèng, vén cßn nhiòu h¹n chõ ph i nªu ra ë y. Thø nhêt, viöc rµ so t ðîc tiõn hµnh trong thêi gian ng¾n (h n mét th ng), do ã kh«ng cho phðp c c nghiªn cøu viªn cã thó t m kiõm th«ng tin ë ngoµi khu vùc Hµ Néi. Thø hai, do kh«ng cã c së d liöu cña nh ng b o c o kh«ng xuêt b n, c c nghiªn cøu viªn kh«ng thó cã ðîc têt c c c b o c o cçn thiõt Ó cã thó rµ so t. C c th«ng tin ðîc tr nh bµy trong b o c o nµy cã thó kh«ng ph n nh ðîc hõt têt c xu hðíng cña nghiªn cøu trong lünh vùc SKSS t¹i ViÖt Nam. Thø ba, v h¹n chõ cña mét sè b o c o, nhiòu th«ng tin kh«ng thó thu thëp vµ ph n lo¹i theo c c chñ Ò cçn thiõt (thiõt kõ, n i nghiªn cøu, èi tðîng tham gia hay chän méu). Thø tð, b o c o kh«ng Ò cëp Õn cì méu cña c c nghiªn cøu, iòu nµy cã thó nh hðëng Õn phiªn gi i vµ kh i qu t hãa c c nghiªn cøu. 52

60 VII. KHUYÕN NGHÞ èi víi c c nghiªn cøu trong tð ng lai vò SKSS, c c vên Ò liªn quan Õn c c chñ Ò, èi tðîng nghiªn cøu, thiõt kõ, Þa ióm tiõn hµnh vµ chêt lðîng b o c o cçn ðîc n ng cao h n n a Chñ Ò: Nh ng chñ Ò cßn thiõu hôt trong nghiªn cøu cçn ðîc tëp trung h n n a nhð n¹o ph thai, NK SS/BLTQ TD, t nh dôc, m n kinh, ung thð sinh dôc, v«sinh, b¹o lùc vµ l¹m dông t nh dôc t¹i n i lµ viöc, vµ t c éng cña TT - GD - TT. ThiÕt kõ Sè lðîng c c nghiªn cøu víi thiõt kõ nghiªn cøu cã é tin cëy cao nhð thö nghiöm l m sµng ngéu nhiªn cã èi chøng, nghiªn cøu nh gi cã so s nh trðíc vµ sau can thiöp, thuçn tëp vén cßn rêt h¹n chõ, vµ iòu nµy gîi ý r»ng cçn tiõn hµnh thªm c c nghiªn cøu víi nh ng thiõt kõ kó trªn. C c nghiªn cøu ban Çu/can thiöp nªn ðîc trión khai Ó cã thó t ng cðêng t nh h nh SKSS t¹i Þa phð ng. C c can thiöp sï rêt cã Ých nõu nhð cã ðîc chiõn lðîc can thiöp toµn diön: n ng cêp c së vët chêt, t ng cðêng n ng lùc nh n viªn y tõ, cung cêp trang thiõt bþ, dþch vô ì Î vµ tµi liöu TT - GD - TT. C c can thiöp sö dông lý thuyõt thay æi hµnh vi sï cã nhiòu gi trþ h n n a. CÇn thªm c c nghiªn cøu Þnh týnh, Æc biöt lµ Þnh týnh n thuçn liªn quan Õn c c chñ Ò míi Ó hióu râ h n. CÇn cã thªm c c nghiªn cøu dþch tô häc vò tû lö hiön m¾c cña nh ng vên Ò míi Ó cã thó cã thªm hióu biõt vò chóng C c nghiªn cøu nh gi vò t c éng cña can thiöp còng rêt cçn thiõt. èi tðîng nghiªn cøu Sù tham gia cña nam giíi trong SKSS lµ mét chiõn lðîc cña ICPD, do ã, nam giíi cçn ph i ðîc quan t m h n. C c can thiöp cçn huy éng nam giíi tham gia, nõu kh«ng t c éng sï kh«ng bòn v ng. H n thõ, c c nhãm thiöt thßi nhð nhãm d n téc thióu sè, thu nhëp thêp vµ häc vên thêp, di cð v.v. lµ c c nhãm cçn ph i ðîc tham gia nhiòu h n n a trong c c nghiªn cøu. Þa ióm nghiªn cøu Do t nh tr¹ng SKSS vén cßn rêt yõu kðm ë khu vùc n«ng th«n vµ vïng s u, xa, nªn cçn cã thªm c c nghiªn cøu hðíng tíi khu vùc nµy. ChÊt lðîng b o c o C c nghiªn cøu cçn ph i t ng cðêng chêt lðîng khi viõt b o c o, Ò cëp Õn nh ng chñ 53

