SUMBANGAN SEORANG TOKOH PEMUZIUMAN : PROF. DATO DR. OTHMAN YATIM

Size: px

Start display at page:

Download "SUMBANGAN SEORANG TOKOH PEMUZIUMAN : PROF. DATO DR. OTHMAN YATIM"

Leona Horn
6 years ago
Views:

1 SUMBANGAN SEORANG TOKOH PEMUZIUMAN : PROF. DATO DR. OTHMAN YATIM Mohd Azman Bin Md Zakaria Ijazah Sarjana Muda Dengan Kepujian (Pengurusan Seni) 2015

2 SUMBANGAN SEORANG TOKOH PEMUZIUMAN : PROF. DATO DR. OTHMAN YATIM MOHD AZMAN BIN MD ZAKARIA Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Program Pengurusan Seni) Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK 2015

3 UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS JUDUL : SUMBANGAN SEORANG TOKOH PEMUZIUMAN : PROF. DATO DR. OTHMAN YATIM SESI PENGAJIAN : 2014 / 2015 Saya MOHD AZMAN BIN MD ZAKARIA mengaku membenarkan Tesis/Laporan* ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: 1. Tesis/Laporan adalah hak milik Universiti Malaysia Sarawak. 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan. 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 5. *sila tandakan SUL SULIT TERHA TERHAD TIDAK TIDAK TERHAD (mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan seperti termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972) (mengandungi maklumat terhad yang telah ditentukan oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan) Disahkan oleh: (TANDATANGAN PENULIS) Tarikh : (TANDATANGAN PENYELIA) Tarikh : Alamat tetap: 201, Blok 9, Felda Lok Heng Selatan, Kota Tinggi, 81900, Johor Darul Takzim. Catatan:* Tesis/Laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Sarjana Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda *jika Tesis/Laporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis/laporan ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD.

4 PENGESAHAN Projek bertajuk Sumbangan Seorang Tokoh Pemuziuman: Prof. Dato Dr. Othman Yatim telah disediakan oleh Mohd Azman Bin Md Zakaria dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni). Diterima untuk diperiksa oleh:... (En.Alexander Anak Chelum) Penyelia Program Pengurusan Seni Tarikh:... i

5 PENGHARGAAN Alhamdulillah, bersyukur ke atas ilahi dengan limpahan rahmat serta nikmat masa, nyawa tenaga yang dianugerahkan kepada saya dapat juga saya menyiapkan tugasan ini dengan jayanya. Terdahulu saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada mereka yang banyak memberikan sokongan dan tunjuk ajar kepada saya dalam menyiapkan Tesis Penyelidikan Tahun Akhir. Pertamanya, saya ingin mendedikasikan ucapan penghargaan ini kepada pensyarah saya, En.Alexander Anak Chelum kerana dengan tunjuk ajar serta bimbingan daripada beliau membuka ruang untuk saya menyiapkan tugasan ini dengan baiknya. Beliau juga banyak memberikan pendapat, idea, cadangan dan nasihat sepanjang kajian ini dijalankan. Jutaan terima kasih juga diucapkan kepada, Prof. Dato Dr. Othman Yatim yang merupakan informan utama saya dalam menjayakan hasil penyelidikan yang saya kaji. Tidak lupa juga kepada Dr. Noria Anak Tugang dan Dr.Anna Durin yang banyak membantu saya dalam mendapatkan hasil kajian dan menyokong penulisan saya mengenai sumbangan seorang tokoh pemuziuman. Ucapan jutaan terima kasih juga ditujukan kepada bapa saya Md Zakaria bin Hasshim dan ibu saya Normah Binti Mian, adik-beradik saya serta rakan-rakan yang banyak memberi kata-kata semangat dan kekuatan untuk meneruskan kajian ini. Terima kasih kepada semua yang banyak memberikan sokongan dan tunjuk ajar kepada saya dalam menyiapkan tesis ini. Sekian, Wassalam ii

