PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI I PRAKTIČNI ASPEKTI * 1

Transcription

1 Годишњак Филозофског факултета у Новом Саду, Књига XXXVIII (2013) Annual Review of the Faculty of Philosophy, Novi Sad, Volume XXXVIII (2013) Slađana Zuković UDK :37.064: Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu : : Originalni naučni rad PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI I PRAKTIČNI ASPEKTI * 1 Pi ta nje na či na po ve zi va nja po ro di ce i ško le pred sta vlja ve o ma ak tu el nu pe da go šku te ma - t i k u ko ja z a o k u plja s ve ve ć u p a ž nju i s t r a ž i v a č a, e d u k a t o r a i p r a k t i č a r a s a c i lje m d a s e u k a ž e n a z n a č aj p a r t n e r s t va p o r o d i c e i š ko le, p o t r e bu a k t iv n i jeg i ef i k a s n i jeg u k lju č i va nja r o d i t e lja u ži vot i rad ško le, ali i va žnost sa rad nje sa za jed ni com u ko jem obi ta va ju i po ro dič ni i škol ski si stem. S tim u ve zi, u tek stu su pri ka za ne ključ ne po stav ke jed nog od naj ci ti ra ni jih i naj če šće pri me nji va ni jih mo de la sve o bu hvat nog part ner stva po ro di ce, ško le i za jed ni ce ko ji je de ve - d e s e t i h go d i n a p r o šlog ve k a d i z aj n i r a l a D ž ojs E p s t a i n s a s a r a d n i c i m a. Re č je m o d e lu ko ji, p o l a z e ć i o d t e o r i je p r e k l a p a nja sfe r e u t i c a ja, p o s e b a n a k c e n a t s t a vlja n a o p e r a c i o n a l i c i ju š e s t t i p o va ro d i t elj skog u k lju či va nja k a o osno ve z a ef i k a sno pa r t ne r sko de lo va nje. Po re d ek s plo r a- c i je ko nc e pt ua ln e o s n o ve ovog m o d e l a i p r e t p o s t av k i nje go ve i m ple m e n t a c i je u p r a k si, u r a d u se n a vo de k a r a k t e r i st i ke u sp e šnog pa r t ne r st va i od re đe n i pr i n ci pi ko je su e m i ne nt n i st r uč nja ci u ovoj obla sti iz dvo ji li kao smer ni ce i pre po ru ke za efi ka sni je ute me lje nje part ner skog de lo vanja. U sk la d u s a t i m, z a k lju č u je s e d a ia ko i n t e r a k ci ja i z me đu n a s t av n i k a, u č e n i k a, r o d i t e lja i čla no va za jed ni ce mo že bi ti pra će na broj nim pro ble mi ma i ba ri je ra ma, do bri part ner ski pro - gra mi stva ra ju osno vu za us po sta vlja nje ba ze po ve re nja i obez be đu ju uslo ve za efi ka sno re - ša va nje pro ble ma iz ko jeg part ne ri iz la ze osna že ni ji. Ključ ne re či: part ner ski od nos, po ro di ca, ško la, za jed ni ca, kon cept roditeljske uključenosti. UVOD Slo ž e n i i st a l no me nja ju ći u slo v i s a v r e me nog d r u š t ve nog kon t ek st a n a me ć u si t u a ci ju u ko joj p o ro d i ca i š ko la, k a o dva k ljuč n a r a z voj n a ok r u ž e nja, ne mo g u na ade kva tan na čin da funk ci o ni šu jed na bez dru ge jer ne ma ju do volj no ka pa cite ta da sa mo stal no, bez po mo ći i an ga žma na dru ge stra ne, ispune svoju vaspitno - ob r a z ov nu u lo g u u p r i p r e m i m la d i h z a kon st r u k t i no oba vlja nje nji ho v i h bu d u ći h ulo ga (Eli as, Bryan, Pa tri ka kou & We is sberg, 2003; Pa ša lić-k re so, 2004). U ta k vim u slo v im a, pit anje n ačin a p ovez ivanja p or od i c e i š ko le p o st a je ve o m a a k t u el n a pe da go ška te ma ti ka ko ja pred sta vlja po se ban iza zov za obra zov nu po li ti ku i zao k u plja sve ve ću pa ž nju broj n i h is t r a ž i va ča, edu k a to r a i pr a k t i ča r a sa ci ljem d a se u k a že na z na čaj pa r t ner st va po ro d i ce i ško le, k ao i po t re bu a k t iv n i jeg i ef i k a sn i jeg * sladjaz@ff.uns.ac.rs 55

2 56 Slađana Zuković u k lju či va nja ro d i t e lja u ž i vot i r a d š ko le ( Po lo v i n a, 2011; Zu ko v ić, 2012). Po r e d t o g a, a i m a ju ći u v i d u d a z n a č aj nu de t e r m i n a n t u g r a đe nja ef i k a s nog pa r t ne r skog o d no s a i z me đu p o ro d i c e i š ko le p r e d st a vlja ju k u l t u r ne i so cio - eko nom ske s p e cif ič no st i šir eg d r ušt ve nog ok r u ž e nja, u r e le va nt noj l i t e r a t ur i ( Ba rb ou r, Ba rb ou r & Scully, 2005; Ep stein, 2001; Wright & Ste ge lin, 2003) se is ti če va žnost gra đe nja part ner stva i sa za jed ni com u ko jem obi ta va ju i po ro dič ni i škol ski si stem. Po stoji mnogo raz lo ga za gra đe nje part ner skog od no sa između porodice, ško - le i z a je d n i c e. Na i me, pa r t ne r st vo p o b olj š a va š kol ske p ro g r a me i š kol sk u k l i mu, ob ez b e đu je p o d r š k u z a r a z voj p o r o d i c e i r a z voj ro d i t elj sk i h ve š t i n a, ob ez b e đu je po ve zi va nje po ro di ca u ško li i za jed ni ci, una pre đu je rad na stav ni ka itd. Ipak, glavni raz log za gra đe nje ova kve vr ste part ner stva je ste te žnja da se de ci/uče ni ci ma ob ez b ed i p od rž avajuć e i neg ujuć e ok r už enje z a nji hov r a z voj ( Ep st ei n, 1995). Po me nu t e p o st av ke u k a z u ju n a ne o p ho d nost uva ž a va nja eko si st e m skog p r i st u pa u kre i ra nju raz li či tih pro gra ma partnerstva porodice, škole i zajednice. Naime, eko - si stem ski pri stup pru ža ko ri stan okvir za raz u me va nje na či na na ko ji po ro di ca, ško la i za jed ni ca mo gu za jed nič ki da se su o če sa iza zo vi ma i slo že no šću obra zo - va nja u 21. ve ku jer po la zi od sta no vi šta da po ro di ca, ško la i za jed ni ca pred stavlja ju i n t e g r i s a nu c e l i nu (Zu ko v ić, 2012), t e d a nji ho vo pa r tne rsko delovanje t r eba d a bu de k ljuč n a k a r a k t e r i st i k a ž i vo t a u š kol skoj z a je d n i ci ( P r i c e -M it chel l, ). Uva ža va ju ći eko si stem sku per spek ti vu, mo že se re ći da po ro di ca, ško la i za jed - n i ca de le za jed n ič k i cilj po moć i po d r šk a de ci /uče n i ci ma d a ma k si mal no r a z v i ju svo je po ten ci ja le i da se na ade kva tan na čin pri pre me za raz li či te ulo ge (Eli as et a l., 20 03). O va k va p e r s p ek t i va u s a g le d a va nju o d no s a p o r o d i ca- š ko la-z a je d n i ca zah te va pre o ri jen ta ci ju sa li ne ar nih i uzroč no - po sle dič nog gle di šta pre ma ho list ič kom r a z u me va nju pa r t ne r st va. K a ko i zg led aju p r og r am i u s p eš nog p a r tne rst va? K a ko ob ez b e d i t i ef i k a s no i m ple me n t i r a nje p ro g r a m a pa r t ne r st va u p r a k si? K a ko u n a p r e d i t i ko mu n i k a ci ju i i n t e r a k ci ju i z me đu p o r o d i c e, š ko le i z a je d n i c e? O va pi t a nja p r e d st a vlja ju i z a z ov za is tra ži va nja i prak su već ne ko li ko de ce ni ja, što je ima lo je za re zul tat stva ra nje i n t e r d i s ci pl i n a r nog p o d r uč ja is t r a ž i va nja s a b r i gom k a o k ljuč n i m kon c e p t om (Ep stein, 1995). Ta ko đe, ve l i ko i n t e r e so va nje z a ov u t e m a t i k u i m a lo je z a is ho d na st ana k r a zličit i h koncepat a, modela i prog r ama pa r t ner st va či ja se su št i na ogle d a u te žnji da pri stup odvo je ne od go vor no sti bu de pro me njen u pri stup po de lje ne o d go vor no st i ( K i m b e rly & C h r i st e n s on, ). U d a lje m t ek st u ć e bi t i p r i k a z a- ne k lju č ne p o st av ke je d nog o d n ajp oz n at iji h mo de la ko ji je n a st a o de ve de se t i h go di na pro šlog ve ka, i ko ji kon cep tu a li zu je pret po stav ke sve o bu hvat nog part nerstva po ro di ce, ško le i za jed ni ce. MO DEL SV E O BU H VAT NO G PA RT N ER ST VA PO RO DI C E, ŠKO LE I ZA JED NI CE Model sve o buhvat nog p a r t ne r st va p o ro d i c e, š ko le i z a je dn ic e d iz ajn ir ala je Džojs Ep stain sa sa rad ni ci ma iz Cen tra za part ner stvo po ro di ce, ško le i za jed ni ce na Džons Hop kins Uni ver zi te tu (Ep stein, 1995, 2001; Ep stein, Co a tes, Sa li nas, San ders

