pinngortitaleriffik grønlands naturinstitut Ukiumoortumik nalunaarut 2009

Transcription

1 pinngortitaleriffik grønlands naturinstitut Ukiumoortumik nalunaarut 2009

2 imaa Siulequt... 3 Ilisimatuussutsikkut suliat... 4 Silap Pissusianik Ilisimatusarfik... 4 Aalisakkanut Raajanullu immikkoortortaq Miluumasunut Timmissanullu immikkoortortaq Paasissutissiisarfik Pinngortitaleriffimmi atugassarititat Siunertaq, suliassat, aaqqissuussaaneq Aningaasalersornera Illutat assigiaallu Sulisut mi suliat Nunat assigiinngitsut akornanni ataatsimiinnerit Inuiaqatigiini ataatsimiinnerit Ilisimatuussutsikkut allaaserisat Rapportiliat Ataatsimiinnernit takussutissat Allaaserisatigut allatigut paasissutissiineq Oqalugiarnikkut oqaaseqarnikkullu paasissutissiineq Suliat allat Misissuiffimmut ornigulluni sulinerit Ukiumoortumik nalunaarut 2009 Aaqqissuisoq: Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Saqqaa ass.: Julius Nielsen, Henrik Lund Ilioqqarnera: Layout Jette Brandt ISSN Kalaallisut ISBN Qallunaatut ISBN Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat qarasaasiakkuugassanngorluni saqqummersitaavoq. Ukiumoortumik nalunaarut Pdf-inngugaq uannga aaneqarsinnaavoq. nalunaarut Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Greenland Institute of Natural Resources Postboks Nuuk Tlf Fax info@natur.gl

3 3 siulequt Ukioq 2009 tikeraartorpassuaqarfiullunilu annertuunik pingaarutilinnillu pisoqarfiusimavoq, soorlu nunarput namminersulersimavoq minnerunngitsumillu 23. november 2009-mi Pinngortitaleriffimmi Silap Pissusianik Ilisimatusarfik ammarneqarpoq. Assimi takuneqarsinnaapput Naalakkersuisoq Mimi Karlsen kiisalu Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup pisortaa Søren Rysgaard qalersamik qiorsillutik Kalaallit Nunaata Silamik Ilisimatusarfianik pisortatigoortumik ammaanialeruttortut. Ass: Bula Larsen Matumuuna Pinngortitaleriffiup ukioq 2009 pillugu ukiumoortumik nalunaarutaa saqqummiunneqar poq. Nalunaarut ukiup ingerlanerani pisut aalaja ngersimasut naatsumik oqaluttuarine qarnerannik imaqarpoq, Pinngortitaleriffiup ilisimatuussutsikkut paasissutissiinikkullu suliaanik avammut ingerlateqqitaanik naatsunik nassuiaatitaqarluni, illutanut atortunullu allanut paasissutissartaqarluni, aningaasanut sulisoqarnermullu tunngasortaqarluni kiisalu mi ingerlatanik assiigiinngitsunik imaqarluni tassa ataatsimiinnerit, nunami misissuinerit, oqalugiarnerit, saqqummersitat il.il. sisarnera annermik ilisimatuutut allaaserisat nalunaarusiallu atorlugit pisarpoq, saqqummiisarnerilli allat annermik nittartakkakkut tusagasiutitigullu allatigut pisarlutik. Pinngortitaleriffiup siulersuisui ukiuni tulliuttuni 2012 tikillugu suliassat pillugit, suliffeqarfiullu ineriartornera pillugu periaasissiorsimapput. Taanna aammalu Pinngortitaleriffiup suliai pillugit paasissutissat uani nassaarineqarsinnaapput Atuarluarina! Ukiumoortumik nalunaarut qarasaasiakkut taamaallaat pdf-fiilinngorluni saqqummersinneqarpoq. Pinngortitaleriffiup suliaminik avammut saqqummius- Klaus H. Nygaard Pisortaq

4 4 ilisimatuussutsikkut suliat Professor Søren Rysgaardip ataqqinartorsuaq Kunngissaq Frederik aammalu Naalakkersuisut siulittaasuat Kuupik Kleist 2009-mi decemberip Københavnimi Sila pillugu Ataatsimeersuarnermut COP-15-imut atatillugu Nordatlantisk Bryggemi saqqummersitsinerup In the eye of climate change -ip ammarneqarnerani Sila Pissusianik Ilisimatusarfimmik saqqummiivigigai. Ass: Jørgen Chemnitz ÅRSBERETNING 2008 Silap Pissusianik Ilisimatusarfik (GCRS) 23/ mi pisortatigoortumik ammarneqarpoq. Ilisimatusarfik Pinngortitaleriffimmi inissisimavoq tassaallunilu aaqqissuussaanikkut immikkoortoq ilisimatusarnikkut pisortalik Pinngortitalerifimmi pisortamut atassuteqartumik. Ilisimatusarfik Danmarkimi Ilisimatusarnermut ministereqarfiup 2009-mi 35 mio. kr.-inik aningaasaliineratigut pilersinneqarpoq danskillu 2010-mi aningaasaqarnermut inatsisaannut ilanngunneqarluni 40 mio. kr.-inik aningaasaliffigineqarluni Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup ukiut aggersut tallimat ingerlaneranni atuunnissaa qulakkeerniarlugu. Professori imaanilu uumassusilinnut biologi Søren Rysgaard Silap pissusianik Ilisimatusarfimmi pisortatut 1. maj 2009-mi atorfinitsinneqarpoq. Taanna ukiuni kingullerni sisamani Pinngortitaleriffimi Nuummiittumi professoriuvoq taassumalu ilisimatusarnikkut sulinermi avatangiisit ineriartorfiusut pilersippai immami uumassusileqarfinnik silallu pissusiinik misissuiffittut ilusilerlugit maanna Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmut ilanngunneqartut. Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup pingaartumik silap allanngoriartorneranit sunniutissat inuiaqatigiillu qanoq taakkunannga sunnerneqarnerat sammivai. Nunami issittumi maannakkorpiaq silap allanngoriarneranut ersitsunik takussutissaqalereerpoq, ilaatigut immap sikuusarnerata annikilliatorneratigut sermersuullu aakkiartorneratigut, allanngoriartornerillu ukiuni aggersuni suli erseqqinnerulernissaat ilimagineqarlutik. COP15: Ilisimatusartut Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmeersut FN-ip Københavnimi COP15-imik ataatsimiititsineranut atatillugu peqataapput. Ilisimatusarfik nittartakkamik ( ilanngussaqarpoq Kalaallit Nunaata sammineqarnissaanik innuttaasunillu nalinginnaasunit COP15-imi ataatsimiinnermut atatillugu silap allanngoriartornerata sammineqarnerunissaanik aallartitsisussamik. Saqqummersitsinermi In the eye of climate change - imi Ilisimatusarfik aammattaaq peqataavoq Naalakkersuisut siulittaasuannit Kuupik Kleistimit ammarneqartumi, Kunngikkormiutullu ataqqinassusillip Kunngissap Frederiup peqataaffigisaanik. Saqqummersitsinermi silap allanngoriartornerani Kalaallit Nunaata unammilligassaanik sammisaqarneq aallartinneqarpoq. Kalaallit Nunaanni sullissiveqarfiit suliffeqarfiillu arlaqartut saqqummersitsinermi peqataatinneqarput. Kiisalu ukioq manna nuimasunik arlalinnik aammattaaq tikeraartoqarpoq, ilaatigut Islandip præsidentianik Amerikallu Danmarkimi aallartitaanik. Tikeraat ilisimatusarfiup suliaa eqqarsaatigalugu pisunik paasitinneqarput siunissamilu suleqatigiinnissaq pillugu isumaqatigiissuteqartoqarluni.

5 5 Ilisimatuut 32-t Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup ataqatigiissaariffiusumik ataatsimiititsinerani siullermi 2-4. novemberimi Danmarkimi Isefjordemi Søminestationmi ingerlanneqartumi peqataapput. Ass: Peter S. Mikkelsen Suliat nutaat Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup ilisimatusarnikkut suliassatut pilersaarutinut Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartunut tapiiffigineqarnissamik qinnuteqaatit nunani issituni immap, tatsit nunallu avatangiisaanni Kalaallit Nunaannilu innuttaasunut sunniutissatut ilimagineqartunut tunngasut tassunga ilanngullugit naleqqussarnissamut pinaveersaartitsinissamullu periaasissat, 2009-mi juulip aallaqqaataani noqqaassutigai. Aningaasatigut atugassarititat katillugit 18 mio. kr.-iusut ukiunut mut agguataarneqarsimasut nalunaarutigineqarput. Neqeroorutit pillugit tamatut nalunaaruteqarnermi qinnuteqaatit katillugit 36-t katillutik 54 mio. DKK-inik aningaasartaqartut tiguneqarput. Qinnuteqaatit tamatuma kingornagut KVUG-mut ilaasortanit naliliivigineqarput kiisalu naliliisussatut ataatsimiititaliamit immikkoortumit inaarutaasumik naliliivigineqarlutik. Suliassatut pilersaarutit qulingiluaasut ukua toqqarneqarput: Silap allanngoriartornerata nalaani Kalaallit Nunaata imartaani misissuinissaq. Nunami pinngortitap uumasullu imminnut aaqqissuunneranni silap sunniutissai taakkualu Kalaallit Nunaanni uumassusilittut isumalluutissaat. Kitaata imartaani uumasut imminnut aaqqissuunnerat silallu allannguutissai inuttut atukkatigut aningaasaqarnikkullu naleqqussarneq aamma aalisakkanik nakkutilliinermut tunngasumik unammillligassat. Kalaallit Nunaannut imartanilu eqqaaniittunut silamik piusuusaartitsinerit nunap immikkkoortuinut silap qanoq ilusissaa ilanngullugu (Nunap immikkoortuani silap ilusissaa). issittumi planktoneqassuseq silap allanngoriartortup nalaani. Kalaallit Nunaata imartaani Atlantikup saarullia Den Atlantiske torsk (Gadus morhua); silap allanngoriartornerani siornatigut siunissamilu. Issittumi aamarsuit sananeqaataasa pinngortitami ingerlaartarneri: Silap sermillu allanngoriartornerisa kingunissaat. Kalaallit Nunaata imartaata qaammataasakkut alaatsinaanneqarnera. Sermit iigartartartut sinerissamut qanittut pingaarutaat. Suliassatut pilersaarutit ataasiakkaat nassuiarnerat aamma uani takuneqarsinnaavoq: Silap pissusianik Ilisimatusarfik 2009-mi ukiakkut Nuummi aalajangersimasumik atorfeqartunik aqqaneq-marlunnik sulisoqarpoq, kiisalu ilisimatusartut, teknikerit ilinniarnertuullu SPI-p suliassatut pilersaarutaat aqqutigalugit peqataatinneqartunik 80-inik. Ilisimatusartut aammalu PhD-mut ilisimatusartut attuumassuteqartut SPI-mi Nuummi najugaqassapput suliassatut pilersaarutaat iluatsittumik naammassineqassappata. NuukBasis aamma Zackenberg: Maanna ukiut sisamassaanni NuukBasis pillugu pilersaarut aamma Zackenbergimut 15-issaat ingerlareerput. Nuummi ukioq kaajallallugu qaammatit tamaasa misiligutissanik tigusisoqartarpoq, misiligutissanillu tigusisarnermut, kingornatigullu misissueqqissaarnernut, paasissutissat suliarineqarnerannut nalunaarusiornermullu sulineq ineriartortinneqarluni. Pilersaarutit tamakku pillugit Nuummi Zackenbergimilu danskit kalaallillu sullissiveqarfiisa akornanni suli qanimut pitsaasumillu suleqatigiinneqarpoq. Ilisimatusartut ataatsimoortut ukiumoortumik misis-