61 Ò quan träng nhð Þnh nghüa râ rµng vò vên Ò nghiªn cøu, c ch o lðêng (tèt hay xêu), thêi ióm thu thëp sè liöu. QuyÒn, týnh riªng tð vµ bý mët cña èi tðîng nghiªn cøu còng cçn ðîc b o vö b»ng c ch tu n thñ c c chuèn mùc nghiªn cøu, Æc biöt lµ c c vên Ò nh¹y c m nhð t nh dôc. V vëy nhãm nghiªn cøu khuyõn nghþ mét c ch m¹nh mï r»ng viöc cã ðîc sù chêp thuën vò ¹o øc cçn ph i cã ðîc trðíc khi nghiªn cøu ðîc tiõn hµnh vµ iòu nµy ph i ðîc Ò cëp trong b o c o nghiªn cøu. Ph n tých sè liöu còng cçn ph i t ng cðêng h n n a, Æc biöt víi ph n tých a biõn. ViÖc phiªn gi i vµ kh i qu t hãa c c nghiªn cøu còng cçn ph i quan t m Õn, Æc biöt trong trðêng hîp cì méu nhá vµ kh«ng cã týnh ¹i diön. TruyÒn t i th«ng tin Õn nhµ lëp chýnh s ch C c nhµ lëp chýnh s ch ë bêt cø nðíc ang ph t trión nµo vµ c ViÖt Nam vén cßn thiõu th«ng tin vµ kh«ng hoµn toµn dùa vµo c c th«ng tin cña c c nghiªn cøu khi ra quyõt Þnh. iòu nµy mét phçn do mèi liªn kõt láng lîo gi a nh ng nhµ nghiªn cøu chýnh s ch vµ ngðêi ra chýnh s ch. X y dùng c c kü n ng giao tiõp thých hîp cho c c nghiªn cøu viªn sï gióp nèi liòn kho ng c ch nµy. ChiÕn lðîc truyòn t i th«ng tin chýnh s ch tèt sï gióp c c nhµ lëp chýnh s ch vµ ngðêi qu n lý/lëp kõ ho¹ch cña chð ng tr nh tën dông kõt qu nghiªn cøu, iòu chønh chýnh s ch/hðíng dén hðíng Õn môc Ých vµ môc tiªu cña chð ng tr nh/dù n. ViÖc nh gi xem kõt qu nghiªn cøu ðîc chia sî vµ sö dông nhð thõ nµo lµ rêt quan träng. Nã gióp cho nghiªn cøu viªn thêy ðîc c c kõt qu nghiªn cøu SKSS ãng gãp nhð thõ nµo vµo viöc ra quyõt Þnh chýnh s ch t¹i ViÖt Nam vµ gióp nghiªn cøu viªn cã ðîc chiõn lðîc truyòn t i chýnh s ch vò SKSS tèt h n 54

62 Phô Lôc 1: Giíi thiöu nhãm nghiªn cøu A. Nghiªn cøu viªn chýnh Bïi ThÞ Thu Hµ, B c sü, TiÕn sü HiÖu phã phô tr ch µo t¹o Trðëng bé m«n Søc kháe sinh s n ¹i häc Y tõ c«ng céng 138 Gi ng Vâ, Hµ néi bth@hsph.edu.vn B. Nghiªn cøu viªn 1. Lª Minh Thi B c sü, Th¹c sü Gi ng viªn Bé m«n Søc kháe sinh s n ¹i häc Y tõ c«ng céng 138 Gi ng Vâ, Hµ néi lmt@hsph.edu.vn 2. NguyÔn Thanh Hµ B c sü, Th¹c sü Gi ng viªn Bé m«n Dinh dðìng-vsattp ¹i häc Y tõ c«ng céng 138 Gi ng Vâ, Hµ néi nth1@hsph.edu.vn 3. Dð ng Minh øc Cö nh n Bé m«n Søc kháe sinh s n ¹i häc Y tõ c«ng céng 138 Gi ng Vâ, Hµ néi dmd@hsph.edu.vn 4. NguyÔn Lð ng HiÒn Th¹c sü Phßng Nghiªn cøu khoa häc- Hîp t c quèc tõ ¹i häc Y tõ c«ng céng 138 Gi ng Vâ, Hµ néi nlh@hsph.edu.vn 55

63 Phô Lôc 2: MÉu sµng läc 1. Nghiªn cøu vò chñ Ò SKSS cã theo c c tõ khãa sau hay kh«ng: Cã/Kh«ng Reproductive health/ TT - GD - TT - SKSS/ Th«ng tin - Gi o dôc - TruyÒn th«ng (TT - GD - TT) - LMAT/Ch m sãc trðíc vµ sau sinh/sinh në an toµn/chõt mñ/mang thai - KHHG /BPTT/Bao cao su/dông Cô Tö Cung (DCTC)/Thuèc uèng tr nh thai - N¹o ph thai - BLTQ TD/HIV/AIDS (Ýt tëp trung) - V«sinh/ Ung thð sinh dôc/m n kinh/skss ngðêi giµ - VÞ thµnh niªn (VTN)/SKSS VTN - T nh dôc/gi o dôc giíi týnh/b nh ¼ng giíi 2. Nghiªn cøu cã s½n b o c o Çy ñ: Cã/Kh«ng 3. B o c o nghiªn cøu sö dông tiõng Anh hay tiõng ViÖt: Cã/Kh«ng 4. Nghiªn cøu cã thêi gian thu thëp sè liöu tõ : Cã/Kh«ng 5. Nghiªn cøu cã b o c o dùa trªn sè liöu: Cã/Kh«ng 56

64 Phô Lôc 3: MÉu trých/ph n tých b o c o nghiªn cøu 1. ThiÕt kõ: a. C¾t ngang b. nh gi t¹i thùc Þa c. nh gi nhanh/ nh gi nhanh b»ng tiõp cën tham gia d. ThuÇn tëp e. Thö nghiöm y häc f. iòu tra tû lö hiön m¾c/míi m¾c g. BÖnh chøng h. Can thiöp i. Thö nghiöm ngéu nhiªn cã èi chøng (RCT) j. nh gi chð ng tr nh/dù n k. Nghiªn cøu Þnh týnh l. nh gi chð ng tr nh/dù n m. Nghiªn cøu däc n. Nghiªn cøu gi i thých o. Nghiªn cøu më ðêng p. Ph n tých sè liöu thø cêp q. nh gi sè liöu thø cêp 2. èi tðîng tham gia a. Giíi týnh: Nam/ N /C hai b. Tuæi: VTN/Thanh niªn/tuèi sinh s n/mang thai/tiòn m n kinh/ngðêi giµ c. NghÒ nghiöp: Chuyªn gia y tõ/ Nhãm cô thó: liöt kª d. Khu vùc nghiªn cøu: thµnh thþ/n«ng th«n/c hai/kh«ng biõt e. CÊp é nghiªn cøu: CÊp quèc gia/tønh/huyön - thµnh phè f. C c Þa ióm nghiªn cøu kh c: c së y tõ, trðêng häc 3. KÕt qu a. Tû lö hiön m¾c/míi m¾c vò vên Ò SKSS b. Tû lö tö vong/tµn tët c. KT - T - TH d. C c yõu tè liªn quan: ngoµi c c yõu tè trªn (nªu cô thó) 4. nh gi chêt lðîng b o c o: a. Cã Þnh nghüa chñ Ò nghiªn cøu kh«ng: b. Phð ng ph p chän méu: ngéu nhiªn, thuën tiön, kh c (nªu cô thó) c. Cì méu: d. Thêi gian thu thëp: Cã (nªu cô thó), Kh«ng e. Phð ng ph p ph n tých: tçn sè, hai biõn vµ a biõn 57

