PENGGUNAN WEB GIS OLEH PIHAK BERKUASA PERANCANGAN : TINJAUAN KANDUNGAN DAN TAHAP PERKHIDMATAN YANG DISEDIAKAN HAIZA WAHIDA BINTI HARON

Transcription

1 PENGGUNAN WEB GIS OLEH PIHAK BERKUASA PERANCANGAN : TINJAUAN KANDUNGAN DAN TAHAP PERKHIDMATAN YANG DISEDIAKAN HAIZA WAHIDA BINTI HARON Tesis ini dikemukakan Sebagai memenuhi syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Sains Perancangan (Teknologi Maklumat) Fakulti Alam Bina Universiti Teknologi Malaysia NOVEMBER 2006 `

2 buat yang tersayang, mama, abah, waffa, wani, wafiq ii

3 iii PENGHARGAAN BismillãhirRahmãnirRahiim. Assalamualaikum Alhamdulillah, segala pujian dan syukur ke hadrat Allah S.W.T, kerana dengan berkat keizinan-nya, dapatlah saya menyiapkan Projek Sarjana ini dengan sebaik-baiknya. Di kesempatan ini, saya ingin merakamkan ucapan terima kasih yang tidak terhingga kepada penyelia Projek Sarjana Muda ini, Dr. Ahris Yaakup dan Dr Mohamed Rafee Majid, yang telah banyak memberi bimbingan dan tunjuk ajar kepada saya di dalam menjalankan kajian ini. Jasa kalian amat saya hargai. Buat Zalissa, Nafisa, Noordini, Norshikah, dan Wan Yusryzal, Fazrul dan rakan-rakan seperjuangan yang lain. Sekalung ucapan terima kasih, sebagai tanda penghargaan yang tidak terhingga di atas bantuan yang anda semua berikan. Penghargaan juga ditujukan kepada individu dan organisasi yang terlibat secara langsung dan tidak langsung di dalam kajian ini. Akhir sekali, ucapan terima kasih kepada keluarga, dan rakan-rakan lain yang turut membantu dan memberikan sokongan. Sekian, terima kasih.

4 iv ABSTRAK Penggunaan sistem teknologi maklumat dan GIS merupakan satu pendekatan terbaik bagi membantu proses perancangan bandar dilakukan lebih berkesan. Ini adalah berdasarkan kepada keupayaan sistem teknologi maklumat yang mampu membantu membuat keputusan dengan paras keyakinan yang tinggi dan hampir menyamai keadaan sebenar. Web GIS merupakan satu teknologi canggih yang mampu mengagihkan maklumat secara terbuka dan telus. Namun begitu, terdapat satu isu utama berkaitan penggunaan web GIS, iaitu apakah kandungan dan perkhidmatan web GIS yang sepatutnya disediakan, untuk pihak berkuasa perancangan menyampaikan dan melaksanakan perkhidmatan mereka kepada komuniti, dan membantu dalam proses perancangan, secara efektif. Kewujudan web GIS yang pelbagai menunjukkan tidak ada satu format khusus yang digunakan untuk membangunkan web GIS bagi tujuan perancangan. Berdasarkan isu ini, satu tinjauan terhadap kandungan dan tahap perkhidmatan di kalangan pihak berkuasa perancangan dijalankan. Sampel kajian web GIS pihak berkuasa perancangan diambil daripada dua negara iaitu Malaysia dan Amerika Syarikat. Kandungan web GIS dinilai melalui kaedah pemerhatian. Tahap Perkhidmatan web GIS dinilai melalui penggunaan Cross Tabular Matriks (CTM), berdasarkan dua perkara iaitu Tahap Kandungan web GIS dan Tahap Fungsi Antara Muka web GIS. Peringkat tahap perkhidmatan bermula dari tahap A1, iaitu tahap web GIS paling rendah, sehingga tahap D4, tahap perkhidmatan web GIS paling tinggi. Pada tahap A1, jenis perkhidmatan adalah untuk menyampaikan maklumat am sahaja dengan menggunakan paparan peta dalam bentuk grafik. Pada tahap D4, tahap perkhidmatan web GIS paling interaktif, dan mampu menyokong proses perancangan. Berdasarkan kajian, dua web GIS mencapai tahap ini iaitu web GIS AGISwlk dan web GIS OLIVER. Pada peringkat akhir kajian ini, garis panduan untuk membangunkan web GIS dan rangka kandungan laman web GIS yang bersesuaian dicadangkan. Cadangan ini adalah berdasarkan keperluan fungsi web GIS kepada pengguna, perkhidmatan dan aplikasi yang hendak dibangunkan, kumpulan dan keperluan pengguna, kandungan web GIS yang sepatutnya disediakan, fungsi antara muka web GIS yang perlu disediakan, serta perisian yang sesuai digunakan.

5 v ABSTRACT An efficient planning process utilizes both information technology system and GIS. Both information technology system and GIS provide high capabilities in support decision making process, and provide accurate output that resemblance the real world situation. Web GIS is an advanced GIS and information technologies that capable to distribute spatial data in an open environment. Though, the wide used of this technologies among planning authorities didn t reflect the exact used of web GIS for planning purpose. The main question emerge from this issue is, what are the exact web GIS content and services that suitable for planning authorities to serve the public interest, as well as planning agencies. Based on the issue, a study is made on the web GIS contents and level of services. Samples of web GIS from Malaysia and USA are teken into consideration. Observation study are done to analyze the content of web GIS. The Level Of Services (LOS) are analyze base on the Level Of Contents (LOC) and Level Of GIS Functions (LOF). Cross Tabular Matrix (CTM) approach are used to determine the level of services. LOS are rank from level A1 (lowest level) to level D4 (highest level). At level A1, the web GIS services are focus on delivering general information to the public. Level D4 represent the highest level of web GIS services, which is distributing information that supports decision making in planning process. Trough out the analysis, two web GIS; AGISwlk and OLIVER, were identified as web GIS under level D4. At the end, this study will come out with suggestions of guidelines to develop a web GIS suitable for planning authorities. The suggestions are made based on web GIS functions requirements, services and applications needed, identification of focus group and the user requirements, interface GIS functions and menus, and suitability of web GIS software.

6 vi KANDUNGAN BAB PERKARA PENGAKUAN DEDIKASI PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT ISI KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI SINGKATAN MUKA SURAT i. ii. iii iv v vi x xii xv 1 PENDAHULUAN Pengenalan Pernyataan Isu dan Masalah Matlamat Kajian Objektif Kajian Skop Kajian Sampel Kajian Kaedah Kajian Kajian Awal Kajian literatur Analisis Cadangan 10

7 vii 2 TEKNOLOGI WEB GIS Pengenalan Teknologi GIS berasaskan Internet Evolusi Teknologi GIS dari Sistem Berpusat Kepada Sistem Teragih Berasaskan Internet Evolusi Teknologi Pemetaan Web Komponon Asas Web GIS Data Perisian GIS Berasaskan Web Perisian Komersial Perisian Open-Source Fungsi dan Menu Antara muka WebGIS Fungsi dan Menu asas (Map Browsing) Fungsi dan menu Standard atau Map Navigation Fungsi dan Menu Interaktif atau canggih Pengguna Web GIS Rumusan Kebaikan Sistem Web GIS Jenis Perkhidmatan Web GIS Perisian Web GIS Fungsi Antara muka Web GIS Rumusan Keseluruhan 46 3 PEMAKAIAN SISTEM WEB GIS DI DALAM SEKTOR PERANCANGAN BANDAR Pengenalan Teknologi Maklumat dan GIS berasaskan Web di peringkat Kerajaan Perancangan dan E-Governance Contoh Pemakaian Web GIS Web GIS di peringkat PBT Malaysia Web GIS Bagi Pemantauan Pembangunan Wilayah, AGISwlk (Lembah Kelang) 54

8 viii Web GIS Peringkat Negeri (GIS9 Online, Negeri Sembilan) Aplikasi GIS untuk Penyertaan Awam (Village Slaithwaite Di United Kingdom) Web GIS untuk Pengurusan Pengangkutan (Gary-Chicago-Milwaukee (GCM) Intelligent Transportation Systems (ITS) ) Web GIS untuk Pemantauan Projek (Project Monitoring System, Bayawan City, Filipina) Rumusan 63 4 ANALISIS PEMAKAIAN WEB GIS Pengenalan Kaedah Kajian Ciri-Ciri Web GIS Tahap Perkhidmatan Web GIS Sampel Kajian Sampel Kajian di Malaysia Sampel Kajian di Amerika Syarikat Analisis Web GIS Analisis Sampel Kajian Malaysia Analisis Kajian Kes Amerika Syarikat Kesimpulan Analisis Perbandingan Web GIS Peringkat Negeri, Wilayah, dan PBT Perbandingan Ciri-Ciri Web GIS Rumusan 116

9 ix 5 CADANGAN GARIS PANDUAN PEMBANGUNAN SISTEM WEB GIS Pengenalan Keperluan Pembangunan Sistem Web GIS Cadangan Garis Panduan Pembangunan Web GIS Menentukan Perkhidmatan dan Fungsi Web GIS Mengenal Pasti Kumpulan Pengguna dan Keperluan Pengguna Menentukan Kandungan dan Aplikasi Web GIS Cadangan Aplikasi Web GIS Negeri Cadangan Aplikasi Web GIS PBT Menentukan Reka Bentuk dan Keupayaan Teknologi Web GIS Pemilihan Perisian Web GIS Ciri Antara Muka Pengguna Web GIS Rumusan PENUTUP Kesimpulan Implikasi Perancangan Kajian Lanjutan 136 RUJUKAN

10 x SENARAI JADUAL NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT Jadual 2.1 : Komponon Utama Geoportal 14 Jadual 2.2 : Perbezaan di antara Distributed GIS dengan Mainframe GIS dan Desktop GIS. 15 Jadual 2.3: Perbandingan Model data di dalam proses pemindahan data kepada pelanggan 25 Jadual 2.4: Fungsi Antara Muka Web GIS 37 Jadual 2.5: Perbezaan Sistem WebGIS dan Sistem GIS Tradisional 42 Jadual 2.6: Perbandingan di antara perisian web GIS komersial dan open-source 45 Jadual 3.1: Web GIS di peringkat PBT Malaysia 53 Jadual 3.2: Ringkasan pemakaian Web GIS yang dinilai 63 Jadual 4.1: Fungsi Web GIS dan Fokus Pengguna Web GIS 69 Jadual 4.2: Matriks Perbandingan tahap kandungan dan fungsi antara muka/teknologi paparan GIS. 74 Jadual 4.3: Kajian kes di Malaysia 78 Jadual 4.4: Sampel Kajian dari Amerika Syarikat 81 Jadual 4.5: Fungsi Penggunaan Web GIS 89 Jadual 4.6: Aplikasi Web GIS yang dibangunkan 89 Jadual 4.7: Analisis Ciri Web GIS Kajian Kes Malaysia 90 Jadual 4.8: Perisian Web Yang Digunakan 95

11 xi Jadual 4.9: Analisis Perkhidmatan Web GIS 96 Jadual 4.10: Aplikasi Web GIS di Amerika Syarikat 99 Jadual 4.11: Analisis Ciri-Ciri Web GIS 100 Jadual 4.12: Jadual Perisian Web GIS yang digunakan. 106 Jadual 4.13: Tahap Perkhidmatan web GIS 109 Jadual 4.14: Tahap Perkhidmatan Web GIS di Malaysia 113 Jadual 4.15: Web GIS Amerika Syarikat 114 Jadual 5.1: Matriks Perbandingan tahap kandungan dan fungsi antara muka/teknologi paparan GIS. 120 Jadual 5.2: Kumpulan Pengguna Sistem 125 Jadual 5.3: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS aplikasi Maklumat Spatial Negeri 127 Jadual 5.4: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antaramuka web GIS aplikasi maklumat Rancangan Struktur 128 Jadual 5.5: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS aplikasi PBT dan Agensi Kerajaan 128 Jadual 5.6: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Pata Interaktif Awam PBT 129 Jadual 5.7: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Sistem Pemantauan Projek 130 Jadual 5.8: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Sistem Perancangan Komuniti 131 Jadual 5.9: Skala Pengguna dan Keupayaan Pelanggan Pelayan Web GIS 132

12 xii SENARAI RAJAH NO. RAJAH TAJUK MUKA SURAT Rajah 1.1: Carta Alir Pendekatan Kajian 11 Rajah 2.1: Mainframe GIS 16 Rajah 2.2: Perkakasan Pelanggan Mobile GIS dan Internet GIS. 17 Rajah 2.3: Perkembangan Teknologi Pemetaan Web 18 Rajah 2.4: Model seni bina sistem yang digunakan untuk Static Map Publishing 19 Rajah 2.5: Contoh paparan pelan statik di dalam laman web 20 Rajah 2.6: Xerox Map Viewer 21 Rajah 2.7: Seni bina bagi Static Map Publishing 22 Rajah 2.8: Contoh seni bina aplikasi GIS menggunakan aplikasi Interactive Web Mapping 23 Rajah 2.9: Seni bina Web Servis dan operasi yang dijalankan 24 Rajah 2.10: Seni bina Three-Tier ArcIMS (ESRI, 2004) 26 Rajah 2.11: Contoh Paparan Peta Interaktif Menggunakan ArcIMS 27 Rajah 2.12: Seni bina perisian GeoMedia WebMap 28 Rajah 2.13: Web GIS City of Fairfield, Ohio, menggunakan GeoMedia WebMap Profesional. 28 Rajah 2.14: Seni bina asas perisian MapGuide 30 Rajah 2.15: Contoh Paparan Peta Perisian MapGuide 31 Rajah 2.16: Contoh penggunaan perisian open-source dalam reka bentuk system web GIS 32

13 xiii Rajah 2.17: Senibina MapServer menggunakan aplikasi CGI 34 Rajah 2.18: Senibina MapServer menggunakan MapScript 34 Rajah 2.19: Penggunaan PostGIS dengan perisian open-source lain 36 Rajah 2.20: Contoh penggunaan fungsi dan menu asas, Peta Interaktif Maklumat Putrajaya 38 Rajah 2.21: Contoh Fungsi dan Menu Standard atau Map Navigation, Peta Interaktif DBKL. 39 Rajah 2.22: Contoh penggunaan Fungsi dan Menu Interaktif/Canggih di dalam laman web GISNET, Los Angeles County 40 Rajah 2.23: Perkaitan tahap fungsi dan menu, dengan tujuan penggunaan sistem 47 Rajah 3.1: Paparan peta bagi dua jenis capaian dalam Web AGISwlk 54 Rajah 3.2: Aplikasi Web GIS pengguna umum 56 Rajah 3.3 : Aplikasi web GIS Jabatan Teknikal 56 Rajah 3.4: Paparan antara muka web GIS Village Slaithwaite Di United Kingdom 58 Rajah 3.5: Antaramuka Interaktif Virtual Slaithwaite 59 Rajah 3.6: Gary-Chicago-Milwaukee (GCM) Intelligent Transportation Systems (ITS). 60 Rajah 3.7: Projek Pemantauan Bandar Bayawan, Filipina. 62 Rajah 4.1: Contoh paparan antara muka web GIS yang mesra pengguna 69 Rajah 4.2: Contoh antara muka web GIS tidak menarik 70 Rajah 4.3: Contoh antara muka web GIS menarik 70 Rajah 4.4: Contoh paparan web GIS tanpa login dan dengan login 71 Rajah 4.5: Contoh paparan web GIS dengan data ringkas 72 Rajah 4.6: Contoh paparan web GIS dengan paparan data terperinci 73 Rajah 4.7: Contoh ikon fungsi web GIS asas 76 Rajah 4.8: Contoh fungsi standard pada paparan antara muka web GIS 76 Rajah 4.9: Contoh ikon fungsi canggih seperti fungsi Markup (melukis, melabel, menulis). 77 Rajah 4.10: Contoh tetingkap menu carian pelbagai untuk membuat carian 77 Rajah 4.11: Ciri mesra pengguna web GIS Malaysia 91 Rajah 4.12: Grafik antara muka web GIS Malaysia 92

14 xiv Rajah 4.13: Paparan PEGIS kelihatan rigid dan tidak menarik 92 Rajah 4.14: Ciri aksesibiliti web GIS 93 Rajah 4.15: Perincian data web GIS Malaysia 94 Rajah 4.16: Paparan data web GIS Putrajaya 94 Rajah 4.17: Penggunaan fungsi dan menu antara muka web GIS Malaysia 95 Rajah 4.18: Tahap perkhidmatan web GIS PBT dan Negeri di Malaysia 97 Rajah 4.19: Pecahan peratus penggunaan Web GIS di Amerika Syarikat 98 Rajah 4.21: Ciri antara muka web GIS Amerika Syarikat 101 Rajah 4.22: Ciri grafik Antara muka web GIS Amerika Syarikat 102 Rajah 4.23: Aksesibiliti web GIS Amerika Syarikat 103 Rajah 4.24: Perincian paparan data web GIS Amerika Syarikat 104 Rajah 4.25: Ciri fungsi/menu antara muka web GIS Amerika Syarikat 104 Rajah 4.26 : Pecahan penggunaan perisian web GIS Amerika Syarikat 105 Rajah 4.27: Web GIS OLIVER menggunakan perisian open-source Fulcrum 107 Rajah 4.28: Web GIS Town of Orchard Park, menggunakan perisian open- source (PostGIS, Cartoweb) 108 Rajah 4.29: Tahap Perkhidmatan Web GIS Amerika Syarikat 109 Rajah 4.30: Paparan Web GIS OLIVER 110 Rajah 5.1: Contoh aplikasi Sistem EIS berasaskan Web 121 Rajah 5.2: Cadangan aplikasi web GIS Negeri 125 Rajah 5.3: Cadangan aplikasi web GIS PBT 128

15 xv SENARAI SINGKATAN CGI - Common Gateway Interface CTM - Cross Tabular Matrix EIS - Executive Infomation System GIS - Geographic Infomation System HTML - HyperText Markup Language HTTP - HyperText Markup Language IE - Internet Explorer LAN - Local Area Network OGC - OpenGIS Consortium PBT - Pihak Berkuasa Tempatan RS - Rancangan Struktur RT - Rancangan Tempatan

16 1 BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Pengenalan Penggunaan sistem teknologi maklumat dan GIS merupakan satu pendekatan terbaik bagi membantu proses perancangan bandar dilakukan lebih berkesan. Ini adalah berdasarkan kepada keupayaan sistem teknologi maklumat yang mampu membantu membuat keputusan dengan paras keyakinan yang tinggi dan hampir menyamai keadaan sebenar. Malah, menurut Kingston (2000) : The rise of the Internet and the WWW over the past decade has created many opportunities for its use in local, regional and national democratic processes. Kewujudan teknologi internet dan WWW sejak sedekad yang lalu, mewujudkan pelbagai peluang, untuk digunakan dalam proses demokratik di peringkat tempatan, wilayah dan nasional.

17 2 Selain itu teknologi internet juga membolehkan pelbagai ciri atau fungsi baru diaplikasikan di dalam sistem sokongan perancangan supaya lebih sesuai untuk menampung keperluan masa kini, yang lebih menjurus kepada penggunaan teknologi tanpa sempadan. Oleh yang demikian, seperti yang dinyatakan oleh Ahris Yaakup (2006): The use of GIS with web services, as the major component of the planning support system is therefore significant as spatial information concerning planning and development needs to be organized and updated frequently., Penggunaan GIS dengan perkhidmatan laman web, sebagai komponen utama sistem sokongan perancangan dilihat sebagai satu perkara yang perlu, memandangkan keperluan maklumat spatial yang sentiasa perlu di urus dan di kemas kini Perkembangan teknologi maklumat yang semakin canggih dan berkembang telah mencetuskan evolusi teknologi GIS daripada sistem GIS tradisional kepada sistem Distributed GIS yang berasaskan platform internet. Perkembangan ini adalah sejajar dengan senario masa kini yang lebih berasaskan persekitaran maklumat yang telus. Dalam bidang perancangan, idea web GIS ini mampu mengatasi masalah terutamanya dalam proses pengagihan dan perkongsian maklumat. 1.2 Pernyataan Isu dan Masalah Web GIS pada masa kini dianggap sebagai satu perkhidmatan yang canggih dalam mengagihkan maklumat secara terbuka dan telus. Ia menjadi satu keperluan dalam menyelesaikan masalah-masalah seperti masalah pengagihan dan perkongsian

18 3 data, masalah birokrasi dalam mendapatkan data, dan sebagainya. Di luar negara, penggunaan web GIS adalah meluas berbanding di Malaysia, terutamanya di kalangan Pihak Berkuasa Tempatan (PBT). Penggunaan web GIS ini bertujuan menyokong penggunaan konsep e-governance. Ia digunakan untuk pelbagai fungsi seperti memaparkan maklumat hartanah dalm bentuk spatial, menyediakan kemudahan mendapatkan peta secara online, dan sebagainya. Web GIS turut digunakan bagi tujuan perniagaan, seperti urusan penjualan tanah, rumah dan sebagainya. Berdasarkan senario ini, terdapat satu isu utama berkaitan penggunaan web GIS, iaitu apakah kandungan dan perkhidmatan web GIS yang sepatutnya disediakan, untuk pihak berkuasa perancangan menyampaikan dan melaksanakan perkhidmatan mereka kepada komuniti, dan membantu dalam proses perancangan, secara efektif. Kewujudan web GIS yang pelbagai menunjukkan tidak ada satu format khusus yang digunakan untuk membangunkan web GIS bagi tujuan perancangan. Maklumat-maklumat yang dipaparkan berbeza-beza. Terdapat web GIS yang memaparkan kandungan untuk kegunaan umum, dan terdapat juga web GIS yang digunakan khusus untuk kegunaan pengguna tertentu. Ini menimbulkan kesukaran bagi pihak berkuasa perancangan membangunkan web GIS yang sesuai. Menyedari isu, kajian ini dijalankan bagi mengenal pasti keperluan kandungan dan perkhidmatan web GIS yang sesuai bagi kegunaan pihak berkuasa perancangan. 1.3 Matlamat Kajian Matlamat penyelidikan ini ialah untuk mengkaji penggunaan teknologi web GIS di dalam laman web untuk tujuan perancangan, oleh Pihak Berkuasa Perancangan, serta mencadangkan sistem web GIS yang bersesuaian.

19 4 1.4 Objektif Kajian Objektif yang telah dikenal pasti di dalam kajian ini ialah :- i) Mengkaji dan memahami sistem web GIS dari segi teknologi sistem, penggunaan, kebaikannya dan kelemahannya. ii) Mengkaji pemakaian web GIS di dalam bidang perancangan bandar. iii) Menganalisis ciri-ciri web GIS dan tahap perkhidmatan laman web GIS bagi laman web yang dipilih sebagai sampel kajian. iv) Mencadangkan bentuk dan rangka kandungan laman web GIS yang boleh digunakan dalam sektor perancangan bandar, terutamanya dalam perancangan peringkat negeri dan PBT. 1.5 Skop Kajian Kajian ini ditumpukan di bawah skop: i) Pemakaian laman web GIS di peringkat negeri/wilayah dan daerah/pbt di Malaysia dan Amerika Syarikat. ii) Analisis terhadap ciri-ciri, aplikasi, tahap perkhidmatan, kandungan dan fungsi GIS dalam sampel kajian yang dipilih.

20 5 1.6 Sampel Kajian Untuk kajian ini, pengkaji mengambil sebanyak 30 sampel kes, iaitu 5 sampel dari Malaysia dan 25 jumlah sampel dari negara Amerika Syarikat. Pilihan laman web adalah dibuat ke atas laman web GIS di peringkat negeri, wilayah dan PBT yang berkaitan dengan perancangan bandar. Jadual 1.1: Sampel kajian web GIS dalam sektor perancangan Bandar Sampel web GIS Malaysia Sampel web GIS Amerika Syarikat Web GIS di Peringkat Negeri/Wilayah Web AGISwlk (Kawasan Wilayah Lembah MassGIS (Negeri) Klang) SANDAG (Wilayah) Peta Interaktif PEGIS (Pulau Pinang) Martha Vinyard (Wilayah) Web GIS9 (Negeri Sembilan) GIS-NET, Department of Regional Planning, Los Angeles. I-Map, Hawai Statewide GIS MARIS Missisipi Automated Resource Infomation System (Negeri) Web GIS di Peringkat Daerah/PBT Peta Interaktif DBKL Peta Interaktif Majlis Perbadanan Putrajaya City Of Lincoln, Nebraska Town of Amherst, ZIMAS, City of Los Angeles Fulton County, Indiana City of Fairfield, Ohio Honolulu County, Hawai PlanNet Maricopa County Town of Fishers Gila County, Arizona Milwaukee (Map Milwaukee dan COMPASS Milwaukee) DevWeb, Austin Town of Orchard Park, New York City of Greensboro, North Carolina City of Huntsville, Alabama 1.7 Kaedah Kajian Kaedah kajian yang terlibat dibahagikan kepada empat peringkat utama (rujuk Rajah 1.1) iaitu kajian Awal, kajian literatur, analisis, dan cadangan.

