TÀI LIU CHO HC VIÊN Phiên bn 4 (Tháng 1-2008) Biên sn: V Th Nha, Trung tâm Thông tin Phát trin Vit Nam Thông tin tng quát v bài hc...1 Internet môi tr ng tìm kim thông tin...2 Các li thông tin th ng tìm thy trên Internet...3 Bt u chn công c tìm kim phù hp vi yêu cu tin...4 Máy tìm kim (Search engines)...4 Máy tìm kim liên thông (meta-search engines)...4 Cng thông tin (gateway) / Danh mc the ch (subject directry)...5 Các trang web n...5 S dng công c tìm kim mt cách phù hp...6 Giai n 1: Phân tích yêu cu tìm...6 Giai n 2. Din t lnh tìm kim - gii thiu v cú pháp ca lnh tìm...6 Giai n 3. Phân nhóm yêu cu thông tin...9 Giai n 4. Chn công c tìm kim phù hp...9 Giai n 5. Tìm li khuyên t mt ng i!...14 Giai n 6. Nu b c u bn ch a thành công hãy th li!...14 Giai n 7. ánh giá kt qu tìm...14 Phát trin ngân hàng t liu trc tuyn ca bn thân...15 Tài liu tham kh/c thêm...18 Thông tin tng quát v bài hc Tài liu này h ng dn các b c trng quá trình tìm kim thông tin trên Internet bng vi nh ng phn chính: Hiu thêm v Internet nh là mt môi tr ng tìm kim thông tin. Khám phá các im mnh và im yu ca các công c tìm kim khác nhau có th s dng mt công c phù hp nht ch tng nhim v c th. Hc cách s dng các công c mt cách phù hp nht: din t lnh tìm kim ca bn phù hp vi cách th!c làm vic ca các công c tìm kim. ánh giá thông tin tìm c chn nh ng thông tin phù hp nht. Phát trin mt chin l c xây dng ngân hàng d liu cá nhân ca riêng mình ch nh ng nhu cu trng t "ng lai. Vì thi gian biên sn có hn nên chc chn tài liu này không tránh khi nhng thiu sót. Ng i biên sn rt mng nhn c nhng ý kin óng góp ca bn c tài liu h ng dn này c có cht l ng ca hn. Xin gi ý kin óng góp ca các bn và a ch e-mail nvu2@wrldbank.rg. Xin chân thành cm n 5 iu Ggle chà thua Yah! Search http://www1.dantri.cm.vn/cng-nghe/2007/11/203966.vip. 1
Internet môi trng tìm kim thông tin Tìm kim các v#n bn web bn cn có th là mt công vic ht s!c d dàng h$c là khó kh#n không th t %ng t ng ni. Khi truy cp và tìm kim thông tin trên Internet, cn chú ý mt s $c im sau ây ca mng Internet có th tìm kim hiu qu: Vì ni dung trên Internet luôn c cp nht và b sung, không có bt k& mt s liu thng kê chính xác nà v l ng thông tin có th truy cp c trên Internet. Tài liu trên Internet không c x lý bng mt h thng hp chun nà. Nu nh danh mc tài liu trng các th vin c x lý ba g'm nh ng t khóa chun có kim sát thì ngu'n tin trên Internet hàn tàn không s dng bt c! công c nà t "ng t nh vy. Vì vy bn cn phi luôn luôn phán án nh ng t ng, thut ng khác nhau s( c s dng trng các trang web mà bn cn. Khi bn tin hành tìm kim thông tin trên Internet, bn không tìm kim mt cách trc tip vì iu này là KHÔNG TH) TH*C HIN +,C. Internet là tng hp ca rt nhiu trang web c l u tr trên nhiu máy ch khác nhau trên khp th gii. Máy tính ca bn không th tìm kim h$c kt ni trc tip ti tt c các máy ch. iu bn có th làm trên máy tính ca mình là truy cp và mt h$c nhiu công c tìm kim gián tip ang có hin nay. Các công c tìm kim s ch phép bn tìm kim trng c s d liu ca nó và mi c s d liu ca mt công c tìm kim cng ch là mt phn nh ca tàn b mng thông tin tàn cu. Công c tìm kim cung cp ch bn các ng kt ni ti các trang web. Bn nhn chut và các ng kt ni này và ti v các v#n bn, hình nh, âm thanh, và các thông tin khác t các máy ch khác nhau trên khp th gii. Phía sau c" ch l u tr và phân phi thông tin trên Internet này là cn ng i t "ng t nh vi n phm in. Mt s iu cn lu ý khi tìm kim thông tin trên Internet: 1. Internet không phi là mt th vin. Th vin là n"i thông tin không ch- c l u gi mà còn c x lý và t ch!c, t ó ch phép vic tìm kim c d dàng. Vic x lý thông tin c thc hin the nh ng tiêu chun quc t và có nh ng qui.nh nghiêm ng$t. Th vin c/ng có cán b c à t và có kinh nghim nhiu n#m trng vic h0 tr mi ng i tìm kim thông tin. 2. Internet có th là mt công c b tr trng vic tìm kim thông tin. Internet ch- là mt trng nhiu ngu'n cung cp thông tin. Th vin, 'ng nghip, các hi ngh nghip, các c" quan chính ph, và các ngu'n khác u óng vai trò quan trng trng quá trình nghiên c!u. 3. Chú ý nhng thông tin bn tìm thy trên Internet có th không chính xác Bt c! ai có th truy cp và Internet c/ng có th a lên mng bt c! thông tin nà h mun. Không có s m b nà ch nh ng thông tin mà bn tìm c trên Internet v tính chính xác và s cp nht. Có nh ng ngu'n thông tin khác áng tin cy h"n Internet. Các cán b th vin ã c à t mt cách chuyên nghip có th ánh giá c tin cy ca thông tin tìm c. Các bài bá trng nh ng tp chí c các nhà chuyên môn biên tp ni dung s( có cht l ng tt h"n và nh ng nhà xut bn danh ting c/ng là mt ch!ng thc ch nh ng tài liu h u ích và áng tin cy.tt nhiên không phi bt c! bài bá hay n phm nà trng th vin c/ng hàn tàn áng tin cy, sng bn có th tin t %ng rng ng i ta ít nht c/ng ã kim tra ngu'n tin tr c khi cung cp ch bn. iu này th ng không xy ra i vi tài liu trên Internet. Có mt lt nh ng câu h1i mang tính phê phán cn c $t ra vi bt k& ngu'n tin nà và iu này rt quan trng khi s dng thông tin t Internet. 4. Internet ging nh mt l en. Thông tin n và i trên Internet. Và chúng th ng bin mt không bá tr c. Mt nhà cung cp d.ch v có th thay i.a ch- web, mt cá nhân h$c mt nhóm tài tr có th không còn thi gian và/h$c 2