3 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI & Si mon, 1997 ). Reč je o jed nom od naj ci ti ra ni jih i naj če šće pri me nji va ni jih mo - de la pa r t ne r st va ko ji, p o la z e ći o d t e o r i je p r e k la p a nja sfe r e ut i ca ja, p o se ba n a k c e - n at st a vlja n a op e r a ci o n a l i ci ju š e st t i p o va ro d i t elj skog u k lju či va nja k a o os no ve z a ef i k a s no p a r t ne r sko de lo va nje. Po ja m sve o bu hvat nog pa r t ne r st va se u r e le va nt noj l i t e r a t u r i ( Ba r b o u r et a l., 2005; Ep stein, 2001; Smit, Dri es sen, Slu i ter & Sle e gers, 2007; Wright & Ste ge lin, 20 03) ko r i st i d a oz n a či z n a č aj ko o p e r a t iv nog o d no s a i zmeđu p or od ic e, š kole i z a je d n i c e u ko je m sva k i o d a k t e r a s a r a d nje u no si svo je r e s u r s e u ci lju k r e i r a nja ko o p e r a t iv nog o d no s a me đu z a v i s no st i. P r i t om je va ž no is t a ći i st a no v i š t e ( K i m - berly & Chri sten son, 2000) ko jim se na gla ša va da part ner stvo pod ra zu me va, ne s a mo o d nos ko o p e r a ci je i ko or d i n a ci je, ve ć i o d nos ko la b o r a ci je ko ji je mo g u ć e ek s plo r i sa t i pre ko pet k ljuč n i h elemenat a: 1) u zaja mno uvažavanje z nanja i vešt ina, 2) isk r e n a i ja s n a ko mu n i k a ci ja, 3) ot vo r e n a i dvo sme r n a r a z me n a i n for m a ci ja, 4) u z a ja m no do go va r a nje ci lje va i 5) z a je d n ič ko pla n i r a nje i do no š e nje o d lu k a ( Vo - sler-hun ter, 1989, pre ma: Kim berly & Chri sten son, 2000: 478). Po me nu te ele men te če sto ni je la ko spro ve sti u prak si, po seb no ako se ima u vi du či nje ni ca da efi kas no st pa r t ne r skog o d no s a z a v i si o d ob r a z ov nog z a ko no d av st va, k a r a k t e r i st i k a po ro di ce (vred no sti, ve ro va nja, oče ki va nja, od nos pre ma obra zo va nju...), ka rakte r i st i k a ško le (uve re nja, v red no st i i oče k i va nja na st av n i k a, t ip ško le pr i vat na ili d r ž av n a, ve l i či n a i or ga n i z a ci o n a st r u k t u r a š ko le...) k a o i o d k a r a k t e r i st i k a i ut i- ca ja lo k al ne za jed n i ce (sk up nor m i, v red no st i i oče k i va nja ši re za jed n i ce) (Co wa n, Na p o l i t a no & She r i d a n, ). St o ga, d a bi ide ja sve o bu hvat nog pa r t ne r st va p o - ro d ic e, š ko le i z a je d n i c e z a i st a z a ž i ve la ne o p ho d no je d a š kola k r eir a t ak v u k l imu u ko joj će pro ces uče nja i raz vo ja uče ni ka bi ti po sma tran kao re zul tat de lo va nja i do p r i no s a r a z l i či t i h kon t ek st a. Te o r i ja p r e k la pa nja sfe r e ut i ca ja Te o r i ja p r e k la pa nja sfe r e ut i ca ja ob ja š nja va n a či n n a ko ji p o r o d i c a, š ko la i z a- jed ni ca uti ču na raz voj de ce (Ep stein & Shel don, 2006). Kao što je već ra ni je p o me nu t o, k r eir a nje k l i me u ko joj ć e se r a z v i ja t i pa r t ne r sk i o d no si p o d r a z u me va p r imenu k lju čn i h p ost ulat a ekosist e mskog p r ist up a koji p r už a konc e pt ua ln i ok v i r z a r a z u me va nje me đu z a v i s no st i ut i ca ja i z r a z l i či t i h ok r u ž e nja n a de či ji r a z voj. Cilj je da se raz voj de te ta raz u me kao skup me đu u ti ca ja užih (ne po sred no raz vojno ok r u ž e nje m i k ro si st e m) i ši r i h kon t ek st a (me z o si st e m, eg z o si st e m i m a k ro - si stem) (Bron fen bre ner, 1997). Sto ga je va žno da se, ume sto na oso bi ne i prak su kar a k t e r i st ič ne z a je d a n si st e m, fo k u s st a v i n a r e ci p ro č ne o d no s e me đu si st e m i m a, pri če mu je ve o ma bit no ima ti u vi du da po ro di ca, ško la i za jed ni ca vr še po jednič ne, sa mo stal ne uti ca je na raz voj lič no sti, ali da po sto je i sfe re u ko ji ma se utica ji p o me nu t i h r a z voj n i h ok r u ž e nja p r e k la p a ju. Ob z i rom d a š ko le t r e ba d a bu d u ini ci ja to ri part ner stva, one su te ko je pra ve iz bor iz me đu to ga da li će spro vo di ti po vremenu komu ni ka ci ju i in ter ak ci ju sa po ro di ca ma i na taj način držati razdvo - je n i m sfe r e ut i c a ja p o ro d ič nog, š kol skog i lo k a l nog ok r už enja i l i ć e ob ezb ed it i

