Info4Migrants FINLAND. Sharaxaada Wadanka. Lambarka mashruuca: UK/13/LLP-LdV/TOI-615

Transcription

1 Info4Migrants FINLAND Sharaxaada Wadanka Lambarka mashruuca: UK/13/LLP-LdV/TOI-615

2 DEEGAAN 337,030 km 2 TIRADA DADKA 5,4 malyan WAX SOO SAARKA midkiiba $36,395 LACAGTA 1 & 2 oo ah shilimaadka sentiga lama isticmaalo Luuqadaha FINNISH, SWEDISH

3 TAARIIQDA WADANKA Aastaanta garabka Finnish, waa libaax caleemo saaran oo meel gaduudan, cagta middigta waxaa lagu bedelay gacan gaashaaman oo seef ku haysta, oo ku tumanayo bilad oo ay la jiraan qoobab, waxaa asal ahaan la aasaasay ku dhawaadkii sannadka Calanka Qaranka Finland Helsinki Finland waxay ahaan jirtay gobal kadibna waxay noqotay dhulka boqortaayada grand duchy waxay hoos joogtay Sweden ka bilaw qarniyadii 12aad ilaa 19aad, oo madaxbanaanida grand duchy ee Russia kadib Waxay heshay xurnimadeeda buuxda Xilliga lagu gudo jiray Dagaalka 2aad ee Adduunka, waxaa u suurtagashay in ay si guul ah ay u daafacaan xuriyadooda iyo waxay ku qilaafeen in ay soo galaan Midowga Soofiyeedka inkastoo qaar ka mid ah dhul uu ka lumay. Qarniga xigay barkiisa, dadka reer Finns waxay sameeyeen isbedal la taaban karo oo ka bilaabanayo dhaqaalo beer/duur si loo kala saaro dhaqaalaha warshadaha casriga. Daqliga caasimad walba ee Finland hadeer waxay ka mid tahay kuwa ugu sareeyo Galbeedlka Yurub. Xubin ka mid ah Midowga Yusrub ka soo bilaw 1995, Finland waxay aheyd gobalka Waqooyiga kaliya ee ku biira nidaamka yuuro oo bilawgeeda Januaay Qarnigii 21aad, sifooyinka ugu muhiimsan dawladda barwaaqo sooranka Finland waa waxbarasho heer sare ah, dalacsiin simman, iyo nidaamka amniga bulshada qaranka hadeerna loolan ugu jiro bulshada sii kordheyso iyo isbedbedalka illala dhaqaalaha dhoofinta. 3 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

4 XAQIIQOOYINKA FINLAND Suomi Erayga Finnishka oo wadanka ah waa Suomi, taas oo micnaheeda yahay dhul biya dageen ah. Wadanka wuxuu leeyahay in kabadan 60,000 harooyin, laakin in ka yar boqolkiiba 8 oo wadanka ah waa beero. Sisu Dadka reer Finnish waxay isku sifeeyaan erayga sisu, taas oo qiyaastii micnaheedu yahay isku jirka geesinimada, awood iyo go aan. Cunto Cuntada Finnish badanaaba waxay isticmaalaan badeecada qamadiga (qamadiga, masgada, mishaarida) iyo miraha canabka (sida miraha baluuga ah, miraha gaduudan, miraha jaalaha, iyo miraha badda). Kaluunka iyo hilibka ay aah kuwo door wayn ka ciyaara dhaqaalahadhaqanka cuntada Finnish ee qeybo ka mid ah wadanka, iyadoo cuntooyinka kuwa kale dhaqan ahaan ay ku jirto qudaar kala nooc ah iyo mashruum. Dheesha (Tango) Qaab ciyaareedka Finnish ee tango dalka Finland of dhan ayuu caan ka yahayl. Sannad walba reer Finland waxay xertaan taajka qaab ciyaarka boqorka iyo boqorada kuwaas oo ka taliyay dhacdooyin badan oo qaab ciyaarka oo lagu qabto wadanka oo dhan. 4 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

5 XAQIIQOOYINKA FINLAND Luuqada Ahaan labo luuqadood oo rasmi ah ayaa Finland ka jira, Finnish waa luuqadda ugu horeyso oo ay ku hadlaan 93% oo 5.4 milyan oo dadka wadanka degan ah. Dadka reer Finnish, Luqad ahaan way ka duwanyihiin luuqadaha Iskandaneefiyaanka, luqaddoodu ma ahan luqad Germanic ah laakin heer ugaar ah. Aragti ahaan, Finnish waxay isleeyihiin Hungarian laakin Estonian ayay u yara ekyihiin. Luuqadda kale ee rasmiga ah, waa Swedish, waxaa ku hadla ku dhawaadkii 5% oo dadka ka mid ah, oo badankood ku nool kuunfor galbeed oo sidoo kale waa dad ku hadlo Finnish. Sami waa luuqad looga tira badanyahay Iskandaneefiyaanka oo ku hadla ku dhawaadkii 2,000 oo qof oo ku nool wuqooyiga Finland, oo ah 0.03% oo dadka reer Finnish. Kabo Goortii aan galeyno guri kasta oo kuyaalo Finnish marwalba waxaan iska bixinaa kabaha. Dhaqanka Qaranka ee caadiga ah dadka reer Finnish waa dad aad wadani u ah, waxay leeyihiin dareen aad u xoogan oo aqoonsiga qaranka ah oo si aad u sareyso ayay u qiimeeyaan madaxbanaanida. Finland ilaa Iceland waa waqooyiga yurub inka badana Iskandineefiyaanka. Dadka reer Finns waa dad aad u xishood badan oo guushooda waysahashadaan. Waxay u muuqdaan dad aan kibir badnayn oo waa dad xishood leh ee sida wanaaga. Dadka reer Finns waxay aaminsanyihiin in ay jirto waddo ku haboon oo loola dhaqmo xaalad walba oo marwalba waxaad ka fillan kartaa dhaqan ixtiraam ku dhisan. 5 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