65 f. ¹o øc nghiªn cøu: Cã/Kh«ng g. Nguån sè liöu vµ theo dâi èi tðîng nghiªn cøu: Cã/Kh«ng h. Þnh nghüa c c nhãm cô thó trong nghiªn cøu (nhð bönh chøng) vµ/hoæc chia nhãm khi ph n tých kõt qu : Cã/Kh«ng/Kh«ng liªn quan i. TÝnh hîp lý vµ chýnh x c cña sè liöu: Cã/Kh«ng/Kh«ng liªn quan j. Kh i qu t hãa kõt qu dùa trªn èi tðîng nghiªn cøu; Cã/Kh«ng/Kh«ng liªn quan k. KiÓm so t mêt èi tðîng nghiªn cøu: Cã/Kh«ng/Kh«ng liªn quan l. Ò cëp phiõu kh«ng tr lêi trong nghiªn cøu: Cã/Kh«ng/Kh«ng liªn quan. 58

66 ta liöu tham kh o 1. Department of Reproductive Health, M.O.H., Situation of safe motherhood services provision in Vietnam Vietnam's Ministry of Healtha, Report on the Review of the Implementation of the National Strategy on Reproductive Health Care Phase I ( ). 2005, Ministry of Health; UNFPA. p Mai a, T.T.P., Maternal Mortality in Vietnam An In - Depth Analysis of Causes and Determinants. 2005, Maternal and Child Health and Family Planning Department (MCH/FP), Ministry of Health, Vietnam; World Health Organization (WHO). p Bramley, S., Maternal Mortality Reporting in Vietnam: Looking behind the Statistics. 2001, Save the Children/US. p Chau, N.H., T.C. An, and L.T.A. Thu, The State of Maternal Mortality in Da Nang City in An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Duy, K.V. and N.T. Hien, Self-inform Attitude, Ways of Solving Sexual Transmitted Diseases (STDs), Knowledge of HIV/AIDS Risks, Prevention of Youth (from 15 to 24 Years Old) and VCT (Volunteering - Counselling test) Provisions in Ha Tinh. Journal of Practical Medicine, (9): p Mai, T.T.P., Situation of Abortion and Factors Associated in Health Clinics in Vietnam. Journal of Practical Medicine, (469). 8. Chau, N.H., Operational Community Intervention to Reduce the Needs for Abortion in Da Nang. 2000, Da Nang Health Department: Da Nang. 9. Mai, T.T.P., Medical Abortion by Mifepristone - Misoprostol in Vietnam: Expanding the Accessibility and Simplifying the Approach. Journal of Practical Medicine, (466). 10. Chien, T.T.T., Trial Results of Population - Family Health Worker Model in Northern Lowland and Coast 2002: Center for Information Research and Population Documents Chien b, T.T.T. and T.H. Vach, Trial Results of Perinatal Mortality Decrease Strategy in Vietnam. 2003: Medicine Publishing House Hanoi School of Public Health, Safe Motherhood : Assessment of Service Provision and Client's Needs in 3 Provinces: HaTay, Quang Tri and Kien Giang, in Safe motherhood. 2004, Hanoi School of Public Health: Hatay, Quang Tri and Kien Giang. 13. Duong a, D.V., Colin W. Binns, and Andy H. Lee, Utilization of Delivery Services at the Primary Health Care Level in Rural Vietnam. Social Science and Medicine, Man, N.V., et al., Accessibility, Utility and Quality of Prenatal Care in Tay Nguyen Region in

67 15. Trinh, L., M. Dibley, and J. Byles. Factor Related to Antenatal Care Utilization in Three Provinces of Vietnam: Long An, Ben Tre and Quang Ngai. in 3rd Asia Pacific Conference on Sexual and Reproductive Health Kuala Lumpur, Malaysia. 16. Hoan, D.K., Study on the State of Knowlede, Attitude and Practice (KAP) on Reproductive Health of Women in Tan Long Community, Dong Hy District, Thai Nguyen Province. Journal of Informatic Medicine and Pharmacy, /2004: p Quyen, B.T., Maternal and Child Health Care Practices among Mothers of under 2 Years Children and Related Factors in DaKrong and Huong Hoa, Quang Tri , Hanoi School of Public Health. 18. Thuy, T.T., Utilization of Antenatal, during Delivery and Postnatal Care among Women in Chililab DSS: Situation and Influenced Factors, in Public health. 2006, Hanoi School of Public Health. 19. Toan, N.V. and A. Rosenbloom, The Capacity and Use of Maternal and Neonatal Health Services in Khanh Hoa, Vietnam: Results of the Baseline Situational Assessment for the Household to Hospital Continuum of Care Project. 2006, Save the Children. p Vach, T.H., Baseline Survey on Provision and Usage of Reproductive Health Services in 12 UNFPA Provinces. 2003, UNFPA: Hanoi. 21. Vach a, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Binh Duong Province in , UNFPA. p Vach b, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Tien Giang Province in , UNFPA. p Vach c, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Twelve Provinces in , UNFPA. p Vach d, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Thai Binh Province in , UNFPA. p Vach e, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Hoa Binh Province in , UNFPA. p Vach f, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Da Nang Province in , UNFPA. p Vach g, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Phu Tho Province in , UNFPA. p Vach h, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Yen Bai Province in , UNFPA. p Vach i, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Khanh Hoa Province in , UNFPA. p Vach j, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Binh Dinh Province in , UNFPA. p