6 ABSTRAK Kajian ini adalah sebuah kajian berkenaan sumbangan seorang tokoh terhadap muzium. Kajian ini dijalankan untuk mengkaji sumbangan dari segi kajian dan penyelidikan yang telah dijalankan oleh seorang tokoh pemuziuman tanah air kita, dan meneliti kesan kajian yang telah dibuat oleh beliau terhadap pemuliharaan warisan seni dan budaya, serta mendokumentasikan sumbangan beliau dalam memartabatkan seni budaya dan warisan. Hal ini dapat diterjemahkan melalui temubual yang dilakukan keatas Prof. Dato Dr Othman Bin Md Yatim sendiri yang merupakan tokoh pilihan pengkaji dan disokong oleh fakta-fakta yang diperolehi hasil daripada temubual bersama informan lain selain daripada itu, buku tulisan beliau dan juga sokongan fakta daripada keratan akhbar yang berkisarkan tentang penyelidikan yang telah beliau lakukan juga merupakan sumber sokongan pengkaji. Hasil daripada kajian ini mendapati bahawa kajian yang telah dilakukan oleh tokoh pilihan pengkaji menjurus kepada kepakaran beliau didalam bidang pemeliharaan warisan dan budaya yang dapat dilihat daripada hasil penemuan beliau tentang batu nisan, meriam dan juga kubur Orang Kaya Ngah Ibrahim. Untuk memperlihatkan kesan kajian yang telah dilakukan oleh tokoh pemuziuman ini kepada masyarakat umum, terdapat ratusan buku dan bahan bacaan ilmiah yang telah diterbitkan untuk menjaga sejarah seni warisan dan budaya ini agar kekal dan tidak dilupakan oleh masyarakat setempat. Selain dari itu, ratusan seminar yang telah di hadiri oleh beliau juga turut memberi kesan dan penambahbaikan terhadap perkembangan muzium pada masa kini. Hasil kajian ini turut memberi implikasi kepada muzium kerana kajian ini menunjukkan hasil perjuangan yang telah dilakukan oleh seorang tokoh pemuzium. Kajian ini juga turut memberi implikasi kepada pengkaji akan datang kerana kajian ini merupakan penulisan yang pertama keatas Prof. Dato Dr. Othman Yatim. Selain itu kajian ini juga merupakan sebuah penghargaan keatas sumbangan yang telah dilakukan oleh beliau sebagai seorang tokoh pemuziuman. iii

7 Abstract This study is a contribution to the study of a character to the museum. This study was conducted to investigate the contribution in terms of research and studies that have been carried out by a manifest character of our country, and examine the impact assessments that have been made by him to the preservation of our heritage and culture, as well as documenting his contributions to the country's arts and heritage. This can be translated through an interview conducted on Prof. Dato Dr. Othman Bin Mohd Yatim orphans themselves are the leaders researchers and options supported by the facts gathered from interviews with other informants as well as writing his book and also support the fact that depictions of newspaper articles about the research he has done. Results of the study found that the studies that have been conducted by prominent researcher s choices lead to his expertise in the field of preservation of heritage and culture which can be seen from the results of his findings on the gravestones, cannons and also the graves of Orang Kaya Ngah Ibrahim. Other than that, to show the impact studies that have been done by the leaders of this manifest to the general public, there are hundreds of books and scientific literature that has been published to keep the history of art and cultural heritage in order to remain and not be forgotten by the locals. In addition, hundreds of seminars which were attended by him also have an effect on the development and improvement of the current museum. The results of this study also have implications for the museum because the study shows results that have been done by a figure manifest. These studies also have implications for future research because this research is the first writing on Prof. Dato' Dr. Othman orphans. In addition, this study also represents recognition on the contribution made by him as a figure manifest. iv

8 ISI KANDUNGAN PENGESAHAN PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT KANDUNGAN SENARAI RAJAH DAN JADUAL i ii iii vi v viii BAB 1 PENGENALAN 1.0 Pendahuluan Latar Belakang Latar Belakang Kajian Definisi Muzium Sejarah Muzium Dunia Sejarah Muzium di Malaysia Permasalahan Kajian Hipotesis Kajian Objektif Kajian Persoalan Kajian Signifikasi Kajian Skop Kajian Sedikit Tentang Latar Belakang Tokoh yang Dikaji Biografi Tokoh Kelulusan Akademik Rumusan 17 v

9 BAB 2 SOROTAN KESUSASTERAAN 2.0 Pengenalan Fungsi Muzium Aset Aktiviti Peranan Muzium Definisi Tokoh Contoh-Contoh Tokoh Secara Umum Tokoh Pendidikan Tokoh Kemerdekaan Tokoh Usahawan 2.5 Contoh-Contoh Pengiktiran Tokoh Dari Perspektif Seni Tokoh Kraf Negara Adiguru Kraf Hubungan Proses Perolehan Muzium Dengan Tokoh Rumusan 43 BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 3.0 Pengenalan Kajian Rintis Reka Bentuk Kajian Sumber Data Kerangka Kerja Instrumen Kajian Rumusan 53 vi