6 XAQIIQOOYINKA FINLAND Maalinta Madaxbanaanida 6-da Diseembar waa Maalinta Xorriyadda, oo munaasabada waxay ku calaameysantahay dhawris adag oo rasmi ah. Waa maalinta lagu xasuusanayo dadkii kuwa ku dhintay dagaaladii xorriyadda Finland lagu soo badbaadiyay, taas oo la gaaray Fiidkii, Madaxweynaha Jamhuuriyada wuxuu martigaliyaa soo dhaweynta qaar kamid ah 2,000 marti oo ay ku jiraan ergooyinka diblomaasiyiin oo laga aqoonsanyahay Finland iyo ka daawashada soo dhaweynta TVga wuxuu u qoondeeyay waqti la soo dhaafay oo la jecelyahay oo qaranka dhan ah. Waqtiga Dadka reer Finns waa dad waqtiga ilaaliyo oo, marka dhinac laga eego, waqtiga ayay maxaabiisle u yihiin. Sida ay arinta ka tahay meela kale oo adduunka kamid ah, kuwa haysto shaqooyinka ugu culus waxay leeyihiin jadwal adag oo maalin walba ah; ka maqnaashaha balanta waxay sababi kartaa ciriiri. Waqtiga lagu heshiiyay kulanka si toos ah ayaa loo dhawraa, ilaa daqiiqada haddii ay suurtigal tahay dhammaan, iyo in kabadan 15 daqiiqo oo aad daahdotaas waxaa loo arkaa in ay ceeb tahayoo waxay u baahantahay raali galin kooban ama sharaxaad in aad ka bixiso. Riwaayadaha, bandhigyada masraxa iyo shaqooyinka kale ee bulshada waxay bilawdaan waqtigooda, iyo daahida tareenka gudaha iyo basaska taraafikada waa dhif. Kirismaska Kirismaska, iyo gaar ahaan Habeenka Kirismaska ay soo galayso, waxay ka tahay Finland dabaaldaga qoyska, badanaaba guriga ama qaraabada ayaa lala joogaa. Dhaqan ahaan waxay sameeyaan ka mid ah shumaca lagu shidayo qabuuraha xubnaha ka dhintay qoyska. Dadka reer Finns waxay isu rajeeyaan Merry Christmas, laakin badanaaba si simman waxay u dhahaan kirismaas nabadgelyo leh. Guud ahaan Maalinta Kirismaska waa maalin degan oo nolasha bulshada ma bilaabaneyso ilaa Maalinta Boxing Day. 6 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

7 XAQIIQOOYINKA FINLAND Taraafikada Waa in marwalba daartaa nalalkaaga hore ee gaariga. Gudaha Finland, ganaaxyada taraafikada waxay ku saleysanyihiin labo arimood: darnaanta dambiga iyo daqliga darawalka. Ganaaxii ugu qaalisan ee xawaareynta ee weligeed la bixiyay waxay aheyd Ganaaxa: 170,000 Euros oo uu kuwaday 80 km/saacadii oo dhinac 40 km/ saacadii ah. Dabaasha barafka Dabaasha barafka waa ciyaar xilliga jiilaalka Finland aad caan uga ah. Ciyaarahaas waxaa la ciyaaraa markii biyaha ay barfoobaan. Tani waxay ubaahantahay in barafka la jabiyo si barkad loo sameeyo. Waxaa sidoo kale jira tartamo oo dabaasha xilliga jiilaalka ah. Dabaalayaasha xilliga jiilaalka waxay ku dabaashaan dharka caadiga ah ee dabaasha bedelkii suut qoyan ama wixii kale ee ilaalada sheegta. Qowmiyad ahaan iyo Diin ahaan dadka reer Finns 93%, Swedes 5%, Samis, Romas, Tatars wax ka yar 1%. Dadka reer Finns waxay ka mid yihiin Kaniisada Evangelical-Lutheran waxaa jira qeyb iyaga ka mid ah oo raacsan Kaniisada Orthodox. Kaniisada Evangelical-Lutheran waxay ogolaataa ka dhigida dumarka sida baadari. 7 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