68 31. Vach k, T.H., et al., Provision and Utilization of Reproductive Health Care Services in Quang Nam Province in , UNFPA. p Mai a, L.T.P. and V.Q. Nhan, A Final Assessment on the Public Sector Reproductive Health Services in Nghe An Province. 2005, Population Council. p Luong, L.H., Situation of Home Delivery and Influenced Factors in Yen Mo, Ninh Binh in , Hanoi School of Public Health. 34. Oanh, K.T.H., et al., Report on KAPB Study on Safe Motherhood in CCF Project Sites. 2002, Institute for Social Development Studies. p REACH, Research on Gender and Reproductive Health in Northen Central Coast - Viet Nam Mai, T.T.P., D.T. An, and T.H. Nam, The Role of Male in Practicing Family Planning in Thai Binh and Hoa Binh p Ha, D.T.T., Impacts of Some Cultural Characteristics on Reproductive Health Care Custom of H'mong Ethnic Minority in Muong Phang Community, Dien Bien Dist., Dien Bien Province. 2004, Ho Chi Minh National University p Dong, P.T., T.T. Duc, and N.T.K. Hoa, The Local Culture Influences IEC on Reproductive Health and Family Planing in Some Ethnic Groups of Tay Nguyen Region Minh, N.H., V.M. Loi, and P.T. Hanh, The Impact of Family - Planning IEC Channels to Mong and Dao Ethnic Groups at Northern Mountainous Area Tan, N.D., Impact of Mass Media on Knowledge, Attitude and Behaviour on Reproductive Health/ Family Planning among Population of Reproductive Age. 2004, National Political Academy named HoChiMinh and National Commission for Family, Population and Children: Hanoi. 41. Thi, L.M., Traditional Postpartum Practices and Related Socio - Cultural Factors in a Community in Hung Yen Province Li, L., et al., Prevalence of Breast - Feeding and its Correlates in Ho Chi Minh City,Vietnam. Pediatrics International, (2002): p Toan, N.V. and L.T. Huong, Report on MCH and Nutrition Program Conducted by Save the children US in Vietnam from Etsuko, M., I. Mayu, and T. Maki, Traditional Customs Related Delivery among King Ethnics in Nghe an Province. 2002, JICA. 45. Ha, V.M., Prevalence of Common Gynecological Diseases of Women in Thai Binh Province in An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Mai, L.T.P. and V.Q. Nhan, A Mid term Assessment on the Public Sector Reproductive Health Services in Nghe An Province. 2003, Population Council. p Pathfinder International, Ipas, and EngenderHealth, Applying Social Marketing to 61

69 the Quality of Reproductive Health Services for Women and Youths - Primary Survey in 5 Provinces Supported by Reproductive Health Care in Vietnam p Thuong, N.V., et al., Survey Results: STIs in Female Sex Workers (FSWs) in Five Border Districts in Vietnam, Lai Chau, Quang Tri, Dong Thap, An Giang, Kien Giang. 2003: Medical House Hoan, N.N., Appraisal on state of Maternal and Child Health Care, Population and Family Planning in Soc Son, Hanoi, in Public Health. 2001, Hanoi Medical University: Hanoi. p Bao, V.N. and V.Q. Nhan, Reproductive Health Services in Can Tho: A Situation Analysis of the Public and Private Sectors. 2000, The Population Council. p Mai b, T.T.P., Study on Acceptibility of Using Combined Contraceptive Pills (Mercilon) among Vietnamese Women. Journal of Medical Research, Number 33(Jan,2005): p Quang, L.N. and P.V. Cuong, Safe Motherhood and Newborn Care: A Review of Intervention Models and Recommendations. 2004, Hanoi School of Public Health. 53. JICA a, Sharing Experiences in Applying Maternal Child Health/Family Planning (MCH/FP) Statistical Reporting Software in Vietnam. in Seminar on Experience Sharing of RH Promotion in Nghe An Province for the Future Action Hanoi. 54. JICA b, Retraining of CHC Midwives in Nghe An Province. in Seminar on Experience Sharing of Reproductive Health Promotion in Nghe An Province for the Future Action Hanoi. 55. JICA c, Community - Based Health Promotion Activity by Women's Union: AIIKU- HAN ACTIVITY. in Seminar on Experience Sharing of RH Promotion in Nghe An Province for the Future Action Hanoi. 56. Anh, N.T.T. and H.B. Johnston, Was the System of Population/Family Planning Collaborator Enable to Enhance Reproductive Health Services at Community Level? Results from a Two - Commune Research. Journal of Practical Medicine, (5): p Cuong, M.N. and D.C. Thoan, Evaluating and Perfecting Annual Bottom - To - Up Method of Planning of Population - Family Planning Programme. 2001, National Commission for Population, Family and Child; Hanoi Economy University Hanoi. p Nhat, P.B., Study on Situation and Solution of Gynecological, Obstetrical and Family Planning Service Provided in Private Health Sector. Journal of Vietnamese Medicine, (4): p Thoan, D.C., et al., Appraisal Report on the State of Utilization and Provision of Condom in Vietnam. 2001, National Committee for Population and Family Planning; UNFPA. p

70 60. Van, N.T.H., et al., Appraisal Report on the Efficiency of a Promoting Campaign on Reproductive Health and Family Planning Services to Poor Areas. 2002, Center for Population and Labor Sources Studies. p Xinh, T.T., et al., Counseling about Contraception among Repeated Aborters in Ho Chi Minh City, Vietnm. Health Care for Women International, : p World Population Fund and Center for Social and Developmental Studies, Needs on Sexuality and Reproductive Health of Adolescents in Hanoi. 2003: Hanoi. 63. Huy, N.D. and T.T.P. Mai, Study of Maternal Risk Factors to Infant Weight and Height in Vinh Bao, Vietnam Journal of Practical Medicine, : p Hien, N.T. and H. Ushijima, Frequency of Prenatal Care Visits by Ethnic Minority Mothers and Association with Infant Birthweight in Bac Kan Province, Vietnam. Trop Doct, (2): p Berger, J., et al., Community Mobilization and Social Marketing to Promote Weekly Iron - Folic Acid Supplementation in Women of Reproductive Age in Vietnam: Impact on Anemia and Iron Status. Nutr Rev, (12 Pt 2): p. S Aikawa b, R., et al., Risk Factors for Iron - Deficiency Anaemia among Pregnant Women Living in Rural Vietnam. Public Health Nutr, (4): p Aikawa a, R., et al., Why Do Adult Women in Vietnam Take Iron Tablets? BMC Public Health, : p Nguyen, N., D.A. Savitzb, and J.M. Thorp, Risk Factors for Preterm Birth in Vietnam. International Journal of Gynecology and Obstetrics, : p Fisher, J.R.W., et al., Prevalence, Nature, Severity and Correlates of Postpartum Depressive Symptoms in Vietnam. BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology, : p Vietnam's Ministry of Health b, et al., Survey Assessment of Vietnamese Youth (SAVY). 2005, Ministry of Health, Vietnam. 71. Centre for Information and Document on Population Research, Measuring the Economy Efficiency of Population - Family Planning Program Knowles, J.C., Review for Population Strategy Activities in Vietnam in the Stage from Comments of an International Expert. 2005, United Nations Population Fund (UNFPA). p NCPFP c, Appraisal Report on Essential Indicators of Population - Family health Reports on Efficient Evaluation of Population - Family Health Project. 2003, Hanoi: Medicine Publishing House Statistics Publishing House, Survey on Varies in Population and Family Planning on April First, 2005: Main Results 2006, Hanoi: Statistics Publishing House Duong, T.V., et al., Association between People's Living Standard and Fertility Rate and Methods to Enhance Standard of Living in Vietnam during Stage. 63