21 6 Pemahaman Awal Isu dan Masalah Kajian Matlamat & Objektif Skop Kajian & Metodologi Kajian Peringkat 1 Kajian Literatur Kajian teknologi GIS berasaskan web Penggunaan GIS berasaskan Web Evolusi Teknologi Web GIS Komponon Web GIS Perisian GIS berasaskan Web Egovernment dan perancangan Peta Interaktif Web GIS di PBT Sistem Maklumat GIS Negeri dan Wilayah Web GIS untuk Perancangan komuniti dan penyertaan awam Web GIS untuk Sistem Maklumat Sistem Pengangkutan Jalan Raya Web GIS untuk pemantauan projek pembangunan Web GIS untuk pengagihan dan perkongsian maklumat Peringkat 2 Analisis Sampel Kajian Kajian Web GIS Di Peringkat Negeri/Wilayah/Daerah dan Pihak Berkuasa Tempatan (Malaysia/ Amerika Syarikat) Peringkat 3 Cadangan Cadangan Web GIS yang sesuai untuk kegunaan perancangan bandar. Peringkat 4 Rajah 1.1: Carta alir pendekatan kajian

22 Kajian Awal Di peringkat ini pemahaman awal terhadap kajian ini perlu dilakukan terlebih dahulu dengan melakukan perkara berikut: i) Menentukan isu dan masalah kajian ii) Membentuk matlamat dan objektif kajian iii) Menentukan skop dan metodologi kajian. iv) Mendapatkan bahan-bahan kajian literatur yang berkaitan dengan kajian melalui rujukan-rujukan perpustakaan, artikel dan sebagainya. v) Mengumpulkan data-data sekunder daripada agensi-agensi yang berkaitan dengan kajian-kajian dan sumber dari sampel berkenaan Kajian literatur Pada peringkat ini, kajian yang dilakukan melibatkan dua kajian utama iaitu Kajian teknologi web GIS dan kajian terhadap penggunaan web GIS dalam sektor perancangan. i) Kajian teknologi web GIS dilakukan untuk memahami secara asas teknologi tersebut. Kajian yang dilakukan meliputi perkara berikut: Pemahaman terhadap evolusi perkembangan web GIS Teknologi web GIS pada masa ini dan komponen-komponennya Kebaikan penggunaan web GIS

23 8 ii) Kajian terhadap pemakaian web GIS dalam Sektor perancangan. E-government dan perancangan Peta Interaktif web GIS di PBT Sistem Maklumat GIS Negeri dan Wilayah Web GIS untuk Perancangan komuniti dan penyertaan awam Web GIS untuk Sistem Maklumat Sistem Pengangkutan Jalan Raya Web GIS untuk pemantauan projek pembangunan Web GIS untuk pengagihan dan perkongsian maklumat Kajian ini akan melibatkan pengumpulan data primer dan data sekunder. i) Data Primer Bagi kajian ini data primer diperoleh melalui kaedah penilaian lama web GIS terhadap sampel kajian, melalui internet. Sebarang persoalan mengenai laman web GIS yang dinilai dilakukan melalui kaedah soal jawab dengan menggunakan e-mel kepada Web Master. ii) Data Sekunder Data sekunder diperoleh melalui bahan-bahan bacaan seperti buku, laporan dan artikel berkaitan teknologi web GIS dan sistem web GIS yang dinilai.

24 Analisis Analisis laman web GIS ditumpukan kepada laman web pihak berkuasa perancangan negeri dan PBT. Perbandingan dibuat di antara beberapa kajian kes terpilih dari Malaysia dan Amerika Syarikat. Analisis di jalankan kepada dua bahagian iaitu analisis ciri antara muka web GIS dan tahap perkhidmatan web GIS. i) Ciri-Ciri Web GIS Kajian yang dijalankan melalui internet terhadap peta interaktif GIS yang dibangunkan meliputi perkara-perkara seperti fungsi Web GIS yang dibangunkan, sumber maklumat atau data yang digunakan, perisian yang digunakan dalam membangunkan sistem, aplikasi-aplikasi yang disediakan, dan jenis akses yang dibenarkan. Perbandingan dibuat di antara setiap Web GIS yang dinilai. Perkaraperkara yang dinilai adalah seperti berikut: Ciri antara muka web GIS Grafik paparan peta interaktif Aksesibiliti Perisian yang digunakan Perincian data ii) Tahap Perkhidmatan Web GIS Analisis tahap perkhidmatan Web GIS dijalankan dengan melihat kepada dua perkara iaitu tahap kandungan dan tahap fungsi antara muka Web GIS Pemerhatian akan dijalankan terhadap kandungan Web GIS yang dipaparkan seperti maklumat untuk perancangan, dan juga fungsi-fungsi antara muka yang disediakan untuk pengguna menggunakan Web GIS tersebut. Tahap kandungan dan fungsi antara muka dinilai melalui penggunaan Cross Tabular Matriks (CTM). Kaedah analisis yang dijalankan akan dijelaskan dengan lebih terperinci di dalam Bab 4.

25 Cadangan Hasil akhir kajian adalah cadangan garis panduan untuk membangunkan web GIS dan cadangan rangka kandungan laman web GIS yang bersesuaian untuk dibangunkan oleh pihak berkuasa perancangan di peringkat PBT dan negeri. Cadangan ini dicadangkan berdasarkan keperluan berikut: i) Fungsi web GIS kepada pengguna. ii) Perkhidmatan dan aplikasi yang hendak dibangunkan. iii) Kumpulan pengguna yang wujud (Intranet/internet). iv) Kandungan web GIS yang sepatutnya disediakan. v) Fungsi antaramuka web GIS yang perlu disediakan. vi) Perisian yang sesuai untuk digunakan.

26 11 BAB 2 TEKNOLOGI WEB GIS 2.1 Pengenalan Internet merupakan media massa yang penting pada masa kini. Ia membolehkan pengguna untuk berkomunikasi dan mendapatkan maklumat dengan mudah melalui network dengan mudah dan berkesan. Dengan melayari World Wide Web (WWW), pengguna daripada serata dunia telah menjadikan teknologi ini sebagai satu media penting bagi mengakses maklumat dan memperoleh maklumat. Peng dan Tsou (2003) mendefinisikan internet seperti berikut: The Internet is a modern information relay system that connects hundreds of thousands of telecommunication networks and creates an internetworking framework. Internet GIS utilizes both wired and wireless network system. Internet adalah sistem penyampaian maklumat moden yang menghubungkan ratusan dan ribuan rangkaian telekomunikasi, dan mewujudkan rangka kerja internetworking. Internet GIS menggunakan sistem rangkaian berwayar dan tanpa wayar.

27 12 Dalam masa yang sama pengguna boleh berinteraksi dengan menggunakan pelbagai cara seperti menggunakan grafik, imej, pelan, diagram, dan graf. Teknologi internet juga telah mengubah cara data GIS dan pemprosesan data GIS diakses, dikongsi dan di manipulasi (Peng dan Tsou, 2003). Pada masa ini terdapat banyak sistem GIS telah diintegrasikan dengan keupayaan internet. Sistem ini adalah berbeza-beza dari segi kompleksiti dan kefungsian, tetapi ia membenarkan akses secara terbuka kepada pengguna terhadap maklumat GIS. Keupayaan GIS berasaskan internet telah membuka ruang untuk maklumatmaklumat perancangan dan pembangunan disebarkan kepada umum dan stakeholders terlibat. Malah, proses-proses perancangan dapat dijalankan dengan lebih efektif, melalui fungsi-fungsi tertentu yang dibangunkan bagi tujuan tersebut. Walau bagaimanapun, aplikasi-aplikasi GIS yang digunakan berbeza-beza mengikut keperluan, pengguna, dan perisian yang digunakan. Perbezaan yang ketara boleh dilihat pada sistem GIS berasaskan internet di Malaysia berbanding negara membangun seperti Amerika Syarikat. Antara sebab keadaan ini berlaku adalah kerana tahap ketelusan maklumat di Malaysia masih di tahap rendah berbanding negara tersebut, selain daripada tahap penggunaan teknologi yang masih terhad. Di dalam bab ini, pengkaji akan mengupas perkembangan teknologi GIS berasaskan internet, aplikasi-aplikasinya, dan contoh-contoh penggunaannya. 2.2 Teknologi GIS berasaskan Internet Tiada satu istilah dan definisi yang tepat yang dapat menjelaskan teknologi GIS berasaskan internet. Di dalam beberapa kajian sebelum ini, beberapa istilah telah digunakan oleh penyelidik berbeza bagi menjelaskan teknologi tersebut. Di antara istilah yang digunakan adalah Internet GIS (Peng 1999), GIS Online, Distributed Geographic Infomation (Plewe, 1997), dan Web-based GIS atau Web GIS (Grunwald et al.,2003). Menurut Peng dan Tsou (2003):

28 13 Internet GIS is a framework of network-based geographic information services that utilize both wired and wireless Internet to access geographic information, spatial analytical tools, and GIS web services" Internet GIS adalah satu rangka kerja berasaskan rangkaian perkhidmatan maklumat geografi, yang menggunakan platform internet berwayar dan tanpa wayar, untuk mengakses maklumat geografi, fungsi analisis spatial, dan perkhidmatan web GIS. Internet GIS merujuk kepada penggunaan internet sebagai landasan kepada pertukaran maklumat, menjalankan analisis GIS, dan memaparkan keputusan analisis. Internet GIS juga mempunyai maksud yang lebih meluas berbanding Webbased GIS. Peng dan Tsou juga berpendapat Web Based GIS merujuk kepada salah satu aplikasi yang beroperasi menggunakan internet sebagai landasan, melalui penggunaan World Wide Web (WWW). Pendapat ini juga adalah sama sebagaimana yang dinyatakan oleh Grunwald et al. (2005): Web-based GIS refers to the use of the World Wide Web, i.e., the WWW or the Web.... Web-based GIS merujuk kepada penggunaan World Wide Web (WWW), atau web Distributed GIS pula mewakili rangkakerja yang lebih meluas, meliputi Internet GIS dan Mobile GIS, manakala Distributed GIServices merujuk kepada perkhidmatan memproses maklumat secara on-line dan task oriented Internet GIS aplications. Namun, Plewe (1997) pula menggunakan istilah Distributed GIS untuk merujuk kepada penggunaan teknologi GIS untuk mengagihkan maklumat geografi di dalam pelbagai bentuk, termasuk peta, imej, set data, operasi analisis, dan laporan. Penggunaan istilah oleh Plewe adalah hampir sama dengan istilah Internet GIS.

29 14 Daripada perbincangan di atas, dapat disimpulkan bahawa Internet GIS adalah sistem GIS yang menggunakan persekitaran Internet sebagai landasan, manakala Web-based GIS adalah sistem GIS yang menggunakan landasan WWW di dalam persekitaran internet. Distributed GIS pula adalah sistem GIS teragih yang merangkumi dua sistem GIS iaitu Internet GIS dan Mobile GIS. Geoportal merupakan teknologi lain yang juga menggunakan persekitaran internet sebagai platform, dan menggunakan teknologi Distributed GIS di dalam rangka kerjanya. Komponen dan aplikasi Geoportal ditunjukkan seperti di dalam Jadual 2.1. Secara keseluruhannya, semua istilah ini adalah di bawah kategori Internet GIS. Jadual 2.1 : Komponon Utama Geoportal Komponon Geoportal Elemen Persekitaran Fungsi Portal Web Perkhidmatan Web Pengurusan Data Laman Web HTML, HTTP, XSL, XML, JSP, ASP Carian, Paparan Peta, Penerbitan, Pengurusan Kawalan Web Java Beans,.NET Pertanyaan, Gazetter, Pemetaan, Edit, Geocoding Perkhidmatan Web Geografi DBMS Data Tabular dan Data Geografi XML, SOAP, WSDL, WMS, WFS, GML SQL Pertanyaan, Map render/feauture, permindahan, Geocode. Raster, Vektor, Tabular Sumber: Michael G. Tait, Evolusi Teknologi GIS dari Sistem Berpusat Kepada Sistem Teragih Berasaskan Internet Evolusi perkembangan teknologi GIS kepada teknologi GIS yang berasaskan internet boleh dilihat bermula dari mainframe GIS kepada desktop GIS dan

30 15 seterusnya kepada distributed GIS. Jadual 2.2 menunjukkan perbezaan di antara ketiga-tiga teknologi GIS tersebut. Jadual 2.2 : Perbezaan di antara Distributed GIS dengan Mainframe GIS dan Desktop GIS. Komponon Aplikasi Mainframe GIS Desktop GIS Internet GIS ( Distributed GIS ) Mobile GIS ( Distri buted GIS ) Model Seni bina Monolithic pelanggan/ pelayan ( twotier ) Pelanggan Web/ pelayan (three-tier or n-tier) pelanggan/ pelayan tanpa wayar (three-tier or n-tier) Klien Dumb Terminals Desktop Computers Pelanggan Web Alat tanpa wayar Antara muka Klien - Fat Graphic User Interface (GUI) clients Pelayar web, Java Beans, ActiveX controls Minibrowser, Wireless Application Protocol (WAP) Networks Local Area Networks (LAN) LANs / Wide Area Networks (WANs) Internet Rangkaian tanpa wayar dan internet Server Kerangka utama Pelayan aplikasi dan pelayan data Pelayan web, pelayan aplikasi, pelayan GIS, dan pelayan data pelayan Gateway, Web pelayan web, dan pelayan GIS Bil. pelayan yang boleh diakses satu Satu atau lebih seribu ke atas seribu ke atas Sumber: Ubahsuai daripada Peng dan Tsou (2003) i) Mainframe GIS merupakan sistem GIS berpusat, yang dibangunkan di dalam satu rangka utama komputer. Rangka utama komputer mengandungi perisian GIS dan mempunyai akses terminal. Server sistem iaitu rangka utama komputer, boleh diakses oleh pengguna melalui dumb terminal yang dihubungkan melalui Local Area Networks (LANs) (rujuk rajah 2.1.). Dumb terminal ini bergantung kepada pelayan untuk menjalankan operasi GIS.

31 16 Sumber : Ubah suai dari Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2.1: Mainframe GIS ii) Desktop GIS bergantung kepada perisian GIS yang terdapat di dalam komputer tersebut. Ia mempunyai dua kategori iaitu stand-alone ataupun berasaskan LAN. Komputer stand-alone mengandungi fungsi GIS, antara muka pengguna dan data GIS di dalamnya. Ia tidak berkomunikasi dengan komputer lain, dan mampu menjalankan operasi GIS di dalam komputer itu sendiri. Desktop GIS berasaskan LAN pula menggunakan seni bina pelanggan-pelayan (two-tier). Program atau perisian GIS di dalam komputer pengguna berinteraksi dengan pelayan di dalam rangkaian LAN. Setiap komputer di dalam rangkaian LAN ini perlu mengandungi perisian GIS. Jumlah pengguna adalah terhad kepada jumlah komputer yang terdapat dalam rangkaian LAN tersebut. iii) Distributed GIServices membolehkan pengguna memanipulasi data dan peta secara interaktif melalui internet dan rangkaian telekomunikasi tanpa wayar. Pengguna tidak perlu memasukkan program GIS di dalam komputer pengguna. Di dalam Distributed GIServices, tidak wujud perbezaan di antara klien dan pelayan. Setiap nod GIS mempunyai program GIS dan geodata sendiri. Terdapat dua kategori Distributed GIS iaitu Internet GIS dan Mobile GIS. Perbezaan di antara kedua-duanya

32 17 ialah Internet GIS beroperasi di atas rangkaian internet berwayar, dan pelanggannya adalah komputer biasa, manakala mobile GIS beroperasi di atas rangkaian telekomunikasi tanpa wayar, dan pelanggannya terdiri daripada komputer riba, PDA, atau telefon mudah alih (rujuk Rajah 2.2). Sumber : Ubah suai dari Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2. 2: Perkakasan Pelanggan Mobile GIS dan Internet GIS. Keperluan masa kini yang memerlukan gerak kerja bergerak dengan pantas, dan perpindahan maklumat yang cepat dan mudah, serta keperluan pengagihan data secara telus, telah mencetuskan perubahan teknologi GIS. Antara faktor yang mempengaruhi perubahan teknologi ini adalah keupayaan internet yang efektif sebagai landasan dalam mengagihkan maklumat. Tambahan pula, kebanyakan agensi-agensi kerajaan dan pihak berkuasa tempatan telah mula membenarkan maklumat-maklumat tertentu di paparkan kepada umum, dan menggalakkan orang awam turut bersama melibatkan diri dalam proses pembangunan. Keadaan ini telah menggalakkan pembangunan sistem GIS yang berkeupayaan tinggi dalam menyimpan, mengagih, dan memproses data melalui penggunaan internet.

33 Evolusi Teknologi Pemetaan Web Paparan pelan di dalam laman web terbahagi kepada dua jenis iaitu statik dan dinamik. Pada permulaannya, teknologi ini bermula dengan paparan pelan secara statik, iaitu untuk tujuan paparan pelan dan maklumat berkaitan sahaja. Selepas dari itu, perubahan teknologi yang semakin canggih membolehkan paparan pelan dibuat secara dinamik, iaitu lebih interaktif, bagi disesuaikan mengikut kefungsian tertentu. Evolusi perkembangan teknologi pemetaan web bermula dari paparan peta dalam bentuk grafik (Static Map Publishing) sehinggalah kepada perkhidmatan GIS teragih (Distributed GIServices) (rujuk Rajah 2.3). Tinggi Tahap Kefungsian Static Web Mapping Interactive Web Mapping Distributed GIServices Static Map Publishing Rendah Tahap Interaktif Tinggi Sumber : Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2.3: Perkembangan Teknologi Pemetaan Web

34 19 i) Static Map Publishing Di awal kemunculan paparan maklumat spatial di dalam internet, pelan-pelan yang dipaparkan adalah bersifat statik. Teknologi ini dipanggil static map publishing. Paparan pelan statik ini adalah di dalam bentuk grafik iaitu seperti dalam format GIF, JPEG, PNG dan PDF. Peta yang dipaparkan merupakan sebahagian daripada dokumen Hypertext Mark Up Language (HTML). Pengguna tidak boleh berinteraksi dengan peta atau mengubah format paparan grafik tersebut. Ada sesetengah paparan yang membolehkan ia di klik (clickable maps) untuk mencapai maklumat berkaitan. Ia tidak mempunyai ciri-ciri interaktif dan menggunakan teknologi penerbitan web yang ringkas iaitu seni bina ringkas berasaskan two-tier (pelanggan - pelayan) (rujuk Rajah 2.4). Pelanggan Pelayar Web HTTP Internet TCP/IP HTTP Pelayan Pelayan Web dan sistem fail (Sumber : Peng dan Tsou, 2003) Rajah 2.4: Model seni bina sistem yang digunakan untuk Static Map Publishing Pada masa ini, kaedah Static Map Publishing masih lagi digunakan. Kebanyakannya digunakan untuk fungsi paparan pelan dan maklumat yang ringkas. Kaedah ini tidak memerlukan penggunaan perisian GIS ataupun penggunaan data GIS, sebaliknya peta GIS diubah kepada peta grafik dalam bentuk PDF atau JPEG. Paparan grafik tidak berat dan melibatkan operasi ringkas dari pelayan ke pelayar web. Web ini juga mudah dibangunkan tanpa menggunakan perisian kompleks. Kelemahannya ialah, ia tidak boleh menyampaikan banyak maklumat sebagaimana data GIS. Namun begitu, ia sesuai untuk organisasi yang mahu membangunkan web untuk informasi pengguna, tanpa melibatkan sebarang operasi. Contoh pemakaian teknologi ini adalah seperti paparan pelan Rancangan Tempatan di Melaka (rujuk Rajah 2.5).

35 20 Clickable maps mempunyai rangkaian kepada maklumat RT bagi setiap BP Paparan maklumat RT setiap BP Sumber : Rajah 2.5: Contoh paparan pelan statik di dalam laman web ii) Static Web Mapping Teknologi Static Web Mapping merujuk kepada teknologi pemetaan dalam laman web, menjalankan proses carian, dan melakukan analisis ringkas di dalam pelayan, dan paparan output dijana melalui pelayar web biasa. Paparan peta ini masih lagi paparan peta statik. Perbezaannya adalah, ia lebih interaktif berbanding kaedah paparan Static Web Publishing kerana ia melibatkan komunikasi dua hala di antara pelayar web pelanggan dengan pelayan. Namun keupayaan sistem ini terhad kepada beberapa fungsi sahaja. Ia kurang mempunyai ciri-ciri mesra pengguna dan cuma menggunakan paparan ringkas HTML sahaja. Contoh sistem yang bercirikan teknologi ini adalah Xerox PARC Map Viewer, yang dibina pada June 1993 (rujuk Rajah 2.6).

36 21 Sumber : Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2.6: Xerox Map Viewer Seni bina web ini berasaskan kepada seni bina three-tier (pelayar webpelayan web pelayan aplikasi/dbms/peta) (rujuk Rajah 2.7). Secara ringkasnya, pelanggan menggunakan operasi yang disediakan pada pelayar web, dan data yang di kumpul oleh pelayan web dihantar kepada back-end programs menggunakan CGI (Common Gateway Interface). Back-end programs akan memproses permintaan dan memberikan output dalam bentuk peta grafik, kepada pelayar web melalui pelayan web. Paparan web ini lebih interaktif dari Static Web Publishing. Ia membolehkan pengguna mendapatkan maklumat daripada peta melalui pelayar web. Pengguna boleh menggunakannya untuk menghasilkan peta yang dikehendaki. Namun, ia tidak mewujudkan interaksi sebenar di antara pengguna dan peta. Pengguna tidak boleh memanipulasi data secara terus di atas pelayar web. Sebarang permintaan paparan data perlu melalui forms di pelayar web. Selain itu operasi permintaan dan

37 22 pemindahan maklumat mengambil masa yang agak lama. Kelemahan ini menyebabkan teknologi ini berubah kepada Interactive Web Mapping. Tier1 Tier2 Tier3 Dokumen HTML Pelayan Peta Pelayar Web (HTML & Forms) HTTP CGI DBMS Pelayan Aplikasi Pelanggan Web Internet TCP/IP Pelayan Web Aplikasi Pelayan Sumber : Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2.7: Seni bina bagi Static Map Publishing. iii) Interact Web Mapping Paparan ringkas HTML melalui penggunaan forms mengehadkan interaksi di antara pengguna dan aplikasi tersebut dalam menangani pelan dan objek spatial. Oleh yang demikian, teknologi Interact Web Mapping telah muncul untuk meningkatkan tahap interaktif teknologi paparan pelan GIS di dalam laman web. Salah satu ciri utama teknologi ini adalah ia menawarkan lebih banyak komunikasi dua hala di antara pengguna dengan antara muka klien, pemprosesan bahagian pelanggan, dan fungsi, berbanding teknologi static web mapping. Kebanyakan program GIS berasaskan internet adalah termasuk dalam kategori ini, iaitu seperti Arc IMS, GeoMedia Web Map, MapXtreme, dan MapGuide. Contoh senibina aplikasi ini adalah seperti di dalam Rajah 2.8.

38 23 Sumber : Peng dan Tsou, 2003 Rajah 2.8: Contoh seni bina aplikasi GIS menggunakan aplikasi Interactive Web Mapping iv. Distributed GIServices Berbeza dengan teknologi yang lain, Distributed GIServices adalah lebih kompleks. Ia adalah teknologi komponen teragih yang membolehkan sistem berhubung dan berinteraksi dengan pelbagai sistem dan platform di dalam satu masa tanpa halangan. Komponen GIS di sebelah klien boleh berkomunikasi secara terus dengan komponen GIS di sebelah pelayan, tanpa perlu melalui CGI middleware dan pelayan HTTP. Berdasarkan ISO 19119, maksud services adalah merujuk kepada koleksi operasi, yang boleh diakses melalui antara muka. Servis web adalah interoperable, self-contained, self describing module components yang boleh berkomunikasi di antara satu sama lain di atas platform servis web. Seni bina servis web mempunyai tiga peranan (rujuk Rajah 2.9), iaitu penyedia perkhidmatan

39 24 (pelayan), service requestor (pelanggan) dan service brokers (middleware). Ia menjalankan tiga jenis operasi yang penting iaitu publish, find dan bind. Service Broker (Middleware) Publish Service Providor (Pelayan) Find Service Requestor (Pelanggan) Bind Sumber : Wilaiporn Sriphaisal et al., 2006 Rajah 2.9: Seni bina Web Servis dan operasi yang dijalankan 2.5 Komponen Asas Web GIS Sistem web GIS kebiasaannya mempunyai komponen-komponen berikut: i. Data ii. Perisian iii. Perkakasan

40 Data Secara asasnya, data GIS terbahagi kepada dua jenis iaitu data spatial dan data atribut. Di dalam sistem web GIS, jenis data spatial yang digunakan banyak mempengaruhi tahap persembahan sistem. Kelebihan dan kelemahan jenis data yang digunakan dibandingkan seperti di dalam Jadual 2.3. Jadual 2.3: Perbandingan Model data di dalam proses pemindahan data kepada pelanggan Kriteria Raster Vektor Persembahan Perlahan kerana fail imej raster adalah besar dan bergantung kepada pelayan untuk sebarang operasi fungsi GIS Operasi fungsi GIS dan penghasilan paparan data lebih cepat, tetapi memerlukan penggunaan plug-in Format GIF, JPG, PNG SHP, SDF, CGM Pelanggan Fungsi Thin-client memerlukan pelayar web sahaja Fungsi terhad zoom, pan, identify Thick-client memerlukan plug-in kerana sesetengah operasi dijalankan di bahagian pelanggan Fungsi lebih banyak dan kompleks Perisian GIS Berasaskan Web Terdapat pelbagai perisian untuk membangunkan web GIS di pasaran. Perisian ini berbeza-beza mengikut fungsi, spesifikasi, dan seni bina. Antara perisian yang popular dan sering digunakan adalah perisian ArcIMS daripada ESRI. Selain daripada produk-produk komersial, terdapat juga perisian-perisian yang dipanggil perisian open-source, yang boleh diperoleh secara percuma. Kedua-dua jenis perisian dibincangkan seperti berikut.