8 XAQIIQOOYINKA FINLAND Taleefonada Finland lagama helo taleefanada banaanka ee dadwaynahu isticmaalaan! Waxaa jira in kabadan 5 milyan oo taleefoonada gacanta ah ee Finland oo tirada dadka 5.4 milyan ah. Deerooyinka Gudaha Finland, qof walba oo ku nool dhinacyada laga dhaqdo deerooyinka Finnish kaas oo ah muwaadin Midowga Yurub ah wuxuu xaq u leeyahay in uu lahaado deerooyin. Dhinaca guud ee laga dhaqdo deerooyinka ee Finland waa qiyaastii 33 % oo dhulka wadanka. Waxaa jira in ka badan 200,000 oo deerooyin oo Finland ku nool. Labiska Marimekko ayaa ah midda ugu muhiimsan ee, hab labiska Finnish ah. Mid ka mid ah qeybahooda ugu taariiqiga badan wuxuu ahaa Unikko, kaas oo wata ubax balaaran oo qaabka 70 tameeyadii iyo daabacaada retro. Marimekko waxaa laga heli karaa in kabadan 20 wadan oo adduunka oo dhan ah, oo waxay leedahay in kabadan 800 oo dukaamo. 8 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

9 XAQIIQOOYINKA FINLAND Subagga burcadka Subagga burcadka ee Finnish waa subag cusub dhaqan ahaan laga sameeyay labeenta caanaha lo da, caanaha garoorta ee lo da markaas umashay. Deerooyinka ama caanaha ariga xitaa waa la isticmaali karaa. Noocyada ganacsiga laga helo sida caadiga ah waxaa laga sameeyaa caanaha joogtada ah, iyo waxaa ka maqan qaar ka mid ah midibka iyo dhadhanka sababtoo ah arintaan. Subagga asalkiisa wuxuu ka yimid Koonfurta gobalka Ostrobothnia, Waqooyiga Finland iyo Kainuu. Waxaa lagu cunnaa kuleel iyo badanaaba sida macmacaanka iyo malmalaadada miraha jaalaha ah. Baayga Karelian Sida ugu badan iyo karinta caadiga ah oo baayada, waxaa laga sameeyay budo qamadi ah iyo bariis buuxa. Subagga, badanaaba waxaa lagu qasaa ukun la kariyay oo la jarjaray, baayga oo kulul inta aan la cunin ka hor dusha ayaa loogu daadiyaa. Qaxwaha Dadka Finland waxay ka mid yihiin dadka ugu badan adduunka ee isticmaala qaxwa. Dadka reer Finns isku dar ahaan sannadkii qofkiiba 12 kiilo ayuu isticmaalaai, taas oo ah wax ka badan labo jeer tirada dadka kale ee Yurubiyaanka. Ma ahan kaliya in dadka reer Finns in ay ka cabitaan badanyihiin qaxwaha muwaadaniinta kale, laakin sidoo kale waxay u diyaariyaan si ka duwan. Gudaha Finland, qaxwaha waxaa loo dubaa si ka qafiifsan Koonfurta iyo Bartamaha Yurub. Dhab ahaan, qaxwaha Finnish waxaa loo yaqaan in uu yahay dubitaanka ugu qafiifsan ee adduunka. Isku celcelis dadka reer Finn waxay cabaan qiyaastii 4-5 koobab oo qaxwo ah maalintii. 9 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

10 DAMAASHAADKA DADWEYNAHA 1-da Janaayo: Maalinta Sannadka Cusub (Uudenvuodenpäivä, Nyårsdagen) Dhaqan ahaan, madaxweynaha ayaa duhurkii wuxuu qudbad usoo jeediyaa muwaadaniinta wadanka. 6-da Janaayo: Epiphany (Loppiainen, Trettondedagen) Epiphany waxaa loogu dabaaldagaa si loo xasuusto booqashada Saddexdii Qof ee Masiixiga Canuga ahaa. Jimcaha Isbedela ee xilliga gu ga: Jimcaha Wanaagsan (Pitkäperjantai, Långfredagen) Jimcaha Wanaagsan waa maalin Ciise Masiixi lagu xasuusto. Axadda Isbedesha ee xiliga gu ga: Feestada Axadda (Pääsiäispäivä, Påskdagen) soo noolaanshaha Ciise Masiixi waxaa loo dabaaldagaa Maalinta Easter. Isniinta Isbedesha ee xiliga gu ga: Feestada Axadda (2. pääsiäispäivä, Andra påskdagen) Feestada Isniinta waa maalinta ku xigta maalinta feestada. 1 Maajo: Maalinta Maajo (Vappu, Valborgsmässoafton) Maalinta Maajo waa feestada shaqooyinka badan: waa dabaaldaga gu ga, dhalinyarada iyo shaqada. Qamiista Isbedesha ee xilliga gu ga: Maalinta Sare u qaadista (Helatorstai, Kristi himmelfärds) Maalinta sare u qaadista waa dabaaldag Masiixi ah waa goortii Ciise uu soo noolaaday waxaana loo kaxeeyay samadda. Jimcaha 19-ka Juun - 25 Juun: Dabaaldaga Bartamaha kuleelaha (Juhannusaatto, Midsommarafton) Waa waqtiga bilawga kuleelaha. Maqribkii, dhaqan ahaan dadka dabshid ayay qabtaan. Sabtida 20 Juun - 26 Juun: Dabaaldaga Maalinta Bartamaha Kuleelaha (Juhannuspäivä, Midsommardagen) dabaaldaga Bartamaha Kuleelaha oo badan ayaa wuxuu dhacaa dhinacyada wadanka. Sabtida 31 Oktoobar - 6 Nofeembar: Dabaaldaga Owliyada (Pyhäinpäivä, Alla helgons dag) Dabaaldaga Owliyada waa maalin lagu sharfaayo owliyada iyo dadkii dhintay. 6-da Diseembar: Maalinta Madaxbanaanida (Itsenäisyyspäivä, Självständighetsdagen) 6-da Diseembar, 1917 waa maalinta Finland ay madaxbanaanideeda ku dhawaaqday Diseembar: Kirismaska (Joulu, Jul) waa damaashaadka qoyska ay wada isticmaalaan iyo kuwa la jecelyahay. 10 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