6 6 Suliamut FreshLinkimut atatillugu immamik misissuinerit ilaat, Nuup Kangerlua, februar Ass: Henrik Philipsen suinissatut pilersaarut (MarinBasis) ingerlanniarlugu Tatsip sermip ataaniittup imaarnera aggustip qaammataani Zackenbergimiipput. Misissuinermik suliat saniatigut, ilaatigut slangestjernit im- rata naanerani Nuup Kangerluata qinnguani Narsap Septembarip tallimaanni arfernannilu sap. akunnemap naqqata allanngoriartornerani inissisimanerat sermiani iigartartumi taseq sermip ataaniittoq aamma immap sikuata aakkiartornerata nunarsuup imaarsartoq imaarpoq. Imeq mia. liiterinit ansilaannartaaniit imaanut CO2- mik tigooraaneranut nertunerusoq sermip iigartartup ataanit kangerlumtunngatillugu ilisimatusarnikkut pilersaarutit arlaqar- mut kuuppoq. Suluppaagarpassuit sermip iigartartup tut suliarineqarput. ungasinngisaani kangerluup imaata naqqaniittut taratsup iminngorneranit tassanngaannaq sunnerneqarput tassuuguinnarlu puttallakaallutik erniinnarluin- FreshLink IPY-mi (International Polar Year) ukioq kaajallallugu narlu toqorarlutik. Pisoq tamanna tamaani sap. akunnerata naanerani kalaallinit aavartunit kingornalu misiligutissanik tigooraasoqartarpoq ukiup aappassaanik ingerlanneqartumik. Suliassatut pilersaarum- ilisimatusartunit Pinngortitaleriffimmeersunit Asiami sermersuup sumiiffimmi ataatsimi qanoq qanorlu meersunillu assilineqarlunilu filmiliarineqarpoq. Taannertutigisumik aakkiartornera misissorneqarpoq. maanga helikopterimik angalaarnermi paasineqar- Kalaallit Nunaanni sermersuaq nunarsuarmi silamut, poq Narsap sermiata sinaa atuarlugu tatsini sermip immap qaffasissusaanut imarpissuillu kaavilukaarnerannut pingaaruteqarpoq. Nuup Kangerluani sumiif- Kingorna assit katersorneqartut takutippaat taseq ataaniittuni pingasuni allanngornersuaqarsimasoq. fimmi ataatsimi sermersuup aakkiartorneranik nam- ataaseq ukiup ataatsip ingerlanerani kingornalu taseq alla 2009-mi aasap ingerlanerani imaarsimasut, minersuutigalugu naatsorsuinerit amerlanerusut Freshlinkip saqqummiukkumaarpai. Nuup Kangerlu- septembarimilu sap. akunnerata naanerani siullermi ata qinnguani immap qaata tungaani assersuutiga- taseq 15 km2 it missaannik annertutigisoq sermip lugu pinngortitami oqimaaqatigiissutsimik misissui- ataaniittoq Iluliartooq, sermip iigartartup sinaanit nerit, erngup (tarajuunngitsup) sarfarneranik toq- 20 kilomerinik ungasissusilik orninneqarpoq. Tatsit qannartumik uuttortaanerit aamma ADCP-mik tarajoqassusermillu uttortaanerit nangeqattaartumik suli- milliardit missaannik imertaqarlutik. Ilisimatusartut 60 aamma 130 meterisut ititigaat liiterinillu arineqassapput. Suliassatut pilersaarut Ecogreen Pinngortitaleriffimmeersut Asiameersullu tatsip qinpillugu pilersaarummut qanittunngorlugu ilaatinne- nguani sermit iigartartut malittariuarpaat, ilaatigut qarpoq, imaani uumasut imminnut aaqqissuunne- assiliiviit nammineq assiliisartut serminillu iigartarranni allannguutit misissorneqassallutik. tunik ukioq kaajallallugu nal. akunneri ataasikkuutaarlugit assiliisartut iluaqutigalugit. Uuttortaaveqar-

7 7 Suliaq Ecogreen.Inissakilliorneq pillugu torsuusani sulisoqartariaqartarpoq. Illu 2010-mi naammassisimaleriarpat iluaallassaqaaq. Ass: Thomas Juul-Petersen fiit allat kuunni annerpaani nal. akunnerisa pingasunngorneri tamaasa kuuk sermersuup aanneranit kangerlummut kuuttoq qanoq annertutiginersoq uuttortarneqartarpoq. Kiisalu Nuup Kangerluani sumiiffinni arlalinni imermik uuttuutit inissiortorneqarput, nammineerlutik sarfamik, kiassutsimik ississutsi milluunniit kiisalu tarajoqassusermik ukioq kaajallallugu minutsit qulinngorneri tamaasa uuttortaasartunik. Uuttortaanerit taamaattut najoqqutaralugit Nuup kangerluani serminit iigartartunit imeq aattoq qanoq annertutiginersoq naatsorsorneqarsinnaavoq kiisalu erngup aattup sermersuarmeersup tamaani sarfamut aammalu aalisakkat, peqqukkut, imaani miluumasut imaanilu timmissat uumaneranni atugassarititaasunut qanoq sunniuteqartarnersoq pillugu paasissutissanik nutaanik pissarsivigineqarsin naalluni. Ilisimatusarneq, Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmit siulersorneqartoq Danmarkimi, Norgemi USA-milu sullissiveqarfiit arlaqartut suleqatigalugit suliarineqarpoq. Artic Summit Science Meeting Silap Pissusianik Ilisimatusarfik marsip qaammataani Bergenimut Norgemiittumut Arctic Summit Science Immap kumaa Metridia longa qimaaleraangami tungujuluttumik inneruulasarpoq. Timaata takissusia ca. 4 mm. Ass: Erik Selander Week-imi (ASSW) oqalugiariartoqqullugu qaaqquneqarpoq. Ataatsimiinnerit taamaattut pisarput Nunani issittoqarfinni tamani nunat tamalaat suleqatigiinnerat pitsanngorsarniarlugu aammalu ilisimatusarneq aqutsinerllu ataatsimoortinniarlugit. ASSWmi nunat tamalaat suliniutissaannik pilersaarusiorneq ataqatigiissaarinerlu kisimik sammineqanngillat, aammattaarli nunani tamalaani ilisimasanik paarlaasseqatigiinneq ilaatinneqarluni. Tullianik ASSW-mi ataatsimiinneq Nuummi 2010-mi pissaaq. Ecogreen (IPY pillugu pilersaarut) Siorna sap. akunnerini pingasuni Nuup Kangerluani eqqaanilu angalaarnermi kingornalu misiligutissanik paasissutissanillu misissueqqissaarneq nutaanik arlalinnik nassaarfiuvoq erseqqinnerusumik misissorneqartussanik. Taamaattumik isumasioqatigiittoqarpoq laboratoriani misileraalluni sulianik kiisalu atorneqartussanik kangerlummi katersuinermik tapertaqartillugu. Paasissutissat siornarnitsat kangerluup ilorpasinnerusortaaniittut serminut iigartartunut attuumassutillit qaleriissiternilerujussuusut paasineqarput. Tamatuma peqatigisaanik kangerni ikkannerinit aalisartarfinnit avataaniittunit kangerlukkut ilummut sermit iigartartunullu uumasut assigiinngitsut assorsuaq assigiinngissuteqarput. Sermit iigartartut siunissami aakkiartorneranni allannguutit taamaattumik planktonit agguataarnerannut pingaarutilerujussuussapput. Tamanna pingaaruteqarpoq, tassami planktonit uumasuaqqat mikisuararsuit nerisareqatigiillu sinnerisa akornanni atassuteqaataammata. Tamakkua soorlu aalisakkat erniaannit (isituuaqqanit) neri-

8 8 Uumasuaqqat nitratimik anersaartortut tamarmik immikkuullarissumik pinnissuseqarput. Ass: Nils Risgaard-Petersen sarineqartarput pingaarutillit. Suliami paasineqartoq alla tassa, kinguit inalussaminni ilteqanngitsut aammalu imermi nitrateqarluartumi ingerlaartartut paasineqarmata. Taakkua inalussaminni annaminnilu bakterianik nungutitsiartuaartarnerat misissuiffigineqarpoq. Inernerigallagaasut takutippaat nungutitsisinnaassusiat annertoorujussuusoq. Kvælstoffimik annaasaqartarneq tamanna nunarsuarmi tamarmi kvælstoffip kaavilukaarnerata annertussusilerneqarneranut ilanngunneqanngilaq, paasisallu nutaat kaavilukaarnerup tamatuma qanoq paasineqarnissaanik allanngortitsissagunarlutik. Eddy Correlation Lander Sumiiffinni siornatigut uuttortaavigineqarsinnaasimanngikkaluartuni immap naqqata iltimik tigooraanerata uuttortarnissaani Ilisimatusartut Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmeersut ilisimatusartunik Danmarkimeersunik, Tuluit Nunaanneersunik USA-meersunillu suleqateqarput. Atortorissaarut qanittukkut ineriartortinneqartoq Eddy Correlation Lander atorlugu immap naqqani natermiunik uumasorpassualimmi, qaarsuni uumasorpassualinni, immap naqqani manngertumi aqitsumilu kiisalu sioqqat qaleriissiternerini qeqquarpassualinni sulluitsorpassualinniluunniit sangujaanik qullugialinni uuttortaanerit ingerlanneqarput. Taamaattuni iltimik tigooraaneq immalluunniit naqqani uumassuseqarneq siornatigut annertussusilerneqarsinnaasimanngilaq. Teknikkili nutaaq atorlugu siunissami uumassusillit nungu- jartortarneranni immap naqqata qanoq inissisimaneranik kiisalu immap naasuisa mikinerit annerillu amerliartornerannut atasumik naatsorsuinerit pitsaanerujussuanngorsinnaapput. Uumasut nitratilimmi anersaartorsinnaasut Siorna Danamik angalaarnerit 2007-imilu Merianimik angalaarnerit kiisalu Danmark Frankrigilu suleqatigalugit misissuinerit ingerlanneqartut takutippaat uumasut nitratilimmi anersaartorsinnaasut sumiluunniit uumasuusut Ækvatorimiit Nunamut issittumut aammalu kuuit akuiniit imavissuarmullu ammasumut. Paasisat ilisimatuut atuagassiaanni tutsuiginartumi Proceedings of the National Academy of Science-mi saqqummiunneqarput. Uumasut nitratilimmi anersaartorsinnaasut amerlaqisut nutaamik isiginiartariaqarpavut. Uumasut nitratilimmi anersaartorsinnaasut nitrat kvælstoffilimmik gassinngortittarpaat, periaaseq siornatigut taamaallaat bakterianiiginnartartutut imaanilu avatangiisinit taamaalilluni nitrat peerneqartartoq isumaqarfigineqaraluarpoq. Tamatuma peqatigisaanik uumasut celleminni nitrat annertoorujussuaq toqqortarisinnaanngorsimavaat. Tamatumani uumasut nitratinngortitsisarnerat immap naqqani uuttortaasoqaraangat amerlanertigut nalunaarsorneqarsimanngilaq. Nunarsuaq tamakkerlugu misissuinerit inernerisa ersersippaat sumiiffippassuarni immap naqqata nitratimik piiaasarnera 50-imiit 70 %-imut annertusillugu naleqqussarneqartariaqartoq.