41 Perisian Komersial Perisian komersial sering kali menjadi pilihan dalam membangunkan sesebuah sistem web GIS. Walaupun melibatkan kos yang tinggi, tetapi ia lebih mudah digunakan berbanding perisian open-source yang kompleks. Berikut adalah beberapa perisian komersial yang sering digunakan oleh pembangun web. i) ArcIMS Oleh ESRI ArcIMS merupakan salah satu perisian yang dibangunkan oleh ESRI khusus untuk aplikasi GIS di dalam internet. Perisian ini mengandungi Three-Tier Architecture (rujuk Rajah 2.10): Rajah 2.10: Seni bina Three-Tier ArcIMS (ESRI, 2004) Presentation Tier: ArcIMS Clients, iaitu pengantara untuk pengguna mengakses, menglihat dan menganalisis data geografi Business Logic Tier: komponon di dalam Bisnes Tier digunakan untuk menangani permintaan dan mentadbir laman ArcIMS.

42 27 Data Tier: mengandungi semua sumber data yang ada untuk digunakan bersama ArcIMS. ArcIMS mempunyai tiga jenis paparan pengguna iaitu HTML, Java Standard, dan Java Custom. Paparan HTML cuma menyokong paparan imej dan imej servis ArcMap., dan hanya satu servis imej boleh dipaparkan dalam satu-satu masa. Java Viewer pula menggunakan Java 2 applet dan menyokong imej, imej ArcMap, dan feature services. Paparan Java mempunyai lebih banyak fungsi di sebelah klien, menyokong feature streaming, multiple services dan local data dalam paparan yang sama. Pelbagai pelayar web pelanggan boleh dibangunkan menggunakan ActiveX, ColdFusion, dan Java connector. Pakej perisian ArcIMS Suite juga mengandungi ArcIMS Manager untuk membantu mengakses komponen-komponen ArcIMS seperti ArcIMS Author, ArcIMS Designer, dan ArcIMS Administrator. Perisian ArcIMS juga mengandungi pakej perisian yang membolehkan sistem web GIS dibangunkan dengan mudah tanpa memerlukan perisian lain, selain mampu menyediakan antara muka yang mesra pengguna. Dalam keadaan lain, perisian ini juga boleh diintegrasikan dengan perisian lain untuk menghasilkan fungsi-fungsi web GIS yang lebih canggih. Contoh paparan web GIS menggunakan perisian ArcIMS adalah seperti dalam Rajah Sumber : Rajah 2.11: Contoh Paparan Peta Interaktif Menggunakan ArcIMS

43 28 ii) Geomedia WebMap Proffesional Oleh Integraph GeoMedia WebMap Proffesional adalah produk perisian web GIS yang dikeluarkan oleh Integraph. Seperti ArcIMS, seni bina asas perisian ini terdiri daripada three-tier architecture (rujuk Rajah 2.12). Contoh paparan web GIS perisian ini adalah seperti dalam Rajah Tier1 Tier2 Tier3 Pelanggan (Pelayar Web) Business Logic Pangkalan Data Rajah 2.12: Seni bina perisian GeoMedia WebMap Rajah 2.13: Web GIS City of Fairfield, Ohio, menggunakan GeoMedia WebMap Profesional.

44 29 Seni bina asas perisian dijelaskan seperti berikut: Client Tier GeoMedia WebMap Profesional menyediakan dua jenis paparan pelanggan iaitu ActiveX control viewer untuk Microsoft Internet Explorer (IE), dan plug-in untuk Netscape Navigator. Business Logic Tier Bahagian ini mengandungi pelayan HTTP iaitu Microsoft s IIS, pelayan Geomedia WebMap, dan Geographic Data Objects (GDO). Fungsi tier ini adalah untuk memproses permintaan pengguna dan membuat hubungan data Database Tier Tier ini menyimpan data dalam format asal data dan unjuran asal. Data boleh dicapai dan digabungkan melalui pelayan data GDO. Kelebihan GeoMedia WebMap adalah keupayaan teknologi pelayan datanya yang unik. Pangkalan data dalam pelayan data perisian ini disimpan dalam format asal data tersebut, tanpa perlu mengubahnya kepada format tertentu untuk diterbitkan ke Web. Pelayan datanya menggunakan set komponen antara muka yang dikenali sebagai GDO, yang berasaskan kepada konsep asas standard daripada Open GIS Consortium (OGC). GDO membolehkan data dicapai tanpa perlu mengubah formatnya dan digabungkan menjadi satu paparan peta iii) MapGuide Oleh Autodesk Perisian MapGuide daripada Autodesk, merupakan di antara perisian pemetaan web yang terawal. MapGuide menggunakan pendekatan reka bentuk seni bina three-tier (rujuk Rajah 2.14). Ia mengandungi empat komponen iaitu MapGuide Author, MapGuide Server, MapGuide Agent, dan MapGuide Viewer.

45 30 Rajah 2.14: Seni bina asas perisian MapGuide (Sumber : Peng dan Tsou, 2003) MapGuide Author Menyediakan kemudahan antara muka untuk pembangun sistem menghasilkan peta, menyediakan fungsi interaksi pengguna, dan menghasilkan hubungan ke pangkalan data MapGuide, serta memproses permintaan. MapGuide Server Pelayan peta yang memproses permintaan daripada MapGuide Authors dan MapGuide Viewers. MapGuide Agent Mewujudkan komunikasi di antara MapGuide Server dan pelayan HTTP. Peranannya adalah menerima permintaan data daripada pengguna, iaitu daripada MapGuide Author atau MapGuide Viewer, melalui pelayan web, kemudian memproses permintaan tersebut, dan mengagihkan kepada MapGuide Server. MapGuide Viewer- Merupakan antara muka yang dibangunkan untuk paparan peta dan fungsi-fungsi penggunaan peta. Terdapat dalam tiga versi iaitu versi mempunyai plug-in, versi ActiveX control, dan versi Java applet. Aplikasi MapGuide kebiasaannya beroperasi pada bahagian pelanggan. Operasi seperti pertanyaan, pilihan objek, boleh dibuat pada pelayar web di dalam komputer pengguna. Tetapi, ia juga boleh dibangunkan berasaskan sistem di bahagian pelayan, terutamanya untuk tujuan menghasilkan laporan dan data yang dikehendaki, dan membenarkan pengguna mengemas kini data atribut dan spatial di atas pelayan. Contoh paparan web GIS MapGuide adalah seperti dalam Rajah 2.15.

46 31 Sumber : Rajah 2.15: Contoh Paparan Peta Perisian MapGuide Perisian Open-Source Penggunaan perisian open-source semakin popular pada masa kini kerana penggunaannya yang melibatkan kos yang rendah. Perisian open-source didefinisikan oleh Ramsey P. (2006) seperti berikut: Open source software is technically defined as software in which the source code is available for modification and redistribution by the general public. Perisian open source, secara teknikalnya didefinisikan sebagai perisian yang mana source code perisian tersebut adalah tersedia untuk diubahsuai dan diagihkan semula oleh orang awam.

47 32 Kebanyakan perisian open-source mempunyai spesifikasi distributed GIS yang digariskan oleh OpenGIS Consortium (OGC), dalam menyelaraskan pembangunan sistem web GIS, supaya bersesuaian dengan semua jenis format data GIS yang digunakan, dan memudahkan proses pengagihan data. Perisian ataupun sesetengahnya yang dipanggil toolkits boleh didapati secara percuma dengan memuat turun melalui internet. Di antara perisian tersebut adalah UMN Map Server, MapGuide open-source daripada Autodesk, dan PostGIS. Rajah 2.16 menunjukkan enggunaan perisian web GIS open-source dalam pelbagai peringkat sistem. Sumber : Ramsey P., 2006 Rajah 2.16: Contoh penggunaan perisian open-source dalam reka bentuk system web GIS

48 33 Beberapa perisian open-source web GIS yang biasa digunakan dibincangkan seperti berikut: i. UMN MapServer UMN (University of Minnesota) Mapserver adalah aplikasi pelayan peta, perisian di bahagian pelanggan, yang mengubah sumber data GIS kepada bentuk peta kartografi. MapServer merupakan salah satu perisian open-source yang berjaya. Pada asalnya, ia dibangunkan di University of Minnesota, melalui projek ForNet yang ditaja oleh NASA. Perisian ini dibangunkan dan diselenggarakan oleh ramai pemaju web dari seluruh dunia, serta disokong oleh pelbagai organisasi. Di antara kelebihan perisian ini ialah ia menyokong pelbagai jenis format input data raster dan vektor sepeti TIFF/GeoTIFF, JPEG via GDAL, ESRI Shapefiles, PostGIS, ESRI ArcSDE, Oracle Spatial, dan lain-lain. Ia juga menyokong penggunaan pelbagai jenis script dan persekitaran pembangunan sistem seperti PHP, Phython, Perl, Ruby, Java dan C#. Selain itu, ia menawarkan fleksibiliti dalam membangunkan aplikasi web GIS. MapServer berfungsi pada bahagian belakang sistem, dengan menyediakan peta kepada bahagian hadapan sistem. Ia menangani permintaan daripada pelayan melalui aplikasi CGI, atau interpretasi bahasa atur cara sperti PHP, Perl, Python, Java, dan C#, yang menggunakan MapScript. Secara umumnya, program CGI atau aplikasi Mapscript, akan membaca fail konfigurasi, akses data, menghasilkan peta, dan mengembalikan hasil akhir dalam bentuk grafik (JPEG atau PNG), untuk paparan. Penggunaan script berbeza menghasilkan sistem yang berbeza. Program CGI mampu menyediakan pelbagai fungsi map browsing yang dinamik, tetapi MapScript mempunyai kelebihan dari segi mampu menggabungkan maklumat fail peta dengan maklumat bukan GIS dari sumber yang lain. Contoh senibina sistem web GIS menggunakan MapServer adalah seperti dalam Rajah 2.17

49 34 Pelayar Web HTTP Pelayan Web Request/ Output MapServer CGI Fungsi MapServer C Data GIS Vektor dan raster dalam Mapfile Rajah 2.17: Senibina MapServer menggunakan aplikasi CGI Sumber: Ardiansyah, 2006 Pelayar Web HTTP Pelayan Web Request/ Output Libraries, extensions, moduls dalam bahasa script pilihan Terjemahan Bahasa Aturcara Data bukan GIS MapScript (sebagai extension/ library) Fungsi MapServer C Data GIS Vektor dan Raster dari sumber lain Data vektor & raster dalam Mapfile Sumber: Ardiansyah, 2006 Rajah 2. 18: Senibina MapServer menggunakan MapScript

50 35 ii. PostGreSQL PostGreSQL ialah open source object-relational database management system (ORDBMS), yang muncul daripada POSTGRES versi Pada asalnya, ia merupakan projek University of California di Berkeley. Perisian ini menyokong standard SQL dan menawarkan feautures moden seperti complex queries dan foreign keys. PostgreSQL menggunakan model pelanggan-pelayan. Ia adalah sistem untuk menguruskan data yang disimpan dalam bentuk berhubungan. Keupayaan PostgreSQLboleh ditingkatkan dengan menggunakan modul seperti modul PgDijkstra. iii. PostGIS PostGIS merupakan perisian yang menambahkan keupayaan pangkalan data spatial kepada PostgreSQL (object-relational database). PostGIS menambahkan keupayaan pangkalan data PostgreSQL melalui penggunaan extensions berikut: Objek spatial (titik, garis, poligon, multipoint, multiline, multipolygon, koleksi geometri) Spatial indexing (r-tree) Fungsi analisis ringkas (kawasan, lebar, jarak) Predicates (melalui GEOS) Operators (melalui GEOS) Metadata Sistem Koordinat Sokongan reproduksi koordinat (melalui Proj4) Fungsi import dan eksport data Kekuatan PostGIS adalah ia telah menjadi pangkalan data spatial standard di bahagian belakang sistem untuk semua perisian atau toolkits opens-source GIS. Hasilnya, lapisan data dalam PostGIS boleh di analisis menggunakan perisian GRASS, diterbitkan pada web melalui penggunaan perisian Mapserver, dipaparkan ke paparan desktop menggunakan perisian OpenEV, dan eksport kepada format proprietary melalui perisian OGR.

51 36 Sumber: Ramsey P., 2006 Rajah 2.19: Penggunaan PostGIS dengan perisian open-source lain 2.6 Fungsi dan Menu Antara Muka WebGIS Web GIS mempunyai antara muka yang interaktif untuk memudahkan pengguna dari pelbagai lapisan untuk menggunakannya. Fungsi dan menu web GIS boleh dikategorikan seperti berikut (rujuk Jadual 2.4): i) Fungsi dan menu asas (map browsing) ii) Fungsi dan menu standard atau map navigation. iii) Fungsi dan menu canggih.

52 37 Jadual 2.4: Fungsi Antara Muka Web GIS Jenis Fungsi Antara Fungsi-Fungsi Muka Pengguna Pengemudian (Navigation) Data Pilihan (Selection) Ukuruan (Measure) Buffering Pertanyaan (Query) Persembahan (Presentation) Markup iscellaneous Menu Asas Kategori Menu Standard Zoom In, Zoom Out Zoom Area Pan Zoom Full Extents Pan One Direction Zoom Selected Zoom Previous Zoom Next Menu Canggih Zoom Layer Extents Zoom Width Zoom Scale Zoom X,Y Bookmarks Overview Map reference Overview Map control Layer control/select layer for display Refresh Reload Stop/Interrupt Add Local Layer Add Remote Layer Select by Feature Refresh Reload Stop/Interrupt Refresh Reload Clear Selection Select Nearest Select Multiple on Various Layers Select by Properties Set Selection Mode Measure Distance Measure Rectangle Measure Area Bearing & Distance Coordinate Display Set Measure Units Set Display Units Create Buffer Buffer Layer Select Within Buffer View Attributes Find Address Find Feature Locate Feature by Query Create Custom Query Print MapTips Layer Resymbolize Redlining Copy Map Image Save Map Image Add text to map Add line to map Add label to map Add XY location to map Help Save Settings Load Settings Set Preferences Create PDF file

53 Fungsi dan Menu asas (Map Browsing) Pada tahap paling asas, fungsi dan menu yang biasa digunakan adalah ringkas, yang membolehkan pengguna melihat peta interaktif sahaja. Fungsi asas adalah seperti zoom in, zoom out, full map, move atau pan (rujuk Rajah 2.20). Menu Browsing Menu Carian Paparan Peta Pilihan Layer Sumber: Rajah 2.20: Contoh penggunaan fungsi dan menu asas, Peta Interaktif Maklumat Putrajaya Penggunaan fungsi dan menu ini selalunya digunakan untuk peta interaktif yang berfungsi untuk menyampaikan maklumat am seperti maklumat lokasi kemudahan awam atau lokasi pusat pelancongan.

54 Fungsi dan Menu Standard atau Map Navigation Kategori ini menjelaskan fungsi dan menu yang kebiasaannya digunakan oleh kebanyakan web GIS. Fungsi dan Menu ini adalah seperti Navigation tools (zoom In, Zoom Out, Previous View, pan, full extent), fungsi mengukur jarak, identify tool, cetak dan menu kawalan lapisan data. Tahap interaksi di antara pengguna dan web GIS kategori ini adalah sederhana. Contoh penggunaan fungsi standard adalah seperti di dalam Rajah Fungsi Standard Fungsi Carian Kawalan Layer Sumber : Sumber : Rajah 2.21: Contoh Fungsi dan Menu Standard atau Map Navigation, Peta Interaktif DBKL.

55 Fungsi dan Menu Interaktif atau Canggih Kategori ketiga pula adalah kategori fungsi dan menu interaktif, atau canggih. Dalam kategori ini, fungsi dan menu adalah lebih interaktif berbanding kategori sebelumnya. Contoh fungsi dan menu ini adalah seperti mengedit secara online, muat turun data, ataupun membuat bookmark untuk memudahkan pengguna mencapai paparan data yang sama di lain masa Fungsi dan menu interaktif ini membolehkan wujudnya komunikasi dua hala, dan interaksi yang tinggi di antara pengguna dan maklumat web GIS, dan pengguna dengan pihak pengurusan web GIS. Rajah 2.22 menunjukkan penggunaan fungsi kategori ini. Fungsi Canggih Fungsi Standard Sumber : Rajah 2.22: Contoh penggunaan Fungsi dan Menu Interaktif/Canggih di dalam laman web GISNET, Los Angeles County

56 Pengguna Web GIS Perkhidmatan dan aplikasi web GIS dibangunkan berdasarkan keperluan pengguna sistem. Secara amnya terdapat tiga jenis tahap pengguna iaitu pengurusan, pengguna mahir GIS, dan pengguna biasa. Penjelasan tahap adalah seperti berikut: i) Tahap 1 : Pengguna Pengurusan Pengguna pengurusan terdiri daripada mereka yang menyelenggarakan, dan menguruskan sistem web GIS organisasi tersebut. Kumpulan pengguna ini mempunyai akses utama terus kepada sistem utama dan pangkalan data sistem. Pengurusan sistem dijalankan sama ada terus kepada sistem utama, atau melalui platform intranet. Sesetengah sistem menyediakan antara muka khusus untuk pihak pengurusan mengemas kini data dan mencapai data bagi kegunaan tertentu. ii) Tahap 2: Pengguna Mahir: Kumpulan ini terdiri daripada kumpulan mahir yang berpengetahuan tinggi dalam penggunaan data GIS, selain dari kumpulan pengurusan, yang menggunakan data GIS bagi tujuan tertentu seperti proses perancangan, penyelidikan, dan sebagainya. Perkhidmatan yang disediakan untuk kumpulan ini kebiasaannya mempunyai fungsifungsi GIS yang lebih banyak dan kompleks dari pengguna biasa, dan memerlukan kumpulan tersebut mendaftar atau mempunyai akses login. Jenis data yang boleh dicapai adalah lebih banyak dan membolehkan mereka menggunakannya untuk analisis. Contoh pengguna kumpulan ini adalah pegawai kerajaan (PBT dan agensi kerajaan) dan kumpulan penyelidik. iii) Tahap 3: Pengguna Biasa Pengguna biasa adalah terdiri daripada orang awam yang mempunyai tahap pengetahuan GIS yang rendah. Kebiasaannya mempunyai antara muka interaktif dengan fungsi yang ringkas dan mudah difahami oleh semua lapisan pengguna.

57 Rumusan Kebaikan Sistem Web GIS Perkembangan teknologi GIS daripada sistem GIS Tradisional kepada Sistem Distributed GIS yang berasaskan platform internet, telah banyak membantu dalam meningkatkan keberkesanan keputusan perancangan. web GIS mempunyai kelebihan berbanding sistem GIS tradisional seperti mainframe GIS dan stand-alone desktop GIS. Perbezaan kedua-dua sistem ini boleh dilihat seperti di dalam Jadual 2.5: Jadual 2.5: Perbezaan Sistem WebGIS dan Sistem GIS Tradisional Sistem Web GIS Sistem GIS Tradisional Capaian meluas dan tidak terhad Bergantung kepada perisian gis Boleh diakses 24 jam atau runtime license. Boleh mewujudkan penglibatan Bilangan pengguna dan capaian awam yang tinggi terhad kepada bilangan komputer Mewujudkan perkongsian data sistem GIS. dan keseragaman data Memerlukan spesifikasi komputer Pengemaskinian data yang efektif tertentu. Tiada keperluan perisian yang Berlaku ketidakseragaman bagi khusus bagi capaian pengguna pengemaskinian data Tidak memerlukan lesen di Memerlukan pengetahuan dan sebelah pelanggan (di pelayar kemahiran menggunakan sistem. web pengguna). Mudah digunakan oleh manamana pengguna Jenis Perkhidmatan Web GIS Teknologi web GIS juga telah berkembang daripada teknologi ringkas Static Map Publishing, iaitu paparan ringkas melalui format HTML atau PDF, kepada

58 43 teknologi Distributed GIServices, yang lebih bersifat interaktif. Teknologi ini semakin berkembang daripada fungsi paparan maklumat sahaja, kepada memberi perkhidmatan GIS teragih di atas platform internet atau intranet. Ini merupakan kesan daripada perkembangan teknologi maklumat yang semakin canggih merentasi peredaran masa. Berdasarkan perbincangan tersebut, secara asasnya, sistem web GIS boleh dibahagikan kepada empat jenis sistem: i) Simple Information and Query Systems, Mengandungi peta interaktif dengan pelbagai tema dan data tematik dalam persekitaran internet biasa (pelayar web) atau dengan extensions (Plug in). Ia sesuai untuk PBT menyampaikan maklumat kepada penduduk dan pengunjung melalui internet. ii) Specialized Geo-Information Systems Memberikan perkhidmatan tambahan kepada orang awam atau golongan tertentu sahaja. Fungsi-fungsi yang disediakan adalah seperti carian alamat, carian jalan, dan analisis ringkas. Sistem ini membolehkan pengguna mendapatkan maklumat secara lebih interaktif iii) WWW-based GI-Clients System Menyediakan lebih banyak fungsi seperti fungsi mengukur, analisis, export data, menukar atribut data, diagram dan sebagainya. Sistem jenis ini kebiasaannya digunakan di dalam persekitaran intranet. Ini kerana ia memerlukan sokongan dan kepakaran serta memerlukan akses pentadbir kepada pangkalan data sistem. Tetapi melalui akses terhad kepada sistem melalui talian internet, pertukaran data boleh dilakukan dari berlainan lokasi dan stesyen mobile, melalui pelayar web dan Desktop-GIS.

59 44 iv) Geodata Portals: Pusat maklumat data GIS, iaitu one-stop centre untuk pengagihan dan perkongsian data GIS. Portal menyediakan platform untuk mendapatkan data dan menjual data GIS. Data-data kebiasaannya adalah daripada pelayan geodata yang berlainan, seperti daripada pangkalan data agensi kerajaan berlainan. Sistem web GIS dibangunkan berdasarkan perkhidmatan yang diberikan dan keperluan pengguna. Keupayaannya yang tinggi dalam mengagihkan maklumat di atas platform internet membolehkannya digunakan untuk pelbagai tujuan. Contoh aplikasi web GIS yang telah dibangunkan adalah seperti kiosk maklumat perancangan dan pembangunan, portal data GIS, dan sistem Pengurusan perancangan Perisian Web GIS Terdapat pelbagai jenis perisian untuk membangunkan web GIS yang terdapat di pasaran, mahupun yang boleh dimuat turun melalui internet sahaja. Ia terdiri daripada perisian komersial seperti ArcIMS daripada ESRI sehinggalah ke perisian bercirikan open-source yang boleh diperoleh secara percuma, seperti PostGIS dan MapGuide Opern Source. Perbandingan di antara perisian komersial dan open-source adalah seperti di dalam Jadual 2.6. Setiap perisian mempunyai ciriciri berbeza. Pemilihan sistem bergantung kepada kesesuaian data, kemahiran, kemampuan kewangan dan fungsi perkhidmatan web GIS yang hendak dibangunkan. Terdapat sesetengah web GIS yang memerlukan plug-in untuk paparan di pihak klien. Ciri-ciri web GIS yang berlainan ini secara tidak langsung menghasilkan kualiti persembahan dan kualiti interaksi yang berlainan.