71 2003, National Commission for Population, Family and Child; Hanoi Economy University p Dien, K. Implementing Population - Family Planning Policy of Ethnic Minorities Community in Northern Upland in Vietnam. in Review on Science Research on Population and Family Planning in Vietnam (Stage ) Hanoi. 77. Dinh, L.V. and V.M. Loi, Appraisal Survey on Total Fertility Rate Factors in Some Communities in Chirstian Areas in Kim Son Review on Science Research on Population and Family Planning in Vietnam (Stage ), 2003: p NCPFP a, Knowledge - Attitude - Practice (KAP) of Family Planning Project. Reports on Efficient Evaluation of Population - Family Health Project. 2003, Hanoi: Medicine Publishing House NCPFP b, Appraisal Report on Population - Family Health Project. Reports on Efficient Evaluation of Population - Family Health Project. 2003, Hanoi: Medicine Publishing House Hue, N.T., et al., Indigenous Knowledge of Cham Ethnic Minority on Health, Reproductive Health Care and Family Planning in Ninh Thuan and An Giang. 2004, Vietnam National Institute for Social Science; National Commission for Population, Family and Child; Center for Population and Development Research: Hanoi. p Montagu, D., L.T.P. Mai, and L.D. Long, Men's Attitudes towards Family Planning: A Pilot Study in Two Communes of Northern Vietnam. 2000, The Population Council. p NCPFP and UNFPA, The Social Marketing of Condom in Vietnam toward a National Strategy. 2001, National Committee for Population and Family Planning (NCPFP): Hanoi. 83. Nhu, N.T., Study on the State of Reproductive Health and Family Planning of Women in Three Communities in Vu Thu District, Thai Binh Province. Journal of Practical Medicine, (4): p Vietnam's Women Union a, Improving Gender Equality and Men Involvement in Reproductive Health. 2002: Hµ Néi. ViÖt nam Vietnam's Women Union b, UNFPA, and F. Association, Gender Equity Improvement and Male Participation in Reproductive Health Vietnam's Women Union c, Enhancing Gender Equality and Participatory of Male in Reproductive Health. 2002: Hµ Néi. ViÖt nam Quang b, L.B. and D.H. Hau, Identifying the Rate of Failing, Abandon and Needs for IUD in Vietnam during Review on Science Research on Population and Family Planning in Vietnam (Stage ), 2003: p Mai, N.T.T., Awareness of Adolescents on Health Risk Behaviour in 3 Nothern Provinces 2005, Hanoi Medical University. 64

72 89. Paul, J.F., et al., Randomized Assignment to Copper IUD or Depot - Medroxyprogesterone Acetate: Feasibility of Enrollment, Continuation and Disease Ascertainment. Contraception, 2005 (72 ): p World Health Organisation Regional Office for the Western Pacific, Monitoring and Evaluation of the 100% Condom Use Programme in Entertainment Establishments Institute for Social Development Studies, Condom: Reality and Expectations: Results of a Qualitative Study in 6 Provinces and Cities of Vietnam. 2004, Institute for Social Development Studies; DKT International: Hanoi. 92. Nga, T.T., Need and Acceptability of Female Condom among Women in Thanh Xuan Commune and Dong Da District, Hanoi. 2000, UNAIDS; STI/HIV/AIDS Prevention Center; WHO. p Quang a, L.B., Research on the State of Failing in Male and Female Sterilization and Needs for Reproductive Rehalibitation of Clients. Review on Science Research on Population and Family Planning in Vietnam (Stage ), 2003: p Hieu, D.T., et al., The Acceptability, Efficacy and Safety of Quinacrine Non - Surgical Sterilization (QS), Tubectomy and Vasectomy in 5 Provinces in The Red River Delta, Vietnam: A Follow-up of 15,190 Cases. Int J Gynaecol Obstet, Suppl 2: p. S Jayanti, M.T., Condom Requirements, Supply and Distribution in Vietnam p Path Canada and Thai Nguyen Health Department, An Assessment of Risk Factors for Women Seeking Abortions in Thai Nguyen Province, Vietnam. 2003: Vietnam. 97. Hanoi Commission for Population and Family Planning, Policy Review and Solution to Improve Quality of Family Planning Services Following Reproductive Health Needs and Reduced Abortion Rates, particularly among Adolescents. 2000, Department of Family Planning: Hanoi. 98. Ha b, B.T., R. Jayasuriya, and N. Owen, Increasing Male Involvement in Family Planning Decision Making: Trial of A Social - Cognitive Intervention in Rural Vietnam. Health Educ Res, (5): p Ha, B.T., R. Jayasuriya, and N. Owen, Male Involvement in Family Planning in Rural Vietnam: An Application of The Transtheoretical Model. Health Educ Res, (2): p Ha, P.B., et al., Why Minority Mothers Do Not Practice Optimal Maternal, Newborn, and Child Health Behaviors in Quang Tri Province, Viet Nam: A Baseline Behavioral Determinants Study p Marie, K.-A., et al., Perspectives of Midwives and Doctors on Adolescent Sexuality and Abortion Care in Vietnam. Scandinavian Journal of Public Health, : p