9 9 Qerititsivik misissuinermi ATP-imi misissuisarfittut atorneqarpoq. Ass: Peter Bondo Christensen ATP-mut atatillugu Kapisilinni immap naaneri misissuiffigineqarput. ass: Peter Bondo Christensen Kanumas Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Kanumas-ip Store Hellefiskebankemi uumasunik assigiinngissusii pillugit suliaani aammattaaq peqataavoq. Kalaallit Nunaata imartaani sinerissani ikkattuni immap naqqata uumasui imaani uumasut nerisareqatigiinnerannut pingaarutilerujussuupput. Kalaallit Nunaata imartaani uumasut assigiinngissusii pillugit ilisimasat annertusarniarlugit angalanerit arlallit (Nuummiit Thulemullu) pisarput sumiiffinni arlalinni immap naqqanit misiligutissat katersorniarlugit. Misiligutissanik tigusisarnerni sumiiffiit timmiarpassuallit imarmiunillu miluumasorpassuallit pingaartumik sammineqarput mikinerusunik nerisareqatigiinnermi annertuumik pisoqarfiusumik tikkuussisut. Uumasut assigiinngissusiisa, sumiiffimmi amerlanerunerisa uumasullu pingaarnerit sorliit katersornerisa paasiniarnerisalu saniatigut aammattaaq qaleriissiternerit uumasuarallit uumasui uuttortarneqarput. Tamatuma saniatigut qaleriissiternerit ilivitsukaanngorlugit katersorneqarput aqerlortaasa sananeqaataasa assigiinngissussaannik misissuineq atorlugu kulbrinteqarnerat, kulstoffeqarnerat pisoqaassuseqarnerallu aalajangiiviginiarlugit. Artic Tipping Point Pinngortitaleriffik ukiuni mi pilersaarummi EU-p aningaasaliiffigisaani Arctic Tipping Points -imi (Nunat issittut allanngulerfii) Danmarkimi, Tuluit Nunaanni, Frankrigimi, Kalaallit Nunaan- ni, Norgemi, Spaniami, Polenimi Ruslandimilu ilisimatusarfinnit peqataaffigineqartumi peqataavoq. Suliassatut pilersaarut pisortatigoortumik marsip aallartinnerani aallartinneqarpoq, ilisimatusartut 30- nit ikinnerunngitsut suliassatut pilersaarummi peqataatinneqartut Palma de Mallorcami, Spania, ataatsimiitinneqarlutik. Suliassatut pilersaarut nunani issittuni imaatigut avatangiisini silap allanngornissaatut ilimagineqartup, taamaalillunilu aamma nunanut imaatigut avatangiisinik taakkunannga aningaasarsiornikkut tamakkiisumik ilaannakortumilluunniit isumalluuteqartunut, kingunerisassaanut isumakuluuteqarnermut ersiutaavoq. Misileraanerit arlallit ilisimatusartunit ATP-meersunit aammalu Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmeersunit Nuummi aasaq taanna aallartinneqarput. Misileraanerit kissassuseq qaamanerlu nakkutigisaq atorlugu piusuusaartitsinikkut ingerlanneqarput, silap kiannerusup qeqqussat sulluitsut naasullu allat Nuup Kangerluaniittut aasakkut imaq 10 o C-it missiliorlugit kissartigitillugu alliartortarnerat qanoq sunnerneqartarnersoq paasiniarlugu. Kiassuseq 10 og 19 o C-miitillugu misileraanerit ingerlanneqarput misissorneqarlunilu naasut kiannerulerneq qanoq sapinngitsigineraat. Immikkoortoq una paasissutissanut toqqorsivimmut/assit oqaasertaannut nuunneqassaaq. Nuuk Climate Days -imi ulluni august 2009-mi nunarsuarmi ilisimatuut nuimasut 150-it Nuummiipput, silap allanngoriartornera tamatumalu

10 10 Nuummi atuartut 60-it silap ajornartorsiutaanera pillugu aammalu uumasiorsiuut qanoq sulisarnerat pillugu ilinniarniarlutik Pinngortitaleriffik isaaffigisimagaat. Ass: GN Kalaallit Nunaannut Nunanullu issittunut sunniutissai naatsorsorniarlugit. Ilisimatusartut ilaatigut sermersuup immallu sikuata qanoq sukkatigisumik aakkiartornera, sermip aalluni iminngortup nunarsuarmi immap sarfaanut qanoq sunniuteqartarnera, aammalu silap allanngoriartornerata Kalaallit Nunaanni pinngortitaq inuiaqatigiillu qanoq sunnerneqarnissaat oqaluuseraat. Ataatsimeersuarneq DTU-mit (Danmarks Tekniske Universitet) aamma DMI-mit (Danmarkimi silasiortoqarfimmit) Silap Pissusianik Ilisimatusarfik suleqatigalugu aaqqissuunneqarpoq, ataatsimeersuarnermilu oqalugiarnerit arfineq-marluk saqqummiunneqarlutik. Kommuneqarfik Sermersuumik suleqateqarneq Silap pissusianik Ilisimatusarfik kommunilu sila pillugu periaasissamut tunngatillugu pitsaanerpaamik qanoq suleqatigineqarsinnaanersut pillugit Kommuneqarfik Sermersuumik suleqateqarneq aallartinneqarpoq. Ukiuni tulliuttuni kommunimik qanimut suleqateqarnissaq pilersaarutaavoq. Atuartut sila pillugu ilisimatusarneq aalisakkallu sananeqaataat ilinniarpaat Atuartut Nuumminngaanneersut Pinngortitaleriffimmi ullormi silamik sammisaqarfimmi peqataapput. Atuartut katillugit 60-it Nuussuup Atuarfiani Atuarfik Samuel Kleinschmidtimilu 8. aamma 9. klasset Pinngortitaleriffimmiipput sila pillugu ajornartor- siuteqarneq aammalu biologit qanoq sulinerat paasisaqarfiginiarlugit. Kalaallit Nunaanni Sila pillugu Ilisimatusarfik Inerisaavillu ullormi silamik sammisaqarfiusumi suliniuteqartuupput, atuartut ilinniartitsisullu nunarsuarmi tamarmi najukkanilu assigiinngitsuni silap allanngoriartornera tamatumalu kingunerisassai pillugit paasisaqarnerulernissaat siunertaralugu. Atuartut aammattaaq imaani avatangiisinik Kalaallit Nunaanni pisartunik paasisaqarput. Inuusuttut Pinngortitaleriffimmi aalisakkanut raajanullu immikkoortortaqarfiup laboratoriaani suleriaatsinik biologillu qanoq sulisarnerannik takutinneqarput. Suliat allat Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup ataatsimiinnerni peqataasarnermigut, ilisimatuussutsikkut pilersitamigut, oqalugiartarnermigullu suliniutai saqqummiussap matuma naggataani Pinngortitalerifimmut suliniutit tamarmiusut allattorsimaffianni allattorneqarput ilisimatusarfiup ilisarnaataanik nalunaaqutserlugit.

11 11 Ilinniagaqartoq angalaqataasorlu Tuperna Larsen R/V Paamiuni, Qeqertarsuup Tunua, juni Ass: Jørgen Sethsen R/V Paamiut Qeqertarsuup Tunuani angalaarnerani angalaqataasut annaassiniarnermut sungiusareerlutik ilorrisaartut, juni Ass: Henrik Lund Aalisakkanut Raajanullu immikkoortortaq Immikkoortortaq taanna uumasunut aalisarnikkut inuiaqatigiinnut pingaaruteqarnerpaat piniagaanerat pillugu ilisimatuussutsikkut siunnersuusiortarnermut akisussaasuuvoq mi suliat annermik raajat, qalerallit, saarulliit, saattuat suluppaakkallu ilisimatusarfigineqarnerannut, nakkutigineqarnerannut siunnersuusiorfigineqarnerannullu tunngasuupput. Tamatuma saniatigut immikkoortortaq nipisannut, uiluinnut kiisalu kapisilinnut tunngasunik annikinnerusumik suliaqartarpoq. Ilisimatuut siunnersuisarnerminni paasissutissat aalisarnermit pissarsiaasut kiisalu nammineq ilisimatuussutsikkut misissuisarnerminnit pissarsiatik tunngavigisarpaat. Misissuisarnernit paasisat nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiini saqqummiunneqartarput, suleqatigiiffinnilu tamakkunani nunat ilaasortaasut ilisimatuuisa ilisimatuussutsikkut uumasut assigiinngitsut amerlassusiisa allanngoriartornerinik paasissutissat naliliiffigisarpaat. Tamatuma kingorna ilisimatuut siunnersuusiortarput Pinngortitaleriffimmiit Naalakkersuisunut tunniunneqartartunik. Nuup kujataani saattuanik misissuinissaagaluaq taamaatiinartariaqarsimavoq. Ulluinnarni sulineq Aalisakkanut raajanullu immikkoortortaq sulinermini sulianik assigiiaartunik arlalinnik suliaqartarpoq. Taakku tassaapput aalisartut allattaaviinik misissueqqissaarnerit, aalisakkat siunnaanik misissuinikkut utoqqaassusersiiniarnerit, aalisarnermiit misissugassanik tigooraanerit misissueqqissaarnerillu, saattuat suaasa ineriartornerinik misissuisarnerit, aalisarnermit kisitsisinik misissueqqissaarnerit kiisalu raajat, saattuat, qalerallit, saarulliit aammalu kapisillit amerlassusiinik ukiut tamaasa misissuisarnernik pilersaarusiornerit ingerlatsinerillu. Tamatuma saniatigut immikkoortortaq ilisimatusarnissanik nutaanik pilersaarusiortarpoq ingerlatsisarlunilu, nalunaarusiortarluni, ataatsimiinnernit allakkiortarluni, ilisimatuussutsikkut allaaserisaqartarluni siunnersuusiortarluni kiisalu nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut ataatsimiinnerinut peqataasarluni. Angalaartarnerit motooriarfiusarsimapput Umiarsuaq misissuut Adolf Jensen motooriarsimanini pillugu 2009-mi angalanngilaq, taamaammallu misissuiartortarnissaat pilersaarutaareersut umiarsuarnik attartornikkut ingerlanneqarniarsimapput. Suliniutit ilaat suliat eqqarsaatigalugit naammaginartumik ingerlasimapput, allalli naammaginannginnerupput taavalu Nunat tamalaat suleqatigiinnerat Uumasut immikkoortortaqarfimmiit sammineqartut pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuisarnikkullu nunat tamalaat suleqatigiinneranni ilisimatuut peqataasarput. Nunat tamalaat suleqatigiiffiini immikkoortortaq peqataatitaqartarpoq ukuusuni: Northwest Atlantic Fisheries Organization (Atlantikup