tin bc duy trì mt trang web. ây là mt trng rt nhiu lý d. Bn cn nh rng không nên chph thuc và mt ngu'n tin duy nht b%i vì không phi lúc nà nó c/ng s2n có. 5. Hãy kiên nhn khi tìm kim trên Internet. Internet là mt không gian rt rng ln. Nó có phm vi tàn cu và tìm mt mu thông tin nh1 ôi khi là iu không th thc hin c h$c bn cn phi chn lc trng rt nhiu thông tin «rác». C/ng có nh ng công c tìm kim có th h0 tr bn nh ng quá trình nghiên c!u và tìm kim rt mt thi gian. Tìm kim trên Internet th ng không phi là cách tìm kim thông tin nhanh nht. 6. Thông tin hu ích thng KHÔNG c cung cp min phí. Rt nhiu thông tin trên Internet th ng không c các nhà nghiên c!u nghiêm túc ch là thông tin h u ích. Rt nhiu t ch!c s dng Internet nh là mt công c qung cá h$c quan h công chúng. Có mt s c" s% d liu và tài liu có giá tr. c cung cp min phí trên Internet, tuy nhiên rt nhiu trang web c thit k bán sn phm h$c cung cp d.ch v da trên vic #ng ký phi tr tin. Các li thông tin thng tìm th y trên Internet Vy nh ng thông tin gì bn có th tìm thy trên Internet? Không th lit kê tt c các li ngu'n tin có trên Internet, $c bit khi Internet thay i rt th ng xuyên và nhanh chóng. Tuy nhiên, nhìn chung Internet h u ích nht khi tìm kim nh ng thông tin trng các nhóm sau ây (chú ý phn ln nh ng thông tin này là bng ting Anh): Các s kin ang din ra, ví d: tin t!c ngày hôm nay, hay nh ng xu h ng mi nht Thông tin kinh t, ví d: thông cá bá chí ca mt công ty, ch- s ch!ng khán, thông tin v sn phm Thông tin ca chính ph, ví d: các chính sách hin hành, lut pháp, các cuc th lun ti quc hi, quyt.nh ca tòa án, thông cá bá chí Vn hóa i chúng, ví d: phim, nhc, truyn hình, th tha chuyên nghip Thông tin v máy tính và Internet, ví d: khóa hc này. Nhà xut bn Các hip hi và vin nghiên cu Vin nghiên c!u quc t v phát trin bn v ng (IISD) http://iisd1.iisd.ca Các danh nghip Vinacafe http://www.vinacafe.cm.vn Công ty Frd Vit Nam http://www.frd.cm.vn/ Các ph ng tin truyn thông (Bá và tp chí) Thi bá kinh t Vit Nam http://www.vnecnmy.cm.vn Thi bá http://www.thetimes.c.uk/ Newspapers http://www.newspapers.cm Các c quan giá dc i hc Cn Th" http://www.ctu.edu.vn i hc Hu http://www.hueuni.edu.vn Vin công ngh Massachussette http://web.mit.edu Các c quan chính ph B NN&PTNT http://www.mard.gv.vn/index_vn.htm B GD&T http://www.met.edu.vn B Th "ng mi http://www.vitranet.cm.vn Liên hp quc http://www.un.rg Các t chc/nhóm ht ng the ch c th T ch!c du l.ch th gii http://www.wrld-turism.rg Mng thông tin v quyn tr3 em www.crin.rg Li hình thông tin cung cp Thông tin v thành viên; Bá cá ht ng; nghiên c!u chuyên môn Thông tin v sn phm Bá cá th ng niên và thông tin v công ty Thông cá và bá cá bá chí Thông tin v n"i cung cp d.ch v Mc lc Mt s bài bá tàn v#n chn lc L u tr ca các s ã ra Thông tin $t mua tài liu Thông tin nhp hc Thông tin v các khóa hc Danh mc th vin; h ng dn nghiên c!u Tài liu, bá cá nghiên c!u D liu thng kê; lut pháp; thông cá bá chí Bá cá, chính sách Thông tin liên h Bá cá, thông cá bá chí Danh mc, tài liu tàn v#n Thông tin v t ch!c và các ht ng Kt ni n các trang web liên quan 3
Các cá nhân Các chuyên gia, nh ng ng i h#ng hái hat ng trng mt l4nh vc nà ó, nh ng ng i ni ting, nh ng ng i không ni ting h$c bt c! ai!!! Quan im cá nhân, nh gia ình S% thích và quan tâm cá nhân; thông tin h ng dn Bt c! thông tin gì mà bn có th t %ng t ng c Bt u chn công c tìm kim phù hp vi yêu cu tin Có th truy cp n rt nhiu công c tìm kim trên Internet. Sau ây là mt vài công c thông dng nht, tuy nhiên hiu sâu h"n v tính n#ng ca tng công c, bn thân m0i ng i cn phi luyn tp và s dng nhiu. Máy tìm kim (Search engines) Các máy tìm kim làm vic the nguyên tc tìm kim trng c" s% d liu c t ng xây dng b%i mt rbt, không phi d cn ng i xây dng. Máy tìm kim s( s sánh các t bn ánh và ca s tìm kim vi các t c vit % các trang web mà nó l u tr. Lung thông tin mà các máy tìm kim có th ba quát th ng da ng t mt s nh1 và trng mt phm vi h5p v ni dung ch n s l ng ln các trang web có th x lý c. Ggle có c" s% d liu ln nht ch n thi im này, tuy nhiên cn l u ý là không có mt máy tìm kim nà