73 102.Statistics Publishing House, Survey on Varies in Population and Family Planning on April First, 2001: Main Results 2001, Hanoi: Statistics Publishing House Nam, P.T., Abortion in 3 Month in National Hospital of Obstetric and Gynecology in , Hanoi Medical University. 104.Tine, G., Between Science And Superstition : Moral Perceptions of Induced Abortion Among Young Adults in Vietnam. Culture, Medicine and Psychiatry, : p Marie, K.-A., et al., Ethics of Justice and Ethics of Care: Values and Attitudes among Midwifery Students on Adolescent Sexuality and Abortion in Vietnam and their Implications for Midwifery Education: A Survey by Questionnaire and Interview. International Journal of Nursing Studies, National Commitee for Advancement of Women, P.V.-.-., et al., Situation Analysis and Policy Recommendation to Promote the Advancement of Women and Gender Equality in Vietnam Hoa, M.T.N., Assessment of Abortion and Usage of Contraceptive Method at the National Hospital of Obstretric and Gynecology in , Hanoi Medical University. 108.Hoai, N.T., Abortion Situation in National Hospital of Obstetric and Gynecology , Hanoi Medical University. 109.Center for Studies on Population and Rural Health, T.B.M.U., Abortion Complication in Nam Dinh Vach, T.H., et al., Longitudinal Study on Abortion's Complications in Thai Binh. 2001, Thai Binh Medical Health Department: Thai Binh Hinh, N.D., N.T.N. Khanh, and N.T.H. Minh, Evaluation of Medical Abortion up to 49 Days by Mefestad 200 and Alsoben. Vietnam Medicine, (321). 112.Ngoc, N.T.N., et al., Is Home - Based Administration of Prostaglandin Safe and Feasible for Medical Abortion? Results from a Multisite Study in Vietnam. International Journal of Obstetrics and Gynecology : p Ganatra, B., et al., From Research to Reality: The Challenges of Introducing Medical Abortion into Service Delivery in Vietnam. Reproductive Health Matters, (24): p Laura, D.C., et al., Introduction of The Dilation and Evacuation Procedure for Second - Trimester Abortion in Vietnam Using Manual Vacuum Aspiration and Buccal Misoprostol. Contraception, : p Binh, L.T., Prevalence of A.Candida Infection and Some Factors Relevant to RTI of Women in Hai Phong. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Huong, L.L. and C.N. Thanh, Prevalence of Vaginal Discharge Infection in Pregnant 66

74 Women in Hue City. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Khanh b, N.T.N. and P.T. Duyet, Prevalence of Vaginal Discharge for Microorganisms in Pregnant Women in Hanoi. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Goto b, A., et al., Reproductive Tract Infection among Pregnant Women in Nghe An Province - Results from a Community - based Survey. 2005, Nghe An Maternal and Child Health/ Family Planning Center; Japan International Cooperation Agency Reproductive Health Project in Nghe An; Department of Public Health, Fukushima Medical University; Tu Du Obstetrical and Gynecological Hospital; Hospital of University of Medicine and Pharmacy, Ho Chi Minh City. p Hieu, N.T. and N.T. Thuy, Prevalence of HPV (Human Papilloma Virus) of Women in Ho Chi Minh City. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Hung, N.D., Study on Epidemiology and Clinic of Some Sexual Transmitted Diseases (STDs) in Thai Nguyen and Hanoi City in Dermatology. 2006, Hanoi Medical School: Hanoi. p Hung, N.D., Study on Sexually Transmitted Infection (STIs) Surveillance Linked with HIV Sentinel Surveillance in Hanoi City in Journal of Vietnamese Medicine, (2): p Bang, P.N., Understanding STD Treatment - Seeking Behavior in the Border Area of Vietnam and Cambodia p Khanh a, N.T.N., Knowledge and Practice of Pregnant Women on Reproductive Tract Infections (RTIs). Journal of Practical Medicine, : p Liem, T.C., N.D. Loan, and T.H. Vach, Assessment of Knowledge, Attitude and Practice (KAP) of Health Care Workers on Universal Precautions for Prevention of HIV Transmission in Reproductive Health Care Settings in Some Health Facilities of Vietnam. 2005, Ministry of Health (MOH); Research Center for Rural Population and Health (RCRPH). p Grayman, J.H., et al., Factors Associated with HIV Testing, Condom Use, and Sexually Transmitted Infections among Female Sex Workers in Nha Trang, Vietnam. AIDS Behav, (1): p Anh, T.L. and N.V. Huan, To Mobilize Private Health Sector Participating in Managing Sexual Transmitted Diseases (STIs) in Quang Ninh ( ). Journal of Practical Medicine, (9): p Chuc, N.T., et al., STD Management by Private Pharmacies in Hanoi: Practice and Knowledge of Drug Sellers. J Clin Epidemiol, Chuc, N.T., et al., Improving Private Pharmacy Practice: A Multi - intervention Experiment in Hanoi, Vietnam. J Clin Epidemiol, (11): p