60 45 Jadual 2.6: Perbandingan di antara perisian web GIS komersial dan open-source Perisian Komersial Perisian Open-Source Memerlukan lesen di sebelah server Kebiasaannya satu pakej seperti ArcIMS suite mudah dibangunkan Rujukan lebih mudah kerana banyak sumber rujukan Terhad kepada customization tertentu. Melibatkan kos yang tinggi Menyokong format data tertentu Perisian percuma Berlainan perisian untuk berlainan aplikasi (pelayan, pelayan aplikasi, pelayan web) Pembinaan yang kompleks. Rujukan terhad Mudah customization antara muka kos yang rendah Menyokong pelbagai format data Mempunyai keupayaan sistem yang tinggi apabila digabungkan dengan source-code atau perisian opensource berlainan. Namun secara asasnya terdapat dua persamaan yang ketara di antara perisianperisian web GIS ini iaitu: i) Semua perisian web GIS yang dikaji dalam kajian ini berasaskan seni bina sistem three tier atau n-tier. Secara ringkasnya, semua mempunyai tiga bahagian untuk menjalankan fungsi sistem iaitu pelanggan, Business logic tier yang mengandungi aplikasi pelayan web untuk memproses permintaan daripada pelanggan di atas platform internet dan dibawa ke bahagian ketiga iaitu pelayan data. pelayan data mengandungi pangkalan data web GIS. ii) Perisian web GIS digunakan di sebelah pelayan. Komputer pengguna (pelanggan) tidak perlu mempunyai komputer berperisian GIS. Sebaliknya, keperluan komputer pelanggan adalah komputer dengan sistem operasi yang sesuai, akses internet atau intranet, dan pelayar web yang sesuai dengan spesifikasi web GIS yang hendak diakses. Pelanggan boleh mengakses web GIS dari mana-mana lokasi yang mempunyai akses internet, tanpa perlu mengeluarkan kos. Antara muka yang disediakan pada pelayar web mempunyai fungsi-fungsi antara muka yang disediakan mengikut keperluan pengguna. Untuk tujuan akses terbuka, kebiasaannya antara muka yang disediakan ringkas, mudah difahami dan digunakan oleh semua orang.

61 Fungsi Antara muka Web GIS Seperti yang telah dibincangkan web GIS mempunyai fungsi antara muka yang pelbagai untuk memudahkan pengguna menggunakan web GIS. Tetapi tidak semua fungsi seperti yang disenaraikan dalam Jadual 2.4 disediakan dalam semua web GIS. Penentuan fungsi adalah bergantung pada kumpulan pengguna, aplikasi dan jenis sistem yang hendak dibangunkan. Fungsi antara muka ini dibahagikan kepada tiga kumpulan iaitu: i) Fungsi dan Menu Asas (Map Browsing) - Fungsi ini sesuai untuk kegunaan paparan maklumat biasa dan untuk akses terbuka. ii) Fungsi dan Menu Standard (Map Navigation) - Fungsi yang biasa digunakan untuk paparan peta interaktif. iii) Fungsi dan Menu Interaktif atau Canggih Untuk sistem yang mempunyai perkhidmatan spesifik, mempunyai aplikasi yang kompleks untuk pengguna berkemahiran. Kumpulan-kumpulan fungsi ini akan digunakan sebagai pengukur kepada tahap interaktif fungsi antara muka laman web GIS yang dikaji di dalam Bab Rumusan Keseluruhan Di antara kekuatan web GIS adalah mempunyai tahap capaian yang tinggi. Oleh yang demikian, ia sepatutnya mempunyai antara muka pengguna yang mampu dikendalikan oleh semua tahap pengguna. Ciri mesra pengguna perlu diterapkan bagi membolehkan ia diguna dengan lebih mudah. Tahap teknologi fungsi dan menu yang

62 47 disediakan bergantung kepada jenis perkhidmatan web GIS. Fungsi dan menu yang kompleks berfungsi untuk membantu membuat keputusan perancangan, manakala fungsi antara muka asas pula lebih sesuai untuk perkhidmatan paparan maklumat umum (Rajah 2.23) Sokongan Keputusan Perancangan Fungsi dan Menu Advanced Maklumat berinfomasi (knowledge-base) Maklumat umum Fungsi Asas Rajah 2.23: Perkaitan tahap fungsi dan menu, dengan tujuan penggunaan sistem Secara keseluruhannya, teknologi web GIS mempunyai keupayaan yang tinggi dalam membantu keputusan perancangan, dan mengagihkan maklumat perancangan kepada orang ramai serta stakeholders. Namun, untuk membangunkan Sistem web GIS, sesebuah agensi perlu mengetahui tahap kemampuan untuk membangunkan sistem, dan perkhidmatan yang hendak diberikan. Pilihan perisian yang betul boleh membantu untuk membangunkan sistem yang berkesan dan berpatutan. Tambahan pula, dengan kewujudan perisian berasaskan open-source, agensi kini mempunyai banyak pilihan. Namun, perlu dititikberatkan dari segi perkhidmatan yang diberikan, sama ada kompleks atau ringkas, kerana ia akan mempengaruhi kualiti persembahan web GIS. Beberapa kriteria untuk membangunkan sistem web GIS perlu diambil perhatian. Secara ringkasnya kriteria

63 48 keperluan pembangunan sistem yang perlu dilihat dalam sektor perancangan adalah seperti berikut: i) Fungsi web GIS dalam sektor perancangan. ii) Jenis kumpulan pengguna yang hendak dilibatkan dalam penggunaan sistem web GIS. iii) Jenis-jenis perkhidmatan dan aplikasi yang hendak diberikan kepada pengguna sistem. iv) Fungsi-fungsi antara muka web GIS yang hendak dibangunkan. v) Jenis perisian web GIS yang sesuai dan boleh menyediakan perkhidmatan dan aplikasi yang dikehendaki, serta menepati kos yang ditentukan.

64 49 BAB 3 PEMAKAIAN SISTEM WEB GIS DI DALAM DI KALANGAN PIHAK BERKUASA PERANCANGAN 3.1 Pengenalan Teknologi GIS merupakan teknologi yang sentiasa berubah-ubah dan berkembang. Aplikasi GIS di dalam laman web semakin banyak digunakan, terutamanya di peringkat kerajaan dan pihak berkuasa tempatan. Keupayaannya di dalam membantu proses perancangan dan pengagihan maklumat perancangan melalui platform internet dan intranet adalah tinggi. Kelebihan web GIS ini menjadikan semakin banyak agensi kerajaan menggunakan Web GIS untuk mengagihkan maklumat GIS kepada orang awam dan stakeholders. Aplikasi-aplikasi GIS yang dibangunkan berbeza-beza mengikut matlamat dan fungsi Web tersebut dibangunkan. Sesetengah agensi kerajaan menggunakan platform internet untuk membolehkan data dikongsi bersama oleh agensi kerajaan yang lain. Contohnya, Agensi perancangan Negeri menggunakan platform internet/intranet untuk mengagihkan data kepada Jabatan-Jabatan Kerajaan dan Pihak Berkuasa Tempatan. Aplikasi ini disediakan sama ada melalui jaringan internet dengan menyediakan akses login dan kata kunci, ataupun melalui jaringan dalaman intranet.

65 50 Contoh penggunaan web GIS pada masa ini adalah untuk: i) Kios maklumat spatial untuk mengagihkan maklumat am kepada orang ramai. ii) Memudahkan perkongsian data oleh stakeholders dan agensi-agensi yang terlibat. Maklumat spatial yang telah dianalisis boleh dikongsi antara agensiagensi berkaitan yang terlibat untuk membantu dalam pengurusan pembangunan. iii) Mengagihkan maklumat secara telus dan capaian terus kepada orang awam dan stakeholders, seperti maklumat perancangan, maklumat pengurusan pengangkutan atau real-time traffic. iv) Menyediakan platform untuk orang awam terlibat dalam proses perancangan dengan membolehkan orang awam memberi komen melalui fungsi dan menu interaktif web GIS secara terus. 3.2 Teknologi Maklumat dan GIS Web GIS di peringkat Kerajaan Konsep e-gov sering diguna pakai pada hari ini selari dengan perkembangan teknologi maklumat. e-government ataupun electronic government adalah merujuk kepada usaha kerajaan untuk meningkatkan akses dan pengagihan maklumat kerjaan serta perkhidmtan kepada penduduk, rakan kongsi perniagaan, pekerja, dan badanbadan kerajaan, melalui penggunaan teknologi maklumat, khususnya melalui aplikasi berasaskan laman web (Anna Ya Nia,, Alfred Tat-Kei Ho, 2005). Secara ringkasnya pula, e-gov merujuk kepada tindakan ataupun perkhidmatan kerajaan yang berasaskan kepada penggunaan rangkaian komputer (Montagna, 2005). Dibawah konsep ini, interaksi di dalam perkhidmatan yang wujud adalah seperti berikut: i) Kerajaan dengan penduduk (G2C Government to Citizen) ii) Kerajaan dan perniagaan (G2B Government to Business) iii) Kerajaan dengan Kerajaan (G2G Government to Government)

66 51 iv) Kerajaan dengan Badan bukan kerajaan (G2NGO Government to Non- Profit Organizations) E-governance pula merujuk kepada proses-proses kerja yang dilakukan oleh kerajaan dalam proses pentadbiran dengan menggunakan teknologi canggih seperti perkhidmatan di dalam internet. Menurut Mead (2002), E-governance boleh didefinisikan seperti berikut:..the transformation of governance processes resulting from the continual and exponential introduction into society of more advanced digital technologies. E-governence focuses on how these new technologies can be used to strenghten the public s voice as a force to reshape democratic processes, and refocus the management, structure, and oversight of government to better serve the public interest.. perubahan proses governance terhasil daripada pendedahan secara berterusan dan pesat terhadap teknologi digital yang canggih kepada masyarakat. E-governance fokus kepada bagaimana teknologi baru boleh digunakan untuk memperkuatkan suara orang awam, sebagai satu kuasa untuk membentuk proses demokratik, dan memperbetulkan semula pengurusan, struktur, dan kesilapan kerajaan supaya dapat memberikan perkhidmatan yang memenuhi kehendak orang awam Perancangan dan E-Governance E-governance menyediakan peluang untuk perancang bandar mempromosi perancangan melalui perkhidmatan pelanggan. Melalui e-governance juga perancang bandar boleh menyampaikan maklumat perancangan dan berkomunikasi dengan

67 52 komuniti berkenaan. Teknologi berasaskan internet yang dipakai dalam konsep ini membolehkan Jabatan-jabatan perancangan untuk mencapai matlamat dan objektif perancangan seperti menyampaikan maklumat dan meningkatkan penglibatan di kalangan orang awam. Beberapa alat atau fungsi e-governance telah digunakan oleh Pihak Berkuasa Tempatan dalam membolehkan matlamat perancangan tercapai. Antara contoh fungsi e-governance yang digunakan pada masa ini terutamanya di negara Amerika Syarikat adalah seperti : i) Dokumen Perancangan ii) E-Commerce iii) E-mel iv) Mesyuarat Awam v) Streaming Video vi) Sistem Pemberitahuan E-mel vii) Forum Perbincangan viii) Peta Interaktif ix) Kiosk Maklumat x) Alat inovatif lain Peta interaktif merupakan di antara fungsi e-governance. Ini bersesuaian dengan keupayaan GIS dalam memberikan perkhidmatan GIS secara teragih, di atas platform internet yang terbuka dan mudah dicapai. Perkhidmatan peta interaktif berasaskan teknologi web GIS menepati konsep e-governance. Peta Interaktif Web GIS boleh dibangunkan untuk pelbagai tujuan bagi membantu perlaksanaan perkhidmatan kerajaan di atas talian. Di antara fungsi peta interaktif web GIS yang dibangunkan adalah seperti kios maklumat, sistem maklumat harta tanah, sistem maklumat perancangan dan pembangunan guna tanah, sistem maklumat pengangkutan, sistem maklumat untuk penyertaan awam atau perancangan komuniti, dan sebagainya.

68 Contoh Pemakaian Web GIS Web GIS di peringkat PBT Malaysia Penggunaan data GIS di peringkat Pihak Berkuasa Tempatan berbeza antara satu sama lain. Walaupun tidak semua, kebanyakan PBT di Malaysia telah mempunyai dan mengguna pakai data GIS bagi kawasan masing-masing. Namun penggunaannya masih terhad kepada fungsi-fungsi tertentu seperti membuat carian di dalam dan membuat paparan pelan. Berdasarkan kajian yang dilakukan melalui internet, daripada 93 PBT di Seluruh Semenanjung Malaysia, 89 PBT mempunyai laman web sendiri. Tetapi daripada keseluruhan jumlah tersebut, PBT yang telah dikenalpasti mempunyai web GIS adalah seperti dalam Jadual 3.1. Jadual 3.1: Web GIS di peringkat PBT Malaysia PBT Fungsi Web GIS Aplikasi Web Fokus Pengguna Web Majlis Perbandaran i. Peta Interaktif Awam. Pulau Pinang PEGIS ii. Aplikasi Stakeholder Paran pelan Interaktif GIS bagi kawasan Pulau Pinang. Paparan terbahagi kepada dua bahagian iaitu pengguna umum dan pengguna berdaftar Akses berdaftar: i. Pemaju ii. Kumpulan Perunding iii. Agensi Kerajaan iv. Badan-badan bukan kerajaan Akses Terbuka: Pengguna Biasa Petaling Jaya City Council Pelan GIS Interaktif memaparkan pelan dan maklumat Petaling Jaya. Peta Interaktif Akses terbuka : Pengguna biasa Putrajaya Holding Dewan Bandaraya Kuala Lumpur Pelan Interaktif. Putrajaya Paparan Pelan Interaktif GIS kawasan Bandaraya Kuala Lumpur. Peta Interaktif Peta Interaktif Akses terbuka : Pengguna biasa Akses terbuka : Pengguna biasa Penggunaan pelan web GIS di PBT adalah lebih kepada penyampaian maklumat tertentu, seperti maklumat perancangan, pelancongan dan guna tanah. Berbeza dengan pemakaian web GIS di negara Amerika, paparan pelan web GIS PBT di Malaysia adalah sangat terhad.

69 Web GIS Bagi Pemantauan Pembangunan Wilayah, AGISwlk (Lembah Klang) Aplikasi GIS Wilayah Lembah Klang (AGISwlk) dibangunkan sebagai satu sistem sokongan perancang yang membantu menghasilkan proses membuat keputusan untuk merancang dan memantau pembangunan pada peringkat wilayah. Perkembangan AGISwlk yang positif dalam pembangunan GIS di sekitar Lembah Klang telah mendorong kepada peningkatan fungsi dan keupayaan aplikasinya menerusi GIS berasaskan web. Web ini dikendalikan oleh Bahagian Kemajuan Wilayah Persekutuan dan Perancangan Lembah Klang (BKWPPLK). Web AGISwlk dibangunkan berasaskan elemen-elemen yang terdapat di dalam pangkalan data AGISwlk. Pengguna-pengguna daripada pelbagai peringkat dibenarkan mencapai dan merujuk data yang disediakan dalam bentuk digital. Terdapat dua jenis capaian yang disediakan kepada pengguna, iaitu melalui Peta Interaktif Awam dan Aplikasi Stakeholder. Peta Interaktif Awam Aplikasi Stakeholder Rajah 3.1: Paparan peta bagi dua jenis capaian dalam Web AGISwlk i) Aplikasi Stakeholder Aplikasi Stakeholder dibangunkan untuk agensi atau badan kerajaan yang terlibat secara langsung (stakeholders) dengan aktiviti-aktiviti yang dijalankan di dalam AGISwlk. Aplikasi ini memberi kemudahan kepada pengguna mencapai data yang diperlukan melalui rangkaian yang wujud diantara mereka berdasarkan konsep

70 55 capaian data teragih. Fungsi-fungsi seperti overlay, buffer dan penggunaan mapnotes, add layer, create project dan sebagainya memberi kemudahan kepada pengguna untuk melaksanakan aktiviti-aktiviti analisis dan menggalakkan perbincangan secara terbuka diantara mereka. ii) Peta Interaktif Awam Melalui capaian ke atas Peta Interaktif Awam, pengguna dibenarkan mencapai data GIS berdasarkan lapan pilihan aplikasi melibatkan Kemudahan Awam, Industri dan Perdagangan, Pelancongan, Fizikal dan Tepubina, Kawasan Hijau dan Rekreasi, Guna tanah, Perumahan serta SosioEkonomi dan Penduduk. Paparan peta dan fungsi GIS yang disediakan seperti Zoom In, Zoom Out, Pan, Hyper Link, Full Extension, Identify membantu pengguna mencapai dan mendapatkan maklumat yang diperlukan dengan mudah dan interaktif. Terdapat juga, hasil akhir analisis tertentu seperti ILA (Integrated Land Use Assesment) dipaparkan bagi menggalakkan pengguna turut sama melibatkan diri dalam proses pembuatan keputusan untuk kajian kes atau analisis tertentu. Dua jenis capaian ini dibangunkan berdasarkan kepada keperluan dan peranan pengguna yang berbeza Web GIS Peringkat Negeri (GIS9 Online, Negeri Sembilan). GIS9 Online merupakan sebahagian daripada GIS9 (Sistem Maklumat Geografi Negeri Sembilan) yang dibangunkan untuk membantu Jabatan Perancang Bandar dan Desa Negeri Sembilan (JPBDNS) memantau pembangunan di Negeri Sembilan berasaskan kepada keadaan semasa untuk dibandingkan dengan tahap kemajuan pembangunan berasaskan unjuran yang telah dicadangkan dalam rancangan pembangunan. Laman web ini disediakan untuk menyalurkan maklumat berpangkalan data GIS9 secara intranet dan internet. Capaian maklumat yang disediakan bertujuan untuk membantu melicinkan lagi kaedah pengurusan

71 56 pentadbiran bagi agensi-agensi kerajaan dan swasta di Negeri Sembilan, melalui struktur perkongsian data yang seragam dan telus. Sumber: Rajah 3.2: Aplikasi Web GIS pengguna umum Sumber: Rajah 3.3 : Aplikasi Web GIS Jabatan Teknikal GIS Online menyediakan tiga jenis aplikasi Web GIS, melalui tiga jenis akses, iaitu untuk pengguna umum tanpa login, pengguna pentadbir di JPBDNS, dan

72 57 pengguna dari jabatan-jabatan teknikal. Aplikasi ini bebeza anatara satu sama lain mengikut penggunaannya. Web GIS ini dibangunkan menggunakan ArcIMS Aplikasi GIS untuk Penyertaan Awam (PPGIS) (Village Slaithwaite Di United Kingdom). Idea untuk melibatkan penyertaan awam dalam aplikasi GIS dikenalpasti pada pertengahan tahun 1990 oleh Onsrud, Schroeder dan Lopez di Universiti Maine dimana mereka telah mengadakan bengkel untuk meningkatkan penggunaan GIS di kalangan badan bukan kerajaan dan individu, terutama mereka yang terlibat dalam menghasilkan polisi awam. Hasil daripada bengkel dapat dirumuskan bahawa penglibatan awam dalam GIS bergantung kepada alat (tools) yang berkait rapat dengan GIS serta hubungkaitnya dengan mana-mana proses pembuatan keputusan data ruang (spatial decision making) yang boleh diterimapakai untuk sebarang keputusan rasmi. Berdasarkan perbincangan yang diadakan di NCGIA Initiative 17 (Collaborative Spatial Decision-making) mendapati penyertaan awam dalam GIS telah diperkembangkan dalam pelbagai bidang atau cabang seperti suaipakai antaramuka pengguna, capaian ke atas rangkaian GIS, penggunaan GIS sebagai media komunikasi pengguna, penghasilan data ruang berasaskan perkongsian maklumat, capaian awam ke atas data digital, dan aktiviti-aktiviti yang tidak memerlukan kos dan kepakaran teknologi maklumat. Sehubungan dengan itu, teknologi GIS berasaskan web ini dilihat memainkan peranan yang penting dalam menggalakkan penglibatan awam dalam GIS. Ini kerana, keupayaannya menyumbang kepada integrasi capaian dan pengurusan data pengguna mendorong kepada perlaksanaan perkongsian maklumat di antara badan-badan kerajaan dan kumpulan awam yang terlibat.

73 58 Di perkampungan Slaithwaite, GIS berasaskan laman web telah digunakan dalam menggalakkan penyertaan awam untuk membangunkan kampung tersebut. Pihak Berkuasa Tempatan di sana menggunakan pendekatan Planning For real untuk membangunkan sistem Virtual Decission Making Environment (VDME) di Slaithwaite. Pendekatan GIS berasakan laman web digunakan memandangkan telah wujud kemudahan aplikasi GIS oleh beberapa laman web. Kemudahan ini membolehkan pengguna menggunakan aplikasi GIS melalui internet dengan menggunakan antara muka tertentu melalui pelayar web. Reka bentuk VDME ini dibuat menggunakan Geo tools yang merupakan Java Map Application. Pengguna boleh melihat sistem ini di laman web menggunakan pelayar web seperti Netscape Navigator. Rajah 3.4 menunjukkan Web GIS bagi sistem VDME yang dibina untuk Slaithwaite, di mana daripada rajah tersebut dapat dilihat terdapat paparan tetingkap di sebelah kiri yang memaparkan arahan dan bantuan untuk menggunakan sistem tersebut. Tetingkap tersebut juga membolehkan pengguna membaca komen daripada pengguna-pengguna lain, dan membuat komen mereka sendiri seperti di dalam Rajah 3.5. Rajah 3.4: Paparan antara muka web GIS Village Slaithwaite Di United Kingdom

74 59 Melalui sistem ini, pengguna boleh melihat plan Slaithwaite, mengetahui maklumat spatial perkampungan tersebut dan membuat cadangan dan komen ataupun bantahan terhadap perancangan yang hendak dijalankan. Input daripada komuniti tersebut disimpan di dalam pangkalan data komuniti untuk proses maklum balas dan analisis dalam proses perancangan. Beberapa kelebihan dapat dilihat terdapat pada sistem VDME yang digunakan di Slaithwaite. Tetingkap ini memaparkan jenis objek/maklumat spatial yang dipiliih daripada paparan peta. Apabila pilihan dibuat, tetingkap di bawahnya memaparkan ruangan membuat komen dan memberi pendapat. Komen dan pendapat akan dihantar terus ke pangkalan data selepas butang hantar ditekan. Bulatan bewarna kuning mewakili komen yang dibuat oleh penduduk. Ia akan berubah kepada warna merah apabila penunjuk tetikus bergerak ke atasnya. Rajah 3.5: Antara muka interaktif Virtual Slaithwaite Apabila butang kuning diklik, tetingkap komen penduduk akan dipaparkan di sebelah kiri tetingkap pelayar web Hasil kajian Pihak Berkuasa di Slaithwaite mendapati peningkatan kesedaran orang awam terhadap proses membuat keputusan dalam perancangan. Selain itu sistem ini juga mempunyai kemampuan untuk memperbaharui pangkalan data dan profil pengguna secara online. Penggunaan laman web menyebabkan kuantiti penyertaan awam meningkat dan lebih meluas dan merangkumi individu-individu yang jarang melibatkan diri dalam aktiviti penyertaan awam.

75 Web GIS untuk Pengurusan Pengangkutan (Gary-Chicago-Milwaukee (GCM) Intelligent Transportation Systems (ITS) ) Web GIS untuk Sistem Maklumat Pengangkutan Pintar, juga sama seperti sistem di atas talian yang lain, berkembang daripada sistem agihan maklumat, kepada sistem maklumat interaktif dan akhir sekali kepada sistem transaksi atas talian, yang melibatkan komunikasi dua hala. Teknologi web GIS digunakan dalam meningkatkan tahap perkhidmatan sistem maklumat pengangkutan di internet. Salah satu contoh penggunaannya adalah memaparkan maklumat Real-Time keadaan pengangkutan semasa melalui aplikasi paparan peta interaktif di internet. Gary- Chicago-Milwaukee (GCM) Intelligent Transportation Systems (ITS), merupakan contoh sistem maklumat Real-Time pengangkutan (Rajah 3.6). Maklumat-maklumat pengangkutan yang dipaparkan, diambil daripada setiap pusat pengurusan trafik bagi setiap negeri yang terlibat, dan dihantar kepada GCM Corridor Gateway Traveller Information System. Gateway ini berperanan sebagai clearinghouse maklumat pengangkutan bagi koridor sistem pengangkutan negeri-negeri ini. Rajah 3.6: Gary-Chicago-Milwaukee (GCM) Intelligent Transportation Systems (ITS).