4 58 Slađana Zuković u slo ve z a kon t i nu i r a nu i ef i k a s nu ko mu n i k a ci ju i i n t e r a k ci ju ko ja ć e do ve st i do po ve z i va nja, t j. pre k la pa nja sfe re ut i ca ja po ro d i ce, ško le i za jed n i ce (Ep stein, 1995; Ep stein & San ders, 2006). U tom smi slu mo gu će je pre po zna ti dva mo de la prek la pa nja sfe r e ut i c a ja s p o lja š nji i u nu t r a š nji mo del ( Ep st ei n, 1995). Sp o lja š nji model p r ek lap anja sfe r e ut i c a ja p r e p o z n a je d a p o st o je o d r e đe n a p o lja u ko ji m a po ro di ca, ško la i za jed ni ca, kao tri osnov na raz voj na okru že nja, mo gu da de lu ju za jed no, k ao i od re đe na po lja u ko ji ma mo g u d a de lu ju odvo je no. Unu t r a šnji mo del p r e k la pa nja sfe r e ut i ca ja u k a z u je n a slo ž e nost i bit nost i n t e r p e r so n a l n i h o d no s a i r a z l i či t i h ob r az ac a ut icaja, bilo d a je r e č o i nst i t u ci o n a l nom n i vou ( p o r o d i c a i ško la) ili na in di vi du al nom ni vou (na stav nik i ro di telj). Kon c e pt ro d i t elj ske u k lju č e no st i Po r e d st a no v i št a o z n a č a ju uva ž a va nja i r a z u me va nja t e o r i je p r e k la pa nja sfe r e ut i ca ja, osno v u sve o bu hvat nog mo de la pa r t ner st va po ro d i ce, ško le i za jed n i ce či n i i sta no vi šte da ak tiv no i efi ka sno uklju či va nje ro di te lja u ži vot i rad ško le pred - st a vlja je d a n od k r u ci jal n i h fa k to r a u r a z vo ju i škol skom na pre do va nju uče n i k a. U tom sm i slu, mo del ope r a ci o na li z u je šest t i po va ro d i telj skog u k lju či va nja ( Ep stei n, 1995; Ep stein et al., 1997), pri če mu se na gla ša va da na ve de ne ti po ve uklju či va nja ro di te lja tre ba po sma tra ti kao smer ni ce, tj. kao vo dič za prak su, jer sva ka ško la tre ba da iza be re onaj mo del prak se ko ji će na naj bo lji na čin omo gu ći ti za do vo ljava nje po tre ba ško le, kao i po tre ba uče ni ka i nji ho vih po ro di ca. Reč je o sle de ćim v i do v i m a š kol ske p r a k s e ko je p o d r ž a va ju a k t iv no u k lju či va nje ro d i t e lja: 1. Ro d i te lj st vo p o mo ć p o ro d i ca m a d a k r e i r a ju p o r o d ič no ok r u ž e nje ko je bi bi lo p o d r š k a de ci k a o uč e n i ci m a (np r: s u ge st i je z a p o ro d ič ne u slo ve ko ji p o d r ž a- va ju uče nje; obr a zo va nje ro d i te lja edu k a ci ja o ro d i telj st v u i po ro d ič nom va s pi t a- nju; ser vi si za pru ža nje po mo ći ro di te lji ma, po se te po ro di ca ma itd.). Korist za učenike: svest o nadzoru porodice, poštovanje roditelja; razvoj pozitivnih osobina, vrednosti, navika koje su naučene u porodici; efikasno korišćenje vremena za učenje i slobodnog vremena; razvijanje svesti o značaju škole. Korist za roditelje: razumevanje roditeljstva; razumevanje dečjeg i adolescentnog razvoja; svest o izazovima roditeljstva; osećaj podrške od strane škole i drugih roditelja. Korist za nastavnike: razumevanje porodice kulturne pozadine, potreba i načina na koji roditelji vide svoju decu; poštovanje snaga porodice i truda koje roditelji ulažu; razumevanje različitosti učenika; svest o sopstvenim veštinama za razmenu informacija o razvoju učenika. 2. Ko m u ni k a c i ja k r e i r a nje ef i k a s n i h ob l i k a ko mu n i k a ci je i z me đu p o ro d i c e i ško le o škol sk i m pro g r a m i ma i na pre do va nju uče n i k a (dvo smer na ko mu n i k a ci ja in for mi sa nje o ra du uče ni ka, o škol skoj po li ti ci, o škol skom pro gra mi ma, školskim ak tiv no sti ma i sl.).

5 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI Korist za učenike: svest o sopstvenom napretku i aktivnostima koje su potrebne za napre dovanje i poboljšanje školskog uspeha; razumevanje uticaja školske politike na pona šanje učenika; donošenje odluka o izboru školskog programa i kurseva; svest o sopstvenoj ulozi u partnerstvu porodice i škole. Korist za roditelje: razumevanje školskog programa i politike; praćenje i svest o na pretku deteta; efikasnije reagovanje na problem deteta; efikasnija interakcija i komunikacija sa nastavnicima i školom. Korist za nastavnike: bolja komunikacija sa porodicama i svest o sopstvenoj sposobnosti komuniciranja; bolje razumevanje stavova porodice o programima i napredovanju učenika. 3. Vo lon ti ra nje an ga žo va nje ro di te lja u škol skim ak tiv no sti ma, tj. obez be điva nje nji ho ve po mo ći i po dr ške. Korist za učenike: bolje komuniciranje sa odraslima; povećano učenje veština koje nastaju kao rezultat rada sa roditeljima volonterima; svest o brojnim veštinama i talentima roditelja. Korist za roditelje: razumevanje uloge i posla nastavnika; samopouzdanje u sopstvene sposobnosti i razvijanje svesti o potrebi poboljšanja sopstvenog obrazovanja; svest da su dobrodošli i cenjeni u školi; dobit u specifičnim veštinama volonterskog rada. Korist za nastavnike: otvorenost za uključivanje roditelja u život i rad škole; svest o roditeljskim talentima i njihovom interesovanju za školu i učenike; veća posvećenost pažnje pojedinačnom učeniku uz pomoć roditelja-volontera. 4. Uče nje kod ku će obez be đi va nje i n for ma ci ja i ide ja o to me k a ko d a ro d i te lji pot po mog nu uče nje kod ku će do ma ći za da ci i dru ge ak tiv no sti ve za ne za nast av n i p ro g r a m, o d lu ke, pla n i r a nje. Korist za učenike: razvoj veština učenja, bolji školski uspeh; pozitivan stav prema školskom radu i sopstvenim obavezama; vera u sopstvene sposobnosti; pozitivniji odnos i prema porodici i prema školi. Korist za roditelje: znanja o tome kako da podrže, podstaknu i pomognu deci u učenju; ra zumevanje nastavnog programa u celini i pojedinačnih predmeta; uvažavanje i razume vanje značaja i uloge nastavnika; svest o detetu kao učeniku. Korist za nastavnike: bolje dizajniranje domaćih zadataka; uvažavanje porodičnog vreme na; prepoznavanje sposobnosti roditelja; zadovoljstvo zbog uključivanja i podrške roditelja. 5. O d lu č i va nje u k lju či va nje ro d i t e lja u do no š e nje o d lu k a ve z a n i h z a ž i vot i r a d š ko le, os n a ž i va nje ro d i t e lja k a o l i de r a i p r e d st av n i k a u š kol sk i m t e l i m a i o d - b o r i m a. Korist za učenike: svest o značaju zastupljenosti porodice u školskom životu; osećaj veće zaštićenosti učeničkih prava; posebne pogodnosti za učenike koje su rezultat politike roditeljskih ogranizacija.