75 129.Trees, D., et al., Mobile Population and STI/HIV Vulnerability in HaiPhong Project. 2003, Word Vision Vietnam. p CIHP, 2004 Annual Report: Cordaid Supported Common Health Programme in Vietnam , Consultation of Investment in Health Promotion (CIHP). p CIHP, 2005 Annual Report: Cordaid Supported Common Health Programme in Vietnam Consultation of Investment in Health Promotion (CIHP). p My, N.T. and P. Kok, A Mid Term Assessment on Cordaid Supported Common Health Programme in Vietnam for Women and Child Health Care Strategy of Vietnam. 2005, CIHP. p Population Center, N.E.U., Baseline Survey on RHIYA Vietnam. 2004, UNFPA: Hanoi. 134.Youth House, Baseline research for assessing the situation proposing intervention of the project model approach for adolescent. 2005, Youth Union: Hanoi. 135.Ngoc, L.B., et al., Assessment On Needs For Intervention On Adolescent Sexual/Reproductive Health And Rights At 3 Provinces: Hoa Binh, Phu Tho, Tien Gian. 2006, UNFPA, Institute for Population and Social Studies,: Hanoi. 136.Nguyen, H.N., L. Pranee, and M. Gregory, Knowledge of Contraceptives and Sexually Transmitted Diseases and Contraceptive Practices amongst Young People in Ho Chi Minh City, Vietnam. Health Care for Women International, : p Van, N.T., D.K. Thang, and P.Q. Thang, Needs of Gender Education and Reproductive Health of Secondary School Children: Cases Studies in 4 Schools in Hanoi. 2001, Center of Social Science and Humanity - Institute of Sociology: Hanoi. 138.Nam, D.T., et al., A Qualitative Research on the School Based Reproductive Health and HIV/AIDS Prevention Education in Vietnam. 2005, Ministry of Education and Training; Save the Children US,: Hanoi. 139.Ngoc, N.H.B., Birth Delivery of Young Women under 19 Years Old in National Hospital of Mother and Newborn 2000, Hanoi Medical University. 140.Hanh, V.T.X., et al., Health Related quality of Life of Adolescents in Vietnam: Cross - Cultural Adaptation and Validation of the Adolescent - Duke Health Profile. Journal of Adolescence, : p Kaljee, L.M., et al., Alcohol Use and HIV Risk Behaviors among Rural Adolescents in Khanh Hoa Province Viet Nam, in Health Education Research Vol.20 no Theory & Practice p Anh, L.V., B.T.T. Ha, and P.V. Cuong, Menstruation Hygiene and Adolescent Reproductive Health. Journal of Practical Medicine, (417). 68

76 143.Le, L.C., et al., A Pilot of Audio Computer - Assisted Self - Interview for Youth Reproductive Health Research in Vietnam. Journal of Adolescent Health, : p Anh, T.T.V., L.N. Lan, and N.P. Thao, The Role and Responsibility of Men in Family and Reproductive Health Hiep, N., H. Thinh, and L.N. Tuyet. Relationship Between Parents and Adolescent Children. in 3rd Asia Pacefic Conference on Reproductive and Sexual Health Kuala Lumpur, Malaysia. 146.CIHP and H. La, Final Evaluation Report of Adolescent Reproductive Health Project. 2002, Save the Children, US. Vietnam office. 147.USAIDS, Demographic Health Survey (DHS) Comparative Reports No. 9 - Infecundity, Infertility, and Childlessness in Developing Countries Anh, H.X., Situation of Infertility in Several Comunes in Thai Binh and Characteristics of Infertile Male's Urines, in Medical Biology and Genetics. 2004, Hanoi Medical University: Hanoi. p Hoa, N.Q., Study on Infertility Reasons Among Infertile Couples Seeking Treatment at Institute of Maternal and Child Health Care 2002, in OBGY. 2003, Hanoi Medical University: hanoi. p Hoang, L., D.H. Thien, and T.T.T. Hanh, Review of Diagnose and Treatment of Infertility Using Laparoscopy in Vietnam National Obstetric Gynecology Hospital from Thao, P.N., Characteristics and Factors related to Infertility Treatment Techniques at National Obstetric Gynecology Hospital in 2003, in Obstetric Gynecology Department. 2004, Hanoi Medical University: Hanoi. p Than, N.T., Some Comments on Causes of Secondary Infertility of Patients in National Hospital for Obstetrics and Gynecology within Two Years , in Maternal Department. 2004, Hanoi Medical School: Hanoi. p Nhung, T.T.P., Evaluation of Infertility Treatment Using IVF Technique at National Institute of Maternal and Newborn in 2002,, in Obstetric Gynecology Department. 2003, Hanoi Medical University. p Hai, N.T.T., Prevalence of Chlamydia Trachomatis in Infertility Women, in Department of General Doctor. 2006, Hanoi Medical University: Hanoi. p Dung, T.H. and N.D. Vy, Study on the Causes and the Diagnosis of Infertility due to Blocked Fallopian Tubes in 103 Hospital Journal of Practical Medicine, (7): p Tham, P.T., Situation of Secondary Infertility and Risk Factors among Infertile Women Seeking Treatment at National Obstetrics and Gynecology Hospital from , in Dept. OBGY. 2004, Hanoi Medical University: Hanoi. p

77 157.Dung, H.K., L.M. Thi, and L.M. Chau, Myths and Misconceptions on Infertility: Case Study in Vietnam. 2005, Vietnam National Commission for Population, Family and Children. p Nga, L.T.T., Social and Psychological Sufferings of Vietnamese Women Experienced Childlessness in Health Social Sciences. 2005, Mahidol University: Bangkok. p Lam, P.D., et al. Comparative Study on Effectiveness of IVF and ICSI Treatment in IVF Expert Meeting Ho Chi Minh City. 160.Lan, V.T.N., et al. A Prospective Randomised Controlled Study to Compare Crinone 8% Gel and Micronised Vaginal Progesteron for Luteal Support in a Frozen Embryo Transfer (FET) Cycle Following IVF. in IVF Expert Meeting Ho Chi Minh City. 161.Huy, N.V.Q. and C.N. Thanh, Menopause Age and Relevent Factors of Women at this Stage in Hue City. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Quang, T.N.M. and C.N. Thanh, Study on Some Reproductive Characteristics of Menopause Women in Three Precincts of Hue City. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Luong, N.T. Some Changes in Sex during Menopause Period of Women in Hanoi. in 3rd Asia Pacific Conference in Sexual and Reproductive Health Kuala Lumpur, Malaysia. 164.Chien a, T.T.T., et al., Research Results: Investigate the State of Sexual Transmitted Infection (STIs), Cervix Cancer in 8 Provinces of Vietnam p Reyes, G.C.C., et al., Status of Cancer Pain in Hanoi, Vietnam: A Hospital - Wide Survey in a Tertiary Cancer Treatment Center. J Pain Symptom Manage, (5): p Love, R.R., et al., Duration of Signs and Survival in Premenopausal Women with Breast Cancer. Breast Cancer Res Treat, (2): p Chu, C.S., et al., Survival of BRCA1 Negative Ovarian Cancer Patients Based on Family History. Gynecol Oncol, (1): p Nichols, H.B., et al., Differences in Breast Cancer Risk Factors by Tumor Marker Subtypes among Premenopausal Vietnamese and Chinese Women. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, (1): p Nhung, V.T., et al., First Step of Assessing on the Relevance between HPV (Human Papilloma Virus) Types and Pre Cancer Injuries - Cervix Cancer in Hung Vuong Hospital. An Intramural Magazine of Gynaecology and Obstetric, Special Edition: p Lema, C., et al., Association between HLA-DQB1 and Cervical Dysplasia in Vietnamese Women. Int J Gynecol Cancer, (3): p