12 12 Nipisaap piaraa, 4 cm ass. Henrik Lund Avannaata Kitaani Aalisarnikkut Suleqatigiiffik), NAFO (Atlantikumi Aalisarnikkut Suleqatigiiffik), International Council for the Exploration of the Sea (Immat Misissuiffigineqartarnerat pillugu Nunat Tamalaat Suleqatigiiffiat), ICES (Uumasut Navianartorsiortitaasut pillugit Nunat tamalaat Siunnersuisoqatigiiffiat) kiisalu North East Atlantic Fisheries Commission (Atlantikup Avannaata Kangiani Aalisarneq pillugu Ataatsimiititaliaq, NEAFC. Konto imi suliniutit Pinngortitaleriffik 2009-mi suliniutinik assigiinngitsunik Namminersorlutik Oqartussat ataanni kontomit immikkut ittumit ( ) (EU-imiit aalisarnermut aningaasaliissutit) aningaasaliiffigineqatunik ingerlatsisarpoq. Taamaalilluni Pinngortitaleriffiup kilisaataa Paamiut Tunumi misissuisarpoq ( ). Misissuinerit aalisakkat pingaarutillit siammarsimaffiinik misissuiffigineqartartunik siammaallatsitsisisorujussuuvoq, uumasullu taakku tassaapput: pingaartumik saarulliit suluppaakkallu, aammali saarulliusakkut sejit saarullernallu mi saarulliit pillugit maannamut paasissutissat suliarineqarneranni malunnarpoq saarulliit 90%-ii Tunumi naam- Immap uumasuaaraa (Isopod, Aega) 8cm ass. Henrik Lund mattuugassaasut. Misissuineq taanna aalisarneq pillugu siunnersuinermut, pingaartumik saarulliit pillugit pingaarutilerujussuuvoq. Aningaasat konto atorlugu Pinngortitaleriffik 2009-mi aammattaaq sinerissamut qanittumi raajarniat pisarisoortagaanik misissuisarpoq angalanernut tallimanut peqataanermigut, taakkunanngalu pingasut immikkoortiterummi atuiffiupput. Suliaq Kalaallit Nunaanni Aalisarsinnaanermut Akuersissutinik Nakkutilliisoqarfik suleqatigalugu ingerlanneqarpoq. Sinerissamut qanittumi aalisarnermi pisarisoortakkat suussusii qanorlu amerlatigisarneri ilisimaneqarluanngeqaaq. Pernarniutigalugu suliap taassuma inernera tassaavoq raajat katillugit 190 tonsit pisarineqarneranni qalerallit 0,6 tonsiummata. Tamatuma saniatigut pisarisuukkat amerlanerit ilaatigut tassaapput kanassut, eqalukkat, ammassaat, oquuttat, allernat (eqalussuit nuliaat, raja radiata)

13 13 R/V Pâmiut Qullissat avataanni, juuni 2009 Ass. Henrik Lund aammalu qeeqqat. Suliniutit pingajuat ikkut ingerlanneqartoq tasssaavoq Islandimiut Aalisakkanik Misissuisoqarfiata Pinngortitaleriffiullu Kalaallit Nunaata saarulliinik Tunumi ikkannersuarni suffissartunik misissuinerat. Suliami tassani saarulliit taakku suffisarfii nalunaarsorneqarput, suffisarneranni piffissap apeqqutaassusianik naliliineq kiisalu saarulliit angissusiisa/utoqqaassusiisa suffiginnaanngornerisalu imminnut ataqatigiinnerannik aalajangiineq. Suliami tassanissaaq saarulliit Kalaallit Nunaata Islandillu akornanni angalaartarnerat paasilluarumallugu nalunaaqqutsersuisoqarpoq. Aammattaaq kingornussisarnerminni sananeqaataannik paasiniaanissaq siunertaralugu misiligutissanik tigooraasoqarpoq Kalaallit Nunaata Islandillu saarulliisa kingornussisaatitigut immikkoortinneqarsinnaanerat paasiniarlugu ilisimatuussutsikkut misissuinermut ilaasussanik. Konto imiit aningaasat aamma Davisstrædemi qalerallit it nalunaaqqutserneqarnerannut atorneqarput, tamatumanilu qalerallit nunap iluata avataatalu akornanni angalasarnerat, Davidsstrædip aammalu Baffinip Ikerata akornanni kiisalu Canadap Kalaallillu Nunaata killeqarfiat akimorlugu ingerlasarnerat paasilluarniarneqarpoq. Paasisaagallartut takutippaat qalerallit amerlaqisut uninngaarnerusarmata aammalu qalerallit amerlanngitsuinnaat ungasiliartarmata. Takusaq soqutiginartoq tassaavoq qaleralik Sullorsuarmi (Vaigat) nalunaaqqutsigaq avataani aalisarnermi pisaasimammat. Ilisimasanik avitseqatigiinneq Pinngortitaleriffik aammattaaq imaq pillugu paasissutissanik katersisarpoq ilaatigut nunat tamalaat paasissutissaasiviinut sila pillugu nunat tamalaat misissuinermi atugassanngorlugit ingerlateqqinneqartartunik. Aalisartut, biologit, aalisarnermik nakkutilliisut, aalisarnermik piniarnermillu nakkutilliisut kiisalu suliniaqatigiiffiit akornanni suleqatigiinneq ilisimasanillu avitseqatigiinneq pitsanngorsarniarlugit aalisarnermut attuumassuteqartunut tamanut attaveqarnerup pitsanngorsarneqarnissaa immikkoortortamit pingaartinneqarpoq. Taamaammat sulisut periarfissaqartillutik najukkami soqutiginnittunik naapitsisarput najukkami aalisartut pisuussutit pillugit misilittagaannik paasiniaaniarlutik aammalu misissueriaatsit, paasisat, siunnersuineq uumasullu pillugit apeqqutit saqqummiunniarlugit aammalu oqaluuseriniarlugit. Tamatuma saniatigut sulisut aalisarnermut tunngassuteqartutigut isumasioqatigiinnernut peqataasarput kiisalu pisariaqarfiatigut ilinniartitsisarlutik.

14 14 Tunup Avannaarsuani Danmarkshavnimi terianniaq Ass. Lars Witting Miluumasunut Imarmiunullu Immikkoortortaq Immikkoortortami Pinngortitaleriffiup miluumasut imarmiut, nersutit, timmissat naasullu piujujuaannartitsinermik tunngaveqarluni atorneqarnerat illersugaanerallu pillugu ilisimatuussutsikkut siunnersuutai suliarineqartarput. Uumasut inuiaqatigiinnut pingaarutillit immikkoortortamiit sammineqarnerusarput, aningaasatigulli atugassat killeqarneri pissutigalugit uumasut iluaqutigineqartut tamakkerlugit immikkoortortamiit misissuiffigineqartaratik. Immikkoortortap suliaasa ilarpassui, pingaartumik uumassusileqarfinnut tunngassuteqartut, avataaniit aningaasalersugaasarput. Nersutit nunamilu uumassusileqarfiit Tuttut. Nunat tamalaat akornanni suliniummut CARMA-mik taaguuteqartumut, misissuinermilu tassani nunarsuatta avannaarsuani tuttut nujuartat malinnaaffigineqarnissaat siunertaqarfiusumut ilanngullugu Kangerlussuup timaani kulavaat misissugassanik tigooraasarnikkut annertuumik misissuiffigineqarput. Misissuiffigineqartut tassaapput uuttuutit assigiinngitsut uumasut qanoq issusiinik takutitsisut, aammalu uumanerminni atugarisimasaannut tunngassuteqartut soorlu piaqqiorsinnaassusii utoqqaasusiilu. Aammattaaq aavi, timaasa pisataat kumakkuilu sukumiinerusumik misissugasanngorlugit avammut nassiunneqarput. Juulip qaammataani immikkoortortap Nuup/Akiata aammalu Maniitsup Sermiata akornanni tuttut piaqqiorfii qulimiguulimmik misissuiffigai. Suliaq taanna Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik peqatigalugu avataaniit aningaasaliiffigineqarluni ingerlanneqarpoq taavalu Maniitsup eqqaani aluminiumik aatsitsiviliornissap kingunerisinnaasaanik misissuinernut assigiinngitsunut ilanngullugu ingerlanneqarluni. Nuuk Basic issittup kujasinnerusortaanik annertuumik misissuineruvoq. Nuuk Basic avataanit aningaasalersugaavoq taavalu Kalaallit Nunaanni Silamik Misissuisoqarfik Danmarkimilu Avatangiisinik Misissuisoqarfik suleqatigalugit ingerlanneqarluni. Nuuk Basic Tunup avannaani ingerlanneqartumut Zackenberg Basicimut ataqatigiissaarlugu ingerlanneqarpoq. Misissuinerit assigiit ataatsikkut ingerlanneqartut taakku marluk Zackenberg Basis aamma Nuuk Basis atorlugit issittumi avannarpasissumi issittumilu kujasinnerusumi uumassusileqarfiit qaqutigoortumik imminnut sanilliunneqarput. Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaq ukiut pingajussaat Nuuk Basisimut suliap ilaa BioBasis aqqutigalugu peqataavoq, tassuunalu siunertaasoq tassaavoq Kangerluar sunnguami nunami uumassusileqarfiit malinnaaffiginissaat.

15 15 Qeqertarsuup Tunuani Upernaviullu eqqaanni qiviunik katersineq. Mitit qiviui katersorneqartarput nioqqutigineqartarlutillu. Ass. Pinngortitaleriffik Naasut Nuup Akiani aammalu Kujataani ungalusaniittut sanilliussivissartallit uumasut assigiinngissitaarnerat pillugu suliniummut avataaniit aningaasalersugaasumut atatillugu misissuiffigineqarput. Suliniut Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik peqatigalugu ingerlanneqarpoq paasiniarneqartorlu tassaavoq savat tuttullu neriniarnerata uumasut nunallu uumasuaraasa assigiinngissitaarnerannut qanoq sunniuteqarnera. Kissassutsimik nalunaarsuutit aaammalu nunap inuussutissaqassusianik misissuutit 2010-mi katersorneqartussat iliorarneqarput. Timmissat imarmiut Uumassusileqarfiit Nipisat Ikerasaata naqqani uumassusilinnik misissuinermut atatillugu mitit, mitit siorakitsut aammalu allerit ukiuunerani qaammatit tamaasa kisinneqartarput. Kalaallit Nunaanni Silamik Misissuisoqarfik suleqatigalugu kisitsinerit timmissat imarmiut immap naqqani uumassusilinnut qanoq sunniuteqarnerannik naatsorsuinermut atorneqassapput, timmissallu inuussutissamik atuinerannik nerisarinerujumasartagaannillu ilisimariikkat aallaaveqarluni naatsorsuisoqassalluni. Suliniummut MarinBasis Nuuk-mut ilanngullugu immikkoortortaq miternik, apparlunnik, qilannganik, imeqqutaalanik naajakkunnillu assigiinngitsuni misissuisarpoq, kiisalu taateraat appallu Nuup eqqaaniittut misissuiffigisimallugit. Ukiuni siuliinisulli Nuup eqqaani taateraat erniortarnerannik misissuineq immikkut pingaartinneqarsimavoq. Suliaq aallarniut Aallarniutaasumik suliniutitut timmissat erniortut piniarnermik nakkutilliisut suleqatigalugit umiatsiat gummibådillu atorlugit sumiiffinni Nuuk/Akia aammalu Maniitsup Eqqaani Fiskefjordimut qeqertani nunavimmilu kisinneqartarput. Suliami aallarniutaasumi timmissat imarmiut piaqqiortut siammarsimassusii amerlassusiilu pillugit ilisimasanik tunngaviusunik pissarsinissaq siunertaavoq. Appanik taateraanillu malinnaaviginninneq Paarlakaassineq atorlugu immikkoortortaq malinnaaviginnittarpoq, taamaammallu piaqqisartiit pingaarnerit tamarmik ukiuni killilinni alakkarneqartarlutik. Maniitsup eqqaani, kiisalu Kujataani Arsuup Kangerluani appat taateraallu erniortut junimi julimilu kisitsivigineqarput taavalu Danmarkimi Avatangiisini Misissuisoqarfik suleqatigalugu Kitsissuni Avallerni appanik piaqqiortunik kisitsinermi assinik digitaliusunik assileeqattaartoqarluni.