6 60 Slađana Zuković Korist za roditelje: kreiranje politike koja utiče na obrazovanje deteta; osećaj o vla sništvu škole; svest o značaju roditeljskog glasa u školskom odlučivanju; razmena isku sta va i povezanosti sa drugim porodicama; svest o školskoj, lokalnoj i državnoj politici. Korist za nastavnike: svest o značaju roditeljske perspektive u razvoju školske politike i donošenju odluka; prihvatanje jednakog statusa roditelja kao predstavnika u školskim telima i odborima. 6. S a ra d nja sa za je d ni c o m ide n t i f i ko va nje i i n t e g r i s a nje r e s u r s a lo k a l ne z a- jed ni ce ko ji bi mo gli bi ti u službi osnaživanja škole i porodice, razvoja i napredo - va nja uč e n i k a. Korist za učenike: razvoj sposobnosti i talenata kroz obogaćena nastavna i vannastavna iskustva; razvoj svesti o mogućnostima za buduće obrazovanje i rad; posebne pogodno sti vezane za programe, resurse i mogućnosti koje povezuju učenike sa zajednicom. Korist za roditelje: poznavanje i korišćenje resursa zajednice od strane porodice u cilju do bijanja potrebnih usluga; interakcija sa drugim porodicama kroz aktivnosti koje orga nizuje zajednica; svest o značaju škole za zajednicu i doprinosu zajednice jačanju škole. Korist za nastavnike: svest o resursima zajednice koji bi obogatili kurikulum i nastavu; otvorenost za uključivanje članova zajednice u školske aktivnosti; stručno upućivanje dece i porodica na korišćenje određenih servisa lokalne zajednice. U k r at ko r e č e no, r e a l i z a ci jom a k t iv no st i ve z a n i h z a š e st n a ve de n i h t i p o va ro - di telj skog uklju či va nja, ško la mo že da po mog ne ro di te lji ma da bu du, i u ško li i u p o ro d i ci, u k lju č e n i n a n a či n ko ji ć e ob ez b e d i t i a de k vat no z a do vo lja va nje de č ji h p o t r e ba i r e a l i z o va nje p o ro d ič n i h ci lje va ( Ep st ei n & Sa l i n a s, ), a l i i r a z voj ef i k a s n i je i n t e r a k ci je i z me đu ro d i t e lja, uč e n i k a i n a st av n i k a ( R a d u, 2011). Da bi se t o ost va r i lo, ve o m a je bit no d a a kt ivnost i vez ane z a u k lju či va nje ro d i t e lja bu d u in te gral ni deo škol skog pro gra ma (Hen der son & Mapp, 2002), te da ško la ne gu je at mos fe r u do bro do šli ce za sve po ro d i ce, d a sa r a đu je sa lo k al nom za jed n i com, i na t aj n a či n st vo r i u slo ve z a ja č a nje š ko le k a o z a je d n i c e uč e nja (Ep st ei n & Sa l i n a s, 2004). Pri tom je va žno ima ti u vi du da uklju či va nje ro di te lja u ško le ni je do ga đaj ve ć d i n a m i č a n p ro c e s i st a l no me nja ju ć a i n t e r a k ci ja ko ja z a v i si o d u slo va op š t eg d r u š t venog i š kolskog kon t ek st a, p o r o d ič n i h s p e ci f ič no st i i r es u rs a, a p os ebno o d p o t r e ba de c e/uč e n i k a (Xu & Fi ler, 2008). Pri me na mo de la part ner stva po ro di ce, ško le i za jed ni ce u prak si Broj na is tra ži va nja i is ku stva iz prak se (Ep stein et al, 2001; Fer gu son, Ra mos, Ru do & Wo od, 2008; Hen der son & Mapp, 2002) su po ka za la da gra đe nje part nerskog o d no s a i z me đu p o ro d i c e, š ko le i z a je d n i c e p r e d st a vlja ve o m a slo ž e n p ro c e s i d a za h te va snaž no i ef ikasno liderst vo, te postojanje a k ci o nog t i ma ko ji vo di ra z voj sve o bu hvat nog p ro g r a m a pa r t ne r st va. U t om sm i slu, k r e a t or i mod ela p a r tne rst va po ro di ce, ško le i za jed ni ce (Ep stein, 1995; Ep stein et al., 1997) uka zu ju na pet va žnih

7 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI ko ra ka ko je tre ba da pre du zme sva ka ško la u ci lju efi ka snog po ve zi va nja po ro dice, ško le i za jed ni ce: 1. For mi ra nje ak ci o nog ti ma Čla no vi ak ci o nog ti ma pre u zi ma ju od go vornost z a p r o c e nu do s a d a š nje p r a k se, or g a n i z u ju mo g uć nost i z a nove p a r tne rske odnose, sprovode oda bra ne ak tiv no sti i pro ce nju ju na red ne ko ra ke ko ji bi una pre - d i l i pa r t ne r sko de lo va nje. A k ci o n i t i m t r e ba d a či ne n aj m a nje t r i n a st av n i k a, t r i ro d i t e lja, n aj m a nje je d a n čla n z a je d n i c e, a n a v i ši m n i vo i m a š ko lo va nja n aj m a nje dva uče ni ka. Li der ak ci o nog ti ma mo že da bu de bi lo ko ji član ti ma ko ga po štu ju ost a l i članov i, koji i m a dob r e komun ik acijske ve š t i ne i ko ji r a z u me i p o z n a je prin ci pe part ner skog pri stu pa. Iako članovi ak ci o nog ti ma kre i ra ju i vo de pro - g r a m p a r tne rst va, ne opho dno je d a p omo ć u r e a l i z a ci ji p ro g r a m a p r u ž e i sv i ost a l i n a st av n i ci, uč e n i ci, ro d i t e lji, čla no v i z a je d n i c e. 2. P r i b a vlja nje sre d st a va i d r u g ih ob li k a p o d r šk e ob ez b e đ i va nje d r ž av n i h i lo kal nih iz vo ra fi nan si ra nja i raz li či tih fon do va ko ji bi po dr ža li raz voj i im ple ment a ci ju p ro g r a m a pa r t ne r st va. 3. Id e n t i f i k o va nje p o la z nih t a č a k a po la zna osno va mo gu da bu du pri me ri do b r e p r a k se ko je t r e ba si st em at iz ovat i, vodeći r a č u n a o do s a d a š nji m is k u st v i m a, ali i pr i k u plja ju ći i n for ma ci je o po t re ba ma i že lja ma na st av n i k a, ro d i te lja, čla no va za jed n ice i, nar avno, učen ik a. U k r atko rečeno, pot rebno je sagled at i s jedne st r ane, ak tu el ne sna ge, a s dru ge stra ne, po treb ne pro me ne ka ko bi se una pre di lo partne r sko de lo va nje. Ta ko đe je p o t r eb no s a g le d a t i k a k va s u o č e k i va nja sv i h pa r t ne - r a i n a ko ji n a či n r a d i t i n a p o ve ć a nju ose ć a ja p r i pa d no st i, k a o va ž ne kom p o ne n t e z a pa r t ne r sko de lo va nje. 4. Raz voj tro go di šnjeg i jed nogodišnjeg ak ci o nog pla na tro go di šnji plan treba d a sa d r ž i glo bal n i na cr t za re a li za ci ju pred v i đe n i h ci lje va i a k t iv no st i, dok jedno go di šnji plan tre ba da sa dr ži kon kret ne ko ra ke i de ta ljan plan o vre me nu i no si o cim a r e a l i z a ci je o d r e đe n i h a k t iv no st i. Ok v i r n i t ro go d i š nji i de t a lja n je d no go d i š nji plan da je se na uvid Škol skom od bo ru, Sa ve tu ro di te lja, ali i svim na stav ni ci ma, uč e n i ci m a i ro d i t e lji m a. Na kon do bi ja nja p o v r at ne i n for m a ci je o p r i hva t lji vo st i p r e dv iđen i h a kt ivnost i, a kcion i t i m se u s r es r eđuje n a det alje p r og r ame, r a zvoj ka dro va i utvr đi va nje na či na eva lu a ci je efe ka ta re a li za ci je pro gra ma part ner stva. 5. Na st av a k planiranja i ra d a a k cio n i t i m bi t r e ba lo d a je d nom go d i š nje pred st a v i re z u l t a te r a d a, a po želj no je i og r a n i zo va nje go d i šnje kon fe ren ci je za sve ško le u okru gu. Cilj je da na stav ni ci, ro di te lji, uče ni ci i čla no vi za jed ni ce bu du up o z n at i d a p ost ig nu t i m r e z u l t a t i m a, d a se d i sk u t u je o eve nt ua ln i m p ot eš koć am a i iz ne su ide je za una pre đe nje part ner skog de lo va nja u na red nom pe ri o du. SMER NI CE I PRE PO RU KE ZA UNA PRE ĐE NJE PART NER SKOG DE L O VA NJA: I M PLI K A CI J E IS T R A Ž I VAČ K I H NA L A Z A U pro te klih sko ro tri de ce ni je na pi san je im po zan tan broj stu di ja i na uč nih rado va u kojima su eksplorirane brojne teorije, mo de li i pro gra mi part ner stva po ro dic e i š ko le, t e a n a l i z i r a n i efek t i nji ho ve i m le me n t a ci je u p r a k si. Na os no v u t a k v i h