76 61 Peranan utama Sistem GCM ini adalah untuk menyediakan maklumat semasa keadaan sistem pengangkutan bagi memudahkan pengguna jalan raya membuat keputusan perjalanan, dan dalam masa yang sama, menyelesaikan isu-isu pengangkutan yang wujud di sepanjang koridor GCM. Ia menyediakan rangkaian kepada maklumat-maklumat pengangkutan secara interaktif di atas peta, seperti situasi semasa jalan, dan gambar video keadaan jalan melalui kamera video yang dipasang di persimpangan jalan. Selain dari itu, laman web ini juga membolehkan pengguna menghasilkan peta sendiri melalui penggunaan fungsi dan menu yang disediakan, bagi merancang perjalanan Web GIS untuk Pemantauan Projek (Project Monitoring System, Bayawan City, Filipina) Keperluan pemantauan projek pembangunan adalah penting bagi memastikan projek pembangunan berjalan dengan lancar dan menepati tempoh yang ditetapkan. Berdasarkan keperluan ini, Web GIS bagi Bandar Bayawan telah menyediakan satu sistem pemantauan projek secara atas talian internet. Sistem ini mengandungi paparan peta interaktif dengan fungsi antara muka ringkas, menunjukkan lokasi projek pembangunan, yang diwakili oleh simbol bulat. Lokasi projek ini mempunyai hyperlink kepada paparan maklumat projek tersebut, iaitu laporan ringkas, status pembangunan, tempoh pembangunan, gambar dan sebagainya. Paparan peta Web GIS di dalam sistem ini adalah ringkas dan mengandungi maklumat yang sedikit sahaja. Kegunaannya sekadar menunjukkan lokasi projek pembangunan, serta membolehkan pengguna melihat data atribut bagi projek tersebut. Ia tidak melibatkan penggunaan web GIS yang kompleks, tetapi cukup efektif untuk mencapai matlamat sistem, iaitu untuk membantu dalam memantau projek pembangunan secara atas talian internet. Orang awam boleh mengakses maklumat ini secara terbuka, dan dibenarkan membuat komen atau memberi pendapat terhadap projek-projek tersebut. Secara tidak langsung, orang awam turut

77 62 memberikan kerjasama dalam memantau projek pembangunan kawasan tersebut. Dibina menggunakan perisian MapServer (open source), ia boleh dikategorikan sebagai sistem web GIS infomation and Query System (rujuk Rajah 3.7). Fungsi Peta Senarai Projek Peta Interaktif Projek pembangunan Komen Penduduk Hyperlink kepada laporan ringkas projek ( Profil projek, lokasi, status, tempoh, dan gambar) Sumber : Rajah 3.7: Projek Pemantauan Bandar Bayawan, Filipina.

78 Rumusan Berdasarkan keseluruhan kajian dalam bahagian ini, ringkasan pemakaian Web GIS adalah seperti dalam Jadual 3.2. Jadual 3.2: Ringkasan pemakaian Web GIS yang dinilai Web GIS Fungsi Fokus Pengguna Bentuk Web GIS Peta Interaktif Paparan Peta Pengguna biasa Web GIS ringkas PBT DBKL Interaktif (akses Terbuka) (thin client) maklumat spatial PBT Sistem Maklumat GIS Negeri Sistem Maklumat GIS Perancangan Wilayah (AGISwlk) Paparan maklumat perancangan spatial negeri Menyediakan maklumat perancangan wilayah, spesifik utnuk penggunaan pengguna biasa, penggunaan PBT dan Agensi Kerajaan - Pengguna Biasa -Pengguna Agensi Kerajaan dan PBT - Pengguna Biasa Pengguna stakeholders -Pengguna Agensi Kerajaan dan PBT Web GIS Kompleks Web GIS Kompleks Jenis Perisian ArcIMS ArcIMS ArcIMS Sistem Pengangkutan Jalan Raya Perancangan Komuniti dan Penyertaan Awam (virtual Slaithewaite) Sistem Pemantauan Projek (Bayawan City) Paparan maklumat semasa sistem pengangkutan jalan raya kepada orang ramai Membolehkan orang awam turut serta dalam proses perancangan Memaparkan makluamt perancangan komuniti Memantau projek pembanguna secara atas talian internet. Orang awam/ Pengguna Jalan Raya -Komuniti terlibat Pengguna biasa (akses terbuka) Web GIS Kompleks (thick client) Web GIS Kompleks Web GIS Ringkas (thin client) Map server (Open Source Software) ArcIMS dengan perisian tambahan Geotools untuk menghasilkan fungsi antaramuka interaktif MapServer (open Source Software Web GIS yang dibincangkan di dalam Bab ini merupakan sebahagian contoh dariapada penggunaan Web GIS semasa. Skop penggunaan Web GIS adalah meluas

79 64 dan merangkumi pelbagai bidang. Dalam bidang perancangan, ia dilihat sebagai satu sistem yang mampu membantu dalam melicinkan proses perancangan dan mengagihkan maklumat dan perkhidmatan perancangan secara berkesan. Secara amnya, penggunaan Web GIS boleh dibahagikan kepada empat kumpulan iaitu, Web GIS untuk perkongsian data, Web GIS untuk pengagihan maklumat geospatial, Web GIS untuk pemprosesan data melalui internet atau intranet, dan Web GIS untuk Location-based services. i) Web GIS untuk pengagihan maklumat geospatial Kebanyakan Web GIS yang dibangunkan bertujuan untuk mengagihkan maklumat spatial secara meluas. Seperti Peta Interaktif DBKL dan Sistem AGISwlk, peta interaktif GIS digunakan untuk menyampaikan maklumat spatial seperti maklumat harta tanah, maklumat guna tanah dan sebagainya, melalui fungsi carian. Penggunaan Web GIS sebagai platform pengagihan data mampu meningkatkan akses orang awam kepada pelbagai maklumat berkenaan. Ia boleh dijadikan satu platform yang berkesan dalam membantu proses penyertaan awam dan perancangan komuniti, seperti yang dilakukan di Slaithwaite. Web GIS juga membolehkan data diagihkan bukan sahaja kepada orang awam, tetapi juga kepada pelbagai agensi dan organisasi. Contoh adalah seperti AGISwlk, membolehkan maklumat perancangan Wilayah Lembah Klang seperti kawasan sensitif alam sekitar dan sebagainya diagihkan kepada pengguna umum dan stakeholders iaitu PBT dan agensi kerajaan. Pengagihan maklumat kepada pelbagai pihak memerlukan web GIS menyediakan perkhidmatan fungsi berbeza kepada pengguna berbeza. Oleh yang demikian sesetnagh Web GIS menyediakan akses tertentu melalui penggunaan kata kunci dan kata laluan untuk menghadkan akses kepada maklumat-maklumat tertentu sebagai langkah kawalan. ii) Web GIS untuk perkongsian data Penggunaan Web GIS membolehkan data dikongsikan melalui platform internet dengan cepat dan mudah. Secara tradisional, pemprolehan data dilakukan dengan mencari data daripada agensi-agensi berkenaan. Pemohon perlu memohon

80 65 mengikut prosedur bertulis, melalui surat dan sebagainya sebelum data dihantar melalui pos. Proses birokrasi menyebabkan pemprolehan data lambat. Penggunaan internet membolehkan data GIS dikongsi dengan mudah. Terdapat tiga cara untuk membolehkan data dikongsi melalui internet iaitu: Meletakkan maklumat spatial dalam bentuk format asal, bersama dengan maklumat metadata, di dalam laman web sendiri, dan pelanggan akan mencapai data melalui laman web berkenaan Meletakkan maklumat spatial dalam bentuk format standard seperti GML dalam laman web. Menyenaraikan data di dalam portal GIS, dengan menggunakan protokol data yang sama dengan portal tersebut. Pelanggan boleh membuat carian dan mencapai data yang dikehendaki melalui portal berkenaan. iii) Web GIS untuk pemprosesan data melalui internet atau intranet Web GIS membolehkan pengguna biasa juga memproses data GIS seperti menjalankan nalisis ringkas GIS di dalam internet. Pemprosesan data GIS secara online boleh dijalankan dengan menyediakan fungsi-fungsi analisis pada antara muka pengguna. Web GIS Virtual Slaithwaite menyediakan kemudahan untuk pengguna memberi komen dan iv) Web GIS untuk Location-based services. Web GIS juga mampu menyokong kepada pemakaian konsep e-governance dalam sektor perancangan dengan mewujudkan perkhidmatan interaksi berikut: Kerajaan dengan penduduk (G2C Government to Citizen), melalui Web GIS untuk perancangan komuniti dan penyertaan awam.

81 66 Kerajaan dengan Kerajaan (G2G Government to Government), melalui Web GIS untuk perkongsian dan pengagihan data perancangan secara telus, cepat dan mudah. Kerajaan dengan Badan bukan kerajaan (G2NGO Government to Non- Profit Organizations), melalui Web GIS untuk paparan maklumat perancangan seperti maklumat perancangan sosial dan sebagainya.

82 116 BAB 5 CADANGAN GARIS PANDUAN PEMBANGUNAN SISTEM WEB GIS 5.1 Pengenalan Penggunaan Sistem GIS tradisional (stand-alone) sebagai alat sokongan perancangan semakin meningkat dan memberangsangkan. Semakin banyak Pihak Berkuasa Tempatan dan Agensi-agensi kerajaan menggunakannya bagi menyimpan, dan memanipulasi data spatial. Perkembangan teknologi juga telah memberi peluang kepada pembuat-pembuat sistem menghasilkan sistem GIS yang lebih efisyen dari masa ke semasa. Namun, terdapat beberapa isu penggunaan sistem GIS tradisional, terutamanya di kalangan PBT dan Agensi Kerajaan, iaitu masalah Pengagihan dan perkongsian data, masalah kos dan tahap pemahaman GIS terhad Teknologi internet telah membolehkan kelemahan-kelemahan ini diatasi. Seperti yang telah dibincangkan sebelum ini, internet adalah satu platform yang mampu mengagihkan maklumat secara terbuka. Perkembangan teknologi telah membolehkan sistem maklumat teragih GIS di integrasikan dengan internet, untuk menghasilkan satu sistem teragih tanpa sempadan. Penggunaan Web GIS merupakan satu peluang baik dalam mengagihkan perkhidmatan kerajaan kepada masyarakat secara berkesan. Di Malaysia, teknologi

83 117 ini telah digunakan oleh beberapa PBT dan Agensi kerajaan dalam meningkatkan capaian maklumat kepada pengguna. Jenis web GIS yang dibangunkan berbeza mengikut keperluan agensi. Di dalam Bab ini, pengkaji akan mencadangkan garis panduan dalam membangunkan web GIS yang sesuai untuk pihak berkuasa perancangan. 5.2 Keperluan Pembangunan Sistem Web GIS Teknologi web GIS boleh digunakan untuk pelbagai fungsi dan aplikasi. Fungsi dan teknologi web GIS berbeza-beza mengikut keperluan sistem. Setiap PBT perlu menentukan keperluan sistem yang hendak dibangunkan supaya sistem yang dibangunkan adalah efektif. Sesebuah web GIS tidak semestinya perlu mempunyai fungsi dan data yang kompleks, sebaliknya, perlu sesuai dengan matlamat yang hendak dicapai. Oleh itu, adalah penting bagi sesebuah agensi menentukan terlebih dahulu jenis web GIS yang hendak dibangunkan. Dalam memilih dan membangunkan sistem web GIS, beberapa kriteria perlu diambil kira. Di antara perkara-perkara yang perlu ditentukan terlebih dahulu adalah seperti berikut: i) Apakah fungsi web GIS kepada pengguna? ii) Apakah perkhidmatan dan aplikasi yang hendak dibangunkan? iii) Apakah kumpulan pengguna yang wujud (Intranet/internet)? iv) Apakah kandungan web GIS yang sepatutnya disediakan? v) Apakah jenis fungsi antara muka web GIS yang perlu disediakan? vi) Apakah perisian yang sesuai untuk digunakan?

84 Cadangan Garis Panduan Pembangunan Web GIS Berdasarkan persoalan yang dinyatakan, beberapa garis panduan dalam membangunkan web GIS yang bersesuaian untuk pihak berkuasa perancangan, dicadangkan di bawah subseksyen berikut: i) Menentukan perkhidmatan dan fungsi web GIS. ii) Mengenal pasti kumpulan pengguna dan keperluan pengguna. iii) Menentukan kandungan maklumat web GIS. iv) Menentukan reka bentuk dan keupayaan teknologi web GIS. v) Perisian web GIS vi) Ciri Antara muka Web GIS Menentukan Perkhidmatan dan Fungsi Web GIS Penentuan fungsi dan perkhidmatan web GIS adalah penting bagi menentukan aplikasi sistem yang hendak dibangunkan. Di peringkat kerajaan, perkhidmatan web GIS sesuai dibangunkan dalam menyokong ke arah e-governance yang lebih baik. Perkhidmatan kerajaan kepada stakeholders dan orang awam dapat dipermudahkan dan dipercepatkan melalui penggunaan platform internet dan intranet. Sektor perancangan juga perlu mengambil peluang ini untuk meningkatkan perkhidmatan kepada orang awam dan stakeholders yang terlibat dalam proses perancangan. Objektif utama dalam pembangunan sistem web GIS dalam sektor perancangan adalah untuk memudahkan capaian, pengagihan dan perkongsian data perancangan, supaya dapat melicinkan lagi proses perancangan. Dengan wujudnya mekanisme perkongsian dan pencapaian data secara terbuka dan meluas, prosesproses perancangan dapat dijalankan dengan lebih cepat dan berkesan.

85 119 Sebagaimana di dalam bahagian analisis, web GIS yang dibangunkan di kalangan pihak berkuasa perancangan boleh dikategorikan kepada 16 tahap perkhidmatan web GIS, yang dibahagikan kepada empat kategori perkhidmatan iaitu tahap informatif atau penyampaian maklumat, tahap penyampaian maklumat interaktif, tahap penyampaian maklumat yang membantu keputusan perancangan, dan tahap sistem sokongan kepada keputusan perancangan (rujuk Jadual 5.1). Tahap Kandungan Lebih Infomatif Jadual 5.1: Matriks Perbandingan tahap kandungan dan fungsi antara muka/teknologi paparan GIS. Tahap Teknologi Lebih interaktif Isi Kandungan (1) Fungsi GI digital ringkas/fungsi melayar web Fungsi/gis teknologi (2) Peta (3) Interaktif Interaktif dengan dengan fungsi dan fungsi menu asas standard (4) Interaktif web-gis dengan fungsi canggih (A) Maklumat am A1 A2 A3 A4 (B) Maklumat Perancangan Asas B1 B2 B3 B4 (C) Maklumat Perancangan Terperinci C1 C2 C3 C4 (D) Maklumat boleh dimuat turun, digunakan untuk analisis tertentu, menyokong kepada proses perancangan. D1 D2 D3 D4 Sumber : Ubah suai dari Mette Arleth et al., 2005 dan Zhon-Ren Peng, Tahap Perkhidmatan web GIS Informatif Penyampaian Maklumat Interaktif Maklumat Membantu Proses Perancangan Sistem Sokongan Perancangan Penggunaan web GIS dalam bidang perancangan bertujuan untuk membantu melaksanakan proses perancangan dengan licin dan berkesan. Oleh yang demikian penggunaan web GIS perlulah sepatutnya mencapai tahap perkhidmatan yang tinggi iaitu pada tahap D4 untuk mencapai tujuan tersebut. Namun begitu, tidak semestinya semua web GIS dibangunkan mesti mencapai tahap D4. Ini kerana pada tahap tersebut, web GIS yang dibangunkan adalah kompleks. Bagi web GIS yang

86 120 dibangunkan untuk tujuan pengagihan maklumat kepada orang awam, tahap perkhidmatan yang sesuai adalah sama ada pada tahap B3,C3,B4 atau C4. Orang awam tidak semestinya didedahkan dengan maklumat perancangan yang terperinci dan sukar di fahami. Oleh yang demikian, dalam mencapai matlamat pembangunan web GIS bagi sesebuah agensi perancangan, fungsi web GIS dan jenis perkhidmatan perlu ditentukan terlebih dahulu. Fungsi ini akan membantu menentukan jenis kandungan yang hendak disampaikan dan fungsi antara muka yang hendak disediakan. Untuk tujuan ini, berdasarkan keperluan pihak berkuasa perancangan PBT dan Negeri, contoh fungsi web GIS yang sesuai dibangunkan adalah seperti berikut: i) Pusat Maklumat GIS Di antara ciri-ciri e-governance adalah maklumat adalah telus dan mudah diperoleh. Keperluan satu pusat maklumat GIS adalah perlu untuk memudahkan capaian maklumat GIS kepada pengguna, khususnya di kalangan agensi kerajaan dan PBT. Pusat Maklumat GIS merupakan satu One Stop Centre bagi pengguna memperoleh data, dalam bentuk format yang seragam. Pusat Maklumat GIS ini bertindak sebagai portal GIS, di mana data GIS sebenarnya dikongsi bersama oleh agensi kerajaan berlainan. Pusat utama bertindak sebagai pusat perkongsian data bagi agensi kerajaan terlibat menerbitkan data, dan mengemas kini data dari pangkalan data GIS masing-masing. Bagi fungsi ini, web GIS yang dibangunkan perlulah mencapai tahap D4. ii) Pengagihan maklumat perancangan Capaian maklumat perancangan, terutamanya di kalangan orang awam adalah terhad. Maklumat-maklumat perancangan kebanyakannya cuma tersedia di PBT dan JPBD. Paparan peta interaktif dengan capaian data kepada maklumat perancangan membolehkan maklumat perancangan dicapai secara meluas dan cepat. Platform internet membolehkan capaian data daripada pelbagai lokasi. Secara tidak langsung,

87 121 ia bukan sahaja menyelesaikan masalah capaian data di antara pengguna data, malah membantu dalam meningkatkan pengetahuan orang awam mengenai maklumatmaklumat perancangan. Untuk mengagihkan maklumat dengan berkesan, web GIS yang dibangunkan perlulah mencapai tahap perkhidmatan sekitar B3, B4, C3, C4, D3 atau D4, bergantung pada jenis aplikasi dan kumpulan pengguna yang hendak difokuskan. Sebagai contoh, sekiranya web GIS yang dibangunkan hanyalah untuk paparan maklumat perancangan untuk orang awam, tahap perkhidmatan yang perlu dicapai B3. Ini kerana, orang awam tidak memerlukan maklumat perancangan terperinci, dan tidak semestinya memerlukan fungsi antara muka yang kompleks. Peletakan maklumat yang banyak dan fungsi yang kompleks boleh melambatkan pemprosesan paparan data. Jika dibenarkan untuk akses awam, bilangan pengguna yang ramai akan menyebabkan berlaku kesesakan dan menyebabkan paparan data lambat dipaparkan pada pelayar web. Contohnya aplikasi di bawah fungsi ini adalah seperti Peta Interaktif, Sistem EIS Rancangan Tempatan (rujuk Rajah 5.1) atau Rancangan Struktur dan Sistem Maklumat Kawalan Perancangan. Rajah 5.1: Contoh Aplikasi Sistem EIS berasaskan Web iii) Memantau projek-projek pembangunan Pemantauan merupakan salah satu daripada proses perancangan yang penting bagi memastikan projek-projek pembangunan yang dijalankan tidak tergendala dan mengikut jadual yang ditetapkan. Pemantauan ini perlu dijalankan oleh JPBD dan PBT yang terlibat. Contoh sistem pemantauan projek adalah seperti Bayawan City

88 122 Project Monitoring System. Sistem yang dibangunkan diselenggarakan oleh bahagian perancangan negeri, dan dipaparkan di dalam laman web untuk tatapan komuniti negeri tersebut. Maklumat yang dipaparkan adalah seperti status pembangunan, lokasi projek dan ruangan komen untuk membolehkan komuniti memberi pendapat terhadap projek yang dijalankan. iv) Menjadi platform untuk penyertaan awam dan perancangan komuniti Web GIS mempunyai tahap pengagihan dan pencapaian data yang luas. Ini berasaskan kepada teknologi rangkaian internet tanpa sempadan. Dengan ini, ia mampu untuk mewujudkan interaksi di antara pengguna berlainan lokasi. Platform seperti ini sesuai untuk dijadikan media pengantara untuk orang awam dan agensi perancangan berkomunikasi. Penyertaan awam dalam proses penyediaan Rancangan Pembangunan boleh ditingkatkan melalui penggunaan platform ini. Selain itu, sistem perancangan komuniti boleh diwujudkan untuk mendapatkan komen, cadangan, membuat perbincangan di antara PBT dan penduduk, serta membolehkan orang awam mengemas kini maklumat spatial kawasan mereka, seandainya maklumat yang ada tidak sama dengan keadaan semasa. Untuk mencapai matlamat penyertaan awam, web GIS perlulah dibangunkan mencapai tahap C4 atau D4. Dengan fungsi yang canggih seperti fungsi Markup, ia akan membantu meningkatkan tahap penyertaan awam (rujuk Bab 4, Rajah 4.20) Mengenal Pasti Kumpulan Pengguna dan Keperluan Pengguna Penentuan pengguna sistem merupakan salah satu kriteria penting dalam membangunkan web GIS. Secara amnya terdapat tiga jenis tahap pengguna yang perlu dikenal pasti, iaitu pengurusan, pengguna mahir, dan pengguna biasa.

89 123 i) Tahap 1 : Pengguna Pengurusan Pengguna pengurusan terdiri daripada mereka yang menyelenggarakan, mengemas kini data dan menguruskan sistem web GIS organisasi tersebut. Kumpulan pengguna ini mempunyai akses utama terus kepada sistem utama dan pangkalan data sistem. Pengurusan sistem dijalankan sama ada terus kepada sistem utama, atau melalui platform intranet. Sesetengah sistem menyediakan antara muka khusus untuk pihak pengurusan mengemas kini data dan mencapai data bagi kegunaan tertentu. ii) Tahap 2: Pengguna Mahir Kumpulan ini terdiri daripada kumpulan mahir yang berpengetahuan tinggi dalam penggunaan data GIS, selain dari kumpulan pengurusan, yang menggunakan data GIS bagi tujuan tertentu seperti proses perancangan, penyelidikan, dan sebagainya. Perkhidmatan yang disediakan untuk kumpulan ini kebiasaannya mempunyai fungsifungsi GIS yang lebih canggih dari pengguna biasa, dan memerlukan kumpulan tersebut mendaftar atau mempunyai akses login. Jenis data yang boleh dicapai adalah lebih banyak dan membolehkan mereka menggunakannya untuk analisis. Contoh pengguna kumpulan ini adalah pegawai kerajaan (PBT dan agensi kerajaan) dan kumpulan penyelidik. iii) Tahap 3: Pengguna Biasa Pengguna biasa adalah terdiri daripada orang awam yang mempunyai tahap pengetahuan GIS yang rendah. Kebiasaannya mempunyai antara muka interaktif dengan fungsi yang ringkas dan mudah difahami oleh semua lapisan pengguna. Bagi tujuan sistem web GIS untuk pihak perancangan tempatan, kumpulan-kumpulan pengguna yang dikenal pasti dan dicadangkan adalah terbahagi kepada empat kumpulan iaitu kumpulan pengurusan sistem, kumpulan agensi kerajaan dan organisasi-organisasi yang terlibat dalam pengurusan dan pengemaskinian data, kumpulan stakeholders, dan kumpulan pengguna umum. Setiap keperluan pengguna berbeza berdasarkan tahap penggunaan web GIS. Cadangan kumpulan pengguna dan keperluannya dijelaskan seperti di dalam Jadual 5.2.