11 TALO MUHIIM AH Aamusnaanta Dadka reer Finns waxay aad u qiimeeyaan erayada, taas oo lagu muujiyay ujeedada lagu dhahayo waxyar iyo iska ilaali hadalo yar oo aan muhiim aheyn. Waxaa ka fiican in la dhageysto bedelkii lahadli lahaa. Dadka reer Finns dadka ku cusub marmar ayay wadasheekeysi la galaan, waa markii uu jiro rabitaan xoogan oo gaar ah. Dadka reer Finns waxay ku dadaalaan aamusnaanta inta lagu jiro gudaha tareenka, baska ama taraamka. Wiishashka, waxay la kulmaan ceebta aamusnaanta ah sida qof walba oo kale oo aduunka ku nool. Sikastaba, marti raadinayo qariirad wax dhibaata ah ma arkaayo talo helida geeska wadada ama meel walba oo kale ee bulshada, maadaama martigelinta reer Finns si fudud ugu awood badan tahay joogteynta caadadooda. Marka shaqsiyadaada aad qof kaleaad bareysid Markay iskaa barayaan, reer Finns waxay dhahayaan magacooda koowaad iyagoo haddana kuu raacinaya magaca aabahooda. Naagaha isticmaalo labadaba magac iyo magaca aabaha ninkooda waxaa lagu sheegaa sidaas. Inkastoo dadka reer Finns ay yihiin dad damiir leh oo kufaana magacyo kasta oo rasmi ah oo laga yaabo in ay lahaadaan, waxay marmar sheegaan kuwaan goortii ay isbarayaan naftooda. Marka labarbardhigo, waxay filanayaan in loogu yeero magacooda oo qaab xirfadeysan iyo xaalad rasmi ah. Shaxaad siinta Shaxaad siinta weli ma ah mid ay ku niyad furnaanxo u leh wadada nolosha Finnish. Tani ayaa ah arrin sal ku leh dhaqanka diinta oo tilmaantay qaab joojin ah; maanta, bedelkii sababta aan loo shaxaadeynin waa qiimaha la bixiyay waxaa ku jira dhacdooyin aan caadi aheyn tusaale ahaan adeegyada ama ixtiraamka. habdhaqanka waa midda adeegga uu ku jiro. Sikastaaba, ma jiro qof diidayo in shaxaad la siiyo, kuwa aad uyar ayaa diido in shaxaad la siin. 11 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

12 TALOOYIN MUHIIM AH Cuntada iyo Madadaalada Qolka sauna waa dhaqan qiimo ka leh Finnish. Wadahadalada ganacsiga waxaa lagu qaban karaa sauna, ama qado ganacsi laga yaabo in ay ay u horseedo ama ku xigto sauna. Dhammaan dadka reer Finns iyagoo qaaban ayaysauna aadaan. Adigu ma ahan in adigoo qaaban aad aadid sauna, laakin waxaa loo tixgeliyay dadka cusub in aysan aadin. Waxaad xiran kartaa shukumaan ama dharka qubeyska. Dadka reer Finns waxay isku raacsanyihiin ilaalinta waqtiga oo munaasabadaha bulshada ah. Wadasheekeysiga laga yaabo in uu sii socda qiyaastii hal ama labo saac cashada kadib. Haka tagin ilaa qaxwada/macmacaanka/ cabitaanka uu ka dhamaado. Ganacsiga waxaa laga wadahadli karaa xilli kasta xilliga lagu gudo jiro qadada, laakin lagama wadahadlo xilliga cashada, kaliya qaxwaha kadib. Lama qaybsado lacagta cuntada maqaayadaha. Haddii adigu aad tahay qofka wax casuumay, adiga ayaa ah qofka bixinayo. Hadiyadaha Markii qof uu guriga kugu casuumo, marwalba hadiyad yar martigeliyaha u keen. Sii: ubax (lambarada isdhaafka ah ayaa ugu fiican; ubaxyada cad iyo jaalaha ah waa tacsida kaliya; ubaxa gaduud qafiifka ah waa la jecelyahay), qamriga, jokolaatada. Ha bixin: dhirta dhariga ku abuuran. Hadiyadaha sida caadiga ah ma ahan mid la isdhaafsado inta lagu jiro kulamada ganacsiga ah, laakin hadiyad yar laga yaabo in ay ku haboonaato guusha dhameystirka wadaxaajoodka. Bixi: hadiyad ahaan waxaad u bixin kartaa sida buuggaag, qamri, hadiyadaha gudaha/ dibadda, codad, farshaxan, muraayad, qamriga (oo aadka uga qaalisan Finland). Tilmaamaha Caawinta Tilmaanta caawinta maku tusiinayaan dareemo bulshada ah. Marnaba haweydiinin su aalo gaar ah, sida kuwa la xiriira qof diintiisa, shaqadiisa ama xisbigiisa siyaasadeed. 12 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