8 62 Slađana Zuković a n a l i z a do šlo se do v r lo bit n i h z a k lju č a k a ko ji s u bi l i os no va z a p r u ž a nje ve o m a ko r i s n i h sme r n i c a i p r e p o r u k a z a d a lje vo đe nje is t r a ž i va nja, ob r a z ov ne p o l i t i ke i prak se. Ta ko se, na pri mer, su mi ra njem re zul ta ta broj nih is tra ži va nja ko ja su ob u- hva ta la uzo rak na stav ni ka, ro di te lja, uče ni ka do šlo do sle de ćih za klju ča ka: a) Partne r st vo i m a t e n de n ci ju opa d a nja s a p o ve ć a nje m n i voa š ko lo va nja, osi m u ko l i ko ško la i na stav ni ci ra de na to me da spro vo de prak su part nertstva na svim ni vo i ma š ko lo va nja ; b) Eko nom sk i st a bi l n i je z a je d n i c e k a r a k t e r i š e v i ši n i vo u k lju č e no st i ro d i t e lja, osi m u ko l i ko š ko la i n a st av n i ci i z eko nom sk i dep r iv ir an i h z aje dn ic a ra de na to me ostva re part ner stvo sa po ro di ca ma svih svo jih uče ni ka; c) Sa rad nja i z me đu p o r o d i c e i š ko le i z ekonomsk i dep r iv ir an i h z a je d n i c a u g lav nom se ba z i r a n a p ro ble m i m a i t e š ko ć a m a ko je i m a ju uč e n i ci, osi m u ko l i ko n a st av n i ci i š ko la r a de na u s po st a vlja nju po z i t iv nog pa r t ner st va ko je se ba z i r a na po st ig nu ći ma uče - n i k a ; d) Sa mo h r a n i ro d i t e lji, ro d i t e lji ko ji s u z a p o sle n i, ko ji ž i ve d a le ko o d š ko le i oče vi su u pro se ku ma nje uklju če ni u škol ske ak tiv no sti, osim uko li ko ško la or ga n i z u je p r i l i ke d a ro d i t e lji vo lon t i r a ju u r a z l i či t o v r e me i n a r a z n i m me st i m a ka ko bi bi li po dr ška ško li i svo joj de ci (pre ma: Ep stein, 1995, 2001). Is tra ži va či su ta ko đe do šli do sle de ćih za klju ča ka: a) Sko ro svi ro di te lji bri nu o de ci, že le da nji ho va de ca bu du uspe šna i otvo re ni su za in for ma ci je od ško le o to me ka ko da de lu ju kao do bri part ne ri; b) Sko ro svi na stav ni ci že le da uklju ču ju po ro di ce/ro - di te lje i da sa ra đu ju sa nji ma, ali mno gi ne zna ju ka ko to da ostva re, ta ko da pri ča o pa r t ner st v u če sto ost a je na de k la r a t iv nom n i vou, bez kon k ret n i h a k ci ja; c) Sko ro svi uče ni ci na svim ni vo i ma ško lo va nja že le da vi de svo je ro di te lje kao ak tiv ne partne r e š ko l i i s p r e m n i s u d a p r e u z mu a k t iv no st i k a ko bi p ot p o mo g l i ko mu n i k a ci ju iz me đu po ro di ce i ško le. Me đu tim, uče ni ci ma je po treb no mno go vi še in for maci ja o to me ka ko nji ho ve ško le vi de raz voj part ner stva i ka ko oni mo gu bi ti od po mo ći u tom pro ce su (Ibid). K a d a je r e č o u k lju či va nju ro d i t e lja u ob r a z o va nje, r e z u l t a t i b roj n i h is t r a ž i vanja (De slan des, 2005; Ep stein, 2001; Fer gu son et al., 2008; Hen der son & Mapp, 2002; Ho o ve r-d e mp s ey & Wa l ke r, 20 02; Ho o ve r-d e mp sey, Wa l ke r, Sa n d le r, W het sel, Green, Wil kins & Clos son, 2005; Ra du, 2011; Xu & Fi ler, 2008) su po ka za li da v i sok n i vo uče šća ro d i te lja po z i t iv no ko re li r a sa po bolj ša n i m a k a dem sk i m per forman sa ma uče ni ka, vi šim ni vo om nji ho vog škol skog uspe ha, po zi tiv ni jim sta vo - v i m a uč e n i k a p r e m a š ko l i, v i ši m n i vo om nji ho v i h ob r a z ov n i h a s pi r a ci ja, b o lji m so cijaln i m vešt inama it d. Međut i m, nek i autor i ( Po me r a nt z, Mo or ma n, & Lit wack, ) up o z o r a va ju d a u k lju či va nje ro d i t e lja ne mo r a uvek i m a t i p o z i t iv ne efek t e n a r a z voj i n a p r e do va nje uč e n i k a, p o seb no a ko se p ro c e s u k lju či va nja ro d i t e lja od vi ja u kli mi ko ju ka rak te ri še pri ti sak ili pre vi so ka oče ki va nja od ro di te lja. Ta ko - đe, is t r a ž i va nja (A n de r son & M i n ke, ) s u p o k a z a la d a ro d i t e lji i n a st av n i ci raz li či to de fi ni šu i raz u me ju po jam ro di telj skog uklju či va nja. Dok ro di te lji smatra ju da to zna či nji ho vu po moć de ci u uče nju kod ku će, na stav ni ci pod ro di teljsk i m u k ljučivanje m p o dr az umevaju i u k ljučivanje r o d i t e lja u o d r e đe ne a k t iv no st i i de š a va nja koja se o d v i ja ju u š ko l i. O va r a z l i k a u r a z u mevanju i p oim anju p ojm a ro di telj ske uklju če no sti če sto je raz log nji ho vog me đu sob nog op tu ži va nja i pre -