10 BAB 4 ANALISA DAN DAPATAN KAJIAN 4.1 Pengenalan Hasil Dapatan Kajian Kajian Dan Penyelidikan yang telah Dijalankan oleh Prof. Dato Dr. Othman Yatim Meneliti Kesan Kajian yang telah Dijalankan oleh 84 Prof. Dato Dr Othman Yatim Terhadap Pemeliharaan Warisan Seni dan Budaya. 4.2 Pemerhatian Rumusan 107 BAB 5 PERBINCANGAN, CADANGAN DAN KESIMPULAN 5.0 Pendahuluan Perbincangan Penemuan Kajian Cadangan Implikasi Kesimpulan 119 Bibliografi 121 Lampiran 124 vii

11 SENARAI RAJAH DAN JADUAL BAB 2 Jadual 2.1 :- Fungi Muzium 16 Rajah 2.2 : Fungsi Muzium Terhadap 3 Aspek Utama. 20 Rajah 2.3 : Carta Aliran Perolehan Koleksi Surat Persendirian 32 BAB 3 Rajah 3.1 : Pembolehubah Kerangka Kerja 40 BAB 4 Rajah 4.1 : Sistem Tipologi Jenis Othman A-N 47 Rajah 4.1 : Sistem Tipologi Jenis Othman A-N 48 Rajah 4.2 : Sistem Tipologi Jenis Othman A-N 49 Rajah 4.3 : Sistem Tipologi Jenis Othman A-N 50 Rajah 4.4 : Sistem Tipologi Jenis Othman A-N 51 Rajah 4.5: Senarai bilangan tempat Batu Aceh Di Malaysia 53 Rajah 4.6: Senarai bilangan tempat Batu Aceh Di Malaysia 54 Rajah 4.7: Senarai bilangan tempat Batu Aceh Di Malaysia 55 Rajah 4.7 : Tempat yang Masih Terdapat Meriam-Meriam 59 Lama Di Nusantara Rajah 4.8 : Tempat yang Masih Terdapat Meriam-Meriam 60 Lama Di Malaysia. Rajah 4.9 : Ilustrasi Lukisan Jenis Lela 61 Rajah 4.9 : Ilustrasi Lukisan Jenis Lela 62 Rajah 4.11 : Ilustrasi Lukisan Meriam Jenis Ekor Lutong 63 viii

12 Rajah 4.12 : Ilustrasi Lukisan Meriam dan Rentaka 64 Rajah 4.13: Gambar meriam yang terdapat di Malaysia juga 67 di Thailand Jadual 4.14 : Senarai Buku Yang Diterbitkan Oleh Prof.Dato 87 Dr. Othman Yatim ix

13 BAB SATU PENGENALAN 1.0 PENDAHULUAN Di dalam bab pengenalan ini pengkaji akan menerangkan serba sedikit tentang definisi dan latar belakang kajian yang berkisarkan tentang muzium dan tokoh pilihan pengkaji yang bersesuaian dengan tajuk kajian ini. Selain itu, pengkaji telah meletakkan beberapa garis panduan untuk mencapai hala-tuju kajian ini dengan menjelaskannya di dalam objektif, persoalan kajian serta ramalan awal bagi kajian ini untuk menguji teori yang ditetapkan. Selain itu, pengkaji juga akan menerangkan beberapa kepentingan dan skop kajian supaya kajian ini lebih berfungsi dengan baik kepada pihak yang berkaitan dan juga pembaca dapat menerima objektif kajian ini dengan lebih jelas. 1

14 1.1 LATAR BELAKANG Muzium merupakan sebuah tempat penyimpanan tinggalan sejarah yang mempunyai nilai estetika yang sangat tinggi. Muzium juga merupakan salah satu simbolik bagi sesuatu kawasan kerana ia berfungsi sebagai pusat pameran seperti pengumpulan warisan, budaya dan juga sejarah bagi sesuatu tempat. Hal ini bersesuaian dengan takrifan George Brown Goode, (1983) yang menyatakan bahawa muzium adalah sebuah institusi yang memelihara objek yang terbaik daripada fenomena budaya dan hasil kerja manusia, serta muzium juga mampu untuk meningkatkan pengetahuan manusia dan budaya melalui penerangan mengenai cara hidup mereka. 'An institution for the preservation of those objects which best illustrate the phenomena of nature and the work of man, and utilization of these to increase knowledge and for the culture and the enlightenment of the people' George Brown Goode, (1983) 2