13 DADKA KU NOOL FINLAND Madaxbanani & Kalsooni Daacadnimo, isku haleyn, isku filnaansho iyo madaxbanaani ayaa ah wax aad loo qiimeeyo. Dadka reer Finns waxay ku faanaan dhaxalkooda iyo bulshada hadda jirta (waa hogaamiyayaasha shirarka nabada iyo dadaalada nabada caalamiga ah). Waxay jacelyihiin dhaqanka oo waxay ku faanaan difaacida deegaankooda, taas oo ah midda ugu nadiifsan dunnida. Luuqada Muuqaalka Ka fogeey jirka qaar ka mid dadka reer Finns. Waxay ixtiraamaan xishoodkooda iyo rabitaankooda e arimaha gaarka ah. Haddii aad isku daydid in reer Finn aad kula sheekeysatid inta la saaran yahay baska, maqaaxida ama goobaha kale ee bulshada isugu timaado, waxaa laga yaabaa in ay u arkaan waxaan caadi aheyn. Qof reer Finn ah ha habsiin, ha shuminin ama ha taabanin ilaa aad si wanaagsan u taqaanid. Joogteey xiriirka indhaha markii aad lahadleysid qof kale. Shirkadaha Dhaqanka Dadka reer Finns waxay u qaataan kulamada ganacsiga oo waqtigooda la ilaaliyo mid aad dhab u ah iyo waxay filanayaan adigana in aad sidaa sameyneysid; Haddii aad soo daahaysid shan daqiiqo ka hor soo wac. Agaasimaha Maareynta ay aah go aan gaaraha. Dadka reer Finns ma sameeyaan hadal yar; waxay horay kagalaan ganacsiga. Ku ganacsiga Finland waxay qaadataa waqti iyo dulqaad. Labo- ilaa saddex-daqiiqo oo aamusnaan ah caadi ayay ka tahay. Ha dhaxgelin aamusnaantaan. Kulanka iyo Salaanta Gacmo gelinta oo qof walboo xaadir ah nimanka, naagaha iyo carruurta ee ganacsiga ama kulanka bulshada. Gacan geli markale markaad baxeysid. 13 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

14 BULSHADA Sida laga soo xigtay UNICEF, Finland adduunka kaalinta afaraad ayay kaga jirtaa hormarinta carruurta (ka dambeyso Netherlands, Sweden iyo Denmark). 1906, Finland waxay aheyd wadanka ugu horeeya ee adduunka oo doorashooyin buuxda siiya (xaqa lagu codeynayo iyo ama xafiis looga shaqeeyo) oo dhammaan mawaadiniinta dadka qaangaarka.yn ah, oo ay ku jiraan haweenka. Haweenka Finnish waxay ahaayeen kuwa ugu horeeyay Europe oo helay xuquuqda lagu codeeyo, iyo 1980yadii waxay si joogta ah u hergeliyeen ku dhawaadkii saddexdii meel hal meel oo xubnaha Eduskunta (baarlamaanka) iyo waxay qabteen dhoor jagooyin oo wasiiro ah. 1980yadii,haweenka qaangaarka ah ku dhawaadk boqolkiiba 75% dibadda ayayka shaqeeyeen; waxay gaarayaan ku dhawaadkii boqolkiiba 48% oo shaqada ciidanka. Haweenka Finnish waxay aheeyen kuwa aad aqoon u leh sida raggooda oo kale, oo, xaaladdaha qaarkood, tirada haweenka ee jaamadaha wax ka baranayo ayaa, tusaale haa, waxyar ayay ka horeysay tirada ragga. Intaa waxaa dheer waxay ku sii balaaranayeen nidaamka daryeelka, kaas oo kasoo bilow xilliga Dagaalkii 2aad ee Adduunka uu imaaday si loo siiyo kaalmo weyn oo dhinacyada dhalmada iyo xanaanada carruurta, haweenka waxay sameeyeen guulo sharci dajin ah oo lataaban karo oo u keentay in ay usoo dhawaadaan sinnaan buuxdo oo ragga ah. Sinnaanta Sharciga oo bilawday 1987 wuxuu balan qaaday in haweenka wadanka uu sinnaanbuuxda oo gaarsiiyo. Finland waxay kaalin ka gashay Wargelinta Farqiga Jinsiga Adduunka ee Finland aad ayay ugu sareysaa soo saarka cilmi baarista saayniska. 2005, Finland waxay heshay afarta ugu muhiimsan ee daabacada saayniska oo caasimadiiba oo ka mid ah wadamada OECD. 14 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