90 124 Jadual 5. 2: Kumpulan Pengguna Sistem Kumpulan Pengguna Peranan Tahap Pengetahuan GIS Tahap 1: Pengurusan Sistem web GIS (Terdiri daripada pegawai yang membangunkan dan menguruskan sistem) Tahap 2: Agensi Kerajaan lain dan Organisasi Terlibat (Terdiri daripada agensi dan organisasi yang terlibat dalam menyediakan data,menggunakan data dan mengemaskini data Tahap 3: Stakeholders (Komuniti berkaitan, Pemaju, NGO) Tahap 4: Pengguna Umum Pengurusan pentadbiran dan pengendalian Sistem web GIS Mengemas kini, kongsi data di antara Agensi dan Organisasi, dan capai data Mengakses data, menggunakan data, dan penglibatan dalam proses perancangan. Mengakses data web GIS, penglibatan melalui komen dan cadangan Mahir Mahir Sederhana /rendah Rendah Keperluan Pengguna Pengurusan: Fungsi dan antara muka pengendalian dan pengurusan sistem. Pengguna Mahir: Fungsi menerbitkan, memuat turun dan mengemas kini data GIS Pengguna Biasa dengan kebenaran akses maklumat tambahan - Akses kepada maklumat dan data GIS. - Kemudahan memanipulasi data untuk kegunaan tertentu. Memuat turun data. Pengguna Biasa - Akses kepada maklumat GIS - Fungsi untuk memberi pendapat dan komen secara interaktif Menentukan Kandungan dan Aplikasi Web GIS Penentuan kandungan dan aplikasi web GIS adalah berdasarkan keperluan pengguna yang dikenal pasti. Untuk memastikan bahawa aplikasi dan kandungan web GIS menepati keperluan pengguna, ia perlu dibincangkan bersama kumpulan

91 125 pengguna. Jenis kandungan maklumat web GIS dicadangkan berbeza pada peringkat negeri dan PBT. Kandungan web GIS di peringkat negeri lebih luas dan meliputi satu negeri, dan lebih fokus kepada peranan pihak berkuasa perancangan negeri menjalankan dan memantau proses perancangan secara menyeluruh. Bagi peringkat PBT pula, kandungan maklumat web GIS perlu lebih fokus kepada maklumat kawasan PBT, meliputi perkara berkaitan perancangan bagi kawasan tersebut. Kandungan web GIS juga mestilah mampu meningkatkan penglibatan awam dan semua pihak berkaitan dalam proses perancangan. Contoh cadangan aplikasi adalah seperti berikut: Cadangan Aplikasi Web GIS Negeri Web GIS Negeri dicadangkan untuk memaparkan maklumat perancangan di peringkat negeri seperti maklumat rancangan pembangunan dalam negeri. Web GIS ini dicadangkan di letak di bawah pengurusan JPBD Negeri. Web GIS Negeri Aplikasi Maklumat Spatial Negeri Aplikasi Maklumat Rancangan Pembangunan Aplikasi PBT dan Agnesi Kerajaan Rajah 5.2: Cadangan Aplikasi Web GIS Negeri

92 126 Tiga aplikasi web GIS utama dicadangkan bagi peringkat Negeri iaitu: i) Aplikasi Maklumat Spatial Negeri Aplikasi ini merupakan aplikasi peta interaktif, mengandungi maklumatmaklumat am dan maklumat perancangan asas. Kandungannya adalah seperti maklumat-maklumat kawasan pelancongan, zon guna tanah, kemudahan awam, sistem pengangkutan, lot-lot tanah, nama kawasan dan sebagainya (rujuk Jadual 5.3). Tahap kandungan yang dipaparkan adalah tidak Fungsinya adalah untuk memudahkan orang awam mendapatkan infomasi dalam cara yang lebih interaktif dan mudah melalui penggunaan pelayar web sahaja. Aplikasi ini memerlukan thin client iaitu, keupayaan fungsi GIS yang rendah pada pelayar web klien. Ini bertujuan mengelakkan pengguna untuk perlu memuat turun perisian tertentu seperti plug-in atau menggunakan prisian tertentu. Thin-client cuma akan menjalankan operasi paparan peta kerana operasi-operasi lain di jalankan di server. Tetapi, ia akan menyebabkan data yang hendak dicapai lambat diperolehi berbanding menggunakan thick client. Jadual 5.3: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS aplikasi Maklumat Spatial Negeri Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Pengguna Biasa Peta Interaktif Maklumat Spatial Negeri Maklumat am dan terhad. Contoh: - Zon gunatanah - Pusat Pelancongan - Jalan - Nama Kawasan/ Taman/Kampung - Bangunan Pentadbiran - Kemudahan Awam - Kawasan banjir - Sempadan kawasan perancangan - Browsing - Carian jalan/kawasan - Ukur jarak - Lihat data attribut

93 127 ii) Aplikasi Maklumat Rancangan Struktur Aplikasi ini disediakan bagi meningkatkan capaian data kepada maklumat Rancangan Struktur yang diterjemahkan ke dalam bentuk spatial dan dirangkaikan kepada maklumat Rancangan Tempatan. Ia berfungsi seperti clickable maps, dengan fungsi yang ringkas seperti carian polisi mengikut kawasan atau sektor. Contoh cadangan seperti dalam Jadual 5.4. Jadual 5.4: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS aplikasi maklumat Rancangan Struktur Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Peta Interaktif RS Pengguna Maklumat RS dengan - Browsing Biasa rangkaian maklumat RT - Carian ringkas - Rangkaian kepada laporan RS dan iii) Aplikasi PBT dan Agensi Kerajaan Aplikasi ini disediakan bagi menyediakan maklumat-maklumat perancangan terperinci, dengan keupayaan fungsi GIS yang lebih banyak, kepada agensi perancangan berkaitan seperti PBT dan Agensi Kerajaan yang lain. Contoh cadangan aplikasi seperti dalam Jadual 5.5. Jadual 5.5: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS aplikasi PBT dan Agensi Kerajaan Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Pengguna Tahap 2 Aplikasi PBT dan Agensi Kerajaan Maklumat-maklumat untuk membantu proses perancangan dan mengawal pembangunan, contohnya seperti maklumat ILA. - Browsing - Kawalan lapisan data - carian pelbagai - Fungsi carian kompleks(carian buffer) - Lihat data atribut - muat turun data - Fungsi Markup - Simpan atau copy imej

94 128 Data-data ini juga boleh di manipulasi oleh agensi berkenaan untuk tujuan analisis dan sebagainya. Aplikasi ini akan menjadi platform untuk agensi perancangan mendapatkan maklumat-maklumat berkaitan proses perancangan dan kawalan pembangunan berkaitan kawasan masing-masing seperti maklumat sistem pengangkutan, pembangunan fizikal dan kawasan tepu bina, kawasan bencana alam, kawasan industri haram, dan sebagainya Cadangan Aplikasi Web GIS PBT Web GIS PBT Aplikasi Peta Interaktif EIS Rancangan Tempatan Aplikasi Pemantauan Projek Pembangunan Aplikasi Perancangan Komuniti Rajah 5.3: Cadangan Aplikasi Web GIS PBT i) Aplikasi peta Interaktif Aplikasi ini adalah sama seperti aplikasi maklumat spatial negeri (rujuk bahagian (i)). Paparan peta interaktif bertujuan membolehkan orang awam mengakses maklumat spatial secara interaktif dan mudah. Tetapi, di peringkat PBT, paparan data terhad kepada kawasan PBT berkenaan, dan mempunyai data lebih terperinci. Cadangan jenis maklumat dan fungsi antaramuka seperti di dalam Jadual 5.6.

95 129 Jadual 5.6: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antaramuka web GIS Pata Interktif Awam PBT Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Pengguna Biasa Peta Interaktif Awam Maklumat am dan terhad. Contoh: - Zon gunatanah - Pusat Pelancongan - Jalan - Nombor lot tanah - Nama Kawasan/ Taman/Kampung - Bangunan Pentadbiran - Kemudahan Awam - Kawasan banjir - Browsing - Carian jalan/kawasan - Ukur jarak - Lihat data attribut ii) Sistem Pemantauan Projek Sistem pemantauan projek dicadangkan bagi membolehkan sebarang projek pembangunan dipantau dari awal pembangunan projek dijalankan. Contoh sistem pemantauan projek ini adalah Project Monitoring System, Bayawan City, Filipina. Paparan maklumat sistem ini adalah seperti status projek, tempoh projek, lokasi projek dan rangkaian kepada laporan ringkas projek (rujuk Jadual 5.7). Sistem ini juga mewujudkan ruangan untuk penduduk memberi pendapat dan komen. Jadual 5.7: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Sistem Pemantauan Projek Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Sistem Pemantauan Projek Pengguna Biasa Pengguna Pengurusan - Latar Belakang Projek - Lokasi projek - Status Projek - Tempoh projek - Laporan ringkas projek - Browsing/Navigation ringkas - Carian projek - Carian projek mengikut kawasan - Forum/ ruangan pendapat - Kemas kini data iii) Sistem Perancangan Komuniti Sistem perancangan komuniti dicadangkan untuk menyediakan satu platform bagi komuniti PBT berkenaan terlibat dalam proses perancangan, terutamanya bagai

96 130 kawasan komuniti masing-masing. Sistem perancangan komuniti mewujudkan interaksi secara terus dan interaktif di antara pihak berkuasa dan penduduk. Sistem ini lebih fokus kepada perancangan sosial seperti perancangan kemudahan awam dan masyarakat, kawasan-kawasan bermasalah seperti kes kecurian, ragut dan sebagainya, maklumat-maklumat kawasan miskin, masalah-masalah penduduk dan sebagainya. Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Sistem Perancangan Komuniti adalah seperti dalam Jadual 5.8. Jadual 5.8: Cadangan jenis maklumat dan fungsi antara muka web GIS Sistem Perancangan Komuniti Aplikasi Pengguna Jenis Maklumat Cadangan Fungsi Pengguna Biasa Sistem Perancangan Komuniti Maklumat perancangan sosial seperti: - Maklumat penduduk - Kawasan Masalah Sosial dan Jenayah - Maklumat penduduk miskin - Maklumat kemudahan awam dan masyarakat - Browsing/Navigation ringkas - Carian data mengikut kawasan/jalan/perkara - Fungsi Markup/edit (untuk membolehkan penduduk memetakan kawasan bermasalah atau perlu perhatian pihak berkuasa) - Forum/ ruangan pendapat ( interaksi di antara penduduk dan PBT) Pengguna Pengurusan - Kemas kini data melalui maklumat yang diberikan penduduk - Forum ( interaksi dengan penduduk) Menentukan Reka Bentuk dan Keupayaan Teknologi Web GIS Reka bentuk sistem web GIS secara asasnya terdiri daripada tiga bahagian iaitu klien, sistem aplikasi, dan pelayan. Bahagian klien dan pelayan terbahagi kepada tiga jenis, iaitu ringan, sederhana dan padat. Pelanggan atau Pelayan berat

97 131 bermaksud di bahagian tersebut, banyak fungsi diproses atau dijalankan. Klien atau server ringan pula bermaksud, operasi yang dijalankan di bahagian tersebut adalah sedikit dan tidak berat. Penentuan jenis klien dan server ini bergantung kepada aplikasi dan fungsi yang disediakan untuk pengguna. Perkaitan di antara skala pengguna dan keupayaan sistem ditunjukkan di dalam Jadual 5.9. Untuk laman web ringkas seperti paparan peta interaktif awam, penggunaan thin-client adalah lebih sesuai berbanding thick-client. Ini kerana, operasi yang dijalankan tidak banyak dan tidak kompleks, membolehkan pelayan memproses operasi dengan cepat. Tetapi, bagi peta interaktif yang mempunyai fungsi berat seperti analisis ringkas GIS (buffer/custom query), sistem memerlukan thick-client untuk mempercepatkan proses operasi dijalankan. Jadual 5.9: Skala Pengguna dan Keupayaan Pelanggan Pelayan Web GIS Pengguna Biasa Pengguna Mahir Klien Ringan Sederhana Padat Operasi di Klien Format data dipindahkan Operasi di Pelayan Paparan peta - Paparan Peta - Map Browsing - Query Input - Paparan Peta - Map Browsing - Spatial Query Klien GIS (Desktop GIS) - Paparan Peta - Map Browsing - Spatial Query - Analisis GIS - Penghasilan Peta Raster Raster/Vector Vektor Data Mentah - Map Browsing - Spatial Query - Analisis GIS - Penghasilan peta - Query execute - Analisis GIS - Penghasilan peta - Analisis GIS -Penghasilan peta File serving Pelayan Berat Sederhana Ringan Pelayan Web Pelayan akan bertindak sebagai pemberi data, dan klien akan menjalankan semua operasi yang diminta. Kebiasaannya, thin-client akan memerlukan plug-in atau perisian tambahan bagi memudahkan operasi berat dijalankan di atas pelayar web klien. Sesetengah pelanggan menggunakan platform GIS mereka sendiri, yang mempunyai perisian GIS. Tetapi, penentuan pelayan dan pelanggan adalah terpulang kepada pembangun sistem untuk menentukannya, kerana terdapat kelebihan dan kelemahannya.

98 Pemilihan Perisian Web GIS Pemilihan perisian yang sesuai adalah perlu bagi membangunkan sistem yang berkesan dan efisien dari segi kos. Kebanyakan perisian web GIS yang popular adalah terdiri daripada perisian komersial. Perisian komersial mudah diperoleh di pasaran dengan harga di antara US$5000 ke atas. Penggunaan perisian open-source boleh membantu dalam menghasilkan sistem yang lebih murah. Tetapi ia melibatkan penggunaan beberapa perisian atau source-code berbeza, untuk menghasilkan sesebuah sistem, berbanding perisian komersial. Contoh gabungan perisian opensource yang boleh dibangunkan adalah PostGIS/PostgreSQL (pangkalan data), MapServer (aplikasi pelayan peta internet) dengan aplikasi MapScript, dan CartoWeb atau GeoTools untuk pelayar web. Dengan penggunaan source code dan toolkits yang pelbagai, keupayaan web GIS berasaskan perisian open-source dapat ditingkatkan, dan mungkin melebihi keupayaan web GIS perisian komersial. Namun, ia memerlukan kemahiran yang tinggi. Organisasi terlibat perlu memilih perisian yang bersesuaian, menepati keperluan kos dan keperluan sistem. Pada masa ini, kebanyakan organisasi lebih suka menggunakan perisian ArcIMS daripada ESRI Ciri Antara Muka Pengguna Web GIS Di antara ciri penting sistem ialah mesra pengguna, interaktif, Participatory Friendly dan bersifat komunikasi dua hala, kerana ia berperanan sebagai mekanisme menyampaikan maklumat, mekanisme menerima maklumat dan mekanisme untuk berkongsi dan bertukar maklumat. Antara muka yang mesra pengguna adalah yang mudah difahami oleh semua golongan pengguna yang mempunyai latar belakang pendidikan yang berbeza. Cadangan antara muka perlulah mempunyai butang fungsi yang mudah difahami dan memudahkan pengguna menggunakan sistem. Penggunaan istilah teknikal dan profesional perlulah dielakkan untuk membolehkan oprang awam memahami paparan data dengan lebih berkesan.

99 Rumusan Garis panduan ini dicadangkan berdasarkan tinjauan yang dijalankan terhadap penggunaan web GIS di kalangan pihak berkuasa perancangan. Cadangan meliputi perkhidmatan dan fungsi web GIS, kumpulan pengguna dan keperluan pengguna web GIS, aplikasi dan kandungan maklumat web GIS, reka bentuk dan keupayaan teknologi web GIS, perisian web GIS dan ciri antara muka web GIS. Garis panduan ini masih bersifat umum dan tidak terperinci. Diharap ia akan dapat membantu dalam memandu arah pembangunan web GIS oleh pihak berkuasa perancangan.

100 67 BAB 4 ANALISIS PEMAKAIAN WEB GIS 4.1 Pengenalan Pelbagai jenis web GIS telah dibangunkan. Kajian di dalam Bab 3 menunjukkan penggunaan web GIS yang pelbagai, merangkumi pelbagai perkara seperti sistem maklumat perancangan dan sistem penyertaan awam. Kandungan dan jenis perkhidmatan yang disediakan saling berlainan mengikut keperluan tertentu. Perbezaan yang nyata juga dapat dilihat di antara web GIS Malaysia dan Amerika Syarikat. Sesetengah web GIS bersifat kompleks, dan sebahagian pula dibangunkan dengan kandungan dan fungsi yang ringkas. Persoalannya, bagaimanakah kandungan web GIS yang sebenar, dan mampu memberikan perkhidmatan yang berkesan kepada pengguna? Sebagaimana yang dinyatakan sebelum ini, kajian ini dijalankan bagi mengenal pasti kandungan serta tahap perkhidmatan web GIS yang sepatutnya disediakan oleh pihak berkuasa perancangan kepada pengguna Kajian ini dijalankan terhadap web GIS di kalangan PBT dan Negeri di Malaysia dan perbandingannya dengan negara luar iaitu Amerika Syarikat.

101 Kaedah Kajian Kaedah kajian yang dijalankan adalah kajian perbandingan laman Web GIS yang digunakan oleh Pihak Berkuasa Perancangan Tempatan dan Negeri bagi kawasan berkenaan. Analisis ini juga akan menggunakan kaedah perbandingan matriks. Sampel kajian diambil melalui internet, dan analisis pemerhatian dan perbandingan dijalankan terhadap web GIS tersebut. Perbandingan utama dijalankan terhadap dua perkara iaitu: Ciri-Ciri Web GIS Kajian yang dijalankan melalui internet terhadap peta interaktif GIS yang dibangunkan meliputi perkara-perkara seperti fungsi web GIS yang dibangunkan, sumber maklumat atau data yang digunakan, perisian yang digunakan dalam membangunkan sistem, aplikasi-aplikasi yang disediakan, dan jenis akses yang dibenarkan. Perbandingan dibuat di antara setiap web GIS yang dinilai. Perkaraperkara yang dinilai adalah seperti berikut: i) Melihat fungsi penggunaan web GIS yang disediakan dan fokus pengguna web GIS. Seperti yang dibincangkan di dalam Bab 2, Jadual 4.1 menyenaraikan di antara fungsi web GIS dan kumpulan fokus pengguna web GIS. Kebiasaannya, fungsi web GIS ditentukan berdasarkan keperluan kumpulan fokus pengguna. Ini kerana keperluan pengguna berlainan mengikut kemahiran penggunaan, kehendak data yang hendak dicapai, dan tahap pemahaman pengguna.

102 69 Jadual 4.1: Fungsi Web GIS dan Fokus Pengguna Web GIS Fungsi Web GIS Fokus Pengguna Paparan Maklumat Am Orang Awam Pengagihan Maklumat Perancangan Orang Awam Stakeholders Agensi Perancangan Perkongsian Data Agensi Perancangan Stakeholders Orang Awam Interaksi/penyertaan Komuniti Komuniti Pengurusan perancangan Pentadbir Agensi Perancangan ii) Ciri antara muka sama ada ia mesra pengguna atau tidak. Antara muka yang mesra pengguna mestilah mudah digunakan oleh semua peringkat atau tahap pengguna, iaitu dari orang biasa, sehinggalah golongan profesional. Antara muka yang mesra pengguna mestilah mengandungi fungsi-fungsi antara muka yang mudah digunakan, dan menggunakan ikon-ikon yang senang difahami. Penggunaannya perlu mudah dipelajari dalam masa yang singkat dan menggunakan istilah-istilah yang difahami umum. Penggunaan menu yang mudah difahami Penggunaan ikon fungsi yang mudah difahami Paparan data jelas dan menggunakan istilah yang difahami umum Rajah 4.1: Contoh paparan antara muka web GIS yang mesra pengguna

103 70 iii) Grafik paparan web GIS, sama ada menarik atau tidak. Grafik yang menarik akan berjaya menarik pengguna menggunakan web GIS tersebut. Contoh paparan web GIS kurang menarik dan menarik ditunjukkan dalam Rajah: 4.1 dan Rajah 4.2. Penggunaan warna yang hambar Paparan peta overview yang kecil dan kurang jelas Penggunaan ikon yang biasa dan ringkas Sumber: Rajah 4.2: Contoh antara muka web GIS tidak menarik Penggunaan warna yang menarik Paparan peta overview jelas Penggunaan ikon dengan simbol yang menarik Mempunyai grafik paparan yang unik, berbeza dengan web GIS yang lain Rajah 4.3: Contoh antara muka web GIS menarik

104 71 Contoh grafik paparan web GIS yang menarik adalah ia menggunakan ikon-ikon yang menarik untuk mewakili fungsi-fungsi antara muka web GIS, menggunakan warna yang menarik, tetingkap paparan data yang tersusun,dan mempunyai antara muka yang tidak rigid seperti antara muka program GIS yang biasa. iv) Aksesibiliti, melihat sama ada laman web diberi akses secara terbuka atau memerlukan login dan kata laluan. Sesetengah web GIS menyediakan dua jenis akses, iaitu untuk orang awam dan untuk kumpulan pengguna tertentu. Ini bertujuan menyediakan maklumat dan perkhidmatan berbeza untuk kumpulan pengguna berbeza. Contoh web GIS berakses adalah seperti dalam Rajah 4.4. Paparan web GIS tanpa akses login Paparan web GIS dengan akses login Sumber: Rajah 4.4: Contoh paparan web GIS tanpa login dan dengan login

105 72 v) Perisian yang digunakan untuk membangunkan sistem, dan keserasiannya web GIS di paparan klien. Sebagaimana yang dibincangkan dalam Bab 2, terdapat pelbagai jenis perisian komersial dan perisian open-source yang terdapat di pasaran seperti ArcIMS, GeoMedia, UMN Mapserver, dan sebagainya. Penggunaan perisian dinilai berdasarkan perkara berikut: Perisian web GIS yang digunakan untuk membangunkan web GIS, di bahagian pelayan. Perisian web GIS yang digunakan untuk membangunkan paparan antara muka web GIS, di bahagian pengguna Penggunaan atau keperluan web GIS untuk muat turun perisian tambahan di bahagian pelayar web pengguna vi) Perincian Data, untuk melihat web GIS tersebut mengandungi data yang terperinci, kompleks atau tidak. Web GIS yang kompleks mempengaruhi prestasi paparan data di internet. Contoh paparan data terperinci atau tidak adalah seperti di dalam Rajah 4.5 dan Rajah 4.6. Paparan data yang sedikit dan ringkas iaitu jumlah penduduk mengikut kawasan sahaja Sumber: Rajah 4.5: Contoh paparan web GIS dengan data ringkas

106 73 Paparan data terperinci, meliputi data lot bangunan Mengandungi banyak paparan data Sumber: Rajah 4.6: Contoh paparan web GIS dengan paparan data terperinci Tahap Perkhidmatan Web GIS. Tahap perkhidmatan web GIS menunjukkan tahap interaktif dan informatif sesebuah web GIS. Analisis ini melibatkan dua sub-analisis iaitu analisis tahap interaktif melalui penilaian tahap fungsi, dan analisis tahap informatif melalui penilaian tahap kandungan web GIS. Pemerhatian akan dijalankan terhadap kandungan web GIS yang dipaparkan seperti maklumat untuk perancangan dan sebagainya, dan juga fungsi-fungsi antara muka yang disediakan untuk pengguna menggunakan web GIS tersebut. Analisis ini menggunakan pendekatan Cross Tabular Matrix (CTM). Jadual 4.2 menunjukkan jadual CTM bagi Tahap Kandungan web GIS dan Tahap Fungsi antara muka GIS. Berdasarkan jadual CTM, terdapat 16 peringkat tahap perkhidmatan yang bermula dari tahap paling rendah (A1) sehinggalah kepada tahap perkhidmatan paling berkesan (D4). Pada tahap D4, tahap kandungan paling tinggi iaitu boleh dianalisis atau dimuat turun bagi membolehkan pengguna menggunakannya untuk tujuan perancangan.

107 74 Tahap Kandungan Lebih Infomatif Jadual 4.2: Matriks Perbandingan tahap kandungan dan fungsi antara muka/teknologi paparan GIS. Tahap Teknologi Lebih interaktif Isi Kandungan (1) Fungsi GI digital ringkas/fungsi melayar web Fungsi/gis teknologi (2) Peta (3) Interaktif Interaktif dengan dengan fungsi dan fungsi menu asas standard (4) Interaktif web-gis dengan fungsi canggih (A) Maklumat am A1 A2 A3 A4 (B) Maklumat Perancangan Asas B1 B2 B3 B4 (C) Maklumat Perancangan Terperinci C1 C2 C3 C4 (D) Maklumat boleh dimuat turun, digunakan untuk analisis tertentu, menyokong kepada proses perancangan. D1 D2 D3 D4 Sumber : Ubah suai dari Mette Arleth et al., 2005 dan Zhon-Ren Peng, Tahap Perkhidmatan web GIS Informatif Penyampaian Maklumat Interaktif Maklumat Membantu Proses Perancangan Sistem Sokongan Perancangan Tahap fungsi web GIS untuk D4 pula adalah yang paling interaktif, dengan keupayaan memanipulasi data yang tinggi.daripada peringkat tahap ini, tahap-tahap ini di ringkaskan kepada empat kategori perkhidmatan iaitu tahap informatif atau penyampaian maklumat, tahap penyampaian maklumat interaktif, tahap penyampaian maklumat yang membantu keputusan perancangan, dan terkahir sekali, tahap sistem sokongan kepada keputusan perancangan. Huruf A, B, C dan D, mewakili tahap kandungan web GIS manakala nombor 1, 2, 3, dan 4 mewakili tahap fungsi antara muka GIS. Analisis bagi tahap kandungan web GIS dan tahap fungsi web GIS dijelaskan seperti berikut: a) Tahap kandungan web GIS Tahap kandungan atau LOC (Level of content) bagi web GIS dinilai berdasarkan perincian kandungan yang disampaikan, sama ada pada tahap pengagihan maklumat

108 75 sahaja, atau mencapai tahap membantu dalam proses membuat keputusan perancangan. Bagi kajian ini, LOC ini dibahagikan kepada empat tahap iaitu: Tahap A Pada tahap ini, maklumat web GIS memaparkan informasi umum seperti maklumat lokasi, maklumat pelancongan, maklumat kemudahan awam dan lainlain. Ia lebih berfungsi sebagai kios maklumat untuk menyediakan informasi umum dan terkini kepada orang awam. Tahap B Pada tahap ini, maklumat yang dipaparkan mengandungi paparan maklumat perancangan asas seperti guna tanah dan guna bangunan. Tahap C Web GIS pada tahap ini memaparkan maklumat yang boleh menyokong kepada keputusan perancangan atau membantu penglibatan pelbagai pihak dalam proses perancangan. Contohnya adalah seperti mempunyai maklumat sektoral perancangan bandar, maklumat perundangan dan sebagainya Tahap D Kandungan maklumat pada tahap D adalah maklumat yang spesifik, yang boleh boleh dimuat turun, atau diguna pakai dan digunakan untuk analisis, proses perancangan, atau mewujudkan interaksi dua hala di antara agensi perancangan. b) Tahap fungsi antara muka/teknologi web GIS Berdasarkan kepada kajian melalui web. Fungsi-fungsi antara muka GIS boleh dibahagikan kepada beberapa kategori utama (rujuk rajah Jadual 4.1). Paparan fungsi berbeza-beza bagi setiap laman web. Dalam bahagian ini, fungsi web GIS dibandingkan dan dibahagikan kepada empat tahap penggunaan fungsi ataupun Level of Function (LOF).