có th ba quát c tàn b thông tin trên Internet v mt ch. Kt qu tìm kim ca bn có phù hp hay không là ph thuc và kh n#ng s dng nhun nhuyn các tính n#ng và cú pháp ca máy tìm kim và din ba quát ca máy tìm kim mà bn s dng. im mnh: Khi tìm kim mt tài liu c th (tên tài liu, tên ng i, t ch!c ã bit), tìm kim các ch khó phân li. im yu: Không ch phép có mt cái nhìn tng quát v mt ch c th (trng ó có th có nh ng ch nh1 mà bn ch a bit). Mt s máy tìm kim tiêu biu: Ggle http://www.ggle.cm/ alltheweb http://www.alltheweb.cm/ AltaVista http://www.altavista.cm/ Ask http://www.ask.cm/ Tema http://www.tema.cm Askjeeves http://www.askjeeves.cm Mt s máy tìm kim phát trin ti Vit Nam: Tìm nhanh www.timnhanh.cm Vinaseek www.vinaseek.cm Mnava www.mnava.vn Tìm kim nhc, vide www.bamb.cm http://mp3.zing.vn Tra cu bn! www.diadiem.cm Máy tìm kim liên thông (meta-search engines) Các máy tìm kim liên thông có th cùng mt lúc l t qua mt s máy tìm kim khác, th ng tìm c khng 10% kt qu tìm c % m0i máy tìm kim mà chúng liên kt. im mnh: Th ng tìm kim hiu qu vi nu bn ch- s dng mt t h$c mt cm t. im yu: Tuy nhiên bn không th s dng các ch!c n#ng tìm kim nâng ca ca tng máy tìm kim. Bn c/ng không th tin hành mt phép tìm tàn din và ph!c tp. Mt s máy tìm kim liên thông tiêu biu: 4
SurfWax http://www.surfwax.cm/ Ixquick http://www.ixquick.cm/ Metacrawler http://www.metacrawler.cm/ Cng thông tin (gateway) / Danh mc the ch (subject directry) Cng thông tin cung cp các thông tin chuyên bit v mt l4nh vc c th, th ng có công c tìm kim ca riêng mình và c t ch!c the th! bc. Các cng thông tin d cn ng i tp hp thông tin, biên sn, và sp xp the mt h thng phân li. ôi khi các cng thông tin là d các chuyên gia trng mt l4nh vc tp hp. iu này có ngh4a là thông tin % ây nhìn chung ã c thm.nh và ánh giá v s phù hp và cht l ng. Trng cng thông tin, bn c có th xem l t the ch và có th tìm kim. Ví d v mt s cng thông tin: ELDIS http://www.eldis.rg/ Cng thông tin phát trin ELDIS cung cp mt im truy cp trung tâm ti các thông tin v phát trin, các h ng dn the tng ch phát trin, thông tin phát trin v tng quc gia, tin t!c, thông tin tuyn dng, và các t liu khác. Th vin trên mng http://www.vlib.rg/ Th vin trên mng c t mô t nh là danh mc lâu i nht trên web, d Tim Berners-Lee - ng i kin t nên mng web - xây dng. Th vin c qun lý b%i mt nhóm các tình nguyn viên là chuyên gia v nhiu l4nh vc. Th vin này c ci là mt trng nh ng cng thông tin có cht l ng v mt s l4nh vc, tuy nhiên nó không phi là c" s% d liu ln nht. Th vin này c sp xp the trt t ch cái, the ch và c/ng có công c tìm kim riêng. Cng thông tin kha h"c xã hi SOSIG (Scial Science Infrmatin Gateway) http://www.ssig.ac.uk/ Cung cp thông tin v các ngu'n tin có cht l ng ca ch nh ng ng i nghiên c!u v kha hc xã hi. Thông tin c sp xp the ch, và c/ng có công c tìm kim riêng. Yah! directry http://dir.yah.cm/ Danh mc the ch lit kê các trang web d cn ng i la chn thuc nhiu ch khác nhau t ngh thut, v#n hóa, gii trí, xã hi, giá dc, kha hc, s!c kh1e. Các trang web #n Có rt nhiu trang web n, ây là nh ng c" s% d liu mi ng i u có th truy cp nh ng rbt/máy tìm kim không th tip cn. Các c" s% d liu th ng có gia din tìm kim chun, có nh ng ch!c n#ng tìm kim mnh. Cách tìm các trang web n : trng các máy tìm kim nh Ggle hay Yah!, nhp t khóa và database. Ví d: tìm web n v kinh t hc bng ting Anh, nhp và máy tìm kim ecnmics database h$c ecnmics web sites h$c ecnmics prtal h$c ecnmics nline resurces, hay ecnmics gateway v.v. H$c "n gin là ch- nhp các t khóa tìm kim và các máy tìm kim và tìm kim các trang web n phù hp trng danh mc kt qu. Mt s trang web cung cp ng dn n các trang web n có giá tr.: Librarians Index http://lii.rg/ Mt danh mc có kèm công c tìm kim cung cp ng dn n rt nhiu trang web h u ích thuc nhiu l4nh vc khác nhau; có chú gii ca các cán b th vin. AcademicInf http://academicinf.net/ Danh mc các trang web mang tính giá dc rt có ích ch sinh viên. Infmine http://infmine.ucr.edu/ INFOMINE là mt th vin ba g'm các ngu'n tin Internet h u ích ch ging viên, sinh viên và nhà nghiên c!u % trình i hc và sau i hc (c" s% d liu, n phm in t, bng tin, mailing list, mc lc th vin trc tuyn, bài bá, danh b, v.v.) 5