15 SINNAANTA JINSIGA Sinnaanta u dhaxeyso haweenka iyo ragga waa qeyb muhiim ka ah qaabka dawladda ee barwaaqa sooranka Finnish. Ujeedada waa haweenka iyo ragga in ayu yeeshaan xaquuq simman, waajibaadyo iyo fursaddo oo dhammaan dhinacyada nolasha ah. Si weyn ayaa loo qirsanyahay in bulshada ay u hormari karto wanaag badan oo ay muujiyaan tilmaamaha goortii la sameyn karo, aqoon, waayo aragnomo iyo qiimeyn leh oo labadaba nin iyo naag waxaa loo ogolyahay in ay galaan iyo wanaajiyaan hormarka. Xeerka sinnaanta eedhaxeya Haweenka iyo Ragga (609/86) la bilaabay 1987 wuxuu leeyahay seddex himilo oo ugu weyn: ka hortagga takoorka jinsiga sinnaanta hormarka u dhaxeyso haweenka iyo ragga hormarinta darajada haweenka, gaar ahaan nolasha shaqada shaqaalaha sannadlaha ah iyo barnaamijyo tabbabar ah ama barnaamijyada ilaalinta shaqada. Bedelka 1995 waxaa ku jira nidaam la qoondeeyay; oo guddiya rasmi ah iyo golayaasha qiyaasta tirada wakiilada oo midkood ah lab/dheddig waa in uu san ka yaraanin boqolkiiba 40%. Mamnuucida takoorka shaqaaleynta shaqada daboolaya, mushaarka, sharuudaha kale ee shaqada, oo ay ku jiraan faraxumeynta galmada, kormeerida iyo joojinta shaqada. Sarkaalka dambibaaraha Sinnaanta wuxuu kormeeraa gudashada Xeerka Sinnaanta iyo gaar ahaan gudashada mamnuucida takoorida iyo takoorida shaqada iyo xayeysiinta tabbabarada. Xeerka wuxuu bedelayaa doorka oo kor u qaadida sinnaanta ujeedada buuxda iyo nidaam ahaan dhammaan maamulada iyo badrooniyada sidoo kale sida waxbarashada, barida iyo cilmi baarista. 1992, takoorida xaalada uurka iyo masuulnimada daryeelka qoyska waa la mamnuucay. Ka soo bilaw 1995, badrooniyada 30 shaqaale ama ka badan oo joogta ah leh waxaa waajib looga dhigay in ay ku daraan qiyaasta kor loogu qaadayo sinnaanta Xeerka Sinnaanta ma quseeyo in: Hawlaha ku xiran dhaqanka diinta oo diimanka bulshada, ama Qoysaska arimaha gudaha ama dadka noloshooda gaarka ah 2004, Xeer cusub oo u dhaxeeya sinnaantadumarka iyo Ragga waxay ku jiraan nidaamka diyaarinta. Xeerka cusub wuxuu ku saleysanyahay sharciga hore oo ay dhameystireen sharciyada EU iyo tilmaamaha. 15 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

16 SAMEEY OO HASAMEYNIN HA SAMEYNIN Ha soo jeedin wax cabashoin ama ha dhaleeceyn. Marnaba ma noqon danahaaga in aad noqotid qof muhiim ama fikrad leh, sida nooc kasta oo xumaan ah way ka xanaajineysaa saaxibkaaga Finnish ka ah. SAMEEY Martida haddii dhoor daqiiqo xitaa ayay soo daahaan waa in ay raaligalin ka bixiyaan. Daahitaanka in ka badan inta caadiga ah sharaxaad gaaban ayaa lagaaga baahan yahay. Bbadanaaba 5 daqiiqo waala tixgeliyaa marinka u dhaxeeyo daahid la ogolaan karo oo aad u soo daahay. Qaarkood way katagayaan muhiimadaha kulanka la abaabulay 15 daqiiqo kadib. Xitaa haddiidhowr daqiiqo kaliya aad soo daahday u soo dir fariin qoraal. Ka daahitaanka kulamada ganacsiga, xitaa 1-2 daqiiqo, waxaa loo arkaa bilow xun. HA SAMEYNIN Ha soo booqan adigoon marka hore soo wicin. Waxaa dhici karta in albaabka aan lagaa furin adigoon horay usoo ogeysiin, gaarahaan dhammaadka isbuucyada. HA SAMEYNIN Ha sameyn balan qaadyo aan waxba ka jirin. Haddii aad ku dhahdid qof reer Finn ah, Inakeen aan soo qadeynee, isaga ama iyada waxay dhabtii aaminsanyihiin in aad diyaarisay kulanka qadada oo adiga ayaa lagaa sugayaa in lagaa maqlo. Lagalkaftan shactira ah oo adiga shaqsiyadaada iyo wadankaada laakin weligaa dadka kale haku kaftamin. Dadka reer Finns way u mahad celiyaan majaajilada oo way jecelyihiin kaftanka matalaada shaqsiga. Waxay u muuqdaan in ay jecelyihiin shactirada iyo in ay lahaadaan bedelkii dareen qiyaano kaftan ah. HA SAMEYNIN Haddii saaxibkaaga Finnishka ah uu u muuqdo bedelkii hadal la aan iyo muhiimada ah ha ka xumaan. Tani nooc ahaan waa wada xiriirka Finnish dadka reer Finns waxay ka doorbidayaan in ay runta si toos ah u sheegaan oo way kufaanaan arinta dhaqamada runta ah. HA SAMEYNIN Ha faanin. Dadka reer Finns waa dad xishood leh oo guulahooda yareeya oo waxkasta ma buunbooniaan. Finland, qushuuca iyo naxariista ayaa meeldheer ku geyneysa, iyagoo u muuqda dhoorsanaanta sida naxariista ugu weyn. SAMEEY Markii qof uu guriga casuumaad kuugu fidiyo, marwalba marti-geliyaha u keen hadiyad yar. Sii: ubax (lambarada isdhaaf- 16 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