16 16 Erik W. Born nannumik nalunaaqqutsiisoq, april Ass. Kristin Laidre Nannup amia nutsanut qalipaat atorlugu nalunaaqutsiqaavoq, taamaalilluni amia ajoquserneqanngilaq, apriili 2009 ass. ØYstein WiIG Avannaani mitit KNAPK aammalu Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Pisortaqarfik suleqatigalugit Qeqertarsuup Tunuani Upernavimmilu mitit qiviuinik katersinissaq tuniniaanissarlu pillugit misileraanissaq aallartinneqarpoq imiit immikkoortortaqarfiup piniartut tamaani najugallit Qeqertarsuup Tunuani, Uummannap aammalu Upernaviup eqqaanni mitit ineqarfiini 32-ini aaqqissugaasumik kisitsisittarpai. Kisitsinerit taakku takutippaat timmissat ivasut amerliartorsimasut, tamannalu 2001-imi upernaakkut piniarnerup killilersugaalernerata kingunerisimassagunarpaa. Avatangiisinik misissuisarnerit Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik suleqatigalugu Tunumi Scoresbysundimi Kap Brewsterimi appat misissuiffigineqarput. Suliaq KANUMAS Øst-imi uuliamik misissuinermut atatillugu ingerlanneqarpoq Danmarkimilu Avatangiisinik Misissuisoqarfimmit siulersorneqarluni. Aamma Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik suleqatigaluguttaaq kiisalu DiskoVestimi uuliamik misissuinermut atatillugu avatangiisinik Misissuinermut ilanngulluguttaaq Baffinip Ikerani aammalu Davis Strædimi septemberip qaammataani timmissanik miluumasunillu imarmiunik kisitsinermi kisitsinermi kisitsisut marluk peqataasoralugit peqataavugut. Miluumasut imarmiut Nannut Pisuussutinik uumaatsunik qalluisoqarsinnaaneranut atatillugu aprilimi Uummannap sioraani Baffinip Ikerani nannut 16-it nalunaaqqutserneqarput. Taakkunannga 15-it qaammataasamut nassitsissuserneqarput nannut Baffinip Ikerani pingaartumik uuliamik misissuiffiusuni angalaartarnerat aammalu sikumik atuisarnerat paasiniaaviginiarlugu. Misissuineq Danmarkimi Avatangiisinik Miisissuisoqarfik aammalu, Oslo Universititi aammalu University of Washington (Seattle) kiisalu piniartut kalaallit peqatigalugit ingerlanneqarpoq mi nannunik misissuinermi Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik suleqatigalugu nannut mingutsinneqarnerat misissuiffigineqarpoq kiisalu paasissutissat siusinnerusukkut misissuiffigineqarsimasut misissoqqissaarneqarlutik mi nannut ilisimatusarfigineqarnerat avataaniit aningaasalersorneqarpoq. Aarrit Nungukkiartuutaanngitsumik piniartoqarnissaa pillugu siunnersuuteqarsinnaajumalluni aarrit ataatsimoortukkuutaat assigiinngitsut kisinneqarnissaat sumiissusersineqarnissaallu ukiuni qassiinngortuni anguniagaasimavoq pingaarutilik. Suliaq pingaartumik danskit Avatangiisinik Aqutsisoqarfianniit aningaasalersugaavoq mi majimi aarrit, qilalukkat qernertat kiisalu miluumasut allat Qaanaap eqqaani Smith Sundimi immami ammaanartumi timmisartumiit kisinneqarput. Augustimissaaq Ellesmerep Qeqertaata aammalu Jones aamma Lancaster Soundimi (Canadap avannamut kangiani) kiisalu Tunumi aarrit kisinneqarput. Canadami misissuinerit Canadami Aalisarnermut Imavinnullu

17 17 Arfivik Oqaatsuni pilanneqartoq. Qeq. tunuami ass. arne geisler Pisortaqarfik suleqatigalugu ingerlanneqarpoq, Tunumili suleqatigineqartoq tassaalluni Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik. Taamattaaq misissuinerit qassiit piniartut kalaallit canadamiullu suleqatigalugit ingerlanneqartarput. Timmisartumiit kisitsinerit takkuitsuukkanut aammalu kukkunernut allanut iluarsiniarlugit, ingerlaartarfii nalunaarsorniarlugit aammalu ataatsimoortukkuutaat sumut killeqarfeqarnersut paasiniarlugit aarrit 10-it Smith Sundimi (Kalaallit Nunaata kitaani) juunimi qaammataasamut nassitsissuserneqarput kiisalu aarrit suli allat qulit Tunumi Sandøenimi augustimi nalunaaqqutserneqarlutik mi aavernik misissuisarnerit inerneri aammalu Kitaani, Baffinip Qeqertaa atuarlugu kiisalu Canadap Avannaarsuani kisitsisarnerit 2009-mi novemberimi NAMMCO-mi ilisimatuut suleqatigiissitaannut saqqummiunneqarput naliliiffigineqarlutillu. Aarrit sukumiisumik misissuiffigineqarnerat patsisigerpiarlugu NAMMCO-mi Ilisimatuut Ataatsimiititaliaat pernarluni Kalaallit Nunaanni aaveqarfiit pingasuusut, taakkunanngu marluk (Kitaa amamalu Baffinip Ikera) Canadamiunit aamma piniarfigineqartuusut, pillugit Namminersorlutik Oqartussanut siunnersuuteqarsinnaasimavoq. Qasigissat Kalaallit Nunaanni uumasunik navianartorsiortitaasunut nalunaarsuiffia naapertorlugu qasigissat uumasutut navianartorsiortitaasutut allassimapput, Kalaallillu Nunaanni tammatsaalineqassappat erngerluni qanoq iliuuseqartoqartariaqarpoq. Pisuussutinik uumaatsunik piiaasoqalersinnaaneranut atatillugu avatangiisinik misissuisarnitsinni 2009-mi Nunap Isuata eqqaani sumiiffik qasigissanut pingaarutilik sumiissusersivarput. Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik peqatigalugu qasigissat arfineq-pingasut, natseq ataaseq kiisalu ussuk ataaseq qaammataasamut nassitsissuserneqarput, taakkulu atorlugit puisit taakku siammarsimassusii aqqaamasarnerminnilu pissusii pillugit paasissutissat pingaarutillit paasineqarput. Septemberimi novemberimilu puisit ataasiakkaat immikkoortissinnaanngorniarlugit assileeqattaartoqarpoq. Assilissatigut erserpoq Nunap Isuata eqqaani qasigissat inersimasut 40-t missaanniittut. Piniartut Nunap Isuata eqqaani piniartut Aappilat tormiut suleqatigalugit suliniummik aallartitsivugut, tassuunalu siunertaasoq tassaavoq puisikkut ataasiakkaat tamaaniittut, tassa kalaallit puisaani tallimaasut tamarmi najortagaanni, puisit sutorumasarnersut paasiniassallugu. Misissuinertigut ilaatigut paasineqarpoq ukiakkut ukiukkullu qasigissat piaqqat arlaqaaloqisut tamaanga pisartut, taamaammallu naatsorsuutigineqarpoq Tunup kujasissuani avannarpasinnerusumi suli nassaarineqanngitsunik qasigiaqarfeqarsimassasoq. Nunap Isuata eqqaani qasigissat 2008-mi misissuiffigineqalermata assiliissutit imminnut isumagisut marluk sumiiffinni piniartunit peqarluartutut oqaati-

18 18 Puisi siggutooq piaqqisartoq, Whales 2004 Ass. Fernando Ugarte gineqartuni inissinneqarput (2003-mi 100 sinnerlugit qasigiaqarfiusumi). Assiliissutilli takutippaat qasigissat tassani eqiteruttarunnaarsimasut naak ataasiakkaat takkuttaraluartut Uumasoq Kalaallit Nunaanni takornartaq Nunap Isuata eqqaani misissuinermi puisit qasertut pernaammik Kujataani uppernarsaatissaqalersinneqarput. Puisi sigguttooq, kiisalu puisi sigguttuup piararigunagaa angisooq qasigissat najortagaanni assiliissummik assilineqarput. Puisi sigguttooq Kalaallit Nunaanni naammattuugassaanersoq qularnaatsumik siusinnerusukkut nalunaarutigineqarsimanngilaq. Arferit angisuut Arfiviit kalerrisaarisarneri immap iluani immiussissutit sumiissusersiutitallit atorlugit Qeqertarsuup eqqaani immiunneqarput nillianerisa sakkortussusii aammalu qanoq kalerrisaarisarneri naatsorsorumallugit. Suliaq Københavnip aammalu Aarhusip universititii suleqatigalugit avataaniit aningaasalersorneqartumik ingerlanneqarput. Arfiviit uumasutut qanoq issusiinik aammalu ataatsimoortukkuutaat qanoq issusiinik misissuisarnerit assigiinngitsut ilaattut University of Washington aammalu sullissiveqarfiit allat suleqatigalugit Qeqertarsuarmi piniartut Qeqertarsuup Tunuani marsimiit majimut arfivinniit misissugassanik 71-inik tigusisarput. Misissugassatut tigusat suiaassusiinik paasiniaanermi aammalu ataatsimoortukkuutaat immikkoorutaannik paasiniaanermi atorneqassapput. Aammalu Qeqertarsuup Tunuani arfiviit suli allat 30-t qaamma- taasamut nassitsissutinik tigusiffigineqarput. Aamma pisoq qaqutigoortoq tassaavoq Qeqertarsuup Tunuani arfiviup misissugassanik tigusiffigineqarnera qaammataasamullu nassitsissummik ikkussiffigineqarnera. Ukiuni 70-ini eqqissisimatitsisoqareersorlu arfiviit Kalaallit Nunaanni piniarneqaqqittalerput. Nerisannaavinik, utoqqaasusiinik kinguaassiornerinillu misissuinissaq siunertaralugu arfiviit pingasut pisarineqarsimasut misissugassanik tigoraavigineqarput. Arfiviit qipoqqaaallu neriniartarneri imminnut sanilliukkumallugit miluumasunut timmissanullu immikkoortortap University of Washington piniartullu Qeqertarsuarmiut suleqatigalugit Qeqertarsuup Tunuani qipoqqaat 21-t juunip qaammataani qaammataasamut nassitsissusiiffigai. Qeqertarsuup Tunuani qipoqqaat 16-it misissugassanik tigusiffigineqarput. Nuup Kangerluata qipoqqaqassusianik nalunaarsuinissaq pillugu sarpiisa qalipaataat arfermiit arfermut immikkoortikkuminartuusut assileqattaarneqarput. Puisip sigguttuup Kalaallit Nunaanniinneranut uppernarsaat siulleq (August 2009, Nunap Isuata eqqaani) ass. aqqalu rosing-asvid