S dng công c tìm kim mt cách phù hp Chin l c tìm kim thông tin cp % bài này g'm 7 b c: Giai n 1: Phân tích yêu cu tìm T $t các câu h1i làm rõ yêu cu tin ca mình. Ví d: nu bn quan tâm n thông tin v buôn bán tr3 em, hãy t $t ch mình các câu h1i phù hp, ví d: Tôi mun bit thông tin c th v nn buôn bán tr3 em % n c nà, vùng nà? Tôi cn nh ng thông tin v các vn nóng hi hin nay liên quan n buôn bán tr3 em hay là thông tin mang tính l.ch s? Có c" quan, t ch!c, hip hi nà có th cung cp thông tin v ch mà bn ang tìm kim? Tìm trang web ca t ch!c, c" quan ó. Bin yêu cu ca mình thành mt câu hàn ch-nh, ví d Nn buôn bán tr3 em t Vit Nam sang Trung Quc. Phân chia yêu cu thành nh ng khái nim nh1: Khái nim 1 Khái nim 2 Khái nim 3 Buôn bán tr3 em Vit Nam Trung Quc Chú ý quan trng: Tìm xem có nh ng t ng nà khác cùng th hin ch mà bn quan tâm hay không, ví d cách vit khác nhau, t 'ng ngh4a. T ó bn có th xây dng c mt tp hp các thut ng khác nhau có th dùng trng quá trình tìm kim. Khái nim 1 Khái nim 2 Khái nim 3 Buôn bán tr3 em Vit Nam Trung Quc Bt cóc tr3 em Vietnam China Trafficking Viet Nam Child Vietnamese Children Kidnap Giai n 2. Din t lnh tìm kim - gi$i thiu v cú pháp ca lnh tìm Cú pháp ca lnh tìm là cách th!c chúng ta s dng liên kt các khái nim mt cách phù hp ch lnh tìm ca bn. Các máy tìm kim có nh ng cách th!c khác nhau trng vic liên kt các thut ng tìm. Nguyên tc c" bn nht ch hu ht các máy tìm kim là t "ng t nh nhau, tuy nhiên có mt vài im khác bit nh1 v cách din t lnh tìm. Nu ch a hiu rõ, bn nên tham kh phn Help h$c Tips bit thêm thông tin. Chú ý: Phn ln các máy tìm kim không phân bit ch ha và ch th ng. Khi nhp t tìm kim và ca s tìm, cn a thut ng mà bn ch là quan trng nht lên u lnh tìm. Có th thay i trt t các thut ng tìm trng quá trình tìm kim nu cn. Không cn nhp c mt câu y và lnh tìm kim, ví d nh : Hin trng ca nn buôn bán tr3 em ti t Vit Nam samg Trung Quc Thay và ó bn có th nhp các t buôn bán tr3 em Vit Nam Trung Quc. Không ging nh ngôn ng t nhiên, các máy tìm kim không quan tâm n s chính xác v ng pháp ca thut ng tìm. Nhiu máy tìm kim th ng b1 qua các t thông th ng trng ting Anh nh "the" "and" "in", v.v. Nu bn nhp nhiu t tìm kim thì phm vi tìm kim s( c thu h5p. 6
Các phép tán ca lnh tìm Phn này gii thiu các ký hiu tán hc c s dng khi din t lnh tìm kim: Dùng du cng + phía tr c nh ng t mà bn mun nó phi xut hin trng kt qu. Ví d: nu bn mun tìm thông tin v giá cà phê nh h %ng nh th nà n thu nhp ca ng i thu hái cà phê (ting Anh). +cffee +pickers +price +wages s( ch kt qu ba g'm tt c các t: price, cffee, pickers wages. Dùng du tr - phía tr c các t mà bn mun không xut hin trng kt qu. Ví d: bn ch- mun tìm thông tin v cà phê mà không có t tách (cup) h$c bông (cttn): +cffee -cup -cttn Dùng du ng$c kép " " i vi mt tp hp các t mà bn mun xut hin trng kt qu chính xác nh là mt cm t%. Ví d, "cffee pickers" "smali refugees" "emperr penguins" nn vi phm bn quyn phn mm buôn bán tr3 em Ch!c n#ng tìm kim the cm t k trên rt h u ích, nht là khi bn mun tìm kim tên ng i (Võ Nguyên Giáp), tên c" quan t ch!c (B tài nguyên và môi tr ng), li bài hát, mt cm t h$c câu nói ni ting ( t be r nt t be ). Mt s máy tìm kim ch phép bn s dng các ký t thay th (ví d ký hiu *) thay th các ký t. Ví d nu bn mun tìm các t educatin, educatrs, educate, v.v., bn có th nhp educ* Tán t Blean Mt s máy tìm kim ch phép s dng các tán t "AND", "OR" và "NOT" din t nh ng lnh tìm ph!c tp. Th ng các tán t này phi vit bng ch ha. - S dng AND nu bn mun nhiu thut ng phi xut hin trng kt qu tìm, ví d nu bn nhp la ng AND tr3 em thì kt qu s( có các tài liu có c 2 thut ng la ng và tr& em. - S dng OR nu bn mun mt trng các thut ng xut hin trng kt qu tìm (h$c là c 2 hay nhiu thut ng ). Tán t OR có th s dng mt cách h u ích nu bn mun tìm các t 'ng ngh4a, các cách vit khác nhau ca mt t, ví d: rganizatin OR rganisatin vietnam OR viet nam quy ch OR qui ch - S dng NOT li b1 nh ng tài liu ba g'm nh ng t bn không cn. Ví d: nu nu bn ang tìm thông tin v vàng (kim li quý) ch! không thông tin v vàng (màu sc), bn có th din t nh sau vàng NOT màu - Tìm nh ng thut ng thay th ch tng khái nim + các t 'ng ngh4a: ln / he ; nhà t / bt ng sn 7
+ các cách vit khác nhau ca mt t: favurite / favrite; glbalisatin / glbalizatin; Viet_Nam / Vietnam; quy ch / qui ch Mt s cách thu hp phm vi tìm kim khác Gii hn the.nh dng file (.pdf,.dc,.mp3, ) Gii hn the ngôn ng (ting Anh, ting Pháp, ) Gii hn the tng li.a ch- web (ví d ch- tìm các tài liu t các trang web có uôi.gv.vn, h$c.edu) Gii hn the.a im xut hin ca t tìm kim (% tên tài liu h$c trng ni dung) Tìm tranh nh h$c bn ' 8