17 SAMEEY IYO HASAMEYNIN ka ah ayaa ugu fiican; ubaxyada cad iyo jaalaha ah waa tacsida kaliya; ubaxa gaduud qafiifka ah waa la jecelyahay), qamriga, jokolaatada. Ha bixin: dhirta dhariga ku abuuran. SAMEEY Waa caadi in la cabo tiro waali ah oo qamri in laga cabo Finland, marka u diyaar garow in maskaxdaada ay u furnaato hab dhaqamada ku wajahan. SAMEEY dadka reer Finns si toos ah ayay kuula xiriiriyaan. Fillo in saaxibadaa ay kuu sheegaan waxa ay umoodaan bedelkii waxa aad rabtid in aad maqashid. SAMEEY Wadasheekeysi dhab ah waa sharciga tusaale dhageyso qofka hadlayo, oo sug inta ay ka dhameysanayaan oo markaas kadib u jawaab. Soo dhaxgelida waa ceeb. HA SAMEYNIN Haka cabsanin in aad lahadashid qofka kuugu dhaw ee baska ama tareenka. Ku dhawaadkii muuqaalka colaada waa qiyaanada, iyo xaaladaha badankood waxaad heleysaa jawaabo, kaas oo noqon kara bilawga wadasheekeysi dhab ah. Dadka reer Finns waxay la socdaan wararka, labadaba gudaha iyo dibada, oo waxay leeyihiin fikrado xoogan oo ku saabsan dhacdada. Majiraan dhaqamo noocaas ah sida waxwalbo. SAMEEY Ku hadal dhawaaq dhexdhaxaad ah oo ha sameynin wax walba oo adiga ku dareen galinayo. KABAHAAGA yaysan kuugu jirin haddii lagaa casuumay qof gurigiisa. Marka ugu horeysa oo aad soo gashid guriga ama dabaqa: kabaha bixi. Ha la yaabin haddii aad aragtid dad la lugeynayo ullo xitaa haddii aysan baraf dhulka ah jirin. Waxaa loo yaqaan Socodka Waqooyiga Yurub, iyo waa hawlo aad ay u yaqaaniin kuwa ka mid dadka duqowda ah. SAMEEY Dadka reer Finns Jirkaaga qaar ka mid ha udhowayn. Way ixtiraamaan xishoodkooda iyo rabitaankooda arimaha gaarka ah. BARO dhowr eray oo Finnish ah, inkastooy adagtahay xitaa. Waa xoojinta amarka oo qofka reer Finn in uu maqlo ajaanibta oo ku hadleyso luuqadiisa. 17 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

18 FINNISH SAUNA Xoojinta qubeyska asalka ah ee Finland kaas oo qubeystaha ku waajib ah in uu kululeeyo uunka, oo sida caadiga ku xiga barkad qabooban ama si qafiif ah laguugu garaaco laamaha geedka Qaamuuska Collins Finland waa dad gaarayo 5.4 milyan iyo 3.3 milyan saunas, waxaa laga helayaa guryo, xafiisyo, warshado, xarumo ciyaaro, hoteelo, maraakiib iyo dhulka hoostiisa oo qoto dheer oo godadka macdan ah. Erayga kaliya oo Finnish ah oo ka dhigo maalin walba English waa sauna. Noocyada qolalka sauna ee Finland: Qolka sauna ee qiiqa (savusauna), C: Loo yaqaan qolkii sauna ee hore iyo badanaaba laga helo dhinacyada baadiyaha. Qiiq ayaa qolka buuxiyo sida alwaax waxaa lagu gubayaa jiko weyn. Markay kulaato, dabka wuu sii gaabanaya si uu u dhinto iyo qiiqa oo ka soo galayo god saqafka ku yaalo. Qolka kuleelka alwaaxa ee sauna C: Nooca caadiga ah ee inta badan dalka oo dhan ugu caansan. Dhagaxyo ayaa la geliyaa jiko bir ah oo lagu shidaayo alwaax geedka dhaqsiha kora oo si wanaagsan loo qalijiyay waxaa lagu doorbidayaa carafkiisa wanaagsan iyo xilliga dheer oo uu gubanayo. Qolka korontada sauna C: Nooca caadiga ah ee ugu caansan waa sida ugu amaansan oo ugu fudud oo guriga lagu kululeeyo. Jiko koronto ah ayaa ku shaqeyneyso riixida badhan. Dabaqyada qaarkood waxay leeyihiin qol saunas oo kor kuyaalo oo laga diyaarsan karo qeybo gaar ah. Dharka dabaasha looma baahna. Ragga iyo dumarka waxay u booqdaan qolalka sauna si gooni gooni ah, ilaa ay ka yihiin xubno isla qoyskaas ah. Looma baahno dharka dabaasha. Ragga iyo dumarka waxay u booqdaan qolalka sauna si gooni gooni ah, ilaa ay ka yihiin xubno isla qoyskaas ah. 18 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