9 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI ba ci va nja o d go vor no st i. St o ga se u r e le vat noj l i t e r a t u r i ( Ho o ve r-d e mp sey et a l., 2005; Eli as et al., 2003) pru ža ju smer ni ce o na či ni ma na ko ji na stav ni ci mo gu da dop r ine s u d a r od i t e lji bu d u ot vo r e n i ji z a ist i n sko pa r t ne r st vo. K a o p o seb no va ž no is t a k nu t o je d a n a st av n i k u d avanju p ov r atne i n for m a ci je o n a p r e do va nju uč e n i k a ak ce nat sta vi na po zi tiv ne stra ne nje go ve lič no sti, nje go ve po ten ci ja le i ta len te. Tako đe se is t i č e d a je ve o m a va ž no ob ez b e d i t i ro d i t e lji m a i n for m a ci je o a k t u el n i m š kol sk i m a k t iv no st i m a, k a o i ja s ne sme r n i c e k a ko d a p ot p o mog nu uč e nje svo je de c e ko d k u ć e. Po r e d t o ga, ro d i t e lji m a t r e ba p r u ž i t i p r i l i k u d a jav no d i sk u t u ju o r a z l i či t i m pi t a nji m a z a ko je sm a t r a ju d a s u o d i n t e r e s a z a r a z voj i n a p r e do va nje nji ho ve de ce. S dru ge stra ne, ka da je reč o na či ni ma na ko ji ro di te lji mo gu da dop r i ne s u r a zvoju ef ik as n ijeg p a r tne rst va, k a o ve o m a va ž no is t i č e se s p r e m nost ro d i t e lja d a s a n a st av n i ci m a p o de le i n for m a ci je o p o r o d ič nom ok r u ž e nju u ko me o d r a st a de t e/uč e n i k, k a o i ot vo r e nost d a s a n a st av n i ci m a p o de le svo je ro d i t elj ske bri ge i ne do u mi ce oko vas pi ta nja de ce. Ana li za sta nja u prak si (De slan des, 2005; Fer gu son et al., 2008) je po ka za la d a g r a đe nje ef i k a snog pa r t ner st va po ro d i ce, ško le i za jed n i ce pr a te broj n i i za zo v i: pr i su st vo t r a d i ci o nal ne pr a k se u ško la ma, ne do st a t a k spo lja šnje po d r ške za sa r a d- nju, ne do st a t a k v re me na i re su r sa, k u l t u r ne, je z ič ke, so ci o e ko nom ske i obr a zov ne r a z li ke. Je d a n od naj e f i k a sn i ji h na či na su o ča va nja sa ov i m i za zo v i ma je ste po sve - će nost iz grad nji po ve re nja i sa rad nič kih od no sa, tj. spremnost da se prihvati filo - zo f i ja pa r t ner st va i pr i n cip po de lje ne od go vor no st i ( Hen der son & Mapp, 20 02), ali i r a d n a kon t i nu i r a nom ob r a z o va nju n a st av n i k a u ovoj obla st i ( D e sla n d e s, 20 05). U tom smi slu, ne ki auto ri (Ep stein & San ders, 2006) sma tra ju da je ve o ma va žno sa gle da ti sta vo ve na stav ni ka pre ma pro gra mi ma part ner stva, kao i nji ho va uve - r e nja o z n a č a ju i efek t i m a u k lju či va nja ro d i t e lja i d r u g i h pa r t ne r a i z z a je d n i c e u š kol ske a k t iv no st i. Ta ko đe, ov i aut o r i sm a t r a ju d a je i z u z etno važ no r a zv ijat i ko d n a st avn ik a kom p et e ncije z a t i msk i r a d b ez ko ji h n ije mog uć e r eal iz ovat i p r og r a m pa r t ne r st va. Po red sve ga na ve de nog, z na čaj no je u k a za t i i na od re đe ne k a r a k te r i st i ke u spe - š nog p a r tne rst va koje se uje dno mog u p osm a t r a t i i k a o sme r n i c e z a ef i k a s no i m ple me n t i r a nje p ro g r a m a pa r t ne r st va u p r a k si: 1) In k re me n t al ni n a p re d a k r a z voj pa r t ne r st va je p ro c e s ko ji p o d r a z u me va p o st e p e n n a p r e d a k o či t o va n k roz u k lju či va nje sve ve ć eg b ro ja p o r o d i ca n a n a či n ko ji do no si be ne fi te za sve ve ći broj uče ni ka; 2) Po ve zi va nje sa pro g ram sk im i na stav nim re for ma ma pro g r a m pa r t ner st va p r e d st a vlja va ž nu kom p o ne n t u ob r a z ov n i h r e for m i i t r e ba d a u n a p r e d i n a st av n i pro ces, a ti me i ni vo škol skog po stig nu ća uče ni ka; 3) Re d e f i ni sa nje ra z v o ja k a d ra na stav ni ci tre ba da bu du ospo so blje ni za rad u uslo vi ma part ner stva što pod ra zu me va nji ho vo ade kvat no obra zo va nje o ovim pi t a njim a, k ako u ok v ir u i n icija lnog ob r az o va nja, t a ko i k roz r a z l i či t e v i do ve st r uč nog u s a v r š a va nja i p o h a đ a nje n a p r e d n i h p ro g r a m a vez an i h z a obla st r ad a s a p o ro d i c om ;