Sau khi ã phân tích nhu cu thông tin, bn có th tip tc quá trình tìm kim s dng bng sau ây: Giai n 3. Phân nhóm yêu cu thông tin Giai n 4. Ch"n công c tìm kim phù hp Chn công c tìm kim phù hp vi thông tin mà bn cn. Xem xét cách thc làm vic ca tng công c tìm và din t li lnh tìm có th khai thác ti a các chc nng ca công c tìm ó. C gng thc hin vic tìm kim trên nhiu công c tìm kim khác nhau. Nu các kt qu t m t công c tìm kin ch a tha mãn nhu cu tin ca bn, hãy s dng nhiu công c khác nhau tìm kim vì không m t công c tìm kim nà có th ba quát c tàn b các trang web ang hin hu trên Internet. Xem các kt qu tìm và s dng các thut ng c s dng trng các vn bn tìm c tìm kim li. Li yêu cu tìm Ví d Máy tìm kim (Ggle, Danh mc the ch Web #n (invisible web) G'm các t/cm t rõ ràng, d hiu (gn nh không th b. hiu nhm sang ngh4a khác). G'm các t ph bin h$c khái quát có th có kt qu là quá nhiu kt qu không phù hp Tìm thông tin khái quát v mt ch. Tìm kim thông tin the mt ch h5p. buôn bán tr3 em u t n c ngài Rbusta cffee Fair trade +chclate Weekend break Qun tr. kinh danh Du hc Quyn s% h u trí tu / Intellectual prperty rights Rain frest eclgy V#n hc Anh Thng kê v nn buôn bán tr3 em % Vit Nam Migratin patterns f Emperr penguins in the Antarctic Các d án v gia thông nông thôn % Vit Nam AltaVista ) các t, cm t trng du ng$c kép, máy tìm kim có th tìm chính xác cm t the trt t ó. Tìm nh ng thut ng c th h"n phn ánh nhu cu tin ca mình. TRONG TR+6NG H,P NÀY MÁY TÌM KI7M KHÔNG PH8I LÀ CÔNG C9 TÌM KI7M T:I +U. Din t lnh tìm bng cách s dng các t ni thu h5p h$c m% rng phm vi tìm nh AND, OR, NOT. Xem xét các kh n#ng xuát hin ca ch bn ang tìm trng các mc khác nhau vì mt ch có th xut hin trng nhiu nhóm. Tìm các danh mc the ch hiu rõ h"n v các ch nh1 có trng nhu cu tin ca mình. Bn s( có c kt qu tt nht nu tìm cmt danh mc the ch mà trng ó có lit kê v ch mà bn quan tâm. Tìm mt danh mc the ch và xem l t the các th mc ca nó tìm ch nh1 mà bn quan tâm. Nu bn tìm: D liu S liu thng kê Bn ' v.v. khi ó các c" s% d liu chuyên ngành có th phù hp vi bt k& yêu cu nà. Dùng mt danh mc the ch h$c mt máy tìm kim bt u tìm kim c" s% d liu phù hp. Ví d: - mun tìm c" s% d liu v dân s, nhp và Ggle: ppulatin database - tìm s liu thng kê v giá dc: educatin 9
Có th din t bng nhiu cách khác nhau. Falkland Islands OR Malvinas New Zealand OR Ateara Cassava OR manic Freedm f speech OR press freedm OR anti-censrship OR 1 st amendment nhà t OR bt ng sn S dng tán t OR din t lnh tìm. Các danh mc the ch có th s dng nhiu thut ng khác nhau, tuy nhiên thut ng thông dng nht th ng c s dng. statistics - tìm các cng thông tin: educatin prtal/gateway 10
Bng s sánh nhu cu tin ca bn v$i các tính nng ca máy tìm kim Vic phân tích nhu cu thông tin ca bn tr c khi tin hành tìm kim là quyt.nh xem thut ng nà s( c s dng và nên s dng tính n#ng nà ca máy tìm kim ch phù hp. Bng sau ây lit kê nh ng $c im ca nhu cu thông tin % ct bên trái. Ct bên phi lit kê nh ng tính n#ng ca máy tìm kim phù hp vi $c im ca tng li nhu cu thông tin ca bn. 'c im ca nhu cu thông tin Bn ang tìm mt tên ng i, tên tài liu c th h$c mt thut ng /cm t rõ ràng? Tên ca mt t ch!c, hip hi h$c phng trà Tên ca mt cá nhân, mt s vic, s vt Mt thut ng /cm t xác.nh rõ ràng Mt hay vài thut ng ca bn s( có nhiu ngh4a trng nhiu ng cnh khác nhau? 8nh h %ng ca b lc trên truyn hình i vi tr& em (Children in cnjunctin with televisin and als vilence) S kim duyt nh là mt khía cnh ca c trng bá chí Censrship as an aspect f ethics in jurnalism Bn án rng trng danh sách kt qu s( có rt nhiu trang web có nh ng t mà bn không mun? Ví d: bn tìm kim tài liu v bimedical engineering và cancer. Tuy nhiên trng trang kt qu có rt nhiu trang web gii thiu v các khóa à t ca các tr ng, vin, trng khi bn chmun tìm nh ng bá cá nghiên c!u. Vì vy, bn không mun nh ng trang web có nh ng t Department f hay Schl f (kha) Thut ng tìm kim ca bn có rât nhiu t 'ng ngh4a, các cách vit khác nhau, hay các t nguyên gc bng ting n c ngài? wmen, females with netwrking tip th., nghiên c!u th. tr ng, marketing quy ch khu công ngh ca h$c qui ch khu công ngh ca Các tính nng t ng ng/phù hp ca máy tìm kim TÌM THEO C9M T; là tính n#ng bn có th s dng trng mi công c tìm kim. Chn tính n#ng yêu cu kt qu phi có cm t the úng trt t bn ánh và. a cm t và trng du ng$c kép " " Ví d: "bt ng sn" "wrld health rganizatin" "Nguyn Minh Châu" Tán t AND h u ích trng tr ng hp này: tr3 em AND truyn hình AND b lc (children AND televisin AND vilence) bá chí AND!c AND kim duyt (jurnalism AND ethics AND censrship) Các máy tìm kim Ggle và AllTheWeb và phn ln các công c tìm kim khác u s dng tán t AND mt cách ngm.nh: children televisin vilence jurnalism ethics censrship Tán t AND NOT h$c NOT h u ích trng tr ng hp này: "bimedical engineering" AND cancer AND NOT "Department f" AND NOT "Schl f" h$c dùng du tr -% phía tr c t mun li b1: "bimedical engineering" cancer -"Department f" -"Schl f" Tán t OR h u ích trng tr ng hp này: (wmen OR females) AND netwrking (literature OR litterature) AND (French r francaise) qui ch OR quy ch khu công ngh ca Trng Ggle, vit ha t OR: literature OR litterature french OR francaise Trng AllTheWeb, s dng du ng$c "n và không cn dùng t OR: (literature litterature) (french francaise) Bn tìm trang ch và/h$c tài liu ch- cp n thut ng tìm kim ca bn? Ví d: Gii hn trng nhan (TITLE) ca tài liu title:"american Dietetic Assciatin" 11