15 Namun begitu, terdapat banyak kajian yang dijalankan kajian ke atas muzium bagi meningkatkan mutu muzium dan memperkenalkan lagi muzium tersebut sehingga diangkat dan disanjung sehingga dikenali di merata dunia. Kajian demi kajian telah giat dijalankan serta pembangunan dan pembaharuan juga dilakukan bagi memastikan muzium adalah tempat yang berfungsi dan memberikan impak kepada orang ramai. Pembangunan pengunjung, pelan perancangan strategik, pelan perangkaan kewangan serta sumber dapatan koleksi telah diperkemas dan dibangunkan untuk memastikan muzium adalah sebuah pusat atau gedung ilmu yang benar-benar berguna kepada masyarakat mahupun orang luar. Namun begitu, kesinambungan ini tidak bererti apa-apa sekiranya tidak disokong dengan sumbangan ahli pengkaji serta ahli cari gali artifak dan monumen yang telah dilakukan untuk menyumbang kepada dapatan koleksi muzium yang kurang diketahui oleh orang ramai. Justeru itu, kajian ini kajian ini dijalankan bagi menerangkan sumbangan dan kajian yang pernah dijalankan oleh seorang tokoh. 3

16 1.2 LATAR BELAKANG KAJIAN Definisi Muzium Perkataan Muzium yang diguna pakai pada hari ini dipetik daripada perkataan Inggeris. Bagaimanapun perkataan Museum dalam bahasa Inggeris berasal daripada perkataan Yunani atau Greek iaitu Mouseion yang bermaksud rumah suci Muses iaitu tuhan atau kumpulan sembilan dewi yang melambangkan ilmu dan kesenian serta ada juga daripada pengkaji yang mengatakan Mouseion sebagai tempat ibadat tuhan seni. Sembilan dewi itu ialah berfungsi untuk menjaga bidang masing-masing antaranya adalah dimitoskan epik, muzik, puisi, pengucapan, sejarah, tragedi, komedi, tarian dan astronomi. Muses dalam bahasa Yunani juga bermaksud gembira atau dalam bahasa Inggerisnya Amusement yang membawa maksud hiburan. 4

17 Melalui Majlis Muzium Antarabangsa ( ICOM ), di dalam Persidangan Agung ke-21 di Vienna, Austria, pada tahun 2007 telah mendefinisikan muzium sebagai sebuah institusi yang bukan mencari keuntungan, namun muzium merupakan institusi kekal yang memberi perkhidmatan kepada masyarakat dan perkembangannya yang dibuka kepada orang ramai untuk memperoleh, memulihara, menyelidik, berkomunikasi dan mempamerkan warisan yang ketara dan tidak ketara kepada manusia dan alam sekitar untuk tujuan pendidikan, kajian dan hiburan. A museum is a non-profit, permanent institution in the service of society and its development, open to the public, which acquires, conserves, researches, communicates and exhibits the tangible and intangible heritage of humanity and its environment for the purposes of education, study and enjoyment. ICOM,( ) 5

18 1.2.2 Sejarah Muzium Dunia Muzium pertama dipercayai telah dibina oleh Ptolomey Soter di Alexandria, Mesir pada tahun 280 Sebelum Masihi. Muzium ini juga dibina bagi memaparkan kehebatan kerajaan Firaun, piramid dan Sphinx pada kerajaan Mesir masa itu. Muzium mula berkembang pada Zaman Perang Salib Renaissance pada abad ke-14 Masihi dengan menumpukan kepada aspek kemanusiaan dan kemudiannya mula ke peringkat global. Di Itali pula, Florence merupakan ilmuan pertama yang menggunakan perkataan Museum bagi pameran koleksi Medici pada zaman Lorenzo the Magnificient pada abad ke-16 Masihi. Perkembangan selanjutnya ialah apabila wujudnya muzium awam pertama di Oxford, England iaitu Museum Ashmolean (1683) dan diikuti oleh Museum The Louvre (1789). Muzium mula berkembang di Amerika Syarikat pada sekitar kurun ke-18 Masihi. Namun begitu, undang-undang muzium pula telah mula dibuat dan diluluskan serta Institut Smithsonian pula ditubuhkan serta menawarkan penyelidikan pemuziuman hingga ke peringkat PhD sekitar pertengahan kurun ke- 19 Masihi. 6