19 19 Ilisimatooq Malene Simon qipoqqamit misissugassaminik katersivoq, Nuup Kangerluani, juuni 2009 Ass. Fernando Ugarte Assit ilarpassui angallatinit namminersortunit takornariartitsisunillu assiliortorneqarput mi Nuup eqqaani arferniit misissugassanik tigoraaviginissaat siunertaralugu atortut misilerarpavut, misissugassamillu ataatsimik tigusivugut. Nuup Kangerluani qipoqqaarniit misissugassanik tigooraaneq Pinngortitaleriffiup Marine Basic-imik suliniutaanut ilaavoq. Arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuup Ilisimatuunut Ataatsimiititaliaata ataatsimiinnerani ilisimatoortavut ilisimatusarnermit nalunaarusianik saqqummiipput, paasissutissallu taakku siusinnerusukkut tikaagullittassiissutinut tikaagulliutaarsassiissutinullu tunngavilersuutinut ilaapput. Tikaagullittassiissutit isumaliutigilluarneqareeqalutik siunnersuutigineqartutut Kitaanoortut ukiumut 200-niit 178-inut ikilineqarput. Siusinnerusukkut tikaagulliusaat 19-it, arfiviit tallimat kiisalu qipoqqaat 10-t pisarineqartarnissaannik siunnersuut allanngortinneqanngilaq. Arferit mikisut Københavnip Universititiani PhD-inngorniummut atatillugu piniartut tunumiut kitaamiullu qilalukkat qernertat amerlassusiisa allanngorneri paasiniarlugit misissugassanik tigooraapput. Qilalukkanit qernertanit misissugassatut tigoorakkat kingornuttakkanut atortuisa assigiinngissitaassusii aammalu kinguaassiorsinnaassutsimikkut killiffii misissuiffigeqqissaarneqarput. Isip tappiutaanik misissueqqissaarnikkut utoqqaassuserseeriaaseq qanittukkut ineriartorteqqinneqalersoq atorlugu utoqqassusersiortorneqarput. Qilalukkat qernertat angalaar- tarneri nalunaarsorniarlugit aammalu najortagannaavisa assigiinngitsut akornanni attaveqaqatigiittoqartarnersoq paasiniarlugu immikkoortortap nukippassuit nalunaaqqutsersuinermut atorpai. Qilalukkat qernertat Uummannap Qeqertarsuullu eqqaanni ukiukkut pisaasartut sumi aasisarneri pillugit ilisimasanik katersuinissaq immikkut pingaaruteqarpoq mi Qaanaap eqqaani Siunertalimmi, Uummannap eqqaani misissuisarfitsinni Niaqornani kiisalu Tunumi Blossevillep sineriaani qilalukkat qernertat nalunaaqqutserniarsarineqarput. Piniartut Qaanaarmiut augustimi qaannaminniit unaatik atorlugit qilalukkat qernertat qaammataasamut nassitsissuserpaat. Ajoraluartumilli nassitsissutit sapaatit akunnialuinnaanni nassiussuipput. Uummannap eqqaani Tunumilu 2009-mi qilalukkanik qernertanik nalunaaqqutsersuiniaraluarneq iluatsitsiffiunngilaq.

20 20 Piniartut Qeqertarsuarmiut arfivimmik nalunaaqqutsiisut, maj 2009 Ass. Kristin Laidre Qilalukkanik nungusaannginnermik nalunaarut nutaaq NAMMCO aammalu Qilalukkat Qernertat Qaqortallu pillugit Canadap Kalaallit Nunaatalu ataatsimimiititaliaani ilisimatuut suleqatigiissitaata ataatsimiinnerani ilisimatuutut ataatsimiinnermiit paasissutissat 22- t saqqummiuppavut. Ilungersuussilluarnerup kingunerisaanik, ilaatigut Danmarkimi Avatangiisinik Aqutsisoqarfimmiit aningaasalersorneqartumik maanna qilalukkat qernertat najugannaaminni pingaarnerniittut kitsivigineqarsimalerput, aamma Qimusseriarsuarmiittut Tunumilu piniarfigineqartarfimminniittut ilanngullugit. Taamaalilluni NAMMCO-p aammalu Canadap Kalaallillu Nunaata Qilalukkat Qernertat Qaqortallu pillugit ataatsimiititaliaata ataatsimoorlu tik ilisimatuunut suleqatigiissitaani Kalaallit Nunaanni tamarmi qernertanik qilalugartassat pillugit siunnersuuteqartoqarsinnaalerpoq. Siusinnerusukkut siunnersuutaasartut taamaallaat Inglefiled Bredningimut aammalu kitaani Qeqertarsuup kujataanut tunngasunik siunnersuuteqartoqarsinnaasarsimagaluarpoq. Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfik qilalugartassiissuteqarpoq nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut siunnersuutaannik ataqqinniffiusumik. CITES-imi ilisimatuussutsikkut qanoq iliuuseqarsinnaatitaasutut Pinngortitaleriffik taamaalilluni Nungusaannginnermik nalunaarummik nutaamik nalunaaruteqarsinnaalersimavoq, tassuunalu uppernarsarneqarpoq qilalukkanik qernertanik pisassiissutit nutaat ilumut nunat tamalaat siunnersuinerannik tunngaveqarmata aammalu qilalukkanillu qernertanit tunisassianik ammaasseqqinneq qilalukkanik qernertanik Kalaallit Nunaanniittunik navianartorsiortitsinavianngitsoq tamatumuunakkut uppernarsarneqarluni. Nunat tamalaat akornanni suleqatigiinneq mi miluumasunut timmissanullu imikkoortortaq nunat tamalaat ilisimasutuussutsikkut ataatsimiinnerinut 26-nut peqataavoq. Uumasut pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuutivut Atlantikup Avannaani Miluumasut Imarmiut pillugit Ataatsimiititaliaq (NAMMCO), NAMMCO-p JCNB-illu ilisimatuussutsikkut suleqatigiissitaanit, Arfanniarneq pillugu Ataatsimiititaliarsuarmit, IUCN/Nannut pillugit Immikkut Ilisimasalinnit, CAFF/Issittumi tamarmi timmissat imarmiut pillugit suleqatigiissitamit aammalu Issittumi tamarmi tuttut malinnaaffigineqarnerat naliliiffigineqartarnerallu pillugu suleqatigiinnit aammalu aarrit pillugit NAMMCO-lip suleqatigiissitaanit pitsaassusersiorneqarlutik uppernarsarneqarput. Immikkoortortap 2009-mi suleqatigisai tassaapput: Alaskami Aalisakkanut Uumasunullu Pisortaqarfik, Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfik, Canadami Aalisakkanut Imavinnullu Pisortaqarfik, Kalaallit Nunaanni Aalisarsinnaanermut Akuersissutinik Nakkutilliisoqarfik, Grønlands Kommando, Københavnip Universititia, Islandimi Immanik Misissuisoqarfik, USA-mi Immammik Miisissuisoqarfik, Danmarkimi Pinngortitaq pillugu Katersugaasivik, Norgemi Pinngortitaq pillugu Katersugaasivik, Norgemi Issittumik Misissuisoqarfik (Tromsø), Scotlandip St. Andrews Universitet, Walesimi Swansea Universititi, Islandip Universititia, Oslomi Universititi, USA-mi Washington Universititi, USA-mi Wood s Hole-ip Immamik Misissuisoqarfia, Århus Universititi, allallu.

21 21 Pulaartut nuannaartut 2009-mi Unnummi Kulturisiorfimmi Pinngortitaleriffik pulaaraat Ass. Pinngortitaleriffik Paasissutissiisarneq Paasissutissiisarfik Paasissutissiisarfiup Pinngortitaleriffiup suliffiup iluani avataanilu isumagisassat suliarisarpai. Suliassat immikkoortortaqarfinni marluusuni aammalu Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi sulisut qanimut suleqatigalugit suliarineqartarput. Ilisimasavut Novemberimi paasissutissiisartut amerlipput marlunngorlutik. Silap Pissusianik Ilisimatusarfik pilersinneqarmat suliassat amerleriarsimapput, aammali Pinngortitaleriffiup kissaatigimmagu siunissami pinngortitami atuisunik internet atorlugu attaveqaqatigiiffimmik ineriartortitsiniarluni pilersaaruteqarmat. Inuiaqatigiinnut paasissutissiineq ingerlanneqartarpoq tusagassiuutitigut nalinginnaasutigut soorlu aviisitigut, TV, radio, qupperneq nittartagaq, quppersakkat, nalunaarusiat saqqummersitsinerillu. Paasissutissiisartut aammattaaq paasissutissiinermut tunngasuni apeqqutini siunnersortarpai, aammalu paasissutissiisarfiup pisortap suliassaani annikinnerusuni ikiortarpaa. Aammattaaq paasissutissiisarfik aaqqissuussinerni annertuuni soorlu Unnuk Kulturisiorfimmi peqataasarpoq. Ukiut tamaasa Unnuk Kulturisiorfimmi inuit tuusintit arlallit Pinngortitaleriffik pulaatarpaat. Ukiuni kingullerni paasissutissiisarfik Pinngortitaleriffimmi aammalu Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi sulisut peqatigalugit nittartakkakkut qunnerneq nutaaq suliarisimavaa CMS-system atorlugu. Aammattaaq Pinngortitaleriffiup suliai pillugit quppersagaliortoqarsimavoq, tusagassiuutitigullu 51-inik nalunaarusiortoqarsimalluni.