Trang ch ca American Dietetic Assciatin Trang ch yu nói v Affirmative Actin Bn ang tìm nh ng thut ng có rt nhiu uôi khác nhau? Ví d: Feminism, feminist, feminine Children, child title:"affirmative actin" Trng Ggle, ánh và ca s tìm kim allintitle:"affirmative actin" CÁC KÝ T* THAY TH7 ch phép tìm kim tt c các thut ng này trng mt lnh tìm. Ví d: child* s( tìm ra child và children Mt s công c tìm kim t ng tìm tt c các t có uôi khác nhau. Xem phn h ng dn ca m0i công c bit chi tit. H$c bn c/ng có th s dng tán t OR trng lnh tìm kim: children OR child Mt s m( khác: Bn có bit m t tài liu c th v ch cn tìm (sách/bài bá)? a. Nu ã bit => Tìm tài liu c th ó b!ng máy tìm kim, sau ó xem kt qu và tìm ti các trang web có thông tin phù hp HO"C nu có tài liu tàn vn thì xem phn Tài liu trích dn/tham kh (References/Bibligraphy) tìm ti các tài liu khác. b. Nu ch a bit => Tìm trng m t c s# d liu min phí/mc lc th vin và l$p li b c a. * M t s trang web cung cp các bài bá tp chí chuyên ngành min phí: www.findarticles.cm ; www.daj.rg ; www.penj-gate.cm (ting Anh) ; Vietnam Jurnals Online http://jurnals.sfu.ca/vn/ (ting Vit) Phiên bn c% ca các trang web: http://www.archive.rg The Internet Archive Wayback Machine là dch v ch phép ng i s dng xem li các phiên bn c% ca ca các trang web. Dch v này $c bit hu ích khi bn mun tìm li tài liu trc tuyn ã tìm thy và/h$c s dng tr c ây (phiên bn c%) nh ng hin n i dung vn bn này ã c cp nht trên trang web chính thc, h$c hin không th truy cp c. Nhng công c tìm kim dành ch tr& nh: Trên mng có rt nhiu thông tin không có li ch s phát trin ca tr& em. Vì vy, ng i ta ã phát trin nhng công c tìm kim thông tin trên Internet dành riêng ch các em vi mc tiêu tích hp b lc "an tàn" các bc ph huynh, thy cô giá h ng dn tr& khai thác tt thông tin qua mng. D i ây là m t s công c tìm kim tiêu biu dành ch tr& em: Công c tìm kim, th mc Ask Jeeves Fr Kids ( http://www.ajkids.cm/) KidsClick! ( http://www.kidsclick.rg) Yahligans ( http://www.yahligans.cm/) Awesme Library ( http://www.awesmelibrary.rg) Diddabd ( http://www.dibdabd.cm ) Educatin Wrld ( http://www.educatin-wrld.cm/) Family Surce ( http://www.family-surce.cm/) Kids Search Tls ( http://www.rcls.rg/ksearch.htm) B lc, tính nng b' tr 12
Hu ht các công c tìm kim cung cp kt qu thông qua các tha tác "ln mò" trên mng hn là th tc rà sát, cân nhc và phân li ca cn ng i. (iu này có ngh)a là không có lý d gì các website mang n i dung không lành mnh không th "chui" và trng nhng kt qu tìm kim t #ng chng nh "ngây th" nht. Tìm kim gii pháp khc phc thc trng này, hu ht các công c tìm kim uy tín ã b' sung các b lc n i dung ch công c ca mình. Mc tiêu cui cùng là li b các n i dung không lành mnh nh khiêu dâm, t i phm, c bc... ra khi tm mt tr&. ( ng nhiên không có b lc nà là hàn h. Tuy nhiên "có còn hn không", các bc cha m* cn thit phi h ng dn tr& kích ht các b lc # nhng công c tìm kim t ng ng. AllTheWeb: S dng trang Basic Settings ( http://www.alltheweb.cm/custmize?backurl=lw&withjs=1 ) kích ht tính nng Offensive Cntent Filter (li b n i dung không lành mnh). B lc ch ht ng i vi cm t tìm kim ting Anh. AltaVista: S dng trang Family Filter Setup ( http://www.altavista.cm/web/ffset?ref=/ ) kích ht b lc. AOL Search: AOL không quan tâm nhiu ti các b lc n i dung. Tuy nhiên kích ht tính nng Parental Cntrls ( http://parentalcntrls.al.cm/ ) c%ng có th li b c t ng i n i dung c hi. Ggle: (c thông tin h ng dn ti trang SafeSearch ( http://www.ggle.cm/help/custmize.html#safe ) có th giúp bn li b hàn tàn h$c tm thi nhng n i dung không lành mnh trng kt qu tìm kim. HtBt: S dng phiên làm vic Blck Offensive Cntent trên trang Filter Preferences ( http://www.htbt.cm/prefs_filters.asp ). Chú ý, có th m# r ng phm vi tìm kim (the m$c nh), bn phi t tay tt b tính nng này. LkSmart: LkSmart ( http://search.lksmart.cm/ ) không chp nhn n i dung không lành mnh trng kt qu tìm kim. Tuy nhiên, không li tr nhng n i dung nh vy có th "chen chân" và danh sách. Lycs: S dng tính nng Adult Filter trng trang Advanced Search Filters ( http://search.lycs.cm/adv.asp ). MSN Search: Công c MSN không có b lc n i dung tìm kim. Tuy nhiên, công c này li a ra cnh bá "Yu have entered a search term that is likely t return adult cntent" (Bn ã nhp và cm t có th dn ti n i dung dành ch ng i ln). Yah: Ngài la chn Yahligans, Yah tích hp tính nng h+ tr SafeSearch Filter trng trang Search Preferences ( http://search.yah.cm/search/preferences ). 13