109 76 Tahap 1 Peta Interaktif menggunakan format HTML dan PDF. Pada tahap ini, tidak ada fungsi peta interaktif web GIS. Pengguna cuma boleh melayari web GIS tanpa berinteraksi secara terus dengan peta tersebut. Tahap 2 Fungsi paling asas digunakan di dalam peta interaktif web GIS yang dikenal pasti adalah fungsi zoom in/out, pan/move, full map/full extent,dan query data attribute/identify (rujuk Rajah 4.7). Fungsi asas biasanya digunakan bagi web GIS memaparkan maklumat umum dan ringkas. Rajah 4.7: Contoh ikon fungsi web GIS asas Tahap 3 Fungsi antara muka pada tahap 3 adalah fungsi yang lebih banyak seperti fungsi pilihan dan ukuran. Ia mewujudkan lebih banyak interaksi di antara pengguna dan maklumat peta. Contoh paparan menggunakan fungsi standard adalah seperti di dalam Rajah 4.8. Menu Pilihan Data Menu Carian Data Menu Petunjuk Menu Cetak Fungsi Standard Sumber: Rajah 4.8: Contoh fungsi standard pada paparan antara muka web GIS

110 77 Tahap 4 Fungsi interaktif membolehkan komen, analisis ringkas, muat turun, membuat carian kompleks Contoh fungsi dan menu ini adalah seperti mengedit secara online, muat turun data, ataupun membuat bookmark untuk memudahkan penggunaan di lain masa (rujuk Rajah 4.9 dan Rajah 4.10). Fungsi dan menu interaktif ini membolehkan wujudnya komunikasi dua hala, dan interaksi yang tinggi di antara pengguna dan maklumat web GIS, dan pengguna dengan pihak pengurusan web GIS. Rajah 4.9: Contoh ikon fungsi canggih seperti fungsi Markup (melukis, melabel, menulis). Membuat pilihan data Membuat pilihan field pangkalan data Memilih operasi carian seperti =, +, <. Memberikan nilai yang dikehendaki Membuat carian tambahan Rajah 4.10: Contoh tetingkap menu carian pelbagai untuk membuat carian

111 Sampel Kajian Untuk kajian ini, pengkaji mengambil sebanyak 25 sampel kes, iaitu 5 sampel dari Malaysia dan 20 sampel dari negara Amerika Syarikat. Pilihan laman web adalah dibuat ke atas laman web GIS di peringkat pihak berkuasa perancangan negeri, wilayah dan Pihak Berkuasa Tempatan, yang berkaitan dengan perancangan bandar Sampel Kajian di Malaysia Penggunaan web GIS di kalangan Pihak Berkuasa Perancang Tempatan dan Negeri masih lagi terhad. Keupayaan data GIS masih tidak digunakan sebaik mungkin dalam membantu proses perancangan. Berdasarkan kajian yang dijalankan (rujuk Bab 3) hanya terdapat empat PBT yang telah membangunkan peta interaktif GIS di dalam web mereka. Namun daripada web GIS yang dikenal pasti, hanya 3 sahaja Peta interaktif PBT dapat dikaji di dalam kajian ini. Sampel kajian adalah seperti yang disenaraikan dalam Jadual 4.3. Jadual 4.3: Kajian kes di Malaysia Laman Web Kajian Kes Web AGISwlk (Wilayah Lembah Klang) Peta Interaktif PEGIS (Pulau Pinang) Web GIS9 (Negeri Sembilan) Web GIS di Peringkat Negeri/Wilayah Alamat Laman Web Web GIS di Peringkat Pihak Berkuasa Tempatan Peta Interaktif DBKL Peta Interaktif Majlis Perbadanan Putrajaya

112 79 Berikut adalah latar belakang sampel kajian yang dinilai. i) Aplikasi Web AGISwlk (Wilayah Lembah Klang) Laman web AGISwlk, dibangunkan sebagai sebahagian daripada modul system AGISwlk (Aplikasi GIS Wilayah Lembah Klang). Sistem AGISwlk merupakan sistem sokongan perancangan di dalam merancang dan menilai polisi dan strategi pembangunan, serta mengurus dan mengawal pembangunan di dalam kawasan Lembah Klang. Aplikasi web ini menyediakan dua jenis paparan peta interaktif iaitu Aplikasi Peta Interaktif Awam dan Modul Aplikasi Stakeholder. ii) PEGIS PEGIS Map Browser adalah laman web peta interaktif Pulau Pinang. Sistem web GIS ini dibangunkan untuk mengatasi beberapa isu yang dihadapi oleh Pusat PEGIS, dalam meningkatkan penggunaan dan pemakaian pangkalan data PEGIS di kalangan stakeholders, pemaju, dan orang awam. PEGIS Map Browser menyediakan dua jenis akses pengguna iaitu akses biasa tanpa login, dan akses login untuk pengguna berdaftar yang terdiri daripada pegawai agensi kerajaan dan pemaju yang terlibat dalam pembangunan di Pulau Pinang. iii) GIS9 Online (Negeri Sembilan) GIS9 Online merupakan sebahagian daripada GIS9 (Sistem Maklumat Geografi Negeri Sembilan) yang dibangunkan oleh Jabatan Perancang Bandar dan Desa Negeri Sembilan (JPBDNS) untuk memantau pembangunan di Negeri Sembilan berasaskan kepada keadaan semasa. Laman web ini disediakan untuk menyalurkan maklumat berpangkalan data GIS9 secara intranet dan internet. Capaian maklumat yang disediakan bertujuan untuk membantu melicinkan lagi kaedah pengurusan pentadbiran bagi agensi-agensi kerajaan dan swasta di Negeri Sembilan, melalui struktur perkongsian data yang seragam dan telus. GIS Online menyediakan tiga jenis aplikasi web GIS, melalui tiga jenis akses, iaitu untuk pengguna umum tanpa

113 80 login, pengguna pentadbir di JPBDNS, dan pengguna dari jabatan-jabatan teknikal. Web GIS ini dibangunkan menggunakan ArcIMS 9.0. iv) Peta Interaktif Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL). Peta Interaktif DBKL merupakan sebahagian daripada perkhidmatan yang disediakan di dalam laman web Kiosk Maklumat Perancangan dan Pembangunan Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL). Laman web ini dibangunkan di bawah Jabatan Perancang dan Kawalan Bangunan DBKL sebagai sebahagian daripada modul Kiosk Maklumat Perancangan bagi Sistem Kawalan Perancangan DBKL, ataupun SKP. Paparan peta interaktif ini meliputi seluruh kawasan Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur. Tujuan Peta Interaktif ini dibangunkan adalah untuk memaparkan maklumat spatial dan maklumat perancangan kepada orang awam. Selain itu, aplikasi Peta Interaktif ini diharap dapat menggalakkan dan meningkatkan penglibatan orang awam dalam proses perancangan dan pembangunan. Aplikasi Peta Interaktif yang disediakan adalah untuk paparan umum sahaja. v) Peta Interaktif Perbadanan Putrajaya Peta interaktif Putrajaya adalah salah satu daripada perkhidmatan web yang disediakan untuk menyampaikan maklumat am tentang Putrajaya kepada umum. Peta Interaktif yang boleh diakses daripada laman web rasmi Majlis Perbadanan Putrajaya adalah ringkas dan tidak mengandungi maklumat spatial yang terperinci. Sebaliknya, paparan maklumat khususnya kemudahan awam cuma diwakili oleh simbol-simbol tertentu. Laman web ini diselenggarakan oleh unit teknologi maklumat Majlis Perbadanan Putrajaya.

114 Sampel Kajian di Amerika Syarikat Pemakaian web GIS di kalangan Pihak Berkuasa Perancang di Amerika Syarikat adalah amat memberangsangkan berbanding Malaysia. 25 sampel web GIS diambil melalui kaji selidik yang dijalankan melalui internet. Sampel laman web adalah seperti yang disenaraikan di dalam Jadual 4.4. Jadual 4.4: Sampel Kajian dari Amerika Syarikat Bil Laman Web Kajian Kes Alamat Laman Web Web GIS di Peringkat Negeri/Wilayah 1. MassGIS (Negeri) 2. SANDAG (Wilayah) 3. Martha Vinyard (Wilayah) 4. GIS-NET, Department of Regional Planning, Los Angeles I-Map, Hawai Statewide GIS 6. MARIS Missisipi Automated Resource Infomation System (Negeri) maris Web GIS di Peringkat Pihak Berkuasa Tempatan 1. City Of Lincoln, Nebraska 2. Town of Amherst, 3. ZIMAS, City of Los Angeles 4. Fulton County, Atlanta 5. City of Fairfield, Ohio 6. Honolulu County, Hawai 7. PlanNet Maricopa County 8. Town of Fishers 9. Gila County, Arizona Milwaukee (Map Milwaukee dan COMPASS Milwaukee) DevWeb, Austin ev/viewer.htm 12. Town of Orchard Park, New York City of Greensboro, North Carolina WebMapping.htm 14. City of Huntsville, Alabama

115 82 Latar belakang sampel kajian adalah seperti berikut: i) MassGIS (Negeri) MassGIS merupakan satu agensi peringkat negeri, yang menguruskan maklumat geografi dan alam sekitar di negeri Massachusetts. Agensi ini berperanan mengumpul, menyimpan dan mengagihkan data kepada semua stakeholders dalam negeri tersebut. Dalam laman web ini, MassGIS menyediakan 30 aplikasi peta interaktif yang menyediakan akses kepada pelbagai maklumat dalam bentuk spatial. OLIVER (On-Line Data Viewer), merupakan peta interaktif web GIS yang berfungsi untuk memaparkan dan mengagihkan data GIS kepada pengguna. Dua puluh sembilan aplikasi lain adalah di bawah kategori aplikasi Browser-based mapping yang memaparkan satu-satu maklumat tertentu, contohnya seperti maklumat bilangan populasi mengikut kawasan.. Separuh darinya merupakan paparan maklumat perancangan seperti guna tanah dan gambar satelit. ii) SANDAG (San Diego Regional Planning Agency) SANDAG adalah kiosk maklumat perancangan bagi Agensi Perancangan Wilayah San Diego. Berperanan sebagai menyampaikan maklumat perancangan di wilayah tersebut, salah satu daripada perkhidmatan yang disediakan adalah paparan maklumat perancangan dan pembangunan dalam bentuk web GIS. Agensi ini menyediakan tujuh jenis paparan peta interaktif. Data GIS diselenggarakan secara bersama diantara agensi-agensi terlibat dalam Wilayah San Diego. REDI merupakan paparan Peta Interaktif utama laman web ini. Paparan peta interaktif lain merupakan paparan ringkas yang memaparakan fungsi-fungsi tertentu sahaja. iii) Martha Vinyard (Wilayah) Sebagai agensi perancangan wilayah, Martha s Vinyard Commision berperanan dalam menguruskan pembangunan bagi enam bandar di dalam kawasan daerah Duke, Massasuschets. VIM, atau Vinyard Interactive map, dibangunkan bertujuan

116 83 membolehkan pengguna dan mendapatkan maklumat spatial secara interaktif dengan mudah melalui laman web. Selain mendapatkan maklumat melalui VIM, data GIS digital juga boleh dibeli dan dimuat turun melalui Commision s GIS digital library. iv) GIS-NET, Los Angeles County (Department of Regional Planning) GIS-NET, peta interaktif web-gis yang diselenggarakan dibawah Jabatan Perancangan Wilayah, Daerah Los Angeles. Peta Interaktif awam ini disediakan untuk orang awam melihat data-data spatial seperti polisi gunatanah, zon gunatanah, kontur dan sebagainya. v) I-Map, Hawai Statewide GIS I-Map Hawaii, adalah peta interaktif ringkas, yang disediakan untuk penduduk di negeri tersebut melihat data-data GIS dan menghasilkan peta sendiri melalui pelayar web sahaja. Aplikasi ini sentiasa di kemaskini dari masa ke masa oleh The Office of Planning bagi Negeri Hawaii. Perkhidmatan peta interaktif ini merupakan sebahagian daripada program GIS negeri tersebut, bagi mencapai matlamat program untuk meningkatkan keberkesanan kerajaan dalam membuat keputusan. Program GIS negeri ini juga bertujuan untuk menggalakkan penggunaan teknologi GIS di kalangan agensi kerajaan di Negeri Hawaii. Selain menyediakan perkhidmatan peta interaktif, laman web GIS negeri ini juga menyediakan perkhidmatan memuat turun data GIS secara terus, dan boleh dilihat melalui perisian data viewer atau perisian GIS lain. vi) MARIS Interactive Map Server, Missisipi Automated Resource Infomation System (Negeri) MARIS atau Missisipi Automated Resource Infomation System adalah laman web pusat bagi maklumat GIS Negeri Mississippi. Matlamat laman web ini adalah sebagai mekanisma bagi menguruskan, menyediakan dan menggunakan sumber

117 84 maklumat GIS secara sistematik. Selain itu ia bertujuan untuk menggalakkan penggunaan dan pengagihan data GIS yang seragam dan sesuai di dalam kerajaan negeri. MARIS Interactive Map Server merupakan sebahagian daripada aplikasi laman web ini. Intercative Map Server ini mengandungi koleksi 75 lapisan data Mississippi. vii) City Of Lincoln, Nebraska Interlinc Online Services yang disediakan dalam laman web City of Lincoln, Nebraska merangkumi perkhidmatan peta interaktif GIS yang disediakan secara terbuka untuk kemudahan populasi bandar tersebut yang berjumlah 236,146 orang. Terdapat jenis tujuh peta interaktif yang disediakan secara berasingan untuk perancangan iaitu carian jalan, zon guna tanah, peta interaktif permit khas, kawasan banjir, presint pengundian dan pelan komprehensif. Walaupun paparan berasingan, antara muka web GIS adalah serupa. Paparan peta web GIS ini merangkumi kawasan City of Lincoln seluas batu persegi, dan diselenggarakan oleh Jabatan Perancang pihak berkuasa bandar tersebut. viii) Peta Interaktif Town of Armhest, Massasuchets Di bandar Amherst, Peta Interaktif dibangunkan untuk membolehkan penduduk bandar berkenaan melihat maklumat harta tanah di kawasan tersebut. Peta interaktif untuk diakses oleh pihak pengurusan juga dibangunkan untuk membolehkan maklumat harta tanah, zon guna tanah, dan maklumat perancangan diakses untuk kegunaan pengurusan PBT tersebut. Kelebihan web GIS ini adalah, ia menyediakan fungsi untuk komuniti memberi pendapat atau komen, terus ke atas paparan peta, melalui fungsi Markup. Secara tidak langsung, ia membolehkan penduduk berinteraksi dengan PBT melalui platfom web GIS yang mudah diakses melalui internet.

118 85 ix) ZIMAS (Zoning Infomation and Map Access System), City of Los Angeles. ZIMAS merupakan peta interaktif bagi sistem maklumat zon dan peta bagi Bandaraya Los Angelas. Peta web GIS ini merupakan alat komprehensif untuk menyokong proses membuat keputusan. Ia boleh diakses oleh agensi-agensi perancangan dan orang awam dengan mudah dan cepat. Web GIS ini di selenggarakan oleh Department of City Planning, City of Los Angeles dan merangkumi 35 kawasan perancangan komuniti. Ia bemula sebagai projek cubaan pada tahun x) Fulton County, Georgia Teradapat 6 peta interaktif yang disediakan oleh Fulton County, Georgia. Peta interaktif ini merangkumi zon guna tanah, perancangan pengangkutan, kawasan badan air dan kawasan banjir, peta umum, annexation hystory dan presint pengundian.web GIS ini diselenggarakan oleh bahagian GIS. xi) City of Fairfield, Ohio Peta interaktif bandar Fairfield dibangunkan dan diselenggarakan oleh Development Services Department. Paparan data merangkumi seluruh kawasan bandar ini iaitu seluas 20.5 batu persegi. Fokus pengguna web GIS adalah komuniti bandar tersebut seramai 42,097 penduduk. Perkhidmatan web GIS bertujuan memudahkan penduduk mendapatkan maklumat GIS terutamanya maklumat kawasan tersebut seperti kawasan banjir dan zon guna tanah. xii) City and County of Honolulu, Hawai (Department of Planning and Permitting)

119 86 Peta interaktif laman web HOLIS, terletak dibawah pengurusan Jabatan Perancangan dan permit, City and County of Honolulu, Hawaii. Peta interaktif adalah sebahagian daripada HoLIS (Honolulu Land Infomation System), yang dibangunkan bertujuan membolehkan orang awam mengakses maklumat GIS seperti zon guna tanah, sempadan harta tanah dan sebagainya. Matlamat Jabatan ini adalah untuk meningkatkan akses kepada lebih banyak maklumat spatial dengan lebih mudah. xiii) PlanNet Maricopa County PlanNet adalah peta interaktif web GIS yang dibangunkan untuk Maricopa County, di bawah penyelenggaraan Maricopa Planning and Development Department, dan jabatan jabatan lain daerah ini. Web GIS ini disediakan untuk menyampaikan maklumat GIS kepada agensi-agensi kerajaan dan penduduk daerah Maricopa yang berjumlah 3,200,00 orang.. Paparan data merangkumi seluruh kawasan daerah ini, seluas 9,226 batu persegi. xiv) Town of Fishers Web GIS bandar ini dibangunkan bertujuan untuk menyediakan akses kepada penduduknya yang seramai 59,931 penduduk, secara online, terhadap maklumat GIS bandar tersebut. Terdapat tiga jenis paparan web GIS iaitu peta umum, peta guna tanah dan peta kawasan banjir. Ia diselenggarakan oleh Jabatan GIS. xv) Gila County, Arizona Peta interaktif Gila County Arizona menyediakan maklumat spatial daerah tersebut. Kandungan peta interaktif ini meliputi maklumat guna tanah, maklumat statistik, maklumat sistem jalan raya, maklumat sempada presint.

120 87 xvi) Milwaukee (Map Milwaukee dan COMPASS Milwaukee) City of Milwaukee menyediakan dua jenis perkhidmatan web GIS iaiatu Map Milwaukee dan COMPASS Milwaukee. Map Milwaukee menyediakan maklumat spatial untuk diakses melalui internet. COMPASS Milwaukee pula lebih tertumpu pada maklumat untuk komuniti seperti maklumat populasi, sosial, dan maklumat kawasan jenayah. COMPASS yang mula dibangunkan pada tahun 2001, dibangunkan bertujuan menggalakkan penduduk berinteraksi dengan pihak berkuasa dan membantu dalam merancang kawasan bandar yang selamat. Paparan data merangkumi kawasan seluas 96.1 batu persegi. Fokus pengguna web GIS ini adalah agensi perancangan dan juga penduduk bandar tersebut yang berjumlah 554,965 orang. xvii) DevWeb, Austin DevWeb merupakan Peta interaktif GIS bagi bandar Austin yang diselenggarakan oleh Development Department. Ia menyediakan paparan tujuh paparan data iaitu COA Viewer, peparitan, pusat bandar, kawasan jenayah, kawasasn tadahan air, dan kawasan banjir. Paparan ini boleh dipilih dengan mudah melalui menu pilihan paparan yang disediakan. xviii) Town of Orchard Park, New York Cartoweb Application adalah peta interaktif Town of Orchard Park. Web GIS ini merupakan salah satu web GIS yang menggunakan gabungan perisian open-source. xix) City of Greensboro, North Carolina Terdapat empat peta interaktif yang disediakan dalam laman web bandar Greensboro. Tetapi, web GIS utama yang disediakan ialah Greensboro Casual City Viewer. Ia mengandungi maklumat statistik, zon guna tanah, kawasan kejiran, statistik, kawasan

121 88 bersejarah, dan kemudahan awam. Web GIS ini diselenggarakan oleh Department of Management Infomation Systems, City of Greensboro. xx) City of Huntsville, Alabama Peta interaktif City of Huntsville menyediakan akses kepada maklumat bandar tersebut seperti maklumat guna tanah, maklumat rekreasi, dan pelbagai lagi. Seperti web GIS lain, ia menyediakan fungsi carian mudah untuk pengguna mencapai maklumat. Paparan data merangkumi kawasan seluas batu persegi, dengan populasi penduduk seramai 158,216 orang Analisis Web GIS Analisis dibincangkan di dalam dua bahagian iaitu analisis sampel kajian di Malaysia, dan analisis sampel kajian di Amerika Syarikat Analisis Sampel Kajian Malaysia i) Analisis Penggunaan Web GIS Daripada kajian yang dijalankan, didapati penggunaan web GIS di kalangan sampel kajian di Malaysia terbahagi kepada empat jenis penggunaan. Pecahan penggunaan web GIS adalah seperti yang ditunjukkan di dalam Jadual 4.5: Fungsi. Sebagaimana yang ditunjukkan di dalam Jadual 4.5: Fungsi, dua daripada sampel web GIS berfungsi untuk mengagihkan maklumat perancangan, manakala yang lain

122 89 setiap satunya di bawah fungsi paparan maklumat am, perkongsian data dan pengurusan perancangan. Jadual 4.5: Fungsi Penggunaan Web GIS Penggunaan Web GIS Web GIS Paparan Maklumat Am Peta Interaktif Putrajaya Pengagihan Maklumat kawasan/ Perancangan Perkongsian Data Pengurusan perancangan -Peta Interaktif DBKL -PEGIS -AGISwlk -Pentadbir -Agensi Perancangan Setiap web GIS Negeri/Wilayah mempunyai dua aplikasi utama Web GIS iaitu umum dan untuk stakeholders atau pentadbir. Setiap aplikasi mempunyai fungsi paparan dan kandungan data berbeza mengikut keperluan pengguna. AGISwlk mempunyai paparan data dan fungsi berbeza untuk pengguna berbeza. Kedua-dua web GIS mempunyai satu aplikasi sahaja. Jadual 4.6: Aplikasi Web GIS yang dibangunkan Web-GIS Web GIS di Peringkat Negeri/Wilayah Web AGISwlk (Kawasan Wilayah Lembah Klang) Aplikasi Yang Disediakan i. Aplikasi Awam - ILA (Integrated Landuse Assesment) - 8 aplikasi Sektoral i. Aplikasi Stakeholder (kongsi data) - PBT - Agensi Kerajaan Peta Interaktif PEGIS (Pulau Pinang) i. Peta Interaktif Awam ii. Aplikasi Stakeholder Web GIS9 (Negeri Sembilan) i. Peta Interaktif Awam ii. Aplikasi Teknikal dan Pentadbir Peta Interaktif DBKL Web GIS di Peringkat Pihak Berkuasa Tempatan Peta Interaktif Awam Peta Interaktif Majlis Perbadanan Putrajaya Peta Informasi

123 90 ii) Analisis Ciri-Ciri Web GIS Kajian terhadap ciri-ciri web GIS terbahagi kepada tujuh bahagian. Web GIS bagi AGISwlk, GIS9 dan PEGIS dibahagikan kepada dua jenis kerana setiap web GIS ini mempunyai dua jenis paparan peta interaktif. Jadual 4.7 menunjukkan penemuan analisis ciri web GIS di Malaysia bagi ciri antara muka pengguna, grafik, aksesibiliti, paparan peta serta fungsi dan menu web GIS. Jadual 4.7: Analisis Ciri Web GIS Kajian Kes Malaysia WebGIS Negeri/Wilayah AGISwlk PEGIS GIS9 Ciri Web GIS PBT Peta Interaktif Awam Aplikasi Modul Stakeholder Peta Interaktif Awam Peta Interaktif Stakeholders Peta Interaktif Awam Peta Interaktif Stakeholder DBKL Perbadanan Putrajaya 1)Ciri Antara muka Mesra pengguna Kurang Mesra Pengguna Tidak Mesra Pengguna 2)Grafik Menarik Sederhana Rigid 3) Aksesibiliti Akses biasa Akses login 4) Paparan Peta Terperinci Tidak terperinci 5) Fungsi dan Menu Fungsi/menu terperinci Fungsi/menu biasa Fungsi/Menu ringkas

124 91 berikut: Melalui kajian yang dijalankan, ciri-ciri web GIS dibincangkan seperti a) Ciri Antara Muka Web GIS Ciri antara muka pengguna melihat kepada tahap mesra pengguna web GIS. Rajah 4.11 menunjukkan penemuan analisis ciri antara muka web GIS di Malaysia. Empat daripada enam paparan web GIS peringkat negeri dan wilayah dan dua web GIS di peringkat PBT mempunyai antara muka yang mesra pengguna. Web GIS PEGIS pula dikategorikan sebagai kurang mesra pengguna kerana tidak semua fungsi web GIS di paparkan pada antara muka. Seperti web GIS lain yang menggunakan perisian MapGuide, beberapa fungsi pada web GIS ini cuma terpapar apabila pengguna klik pada butang tetikus sebelah kanan Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Mesra pengguna Kurang Mesra Pengguna Rajah 4.11: Ciri Mesra Pengguna Web GIS Malaysia b) Grafik Antara Muka Web GIS Penemuan analisis grafik antara muka web GIS Malaysia di tunjukkan dalam Rajah Berdasarkan penemuan ini, 3 daripada 6 paparan Web GIS negeri mempunyai grafik yang menarik, manakala dua paparan peta interaktif web GIS PEGIS

125 92 mempunyai paparan grafik tidak menarik dan kelihatan rigid seperti perisian GIS biasa (rujuk Rajah 4.13) Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Menarik Sederhana Rigid Rajah 4.12: Grafik Antara Muka Web GIS Malaysia Rajah 4.13: Paparan PEGIS kelihatan rigid dan tidak menarik

126 93 c) Aksesibiliti Web GIS Aksesibiliti melihat kepada dua jenis akses kepada web GIS iaitu akses terbuka dan akses login. Berdasarkan penemuan yang ditunjukkan di dalam Rajah 4.14, ketigatiga web GIS negeri dan wilayah mempunyai dua jenis akses iaitu akses terbuka untuk orang awam, dan akses login untuk pentadbir dan stakeholder Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Akses biasa Akses login Rajah 4.14: Ciri Aksesibiliti Web GIS Manakala, bagi paparan web GIS DBKL dan Putrajaya, kedua-dua web GIS ini sekadar berfungsi sebagai kiosk maklumat kepada orang awam. Kedua-duanya mempunyai akses terbuka kepada maklumat yang dipaparkan. d) Perincian Paparan Peta Web GIS Perincian paparan data dinilai berdasarkan perincian data yang dipaparkan. Daripada Rajah 4.15, didapati bahawa 4 daripada 6 web GIS mempunyai paparan data terperinci, manakala web GIS Putrajaya mempunyai paparan yang ringkas, diwakili oleh simbol-simbol tertentu seperti simbol bangunan kerajaan, simbol bangunan kemudahan awam dan sebagainya (rujuk Rajah 4.15).