10 64 Slađana Zuković 4) Br i ga s u š t i nu pa r t ne r skog o d no s a t r e ba d a k a r a k t e r i š e b r i g a z a r a z voj i n a p r e do va nje uč e n i k a, a on a p o d r a z u me va o d nos p o š t o va nja i p o ve r e nja me đu part ne ri ma (Ep stein, 1995: 710). Ta ko đe, zna čaj ne smer ni ce ko je bi tre ba le da po mog nu i is tra ži va či ma i prakti ča ri ma ka ko bi una pre di li da lje pro u ča va nje i im ple men ti ra nje part ner skih pro gram a, mo g u ć e je s a g le d a t i k roz p r i z mu se d a m p r i n ci p a ko je s u e m i ne n t i st r uč nja ci u ovoj obla sti sa Džons Hop kins Uni ver zi te ta (Ep stein & Shel don, 2006) iz dvo ji li na osno vu ana li ze re zul ta ta is tra ži va nja na uzor ku od 1000 ško la. Reč je o sle deći m p r i n ci pi m a: 1) Kon cept part ner stvo po ro di ce, ško le i za jed ni ce na bo lji na čin ne go konc e pt ro d i t elj sk a u k lju č e nost p r e p o z n a je d a ro d i t e lji, n a st av n i ci i d r u g i čla no v i za jed ni ce de le od go vor nost za raz voj i na pre do va nje uče ni ka. 2) Pa r tne rst vo p orod ic e, š kole i z aje dn ic e je mu lt id ime nz ion a ln i konc e pt, a š e st t i p o va ro d i t elj ske u k lju č e no st i je ok v i r z a r a z voj sve o bu hvat nog p ro g r a m a pa r t ne r st va. 3) Pro gram part ner stva po ro di ce, ško le i za jed ni ce tre ba da bu de su štin ska komp o ne n t a or ga n i z a ci je š ko le i r a z r e d a i t o n a n a či n ko ji ć e omo g u ći t i u k lju či va nje svih ro di te lja, a ne sa mo onih ko ji se sa mo i ni ci ja tiv no uklju ču ju u sa rad nju. 4) P ro g r a m pa r t ner st va po ro d i ce, ško le i za jed n i ce za h te va r u ko vo đe nje na v i še ni voa (na škol skom, lo kal nom i dr žav nom ni vou). 5) Pro g ram pa r t ner st va po ro di ce, ško le i za jed n i ce t re ba d a se fo k u si ra na ra z voj i n a p r e do va nje uč e n i k a. 6 ) Svi pro gra mi part ner stva po ro di ce, ško le i za jed ni ce tre ba da obez be de jed - n a ke p r i l i ke z a sve p o ro d i c e i je d n a ke mo g uć no st i z a r a z voj i n a p r e do va nje sv i h uč e n i k a. 7 ) Kon ti nu i ra ni rad na una pre đe nju me to da is tra ži va nja o partnerstvu porodice, ško le i za jed ni ce (po seb no su po želj na lon gi tu di nal na is tra ži va nja). Z A K L J U ČA K Po r e d p o ro d i c e ko ja p r e d st avlja o s novno i n aj va ž n i je r a z voj no ok r u ž e nje u ko jem de ca sti ču vred no sti i sta vo ve pre ma sve tu, ško la je pre po zna ta kao naj znač aj n i ji age n s so ci ja l i z a ci je je r i m a u lo g u me d i ja t o r a is k u st a va ko ja de ca /uč e n i ci sti ču u po ro di ci i ši roj za jed ni ci (Ra du, 2011). Da bi na ade kva tan na čin ostva ri la tu svo ju u lo g u, š ko la t r e ba d a bu d e i n i ci ja t or g r a đe nja pa r t ne r skog o d no s a s a p o ro - di com (Bar bo ur et al., 2005; Chri sten son, 2004; Kim berly & Chri sten son, 2000; Ep stein, 2001; Po lo vi na, 2011; Smit et al., 2007; Wright & Ste ge lin, 2003), i da prihva t i i ne g u je ide ju š ko le k a o ot vo r e nog si st e m a (C o wa n, Na p o l i t a no & She r i d a n, 2004; Pri ce-mitchell, 2009). U tom smi slu, ne ki auto ri (Ep stein, 1995) is ti ču da se na čin na ko ji ško la bri ne o uče ni ci ma u ve li koj me ri ogle da u na či nu na ko ji ško la br i ne o nji ho v i m po ro d i ca ma. Na i me, u ko li ko na st av n i ci uče n i ke v i de sa mo kao uče ni ke, oni će ve ro vat no po ro di cu vi de ti odvo je nu od ško le, tj. od ro di te lja će oče ki va ti da ra de svoj po sao oko vas pi ta nja de ce, a da na stav ni ci ma osta ve

11 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI obra zo va nje. Uko li ko, pak, na stav ni ci uče ni ke vi de kao de cu, oni će ve ro vat no po - ro d i c u i z a je d n i c u v i de t i k a o pa r t ne r e ko ji z a je d no s a š ko lom de le z a je d n ič k i i n - te res i od go vor nost za obra zo va nje i raz voj de ce. Sto ga se u okvi ru re le vant ne li te - ra t u re (Ho o ver-demp sey & San dler, 1997; Ho o ver-demp sey et al., 2005; Po me rantz et al., 2007; Ra du, 2011) ško la ma su ge ri še da stva ra ju ta kve uslo ve u ko ji ma će se ro d i te lji /po ro d i ce ose ća t i do bro do šli m i po z va n i m d a se u k lju če u ž i vot i r a d ško le, kao i da raz vi ja ju pro gra me ko ji će po di za ti ni vo kom pe tent no sti i efi ka sno sti ro dite lja u pro ce su uklju či va nja u obra zo va nje svo je de ce. Me đu t i m, upr kos st al n i m su ge st i ja ma st r uč nja k a o to me d a ško le t re ba d a bu du i n i ci ja t o r i z a g r a đe nje pa r t ne r skog o d no s a s a p o ro d i c om, p o st a vlja se pi t a nje ko - li ko su na stav ni ci i upra va ško le ospo so blje ni za rad sa po ro di com, tj. ko li ko su pripre mlje ni za pri me nu part ner skog pri stu pa (Ep stein & San ders, 2006). S dru ge st r a ne, st r uč nja ci n a g la š a va ju ( Ep sei n, 1995) d a ne p o st o ji u n i ve r z a la n p ro g r a m part ner stva ko ji bi bio svu da pri me njiv jer je sva ka ško la, kao i sva ka po ro di ca d r u ga či ja, k ao što i sva k i uče n i k i ma r a z li či te po t re be i i n te re so va nja. To z na či d a ni naj bo lje di zaj ni ran pro gram part ner stva ne mo ra uvek bi ti ko ri stan za sve pot e n ci ja l ne pa r t ne r e, n i t i p a r t ne r st vo p o ro d i c e, š ko le i z a je d n i c e mo r a aut o m at sk i z na či t i i u spe šnost uče n i k a. Ipa k, u releva ntnoj li te r a t u r i ( Ep stei n, 1995; Hen der son & Map p, 20 02) se n a vo d i d a p o st o je ne k i k ljuč n i p r i n ci pi pa r t ne r skog de lo va nja ko je je po t reb no uva ž i t i na sv i m n ivoima školo va nja, a on i pod r a z u me va ju sle de će: pr i hva t a nje f i lo zo f i je pa r t ner st va ko ja se ba z i r a na ide ji za jed n ič kog i n te re sa i po - de lje ne o d go vor no st i; p r e p o z n a va nje i r a z u me va nje p r e k la pa nja sfe r e ut i c a ja n a uč e n ič k i r a z voj; fo k u si r a nje n a i z g r a d nju k l i me p o ve r e nja i zmeđu n ast avn ik a, ro d i t e lja i čla no va z a je d n i c e; u sme r a va nje pa ž nje n a r a z l i či t e v r st e a n ga ž o va nja ko je bi u na pre d i le za jed n ič ko de lo va nje po ro d i ce, ško le i za jed n i ce; pre po z na va nje i uva ža va nje spe ci f ič no st i i r a z li či t i h po t re ba uče n i k a, po ro d i ca i za jed n i ce; r a z voj k a p a ci t e t a c e lo k up nog š kol skog oso blja z a r a d s a p o r o d i ca m a i čla no v i m a z a je d - n i c e; for m i r a nje a k ci o nog t i m a ko ji bi ko or d i n i r a o d i z aj n i r a nje i i m ple me n t a ci ju pro g r a ma pa r t ner st va. U k r at ko re če no, ia ko pa r t ner st vo ne is k lju ču je pro ble me jer i nt e ra kcija i zme đu n a st av n i k a, uč e n i k a, ro d i t e lja i čla nova z aje dn ic e mož e bit i p r a ć e n a b roj n i m ne sla g a nji m a i ba r i je r a m a, či nje n i c a je d a do b r i pa r t ne r sk i p ro - g r a m i st va r a ju osno v u za u s po st a vlja nje ba ze po što va nja i po ve re nja i obez be đu ju uslo ve za efi ka sno re ša va nje pro ble ma iz ko jeg part ne ri iz la ze osna že ni ji. LITERATURA Anderson, K. J. & Minke, K. M. (2007). Parent involvement in education: toward an understanding of parents decision making. The Journal of Educational Research, 100(5), Barbour, C., Barbour, N. H. & Scully, P. A. (2005). Families, Schools and Communities. Building Partnerships for Educating Children (3th. edition ). New Jersey: Pearson Education. Bronfenbrener, J. (1997). Ekologija ljudskog razvoja. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. Christenson, S. L. (2004). The Family-School Partnership: An Opportunity to Promote the Learning Competence of All Students. School Psychology Review, 33(1),