Giai n 5. Tìm li khuyên t% mt ngi! Nu bn không th tìm c thông tin bng các công c tìm kim, hãy tìm s giúp < t nh ng ng i có kinh nghim. Chú ý, công c tìm kim không bit suy ngh4! Vì vy nu bn tìm c mt danh mc the ch v vn mà bn quan tâm nh ng không có tài liu mà bn cn tìm, hãy tìm mt.a ch- email h$c ng dn ti thông tin v mt chuyên gia v l4nh vc ó, h$c tác gi ca mt tài liu hay tìm li khuyên. Bn c/ng có th gi câu h1i ca mình n mt nhóm th lun h$c din àn. D i ây là ví d v d.ch v gii áp thc mc min phí (bng ting Anh) d các th vin h$c mt nhóm ng i s dng Internet cung cp. Ask A+ Lcatr http://www.vrd.rg/lcatr/ D.ch v tham kh trc tuyn: ây là d.ch v h1i áp min phí, ch yu dành ch hc sinh ph thông, giúp liên kt ng i s dng vi các nhà chuyên môn v tng l4nh vc. Ask a Librarian http://www.lc.gv/rr/askalib/ Gi câu h1i qua e-mail và tr giúp trc tip t Th vin Quc hi M=. Yah! Answers http://answers.yah.cm/ Gi câu h1i, thc mc ca bn n din àn h1i áp ca Yah! và nhn gii áp t các thành viên #ng ký s dng din àn này. Có gia din ting Vit và h1i áp bng ting Vit. Có l u các mc h1i áp tr c ó the ch. 5 giai n tìm kim trên ây là m t cách hu hiu tìm kim trên Internet và trng nhiu tr ng hp bn có th tìm ra rt nhiu tài liu. Tuy nhiên tin cy ca tài liu tìm c trên mng cn c xem xét c,n thn, vì vy trng quá trình tìm tin bn cn phi thc hin nhng công vic tip the sau ây: Giai n 6. Nu b$c u bn cha thành công hãy th) li! ng quá tht vng khi không tìm c thông tin tht va ý. tr% thành mt ng i tìm tin có k= n#ng, bn s( phi luôn xem xét li các b c mình ã tin hành trng quá trình tìm kim và tìm nh ng cách khác nhau, din t li lnh tìm kim, s dng các t tìm kim khác, h$c thm chí xem xét li nhu cu thông tin ca mình. Bn s( tr% nên thành th vi vic s dng các công c tìm kim. Giai n 7. ánh giá kt qu tìm "Hãy suy ngh* tr$c khi nhn chut" Vic biên tp ni dung th ng có trng ngành in n, xut bn, th ng không c s dng trên Internet. Trng khi ó, trên Internet, mi ng i c t d a lên bt c! thông tin gì, iu này khin ch l ng thông tin trên Internet rt phng phú, rt có li ch ng i tìm tin. Tuy nhiên, cn phi ánh giá cht l ng và chính xác ca bt c! thông tin nà tìm c trên Internet. Hãy xem xét mt cách cn thn, tr c ht là t.a ch- web (URL) ca tng tài liu có th chn la nh ng thông tin phù hp nht. Hãy xem xét cu trúc ca mt.a ch- web (URL - Unifrm Resurce Lcatr) ca cun sách Scial Health Insurance fr Develping Natins (truy cp ngày 12-9-2007) http://www.hsph.harvard.edu/phcf/publicatins/hsia.shaw.2007.shi.develping.cuntries.pdf http:// Li gia th!c: trng tr ng hp này là hypertext transfer prtcl (gia th!c truyn siêu v#n bn) Last updated 7 January 2008 14
www. harvard.edu hsph. /phcf/publicatins/hsia.s haw.2007.shi.develping.c untries.pdf /Hsia.Shaw.2007.SHI.deve lping.cuntries.pdf.pdf Wrld Wide Web (mng tàn cu) Tên miên (dmain name) ca trang web Phn ph ca tên min (mt kha ca tr ng/mt phòng ca công ty/mt phn ca ni dung trang,v.v.).a ch-/ ng dn ti trang web c th. Du gch ché / c s dng phân cách các cp l u tr thông tin (th mc) khác nhau trng trang web. Tên file ca trang. Phn m% rng ca tên file ch bit li file. Trng ví d này là pdf (Prtable Dcument Frmat.nh dng v#n bn di ng). Mt a ch web (URL) gm có nhng yu t nà? Li tên min (Dmain types) Tên min mà trang web s dng ch bn bit s phù hp ca ni dung trng trang. Các trang web ca c" quan chính ph: có các ch.gv, h$c.g, h$c.mil Các trang web v giá dc, nghiên c!u: có các ch.edu, h$c.ac, h$c.re Các t ch!c phi li nhun/phi chính ph: có ch.rg h$c.r Ngu!n xut bn Ngu'n xut bn ca mt trang th ng c $t tên trng.a ch- web (URL), h$c là trng tên min, h$c là trng ng dn (th mc). Hãy ánh giá cht l ng ca thông tin thông qua vic tr li nh ng câu h1i sau ây: Bn ã ba gi nghe nói n ngu'n tin này ch a? Nó có ni ting không?.a ch- web có tên cá nhân c gp trng tên min ca mt nhà cung cp d.ch v Internet (Internet Service Prvider ISP) h$c nhà cung cp d.ch v thuê trang web không (ví d al.cm h$c gecities.cm), h$c có du ngã ~ trng.a ch- web (ví d www.curtin.edu.au/~jeblggs.html), h$c có nh ng t nh "users," h$c "member"? Nh ng yu t trên th ng ch- ra rng ó là trang web ca cá nhân t xut bn mà không có s kim sát h$c thm.nh ni dung ca c" quan ph trách. Vì vy bn cn xem xét k= ni dung c/ng nh tác gi ca tài liu. Mt s tiêu chí ánh giá khác S cp nht ca thông tin (ngày cp nht cui cùng). Trình ca ca tác gi. Thành kin: cách ánh giá thiên lch hay cân bng. Ví d: thông tin v li ích ca th.t t trang web ca Hip hi ch#n nuôi s( khác vi thông tin t "ng t t trang web ca Hi nh ng ng i #n chay. Phát trin ngân hàng t liu trc tuyn ca bn thân Sau m0i ln tìm kim thành công, bn s( t rút ra c nhiu kinh nghim h u ích và có th mun l u li mt s trang web h u ích v sau có th truy cp d dàng nhanh chóng mà không phi ghi nh. Có nhiu cách l u li các.a ch- web này t ra các ngân hàng d liu/cng thông tin cá nhân g'm các trang web h u ích c t ch!c the mt trt t lgic, phân the th mc/ch. Sau ây là mt s cách: 1. S) dng công c Bkmarks h'c Favrites ca trình duyt web Last updated 7 January 2008 15