127 94 Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Terperinci Tidak terperinci Rajah 4.15: Perincian Data Web GIS Malaysia Maklumat spatial diwakili simbol bangunan. Paparan data tidak spesifik dan terperinci.hingga ke lot bangunan Rajah 4.16: Paparan Data web GIS Putrajaya e) Fungsi dan Menu Web GIS Fungsi terperinci terdapat pada 2 paparan web GIS untuk stakeholders, iaitu AGISwlk dan GIS9. Tiga lagi paparan mempunyai fungsi dan menu standard, manakala paparan web GIS awam GIS9 dan web GIS Putrajaya mempunyai fungsi ringkas sahaja.

128 Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Fungsi/menu terperinci Fungsi/menu biasa Fungsi/Menu ringkas Rajah 4.17: Penggunaan Fungsi dan Menu Antara Muka Web GIS Malaysia iii) Analisis Penggunaan Perisian Web GIS Analisis penggunaan perisian untuk web GIS dibincangkan seperti dalam Jadual 4.8. Jadual 4. 8 : Perisian Web Yang Digunakan Negeri/Wilayah AGISwlk PEGIS GIS9 PBT DBKL Perbadanan Putrajaya Peta Interaktif Awam Aplikasi Modul Stakeholders Peta Interaktif Awam Peta Interaktif Stakeholders Peta Interaktif Awam Peta Interaktif Stakeholders Perisian Web ArcIMS Suite Mapguide (Autodesk) ArcIMS Suite ArcIMS ArcIMS Anataramuka Pengguna ArcIMS HTML Viewer ArcIMS Java Viewer Mapguide, Autodesk ArcIMS ArcIMS ArcIMS Komponon Tambahan perlu dimuat turun Kesesuaian Pelayar MapGuide Viewer - ActiveX Control semua semua Internet Explorer Semua Semua Semua

129 96 Kajian mendapati, perisian daripada ESRI merupakan perisian yang paling banyak digunakan di Malaysia. Hanya peta interaktif PEGIS sahaja yang menggunakan MapGuide daripada Autodesk. Pemilihan produk ini kebiasaannya dipengaruhi oleh format data yang digunakan oleh kebanyakan agensi, dan dari segi keberkesanannya dalam menghasilkan web GIS yang mudah difahami dan mesra pengguna. Berdasarkan keadaan semasa, banyak data disediakan dalam format ESRI. Ini menyebabkan secara tidak langsung, kebanyakan web GIS yang dibangunkan juga menggunakan perisian daripada ESRI untuk memudahkan pemprosesan data. iv) Analisis Tahap Perkhidmatan web GIS Analisis tahap perkhidmatan web GIS dibincangkan seperti di dalam Jadual 4.9. Kajian terhadap tahap perkhidmatan web GIS di Malaysia menunjukkan dua daripada web GIS Malaysia yang dinilai berada pada tahap perkhidmatan B3, dua lagi pada tahap C3, manakala empat lagi web GIS masing-masing berada pada tahap A2, B2, C4, dan D4. Jadual 4.9: Analisis Perkhidmatan Web GIS Negeri/Wilayah PBT AGISwlk PEGIS GIS9 DBKL Perbadanan Putrajaya Tahap Fungsi U S U S U S Paparan Peta 1)Pelayar Web (PDF/HTML) 2)Fungsi Asas / / 3)Fungsi Interaktif / / / / 4)Fungsi Canggih / / (edit, komunikasi 2 hala, analisis) Kandungan A) Maklumat am / B) Maklumat Perancangan Asas / / / C) Maklumat Perancangan Terperinci / / / D)Maklumat boleh / dianalisis/ dimuat turun Tahap C4 D4 B3 C3 B2 C3 B3 A2 * U = Peta Interaktif Umum * S = Peta Interaktif Stakeholder

130 97 Tahap perkhidmatan web GIS Putrajaya berada di tahap paling rendah (A2) daripada semua laman web GIS Malaysia. Web GIS ini mempunyai tahap kandungan maklumat yang rendah iaitu pada tahap A. Maklumat yang dipaparkan hanya berbentuk paparan maklumat am. Paparan data juga kelihatan tidak tepat dan sebahagian data diwakili simbol bangunan. Web GIS untuk paparan akses terhad AGISwlk (agensi kerajaan dan PBT) pula terletak pada tahap perkhidmatan D4 (rujuk Rajah 4.18). Tahap Perkhidmatan Web GIS Malaysia 5 4 Negeri/Wilayah PBT Bilangan A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3 B4 C1 C2 C3 C4 D1 D2 D3 D4 Tahap Web GIS Rajah 4.18: Tahap Perkhidmatan web GIS PBT dan Negeri di Malaysia Analisis Kajian Kes Amerika Syarikat i) Analisis Penggunaan Web GIS Seperti yang ditunjukkan dalam rajah 4.20, pecahan jenis penggunaan web GIS terbahagi kepada tiga jenis iaitu perkongsian data, penyertaan komuniti dan pengagihan maklumat. Daripada keseluruhan sampel 84% menggunakan web GIS untuk pengagihan maklumat kepada orang awam, berbanding cuma 8% sahaja web

131 98 GIS yang dibangunkan untuk tujuan perkongsian data. 9% lagi berfungsi sebagai platform untuk penyertaan awam (rujuk Rajah 4.19) Perkongsian Data 8% Penyertaan/ Interaksi komuniti 9% Pengagihan Maklumat Perancangan 84% Rajah 4.19: Pecahan peratus penggunaan Web GIS di Amerika Syarikat Orang Awam membuat komen di atas paparan peta menggunakan Sumber: Rajah 4.20: Web GIS untuk interaksi komuniti

132 99 Secara keseluruhannya, web GIS di Amerika Syarikat lebih fokus kepada pengagihan maklumat perancangan dan maklumat pihak berkuasa perancangan secara terbuka kepada orang awam. Aplikasi-aplikasi yang dibangunkan bagi mencapai fungsi setiap web GIS tersebut disenaraikan dalam Jadual Jadual 4. 10: Aplikasi Web GIS di Amerika Syarikat Laman Web Kajian Kes Web GIS di Peringkat Negeri/Wilayah Aplikasi Web GIS 1. MassGIS (Negeri) - Mempunyai 29 Aplikasi web GIS dan Map browsing 2. SANDAG (Regional) Mempunyai 5 Aplikasi Web GIS 3. Martha Vinyard (Regional) - Peta Interaktif 4. GIS-NET, Department of Regional - Peta Interaktif Planning, Los Angeles. 5. I-Map, Hawai Statewide GIS - Peta Interaktif 6. MARIS Missisipi Automated Resource Infomation System (Negeri) - Peta interaktif GIS Negeri Web GIS di Peringkat Pihak Berkuasa Tempatan 1. City Of Lincoln, Nebraska - 7 Peta interaktif perancangan 2. Town of Amherst, - Peta Interaktif Awam - Peta Interaktif Admin 3. ZIMAS, City of Los Angeles - Peta Interaktif Awam 4. Fulton County, Indiana - 5 Aplikasi Web GIS 5. City of Fairfield, Ohio - Peta Interaktif 6. Honolulu County, Hawai - Peta Interaktif 7. PlanNet Maricopa County - Peta Interaktif 8. Town of Fishers - 3 Peta Interaktif 9. Gila County, Arizona - Peta Interaktif 10. Milwaukee (Map Milwaukee dan - Peta Interaktif umum COMPASS Milwaukee) - Peta Interaktif Perancangan Komuniti 11. DevWeb, Austin - 7 Aplikasi Peta Interaktif 12. Town of Orchard Park, New York - 3 Peta Interaktif 13. City of Greensboro, North Carolina - Peta Interaktif 14. City of Huntsville, Alabama - Peta Interaktif ii) Analisis Ciri-Ciri Web GIS Kajian terhadap ciri-ciri web GIS di peringkat PBT dan Negeri/Wilayah di Amerika Syarikat ditunjukkan seperti di dalam Jadual 4.11.

133 100 Jadual 4. 11: Analisis Ciri-Ciri Web GIS Peringkat Negeri/Wilayah Peringkat PBT/Daerah Bil Bil OLIVER - MassGIS MassGIS Map Browsing application REDI - SANDAG SANDAG Map browsing application Gisnet L.A. County I-Map, Hawai Statewide VIM (Martha s Vinyard Intractive map) MARIS City of Lincoln Public Map Viewer, Town of Amherst Administrator Login, Town of Amherst ZIMAS Fulton County City of Fairfield Holis, Honolulu Land Information System PlanNet, Maricopa Town of Fishers Gila County Map Milwaukee COMPASS Milwaukee DevWeb (Austin) Town of Orchard Park, New York City of Greensboro City of Huntsville Ciri Web GIS 1)Ciri Antara muka Mesra pengguna 7 15 Kurang Mesra Peangguna 1 1 Tidak Mesra Pengguna 2)Grafik Menarik 3 13 Sederhana 3 Rigid/ tidak menarik 1 3 3) Aksesibiliti Terbuka 6 15 Login 1 1 4) Paparan Peta Terperinci (sehingga data lot 6 16 tanah) Tidak terperinci 2 5) Fungsi dan Menu Fungsi/menu canggih 4 7 Fungsi/menu biasa 4 10 Fungsi/Menu ringkas

134 101 Berdasarkan kajian yang dijalankan terhadap 20 laman web yang mengandungi paparan peta interaktif web GIS, penemuan kajian terhadap ciri-ciri web GIS adalah seperti berikut: a) Ciri Antara muka web GIS Hasil kajian menunjukkan 21 daripada jumlah paparan peta interaktif web GIS mempunyai antara muka yang mesra pengguna (rujuk Rajah 4.21). Hanya terdapat dua sampel laman web mempunyai antara muka kurang mesra pengguna iaitu OLIVER, MassGIS dan peta interaktif Gila County. OLIVER mempunyai paparan yang kurang mesra pengguna kerana paparan agak kompleks, dan memerlukan masa yang lebih untuk memahami cara mengendalikan paparan peta tersebut. Begitu juga dengan peta interaktif Gila County. Pengguna perlu membaca panduan menggunakannya terlebih dahulu, kerana sebahagian fungsi dan menu peta interaktif tersebut tidak terpapar pada antara muka pengguna Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Mesra pengguna Kurang Mesra Pengguna Rajah 4.21: Ciri Antara muka Web GIS Amerika Syarikat b) Grafik antara muka Terdapat 4 sampel yang didapati kurang menarik dari segi paparan antara muka iaitu web GIS OLIVER, I-Map, Hawaii, peta interaktif City of Lincoln, dan peta Interaktif

135 102 Gila County. Kesemua paparan ini mempunyai paparan antara muka yang rigid dan tidak menarik perhatian pengguna untuk menggunakannya. Selain dari 4 sampel tersebut, sampel yang lain mempunyai antara muka yang menarik. Terdapat beberapa sampel yang menggunakan gabungan perisian berbeza untuk menghasilkan paparan yang menarik seperti web GIS GIS-Net, Los Angeles Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Menarik Sederhana Rigid Rajah 4.22: Ciri Grafik Antara muka Web GIS Amerika Syarikat Web ini menggunakan teknologi ArcIMS untuk membangunkan web GIS, dan Geocortex untuk menghasilkan antara muka yang menarik dan mempunyai fungsi dan menu pelbagai. Beberapa perisian didapati mempengaruhi grafik antara muka pengguna iaitu seperti ArcIMS viewer dan MapGUide Viewer. Bagi mendapatkan antara muka yang menarik, perisian tersebut biasanya digabungkan dengan perisian tambahan lain untuk paparan web, supaya kelihatan menarik dan mempunyai fungsi dan menu yang lebih banyak. c) Aksesibiliti Berbeza dengan senario web GIS Malaysia, kebanyakan web GIS di Amerika syarikat, membenarkan akses terbuka sahaja. Cuma terdapat dua web GIS sahaja yang menyediakan akses Login kepada peta interaktif, iaitu peta interaktif Town of

136 103 Amherst, dan OLIVER. Fungsi login disediakan bagi membolehkan pengguna dari pihak pentadbir mengemas kini data dan membuat carian yang lebih terperinci melalui paparan maklumat yang lebih banyak. Untuk web GIS OLIVER, akses Login disediakan untuk membolehkan pengguna melihat semula hasil online editing, peta yang telah disimpan, dan melihat semula peta GIS yang dilihat sebelum ini Bil PBT Negeri/Wilayah 0 Akses biasa Akses login Rajah 4.23: Aksesibiliti Web GIS Amerika Syarikat d) Perincian Paparan Data Hampir semua web GIS daripada sampel ini mengandungi paparan data yang terperinci, iaitu sehingga ke paparan lot tanah (rujuk Rajah 4.24). Yang membezakannya adalah kandungan maklumat perancangan, sama ada terperinci atau tidak. Paparan web GIS yang ringkas oleh aplikasi-aplikasi peta interaktif SANDAG dan MassGIS bersesuaian dengan fungsi paparan web GIS tersebut. Sebagai contoh, di antara aplikasi yang dibangunkan adalah paparan maklumat trafik dan pengurusan kawasan industri. Maklumat-maklumat seperti ini tidak memerlukan paparan data yang terperinci. Kelebihan paparan yang ringkas ini adalah, kualiti persembahannya adalah cepat dan tidak memerlukan masa yang lama untuk terpapar di skrin komputer pengguna.

137 Bilangan PBT/Daerah Negeri/Wilayah 5 0 Terperinci (sehingga data lot tanah) Tidak terperinci Rajah 4.24: Perincian Paparan data Web GIS Amerika Syarikat e) Fungsi dan menu Fungsi dan menu antara muka web GIS menunjukkan sama ada satu-satu laman web GIS itu kompleks atau tidak, selain mempengaruhi ciri mesra pengguna pada antara muka web. Hasil analisis ini digambarkan dalam Rajah Bilangan PBT/Daerah Negeri/Wilayah Fungsi/menu advanced Fungsi/menu biasa Fungsi/Menu ringkas Rajah 4.25: Ciri Fungsi/menu Antara muka Web GIS Amerika Syarikat

138 105 Bagi analisis fungsi ini, kategori dibahagikan kepada tiga iaitu fungsi asas, fungsi standard dan fungsi canggih. Daripada keseluruhan sampel sepuluh web GIS mempunyai ciri fungsi canggih, manakala 14 lagi mempunyai fungsi standard. Kebanyakan yang mempunyai fungsi canggih, menyediakan fungsi Markup dan fungsi pilihan menggunakan kaedah analisis ringkas seperti buffer. Penggunaan fungsi canggih ini mampu meningkatkan penglibatan awam dalam proses pengurusan dan perancangan pembangunan. iii) Analisis Penggunaan Perisian Web GIS Berdasarkan kajian yang dijalankan Jadual 4.11 dan Rajah 4.11 adalah hasil penemuan daripada Analisis penggunaan perisian web GIS. Daripada analisis ini, didapati bahawa daripada 20 sampel yang dipilih secara rambang, perisian ArcIMS menguasai peratusan paling tinggi iaitu 55%. Hanya 5% daripada web GIS menggunakan perisian VectorEyes, MapObject oleh ESRI, Fulcrum oleh Open Source (rujuk rajah Rajah 4.26). Pecahan Penggunaan Perisian Web GIS, Sampel Kajian Amerika Syarikat 10% 5% 5% 10% 10% 5% 55% Fulcrum VectorEyes ArcIMS Suite MapObjects PostGIS GeoMedia WebMap MapGuide Open Source Rajah 4.26 : Pecahan penggunaan Perisian Web GIS Amerika Syarikat

139 106 Jadual 4.12: Jadual Perisian Web GIS yang digunakan Laman Web Kajian Kes OLIVER, MassGIS (Negeri) REDI, SANDAG (Regional) VIM, Martha Vineyard (Regional) GIS-NET, Department of Regional Planning, Los Angeles. I-Map, Hawai Statewide GIS MARIS, Missisipi Automated Resource Infomation System (Negeri) City Of Lincoln, Lancaster County Town of Amherst, Massuschichets ZIMAS, City of Los Angeles 10. Fulton County, Indiana 11. City of Fairfield, Ohio 12. Honolulu County, Hawai Perisian Web GIS Perisian Web GIS (Bahagian Pelayan) Fulcrum (open-source mapping/rendering libraries) - Map Objects, ESRI - Mapobjects IMS, ESRI - Microsoft Visual Basic - VectorEyes - ArcIMS Suite - Geocortex Paparan Web GIS / Antara muka pelanggan Java Web Starter 1.2 Komponon yang perlu dimuat turun Java web Starter Mapobjects IMS - VectorEyes Web Viewer Geocortex IMF Map Viewer - ArcIMS Suite ArcIMS - - ArcIMS Suite - Geocortex - ArcIMS Suite - ArcIMS Suite - General Purpose Viewer, AppGeo - ArcIMS Map Server - ArcSDE - Oracle - PostGIS - PostreSQL - GeoMedia WebMap, (GeoMedia Suite), Integraph - Oracle (server) Geocortex IMF Map Viewer ArcIMS HTML Viewer General Purpose Viewer, AppGeo ArcIMS Viewer - - PostGIS - Corel (R) Active CGM (R) Browser - - Kesesuaian Pelayar - Internet Explorer ActiveCGM Reader ArcIMS suite ArcIMS - - Microsoft IE Netscape Internet Explorer Netscape IE Netscape Safari Internet Explorer Netscape Mozilla Internet Explorer - Internet Explorer Netscape PlanNet Maricopa County - ArcIMS Suite - Milonoic DHTML Website Navigation Menu (V 3.4) (Tools) ArcIMS Java Viewer Town of Fishers, Indiana 15. Gila County, Arizona Milwaukee (Map Milwaukee dan COMPASS Milwaukee) DevWeb, City of Austin, Town of Orchard Park, New York City of Greensboro, North Carolina City of Huntsville, Alabama MapGuide Open Source, Autodesk MapGuide Open Source, Autodesk MapGuide, Viewer MapGuide Viewer MapGuide Viewer ActiveX Control MapGuide Viewer ActiveX Control ArcIMS Suite ArcIMS - - ArcIMS Suite - ArcSDE - PostGIS (OGC) - UMN Mapserver - ArcIMS Suite - ArcSDE - Microsoft s SQL Server GeoMedia WebMap (Geomedia Suite), Integraph ArcIMS HTML Viewer dan Java Viewer Cartoweb mapping interface ArcIMS - JmapView 2 -JmapView Internet Explorer Tidak menyokong Browser Netscape dan Mozilla - Netscape Internet Explorer IE Netscape Internet Explorer 5.0 +

140 107 Seperti di Malaysia, perisian daripada ESRI paling banyak digunakan adalah disebabkan oleh kebanyakan agensi menggunakan produk-produk GIS daripada ESRI iaitu seperti ArcGIS suite. Terdapat juga beberapa perisian open source yang digunakan. Kelebihan perisian open source adalah ianya percuma, dan spesifikasi perisian menepati spesifikasi yang digariskan oleh OGC. Spesifikasi dari OGC ini membolehkan maklumat GIS di agihkan dalam internet, tanpa ada halangan format data, unjuran data dan sebagainya. Selain itu, penggunaan open-source software membolehkan keupayaan web GIS ditingkatkan, dengan menggabungkan perisian atau source-code berbeza. Contoh web GIS menggunakan perisian open-source adalah web GIS OLIVER (rujuk Rajah 4.27) dan Town of Orchard Park (rujuk Rajah 4.28). Rajah 4.27: Web GIS OLIVER menggunakan perisian open-source Fulcrum

141 108 Rajah 4.28: Web GIS Town of Orchard Park, menggunakan perisian open- source (PostGIS, Cartoweb) iv) Analisis Tahap Perkhidmatan Web GIS Jadual 4.11 dan Rajah 4.29 menunjukkan hasil analisis tahap perkhidmatan web GIS. Seperti yang ditunjuk kan dalam Rajah 4.29, kajian yang dijalankan menunjukkan bahawa kebanyakan laman web GIS di Amerika Syarikat berada pada tahap perkhidmatan B3 ( 7 laman web) dan C3 (7 laman web). Pada tahap yang paling tinggi adalah web GIS OLIVER, iaitu pada tahap D4. OLIVER menduduki tahap ini kerana keupayaannya untuk membolehkan data di muat turun, dan mempunyai teknologi fungsi menu yang canggih. Di antara web GIS yang mempunyai Tahap Perkhidmatan C3 adalah REDI, dan pada tahap B3 adalah COMPASS Milwaukee.

142 109 Jadual 4. 13: Tahap Perkhidmatan web GIS Laman Web Kajian Kes Tahap Web GIS Informasi Tahap Fungsi/teknologi Web GIS A B C D OLIVER, MassGIS (Negeri) / / D4 2 MassGIS / / B3 3 REDI, SANDAG (Wilayah) / / C3 4 SANDAG Map Browser Application / / B3 5 Martha Vinyard (Wilayah) / / C3 6 GIS-NET / / C4 7 I-Map, Hawai Statewide GIS / / C3 8 MARIS / / C4 9 City Of Lincoln, Nebraska / / B3 10 Public Viwer, Town of Amherst, / / B4 11 Administrator application, Town of Amherst. / / B4 12 ZIMAS, City of Los Angeles. / / C4 13 Fulton County, Indiana / / C4 14 City of Fairfield, Ohio / / B3 15 Honolulu County, Hawai / / C3 16 PlanNet Maricopa County / / C3 17 Town of Fishers / / B4 18 Gila County, Arizona / / C4 19 Map Milwaukee / / C3 20 COMPASS Milwaukee / / B3 21 DevWeb, Austin / / C3 22 Town of Orchard Park, New York / / C4 23 City of Greensboro, North / / B3 Carolina 24 City of Huntsville, Alabama / / B3 Tahap Perkhidmatan Tahap Perkhidmatan Web GIS Amerika Syarikat Bilangan Negeri/Wilayah PBT 0 A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3 B4 C1 C2 C3 C4 D1 D2 D3 D4 Tahap Web GIS Rajah 4.29: Tahap Perkhidmatan Web GIS Amerika Syarikat

143 110 Web GIS OLIVER dikategorikan pada Tahap D4 kerana ia mempunyai tahap fungsi antara muka yang interaktif. Ia menyediakan fungsi-fungsi antara muka yang berkeupayaan tinggi untuk membolehkan data di manipulasi oleh pengguna (rujuk Rajah 4.30). Senarai lapisan data mengikut kawasan dan tema Menu dan fungsi interaktif (Tahap 4) Rajah 4.30: Paparan Web GIS OLIVER Tahap kandungan data juga tinggi. Ia menyediakan maklumat spatial terperinci bagi kawasan negeri Massachusetts. Kelemahannya cuma data-data yang dipaparkan sesetengahnya menggunakan istilah yang kurang difahami oleh orang awam. Selain itu, paparannya kurang menarik, dan fungsi yang kompleks menyukarkan pengguna biasa menggunakannya.