12 66 Slađana Zuković Cowan, R. J., Napolitano, S. & Sheridan, S. M. (2004). Home-School Collaboration, Educational Psychology Papers and Publications. Paper 18. Preuzeto sa unl.edu/edpsychpapers/18 Deslandes, R. (2005). Designing and Implementing School, Family, and Community Collaboration Programs in Quebec, Canada. The School Community Journal, 16(1), Elias, M. J., Bryan, K., Patrikakou, E. N. & Weissberg R. P. (2003). Challenges in Creating Effective Home-School Partnerships in Adolescence: Promising Paths for Collaboration. The School Community Journal, 13(1), Epstein, J. L. (1995). School/ Family/Community Partnerships. Caring for the Children We Share. Phi Delta Kappan, 76(9), Epstein, J. L. (2001). School, Family and Community Partnerships: Preparing Educators and Improving Schools. Boulder, CO: Westview Press. Epstein, J. L., Coates, L., Salinas, K. C., Sanders, M. G., & Simon, B. S. (1997). School, Family, and Community Partnerships: Your Handbook for Action. Thousand Oaks, CA: Corwin Press. Epstein, J. L. & Salinas, K. C. (2004). Partnering with Families and Communities. Educational Leadership, 61(8), Epstein, J. L. & Sheldon, S. B. (2006). Moving Forward: Ideas for Research on School, Family, and Community Partnerships. In: Conrad, C. F. & Serlin, R. (Eds.) (2006). SAGE Handbook for research in education: Engaging ideas and enriching inquiry, chapter 7 (pp ). Thou sand Oaks, CA: Sage Publications. Epstein, J. L. & Sanders, M. G. (2006). Prospects for Change: Preparing Educators for School, Family and Community Partnerships. Peabody Journal of Education, 81(2), Ferguson, C., Ramos, M., Rudo, Z. & Wood, L. (2008). The School-Family Connection: Looking at the Larger Picture A Review of Current Literature. National Center for Family and Community Connections with Schools at SEDL. Austin, TX. Retrieved from Henderson, A. T., & Mapp, K. L. (2002). A new wave of evidence: The impact of school, family, and community connections on student achievement. Annual synthesis, U.S.; Texas: National Center for Family & Community Connections with Schools. Hoover-Dempsey, K. V., & Sandler, H. M. (1997). Why do parents become involved in their children s education? Review of Educational Research, 67(1), Hoover-Dempsey, K. V. & Walker, M. T. (2002). Family-School Communication. Research Committee of the Metropolitan Nashville/Davidson County Board of Public Education. Preuzeto sa Hoover-Dempsey, K. V., Walker, J. M. T., Sandler, H., M., Whetsel, D., Green, C. L.,Wilkins, A. S., & Closson, K. (2005). Why do parents become involved? Research findings implications. The Elementary School Journal, 106(2), Kimberly S. A. & Christenson, S. L. (2000). Trust and the Family School Relationship Examination of Parent Teacher Differences in Elementary and Secondary Grades. Journal of School Psychology, 38(5), Pašalić-Kreso, A. (2012). Koordinate obiteljskog odgoja. Sarajevo: Filozofski fakultet. Polovina, N. (2011). Porodica u sistemskom okruženju. Beograd: Institut za pedagoška istraž i va nja. Pomerantz, E. M., Moorman, E. A. & Litwack, S. D. (2007). The how, whom, and why of parents involvement in children s academic lives: More is not always better. Review of Educational Research, 77(3),

13 PARTNERSTVO PORODICE, ŠKOLE I ZAJEDNICE TEORIJSKI Price-Mitchell, M. (2009). Boundary Dynamics: Implications for Building Parent-School Partnerships. The School Community Journal, 19(2), Radu, B. R. (2011). Parental involvement in schools. A stady of resourses, mobilization, and inheret inequality. Journal of Comparative Research in Antroplology and Sociology, 2(2), Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R. & Sleegers, P. (2007). Types of parents and school strategies aimed at the creation of effective partnerships. International Journal about Parents in Education, 1, Wright, K. & Stegelin, D. A. (2003). Building School and Community Partnerships Through Parent Involvement (2nd edition). New Jersey: Pearson Education. Xu, J. & Filer, J. (2008). Facilitating Family Involvement and Support for Inclusive Education. The School Community Journal, 18(2), Zuković, S. (2012). Odnos između porodice i škole: od saradnje ka partnerstvu. U: Gajić, O. (ured.) (2012). Kvalitet obrazovnog sistema Srbije u evropskoj perspektivi, Zbornik radova/knjiga 2 (str ). Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu, Filozofski fakultet. Slađana Zuković FAMILY-SCHOOL-COMMUNITY PARTNERSHIP THEORETICAL AND PRACTICAL ASPECTS SUMMARY The question of how to link a family and school is the latest pedagogical issue, which attracts an increasing attention of researchers, educators and practitioners in order to emphasize the importance of family-school partnerships, a need for a more active and effective involvement of parents in the school life and work, and the importance of cooperation with the community that incorporates both the family and the school system. In this regard, the paper presents key assumptions of one of the most quoted and most implemented models of the overall partnership of family, school and community, designed by Joyce Epstein and his associates in the nineties of the last century. Starting from the theory of overlapping the spheres of influence, the model specially emphasizes the operationalization of the six types of parental involvement (parenting, communicating, volunteering, learning at home, decision making and collaborating with the community). In addition, the authors of the model suggest five steps to be taken in order to effectively link families, schools and communities forming an action team, raising funds and other forms of support, identifying starting points, developing the three-year and one-year action plan, continuing to plan and work. The paper also emphasizes that in the past three decades there was written an impressive number of studies and scientific papers, which exploited different theories, models and partnership programs of a family, school and community, and analyzed the effects of their implementation in practice. On the basis of such analysis, there were made very important conclusions, which provided very useful guidelines and recommendations for conducting further research, education policy and practice. Accordingly, the paper indicates characteristics of a successful partnership and certain principles selected by the eminent experts in this field, as guidelines for the effective implementation of the partnership program in practice. Since the analysis of the situation in practice has shown that building an effective family-school-community partnership is followed by a number of challenges, the experts emphasize a commitment to building trust and cooperative relations, i.e. willingness to accept the philosophy of partnerships and the principle of shared respon-

14 68 Slađana Zuković sibility, as particularly important. In this regard, the conclusion of the paper emphasizes that, although the interaction among teachers, pupils, parents and community members could be related to many problems and barriers, good partnership programs provide a basis for establishing the base of trust, and conditions for the efficient problem resolution, which make the more empowered partners. Key words: partnership relation, family, school, community, concept of parental involvement.