Bng cách s dng công c Bkmarks (trng Firefx) h$c Favrites (trng Internet Explrer), bn có th thu thp và phát trin ngân hàng d liu cá nhân ba g'm nh ng trang web h u ích s dng ch nh ng nhu cu thông tin trng t "ng lai. Vic này ch phép bn l u li nh ng trang web có giá tr. ch nhu cu thông tin ca bn trng mt h$c nhiu th mc t "ng t nh mt cng thông tin cá nhân. Bn có th thêm chú thích và các.a ch- này, và dùng tính n#ng sp xp t ch!c ngu'n tin ca bn the mt h thng lgic. 2. S) dng mt s trang web cung cp dch v lu a ch web: http://www.icnisland.cm http://www.ggle.cm/bkmarks/ 3. Lu thành các danh mc trng file vn bn (Wrd, Excel): Ví d: Các trang web v vn phát trin Tin tc v phát trin: SciDevNet http://www.scidev.net UN News Centre http://www.un.rg/news Các cng thông tin phát trin: Develpment Gateway http://www.develpmentgateway.rg MekngInf http://www.meknginf.rg Scial Science Infrmatin Gateway http://www.ssig.ac.uk Các n ph#m và bá cá h"c thu+t: Ggle Schlar http://schlar.ggle.cm EcnPapers http://ecnpapers.repec.rg/ NBER ecnmic papers http://papers.nber.rg/papers/ Scial Science Research Netwrk http://www.ssrn.cm Scial Science Research Cuncil http://www.ssrc.rg Wrld Bank Dcuments and Reprts http://www-wds.wrldbank.rg Asian Develpment Bank Publicatins http://www.adb.rg/publicatins Last updated 7 January 2008 16
PHI,U PHÂN TÍCH CH-. Phiu phân tích ch này nh!m giúp ng i tìm tin phân tích nhu cu thông tin ca mình và lit kê các thut ng và chin l c s dng trng quá trình tìm kim thông tin trên Internet. Hãy vit ch /yêu cu thông tin mà bn mun tìm trên web: 1. Nhng t% khóa, tên riêng, t% vit t/t liên quan n ch mà bn quan tâm là gì? 2. Bn có ngh* r0ng có nhng t chc, hip hi h'c nhóm nà có th có thông tin v ch mình quan tâm trên trang web ca h" không?!" #!$ %&'()*!+, -,-./ 3. Tìm nhng t% b/t buc phi có trng bt k1 trang web nà v ch bn cn tìm? 01 2)3)4!/ 4. Có nhng t% nà t% nhng câu 1, 2, 3 cn phi xut hin chính xác nh là mt cm t% không? 0 5678 '9 %2)4!%:8;+<)=6! )'''96 4>'#9? 5. Bn có ngh* ra bt k1 t%!ng ngh*a, t% vit t/t, h'c thu+t ng thay th không? @. 2)3 5-A/ 6. Bn có ngh* r0ng trng kt qu s có th có nhng tài liu không phù hp v$i yêu cu ca mình? @. 2. B C D!E F 'G))4! % / 7. Ch mà bn tìm kim có th c ba g!m trng nhng t% có ngh*a rng h n? H 7) -, %A&'()*!I8 < 'G)!$8.+ J!> &/K<)=A!+,6L5#).9 2&'()*!+,6)9/ Last updated 7 January 2008 17
Tài liu tham kh/c thêm D i ây là nh ng tài liu tham kh trng quá trình sn tài liu này (tài liu ting Anh). Bn nên c bit thêm thông tin v nh ng m5, k= n#ng tìm kim ch a c gii thiu % phn trên. Barker, Je. 2006. Finding Infrmatin n the Internet: A Tutrial. University f Califrnia at Berkeley. Retrieved August 18, 2006, frm http://www.lib.berkeley.edu/teachinglib/guides/internet/findinf.html Deakin University Library. 2006. Searching the Internet. Retrieved Octber 3, 2006, frm http://www.deakin.edu.au/library/tutrials/smartsearcher/internet.html Feldman, Anna. Searching the Internet. Assciatin fr Prgressive Cmmunicatins. Retrieved August 10, 2006, frm http://www.itrainnline.rg/ Habib, David P. and Ballit, Rbert L. 2003. Hw t Search the Wrld Wide Web: A Tutrial fr Beginners and Nn-Experts. Middletwn Public Library. Retrieved August 12, 2006, frm http://middletwnpubliclibrary.rg/tutr.htm Huckerby, Martin. 2006. The Net fr Jurnalists: A practical guide t the Internet fr jurnalists in develping cuntries. UNESCO. Retrieved August 12, 2006, frm http://prtal.unesc.rg/ci/en/files/21010/11387936529net_fr_jurnalists.pdf/net_fr_jurnalists.pdf Hurst, Gabrille and Brwn, Cheryl (eds.). 2006. A Gd Place t Start: The IDS knwledge services guide t finding develpment infrmatin nline. IDS, Lndn. Retrieved August 12, 2006, frm http://www.ids.ac.uk/ids/inf/sligdguide.html Kabissa (2006). Time t get nline: Simples steps t success n the Internet. Retrieved January 4, 2008, frm http://www.kabissa.rg/wiki/ttg/start. Sullivan, Danny (2005). Kids Search Engines. Search Engine Watch. Retrieved January 7, 2008, frm http://searchenginewatch.cm/shwpage.html?page=2156191. Last updated 7 January 2008 18