22 22 pinngortitaleriffimmi atugassarititat Siunertat Pinngortitaleriffik tassaavoq Namminersornerullutik Oqartussat pinngortitap ilisimatusarfigineqarneranut qitiusoqarfiat, Inatsisartut inatsisaatigut nr. 6-ikkut 8. juni 1994-imeersukkut pilersinneqartoq. Sullissiveqarfiup pisuussutit uumassusillit (naasut uumasullu) Kalaallit Nunaanniittut eqqaaniittullu nungusaataanngitsumik iluaqutigineqarnissaanni ilisimatuussutsikkut tunngavissat katersorlugillu annertusassavai, kiisalu avatangiisit uumasoqassuserlu isumannaallisassallugit. Ilisimasat taakkua pingaartumik siunnersuinermut, sullissiveqarfiup Namminersornerullutik Oqartussanut suliaanut, tunngavittut atorneqassapput. Pinngortitaleriffiup Namminersornerullutik Oqartussat, kommunit allallu naasut uumasullu iluaqutigineqarnissaanni aqutsinermut atasumik siunnersortarpai. Siunnersuineq ilaatigut Naalakkersuisunut toqqaannartumik ilaatigullu nunani tamalaani suliniaqatigiiffiit Kalaallit Nunaata sinniisuuffigisai assigiinngitsut aqqutigalugit pisarpoq. Sullissiveqarfik tamatuma saniatigut nunani tamalaani pisussaaffinnut assigiinngitsunut atatillugu Kalaallit Nunaannut sinniisuuvoq, Kalaallit Nunaata ilisimatusarfittut suliassaqarfiisa iluanni. Pinngortitaleriffik ilsimatusarnerit inernerisa tamanut saqqummiunnissaannut pisussaatitaavoq. Sullissiveqarfik tamatuma saniatigut avatangiisit, pinngortitaq sullissiveqarfiullu suliassaqarfiisa iluanni ilisimatusarneq pillugit kikkunnut tamanut paasissutissiisassaaq. Suliassat Pinngortitaleriffiup ilisimatuussutsikkut suliai pingaartumik makkununnga sammitinneqarput pisuussutit pillugit naliliinerit (uumasoqassutsimik misiliinerit) uumasoqassutsimik agguataarinerit killilersuinerillu uumasut aalajangersimasut amerliartortarnerat amerlassusiisalu ilisimatusarfiginerat uumasut aalajangersimasut erniortarnerat ataqatigiinnerallu pillugu ilisimatusarneq atortut naliliivigineqarnerat ineriartortinnerallu silaannaap allannguutaasa kinguneri Ilisimatusarneq uumasorsiuut misissuinerisigut toqqaannartumik (uumasoqassutsimik misiliinerit, misiligutissanik katersuineq il.il.) aammalu pisanit tunisanillu toqqaannanngikkaluamik misissueqqissaarnerit aqqutigalugit pisarpoq. Aaqqissuussaaneq Pinngortitaleriffiup siulersuisui sullissiveqarfimmut pingaarnertut akisussaapput qulakkiissallugulu sullissiveqarfiup suliassat inatsisitigut pisussaaffilikkat sapinngisamik pitsaanerpaamik suliarissagai, aningaasatigut killiliussat, ukiumoortumik aningaasanut inatsimmi tunniunneqartartut, iluanni. Siulersuisut suleriaasissaq aalajangersassavaat ukiumoortumillu suliassatut pilersaarutit missingersuusiallu akuersissutigisassallugit mi siulersuisut ima inuttaqarput: Lene Kielsen Holm, Siulittaasoq, ICC Hans-Erik Bresson, NNPAN Amalie Jessen, APNN Lise Lennert Olsen, KIIIN Ottooraq Frederiksen, SPS Leif Fontaine, KNAPK-mi siulittaasoq, KNAPK Jens K. Lyberth, Sulisitsisut Søren Rysgaard, Suleqatit aallartitat, Pinngortitaleriffik Kaj Sünksen, Suleqatit aallartitaat, Pinngortitaleriffik

23 23 Anneks, Pinngortitaleriffik Ass. Fernando Ugarte Sullissiveqarfiup ulluinnarni ingerlannera Pinngortitaleriffiup pisortaata isumagaa sullissiveqarfillu avammut sinniisuuffigalugu. Sullissiveqarfiup suliassani, siulersuisunit suliassiissutigineqartut, sapinngisamik pitsaanerpaamik suliarinerai pisortap qulakkiissavaa. Siunnersuisartutut ataatsimiititaliaq siulersuisunut attuumasutut inissisimavoq. Ataatsimiititaliap ilaatigut sullissiveqarfiup suliassatut pilersaarutaanut siunissamullu ungasinnerusumut periaasissaasa suliarineqarnerannut akuersissutigineqarnerannullu atatillugu siulersuisut siunnersortassavai. Aningaasalersornera Pinngortitaleriffiup suliassai inatsisitigut pisussaaffilikkat Namminersornerullutik Oqartussanit tunngaviusumik aningaasaliissutitigut aningaasalersorneqarput mi aningaasaliissutit 43,7 mio. kr.- iupput saniatigullu aningaasaliissutit 0,8 mio. kr.- it sullissiveqarfiup umiarsuassaanut nutaassamut suliarinnittussarsiornermut atugassat. Taakkununnga ilassutitut aningaasatigut isertitanit akilerneqartartutut suliffeqarfik ingerlanneqarpoq tikeraanut inissiap aamma umiarsuit ingerlannerannut kiisalu kiffartuussinerit tunineqartarnerannut atatillugu. Pinngortitaleriffik aaqqissuussaavoq aalisakkanut raajanullu immikkoortortaqarfilerlugu, miluumasunut timmissanullu immikkoortortaqarfilerlugu, aqutsinermut immikkoortortaqarfilerlugu kiisalu paasissutissiinermut allattoqarfilerlugu. Immikkoortortaqarfiit tamarmik immikkoortortaqarfimmi pisortaqarput pisortamut toqqaannartumik atassuteqartunik. Paasissutissiinermut allattoqarfik tassaaavoq atorfillit suliffeqarfiat pisortamut toqqaannartumik atassuteqartoq. Suliatigut immikkoortortaqarfinnut ilassutitut avataaniit aningaasaliissutinut Silap Pissusianik Ilisimatusarfik pilersinneqarpoq professorinik marlunnik pisortamut toqqaannartumik atassutilinnik siulersorneqartoq. Tunngaviusumik aningaasaliissutit saniatigut Pinngortitaleriffiup ukiumoortumik avataanit aningaasaliissutit pissarsiarisarpai misissuinernut assigiinngitsunut ilisimatusarnikkullu pilersaarutinut, takkunannga ilaat ukiut arlallit ingerlanneqarlutik mi avataanit aningaasaliissutinik atuineq 27.3 mio. kr. -iuvoq mi Pinngortitaleriffimmut aningaasaliissutit katillutik imaapput Aninngaa. Inatsimmi aningaa. 43,7mio. kr Sanaartornermut aningaasaliissutit 0,8 mio. kr Avataanit aningaasaliissutit 27,3 mio. kr Katillugit 71,8 mio. kr

24 24 SULINIUTIT AVATAANIIT ANINGAASALERSUGAASUT 2009: Avatangiisinik Aqutsisoqarfik aammalu Nukissiuuteqarnermut Aqutsisoqarfik, DK MarinBasis Nuuk Assartuineq Nuuk Basis MarinBasis Zackenberg Qilalukkat qernertat misissuineq Tunu Timmitartukkut kisit. qilaluga/aaveq Qilalukkat qernertanik qinaasineq Tunu Aarrinik nalunaaqutsersuineq Kitaa Aarrinik timmisartukkut kisitsineq Aarrinik timmisartukkut kisitsineq Tunu Aarrinik qinaasineq Tunu FreshLink Kalaallit Nunaanni Ilisimatuussutsikkut Misissuinermut Ataatsimiititaliaq Ph.d.-mik suliaq imeqqutaallat Ph.d.-mik suliaq saattuat Ph.d.-mik suliaq zooplanktonit Ph.d.-mik suliaq immap naqqani uumasut Ph.d.-mik suliaq qilalukkat qernertat Arfivinnik nalunaaqatsiineq FreshLink EcoGreen Silalp Pissusianik Ilisimatusarfik Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisoqarfik Qilalukkat qernertanik misissugassanik tigusinerit Qaleralinnik nalunaaqutsersuineq (EU) Saarullinnik misissuneq (EU) Tunu-Kujataalu Saarulliit suffisarnerat (EU) Qeqertarsuup Tunuani pisarisuukkat Kulturimut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Naalakkersuisoqarfik Immap naqqani aalisakkanik nanunaarsuineq Suliaq Vækst & Metabolisme TCS aasakkut ataatsimiinneq National Oceanic Atmospheric Adm. (NOAA) Qilalukkat qernertanik misissuineq Kapisilinnik suliaq SALSEA University of Washington Arfernik anginernik ujaasineq NOPP Aage V. Jensens Fonde Pinngortitaleriffiup allilernera Professorati Nuuk-Basis misissuiffissaq Illu umiatsialivik Danmarkimi avatangiisinik misissuiffik BioBasis Nuuk (Miljøstyrelsen) Naasunik nakkutilliineq (Miljøstyrelsen) Tuttut peqqisarfii (ALCOA) Puisinik satellitsikkut malinnaaneq (BMP) Nannunik malinnaaneq Tunumi Nannunik malinnaaneq Disko West Qilalukkat qaqortat ingerlaartarnerat Immap naqqani uumasut Disko Westimi arferit Nordisk Ministerråd (Nunat Avannarliit) Disko Freshnor EU CEDER CLEAR ATP Allat Netice Glacier Fjord Ocean GreenARC Katillugit

25 25 illutat assigisaallu Pinngortitaleriffiup Namminersorlutik Oqartussat tunngaviusumik aningaasaliissutaat atorlugit illuutimi umiarsuillu ingerlanneqarnerat isumagisarpaa. Illuutit Illutat pingaarnerit 1998-imi sanaajupput sanilequtarlu 2000-mi sanaajulluni. Illutat taakku tamarmik Aage V. Jensenip Aningaasaateqarfianit tunissutaapput taamani Namminersornerullutik Oqartussaasunut, maanna Namminersorlutik Oqartussanngortunut. Illutani pingaarnerni ipput allaffiit, laboratoriat, toqqorsivik, sullivik, atuagaateqarfik, nerisarfik kiisalu ataatsimiittarfiit. Sanilequtamiipput tikeraat inee raat, tikeraanut inissiaaqqat, garageat kiisalu ilinniartitsinermut, isumasioqatigiinnernut, saqqummiussinernut ataatsimiinnernullu atorneqartartoq ini. Umiarsuit Pinngortitaleriffik angisuunik marlunnik umiarsuaqarpoq tassaasunik R/V Paamiut kiisalu R/V Adolf Jensen aammalu angallatit minnerusut umiatsiallu qassiit, ilaatigut umiarsuaq misissuut nutaaq Aage V. Jensen II, imaani misissuinermi atorneqartartoq. R/V Paamiut aalisakkat ataatsimut iluaqutigineqartut Canadamiunit misissuiffigineqarneranni attartorneqallattaarsarpoq, taavalu R/V Adolf Jensen ukiumut ataasiarluni suleqatigiinnissamut isumaqatigiissut malillugu Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfimmut attartortinneqartarluni. Allattukkani R/V Pâmiut Qullissat avataanni, juuni 2009 Ass: Henrik Lund Ataani Nuup kujataani Kangerluarsunnguami misissuiartortarfik suliarineqartoq, september 2009 Ass. Henrik Philipsen Adolf Jensen 2009 motooriarpoq. Taavalu Namminersorlutik Oqartussat 2010-mut aningaasanut inatsisikkut 40 mio. kruuninik immikkoortitsipput umiarsuarmik misissuummik nutaamik pisissutissanik. R/V Adolf Jensen (1967-imi sanaajusoq 167 BRTiusorlu) sinerissamut qanittumi qaleralinnik, assagiarsunnik saarullinnillu misissuinermut annermik atorneqartarpoq kiisalu avatangiisinik misissuinermut atatillugu misissugassanik katersuinermut atorneqartarluni. Umiarsuaq misissuutissatut sanaajuvoq taavalu panertunik aammalu masattunik misissuisarfeqarluni aammalu misissugassanik tigooraanermut assigiinngitsunik atortorissaaruteqarluni. R/V Pâmiut (1971-imi sanaajusoq 721 BRT-iusoq) annermikj avataani raajanik, qaleralinnik, assagiarsunnik kiisalu aalisakkanik itisoormiunik misissuinermut atorneqartarpoq. Umiarsuaq kilisaataavoq masattunik panertunillu misissuisarfeqarluni kiisalu qarasaasiaqarluni, immamik misissuinermi atortorissaaruteqarluni aammalu misissugassanik tigooraanermut tamakkuninngalu passussinermut naleqquttunik atortorissaaruteqarluni. fysiske rammer