78 171.Love, R.R., et al., Oophorectomy and Tamoxifen Adjuvant Therapy in Premenopausal Vietnamese and Chinese Women with Operable Breast Cancer. J Clin Oncol, (10): p Suba, E.J., et al., Systems Analysis of Real - World Obstacles to Successful Cervical Cancer Prevention in Developing Countries. Am J Public Health, (3): p Thanh, V.P.N., et al., Role of Men in Reproductive health, Family and Society in Vietnam Thi, L., Gender Relation and Household Welfare in Cat Que Commnune (Hatay Province) and Duc Tu commune (Hanoi) Phong, V.H., Male sexual concern in a rural town in Vietnam. 2005: Hanoi. p Duong b DV, Colin W. Binns, Andy H. Lee, Hipgrave DB: Measuring Client - Perceived Quality of Maternity Services in Rural Vietnam. International Journal for Quality in Health Care 2004, Volume 16, (Number 6):pp Quang, N.H., Sexual Perception and Behavior of Vietnam's Ethnic Minority Groups (H'mong, Thai, Khmer) in Lao Cai, Lai Chau and Kien Giang Province. 2000, Development Reseach and Consultancy Centre,. 178.Hien, P.T.T., Sexual Coercion in Marriage in a rural area in Quang Tri Province. Gender, Sexuality and Reproductive Health Magazine, Rushing, R., From Perception to Reality: A Qualitative Study of Migration of Young Women and Sexual Exploitation in Vietnam. 180.Mai, L.T.P. and L.N. Lan, Report on Baseline Survey on Gender Based Violence Against Women in Several Health Clinics and Communities in GiaLam, hanoi. 2002, Population Council; Ford Foundation. 181.Minh, T.H., H.T. Oanh, and B.T.T. Mai, The Related Factors in Gender, Reproductive Health and Sexuality in Vietnam Thi, L.M., et al., The Situation and Related Factors Influence Domestic Violence again Women in AnDuong District, Hai Phong Province, Tam, B.T.T., The Role of women in child health care in current rural family. Vai trß cña ngðêi phô n èi víi viöc ch m sãc søc kháe con c i trong gia nh n«ng th«n ngµy nay. 2001, Sub - institute of press and propagator. p Glenn, D.M., et al., Violence and Hostility among Families of Vietnam Veterans with Combat - Related Posttraumatic Stress Disorder. Violence Vict, (4): p Tuyen, N.D., Prevalence of Male Intimate Partner Abuse in Viet Nam. Violence Against Women, , number 8: p Krantz, G., et al., Intimate Partner Violence: Forms, Consequences and Preparedness to Act as Perceived by Healthcare Staff and District and Community Leaders in a 71

79 Rural District in Northern Vietnam. Public Health, (11): p Duc, N.T.H. and V.P.N. Thanh, Domestic Violence against Women - Attitude and Practice of Health Worker with Victims Belanger, D., Sex Selective Abortions: Short - Term and Long - Term Perspectives. Reprod Health Matters, (19): p Thuy, B.T.T., The Role of Social Networks in the Sexuality of Migrant Construction Workers in Hanoi, in Dept. Medical Anthropology. 2005, Amsterdam University. 190.Chrysos, E.S., et al., Gender, Partner Violence, and Perceived Family Functioning among a Sample of Vietnam Veterans. Violence Vict, (5): p Mai d, L.T.P., Gender, Gender Viloence: What Can Health Worker Support the Victims of Gender Violence? Anh, H.T., et al., Gender, Women Role Improvement and Reproductive Health in 4 Communities in Vietnam Ha a, B.T., R. Jayasuriya, and N. Owen, Predictors of Men's Acceptance of Modern Contraceptive Practice: Study in Rural Vietnam. Health Educ Behav, (6): p Qui, L.T., Prevention Trafficking in Women in Vietnam JOICFP, Vietnam IEC study. JOICFP News, 2000(313): p Thao, P.V. and D.T.Q. Hoa, IEC on Population and Adolescent Reproductive Health in Some Secondary Schools in Hatay Province. Journal of Practical Medicine, (535). 197.Mai b, L.T.P., et al., The Intervention Project on Research on Provide Health Care for Gender's Violence Victims: The Pre and Post Evaluation in Health Centers and Community at Hanoi Maic, L.T.P. Improving Health Care on Gender Based Violence: Comparison between Pre and Post Intervention Conducted at Health Facilities in Hanoi City, Vietnam. in 3rd Asia Pacefic conference on reproductive and sexual health Kuala Lumpur, Malaysia. 199.MCH/FP, Summary Report Diagnosis Assessment of Safe Motherhood Service in Vietnam. 2003, Maternal and Child Health and Family Planning Department (MCH/FP), Misnistry of Health. p Pathfinder International, IPAS, and E. Health, Survey Report of the State of Provision - Utilization of Reproductive Health Care Services in Some Health Facilities Belonging to 5 Provinces of the Project: Vinh Phuc, Ha Noi, Ho Chi Minh, An Giang, Soc Trang. 2004, PathFinder International, IPAS, Engernder Health. p Vietnam's Ministry of Health, The review of the implementation of the national strategy on reproductive health care phase I: , Ministry of Health. 72

80