19 GANACSIGA FINLAND Waan fahamsanahay sida qof cusub oo ka ganacsanaayo Finland waa lagama maarmaan in aad ogaatid sida aad usameyn laheyd ganacsi wanaagsan. Marka si loo sameeyo nidaan, hoos waxaa ku qoran dhoor sheey oo in aad ogaatid ah marka ugu horesyo eeaad la kulmeysid qof reer Finn ah. Cinwaanada Aad ayay muhiim utahay in aad shaqsiga aad ku wacdo magacooda ugu dambeeyo, haddii aadan baranin aqoontaan, markaas kadib tan ugu fudud Gabar, Mudane, iyo Marwo waa caadi sidoo kale. Aad ayay sharaf daro utahay in aad ugu yeertid qof reer Finn magacooda ugu horeeya, sug inta uu shaqsiga ka sameynayo bedelka marka hore. Xiriirka laguugu soo wacayo, dadka reer Finns ayaa badanaaba kuu sheegaya in aad halkaan imaatid. Xiriirka muuqaalka ah ayaa waxbadan la sameeyaa oo dhinaca leesarka ah, marka iska ilaali taabashada aan muhiimka aheyn. Luuqada ajaanibka Luuqada ugu muhiimsan oo ganacsiga loogu sameeyo Finland waa English iyo/ ama German. Hadal yar Dadka reer Finns waa dad aad ugaabsi badan oo ma jeclo hadal haddii lagu shactireynaayo maahane. Haddii adiga aad tahay, waalagaa shakinayaa. Salaanta gacanta A salaanta gacanta waa dhaqanka goortii aad la kulmeysid qof markii kuugu horeysay. Qaabka Aad ha u labisan, dadka reer Finns astaan kibir ayay taas u qaadanayaan. Markii aadgacmahaaga isku laabto waxaa sidoo kale laguu arkaa si kibir badan. Waqtiga in la ilaaliyo aad ayay muhiim ugu tahay ganacsiga iyo munaasbadaha bulshada. 19 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

20 TARTAMO OO AAN CAADI AHEYN Horyaalka Dheesha (Air Guitar) Ka soo bilaw 1996, Horyaalka Adduunka ee dheesha Air Guitar ee sannadlaha ah ayaa waxay qeyb ka noqatay Fiidiyowga Fanka Oulu ee dabaaldaga Oulu, Finland. Fikradda tartanka asal ahaan wuxuu ahaa waxa laysku keenay sida kaftan, micnaheeda kaliya in la noqdo dhinac soo jiidasha leh oo dabaaldaga fiidiyowga fanka, laakin ilaa hadda waxay noqotay muuqaal muhiim ah oo xaquuqdeeda ah. Dumarka qaadaya horyaalada Dhacdada waxaa laga abaabulay Sonkajärvi Tirada lamaanaha daneynayo dhacdada adduunka oo dhan laga yaqaan waa korista tartiibka ah; ciyaaraha aad u qalantid, taas oo xaaladda jirka iyo dareenka kaftanka waala tijaabiyay, waxaa laga abaabulay wadamo badan oo adduunka ka mid ah. Horyaalka Tuurista Mobeelka Adduunka Finland waxay aheyd guriga soo saarka mobeelada Nokia iyo dhacdada waxay ka dhacdaa Savonlinna Agoosto sannad walba. Horyaalka Adduunka ee Balooniga dhoobada Horyaalka Adduunka ee Balooniga dhoobada wuxuu u baahanyahay in jirka uu dhisan yahay oo siwanaagsan u ciyaaro. Dhacdada waxaa lagu qabtay Hyrynsalmi ee Wuqooyiga Finland. Horyaalka Dhufashada Kaneecada Inta karaankaaga ah isku day in aad dhufato inta ugu badan kaneeco, 5 daqiiqo gadaheed. Tartamada Tuurista Kursiga Beeraha martigalinaaya Tartamada Tuurista Kursiga waxay dhacdaa kuleelaha hore. Tartanka godka qoraanyada Fadhiga salka hoose ee godka quraanshada si loo ogaado qofka joogayo waqtiga dheer. 20 Learnmera Oy Sharaxaada Wadanka FINLAND

21 Veronica Gelfgren Yulia Bazyukina Abdi Yussuf Abdi Research Research, layout Translation Learnmera Oy