26 26 Niaqornani misissuiartortarfik suliarineqartoq Ass. Erik W. Born Misissuisarfiit Pinngortitaleriffik 2007-imi Uummannap Kangerluani Niaqornani misissuisarfiliorpoq. Illu, Illorput 82-iusoq, iluarsaanneqarluni tamaani misissuinermi najugaqarfissatut aaqqissugaavoq. Pinngortitaleriffiup neriuutigaa misissuisarfik piniartut uumasorsiuullu suleqatigiinnerisigut ineriartortinneqarsinnaassasoq taamalu uumasorsiuut suleriaasiinik aammalu piniartut atugaannik paasinninnerulernermut aqqutaalluni. Nuummiit 25 kilometerinik ungasissulimmi Kangerluarsunnguup qinnguani 2008-mi mikisunnguamik misissuisarfiliortoqarpoq. Misissuisarfik marlunnik illutaqarpoq. Anneq 55 kvadratmeteriusoq misissuisarfittaqarpoq, toqqorsiveqarluni kiisalu igaffittalimmik sisamanillu siniffilimmik najugaqarfitta- qarluni. Illuarannguamik innaallagissiuuteqarfeqarpoq. Misissuisarfik angallallu Aage V. Jensen II Nuup Kangerluarsunnguullu akornanni atorneqartoq Aage V. Jensen Fondimit akiligaapput. Pinngortitaleriffik ilisimatoorpassuarnik nunanit assigiinngitsuneersunik tikeraartoqartussaavoq, amerlasuunillu pingaartumik issittumi immami pissutsinut tunngatillugu ilisimatuutut sulinermi aallaavissaqqissutut isigineqarluni. Tassanimi imaq qanittunnguuvoq laboratoriallu atortorissut, angallatit sukkasuut angallatillu naalagaat misilittagaqarluartut atorneqarsinnaallutik. Amerlaqisut instituttip periarfissai atortuilu aammalu ilisimatuut ikiuukkumatuut soqutiginnittullu iluarisimaarlugit oqartarput. Aage V. Jensens Fonde-mioninik arlalinnik naleqartumik Pinngortitaleriffiup 820 kvminik allillunilu pioreersup allanngortiternissaanut aningaasaliivoq. Allissutaaniipput laboratoriat, allaffiit, toqqorsiviit il.il. aammalu instituttip suliffinnik 25-inik annertunerulersinneqarluni. Sanaartugaq KHR-arkitektinit titartarneqarpoq entreprenørfirmalu Permagreen pingaarnertut sulisoralugu suliarineqarluni. Suliffeqarfiit taakkua marluk siusinnerusukkut Pinngortitaleriffiup sanatitsinerani tikeraanullu inissialiornermi peqataasareersimapput. Suliassiissutip akissaa 26 mio. kr. missaanniippoq, saniatigullu pilersaarusiorneranut il.il. allanik aningaasartuuteqartoqassaaq. Taamatut nutaanik periarfissaqalernikkut Kalaallit Nunaata ilisimasat pingaarutillit akisuullu isumannaatsumik isumagisinnaanngorpai aammalu nunanit allaniit periarfissanik siunissaq isigalugu ullumikkut taamanikkumullu pinngortitamut tunngatillugu unammiugassanik iluaquteqarsinnaalerluni. Silamut tunngatillugu Kalaallit Nunaanni pisut nunarsuarmut tamanut pingaarutilerujussuupput.. Ukiuni kingullerni nunanit allaniit ilisimatuutut suleqatigiinnissaq soqutigineqaleriartuinnartoq malunnarpoq. Soqutiginninneq taanna kalaallinut inuiaqatigiinnut annertuumik iluaqutaasinnaavoq, ilisimasat annertusiartortut iluaqutigalugit pinngortitallu aqutsivigineqarnerani aammalu klimap allanngorneriumaagaatut ilimagineqartut naleqqussarfigalugit. Taamaaliartorneq annertunerulerumaartoq ilimagineqarpoq aammalu avatangiisinik klimamillu Pinngortitaleriffiup suliassai allat ilanngullugit annertunerulissangatinneqarluni. Aage V. Jensens Fonde-t siusinnerusukkut nunatsinni pinngortitaq pillugu sulianut aningaasaliisareerpoq. Tamakkununnga ilaallutik Pinngortitaleriffimmi sanaartorneq, Tunumi ilisimatusarfik Zackenbergimi annertusaaneq, Nuup eqqaani Kangerluarsunnguami ilisimatusarfeeraq, teknikkikkut atortut, angallatit minnerit, ukiunilu tallimani professorati, ilisimatusarnikkut suliat allat, atuakkallu arlallit saqqummersinneri.

27 27 sulisut personale Sulisut aalajangersimasumik atorfillit ingerlassamullu aalajangersimasumut atasumik sulisuusut Ateq Atorfik Atorfilik Suliuannaartoq Anja Retzel Ilisimatooq AnnDorte Burmeister Ilisimatooq Aqqalu Rosing-Asvid Ilisimatooq Arne Geisler Biologit ikiortaat Bjarne Lyberth Ilisimatooq Bula Larsen Paasissutissiisarfimmi ningiu Carsten Egevang Ilisimatooq / PhD-mik ilisimatusartoq Christine Cuyler Ilisimatooq Dorte Haubjerg Søgaard Ilisimatooq Ella Nørlund Kontorfuldmægtigi Erik Wolder Born Misissuisuuneq Fernando Ugarte Miluumasunut Timmissanullu immikk. pisortaq Finn Christensen Biologit ikiortaat Flemming Heinrich Angallateeqqani aquttoq Helle Siegstad Aalisakkat Raajanullu immikk. Pisortaq Henrik Lund Ilisimatooq Henrik Philipsen Illuutinut logistikkimullu ataqatigiissaarisoq Holger Hovgård Misissuisuuneq Jean Francois Pages Igaffimmi aqutsisoq John Mortensen Ilisimatooq Josephine Nymand Ilisimatooq Kaj Sünksen Ilisimatooq Kathrine Lund Olsen Allaffeqarnermi aqutsisoqarfimmi pisortaq Katrine Raundrup Ilisimatooq Kitte Vinter-Jensen Sulianik ingerlatsisoq Klaus Høyer Nygaard Pisortaq Knud Kreutzmann Pedeli Kristine Engel Arendt Ilisimatooq / PhD-mik ilisimatusartoq Kunuk Olsen Lennert Programkoordinatori Laila Egede Overassistenti Lars Heilmann Toqqorsivinnik nakkutiginnittoq Lars Maltha Rasmussen Projektinut ilisimatooq Lars Witting Misissuisuuneq Lene Holm Kleist Konsulenti Lykke Geisler Reimer Overassistent Mads Peter Heide-Jørgensen Misissuisuuneq Marie-Maline Vahl Allaffimmi ilinniartoq Martin Emil Blicher Ilisimatooq Michael Kingsley Misissuisuuneq Michael Rosing Databasemik aqutsisoq Naja Pedersen Konsulenti Nanette Hammeken Arboe Ilisimatooq Nauja Lynge-Krog Konsulent Nikoline Ziemer Ilisimatooq Nive Brøns Kontorfuldmægtigi Paalo Bisgaard Konsulenti Paul Batty Ilisimatooq

28 28 Ateq Atorfik Atorfilik Suliuannaartoq Peter Schmidt Mikkelsen Pisortap tullia, SPI Pinar Kilic Bioanalytikeri Rasmus Nygaard Ilisimatooq Regine Ananiassen Igaffimmi ikiorti René Mathæussen Biologinut ikiorti Signe Jeremiassen Biologinut ikiorti Sofie Ruth Jeremiassen Biologinut ikiorti Susanne Sass Hvass Biologinut ikiorti Søren Rysgaard Professori / SPI-p Pisortaa Thomas Juul-Pedersen Ilisimatooq DMU-mi suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarnermik atorfillit Avataani suleqatit Anna Haxen Laboratorieteknikeri Kristin Laidre Ilisimatooq Flemming Merkel Ilisimatooq Malene Simon Ilisimatooq / PhD-mik ilisimatusartoq Winnie Martinsen Laboratorkoordinatori Eva Garde Ilisimatooq / PhD-mik ilisimatusartoq DTU Aquamik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarnermik atorfillit Specialiorlutik ilinniartut Jesper Boje Misissuisuuneq Rikke G Hansen Ole A Jørgensen Misissuisuuneq Tenna Boye FRESHLINKimik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarnermik atorfillit Carl Egede Bøggild Ajungeret professori Umiarsuarmi inuttat aalajangersimas R/V Pâmiut Birger Sivertsen, Naalagaq Børge S. Madsen, Naalagaq Erik Krüger Hansen, Maskinchefi Ole Jakob Petersen, Aquttoq siulleq Søren P. Jensen, Mesteri siulleq Ukiup ilaannaa sulisut R/V Pâmiut Arne Hermansen, Trawlbas Niels Knudsen, Aalisartoq Gustav Sommer, Aalisartoq Oli J. Hansen, Messteri siulleq Ingeborg Heilmann, Nerisarfik Per Lykke Christensen, Messe/pilittaq Jakup Mikkelsen, Aquttoq siulleq Samuel Josefsen, Aalisartoq Johan Davidsen, Trawlbas Sverri Mikkelsen, Maskinchefi Jørn Kristian Hansen, Pillittaq Karl Utuange, Aalisartoq Umiarsuarmi inuttat aalajangersimas R/V Adolf Jensen Lars Lennert, Maskinisti Rink Heinrich, Naalaqagaq Piffissap ilaannaa sulisoq R/V Adolf Jensen Hans Nuka Petersen

29 29 Pinngortitaleriffimmi sisorarfissiorneq nuannarineqartuaannarpoq. Ass. Lars Maltha Rasmussen Ullup ilaannaa sulisut ilinniartullu ikiortit Amalie Egede Heilmann Anna Sofie Hurup Olsen Aviaja Lyberth Haupmann Daniel Lindvig Emilie Charlotte Meldgaard Emma Rysgaard Haxen Esben Terp Fjederholt Henrik Lauritsen Inger Møller Irene Uiloq Mulvad Jessen Jan Yde Poulsen Joakim Vinter-Olesen Julie Jacobi Jonstrup Julius Nielsen Jørgen Sethsen Kim Poulsen Krohn Lotte Sara Rasmussen Louise Holst Hemmingsen Maia Elena Olsen Mala Broberg Marianne Ananiassen Mikkel Riise Lund Mikkel Søeby Wedervang Nina O. Therkelsen Parnuna Petrine Egede Peter Frandsen Rasmus Hvidtfeldt Andreassen Rebekka Paarnannguaq Berg Rikke Guldborg Hansen Sascha Schiøtt Tuperna Larsen Sulisoqarnikkut atugassarititat Pinngortitaleriffik 2009-imi Aningaasanut Inatsimmi ukioq naallugu 59-inik sulisoqarpoq. Taakkua pisortatut atorfinnut sisamanut allanullu 55-inut agguataarneqarput. Atorfiit allat tassaapput ilinniagartuutut atorfiit, teknikkikkut allaffissornikkullu atorfiit kiisalu ikiortit ilinniarnertuunngorniartut tiimimusiallit umiarsuarnilu R/V Adolf Jensen-imi R/V Pâmiutnilu inuttat tiimimusiallit. Tamatuma saniatigut tunngaviusumik aningaasaliissutit suliffeqarfik suliassatut pilersaarutini avataaniit aningaasaliissutitigut atorfeqartitat (professori, ilisimatusartut, ph.d.- mik)