19 Ekoran daripada definisi ini, beberapa aktiviti dan bidang dikaitkan sama sebagai sokongan. Antaranya Muzium ditakrifkan juga sebagai institusi yang terlibat dengan :- i. Pemuliharaan, pameran dan Pusat Arkib ii. Pemuliharaan dan pengekalan alam semulajadi iii. Arkeologi, Ethnologi, Monumen dan Tapak Tanah bersejarah iv. Pameran benda hidup seperti Taman Botani, Zoologi,Akuarium dan sebagainya. v. Pusat Sains dan Planetarium Berdasarkan definisi dan perkembangan tersebut jelaslah bahawa muzium memberi impak dan kepentingan kepada masyarakat setempat kerana muzium juga menjadi penghubung kepada zaman sejarah dahulu dan masa kini. Sehubungan itu, pada 1989 Kesatuan Muzium Great Britain (MAGB) telah mendefinisikan Muzium dalam bentuk yang lebih mudah untuk difahami. Institusi Muzium ditakrifkan sebagai :- 7

20 'An institution which collects, documents, preserves, exhibits and interprets material evidence and associated information for public benefit' Sejarah Muzium di Malaysia Di Malaysia, muzium pada peringkat awalnya dikenali sebagai 'Sekolah Gambar' kerana selain artifak arkeologi, gambar-gambar bersejarah turut dipamerkan dengan banyak di dalam bangunan Muzium. Muzium pertama yang ditubuhkan ialah di Taiping oleh Residen Negeri Perak iaitu Sir Hugh Low pada tahun 1883 dengan nama Muzium Perak manakala pada masa itu Leonard Wray Junior yang merupakan Penyelia Taman Bukit Larut telah dilantik sebagai Kurator. Pada tahun 1904 Muzium Selangor mula ditubuhkan di Kuala Lumpur dengan mempamerkan pameran mengenai zologi, entimologi dan botani. Muzium Perak dan Muzium Selangor digabungkan dibawah satu pentadbiran yang dinamakan Muzium Negeri-Negeri Bersekutu pada awal kurun ke- 20 Masihi. Biarpun terdapat berbagai-bagai bentuk tanggapan dan definisi yang berbeza terhadap institusi Muzium, namun fungsi asal muzium yang terdapat diseluruh dunia adalah sama iaitu berlandaskan pemeliharaan dan pemuliharaan khazanah 8

21 yang terdapat di kawasan sekitar yang bertujuan untuk memelihara budaya dan warisan agar tidak ditelan zaman. 1.3 PERMASALAHAN KAJIAN Di dalam kajian ini pengkaji dapat menyatakan beberapa alasan mengapakah kajian ini dijalankan. Pertamanya adalah untuk melihat sejauhmanakah kesedaran masyarakat umum dalam dan luar negara terhadap kajian yang telah dijalankan oleh seseorang tokoh pemuziuman tempatan serta mengkaji sejauhmanakah sumbangan tokoh tersebut terhadap peranan muzium yang berada di Malaysia. 1.4 HIPOTESIS KAJIAN Berdasarkan permasalahan kajian, pengkaji dapat mengandaikan beberapa gambaran akhir kepada kajian ini. Antaranya ialah sekiranya pendokumentasian terhadap seseorang tokoh pemuziuman ini dijalankan, maka ia akan memudahkan lagi para pengkaji pada masa akan datang untuk membuat rujukan tentang kajian yang telah dijalankan oleh tokoh pemuziuman tersebut. Kajian dan penyelidikan yang telah dijalankan oleh tokoh pemuziuman ini agak meluas, maka pengkaji beranggapan ia merupakan satu saluran untuk menyebarkan maklumat tersebut. 9

22 1.5 OBJEKTIF KAJIAN Untuk menjalankan kajian ini pengkaji meletakkan sebuah matlamat yang hendak dicapai bagi menjelaskan garis panduan yang perlu diikuti sepanjang kajian ini berlansung antaranya ialah: Mengkaji sumbangan dari segi kajian dan penyelidikan yang telah dijalankan oleh seorang tokoh pemuziuman tanah air kita ini Meneliti kesan kajian yang telah dibuat oleh seorang tokoh pemuziuman terhadap pemuliharaan warisan seni dan budaya. 1.6 PERSOALAN KAJIAN Sejauhmanakah sumbangan dari segi kajian dan penyelidikan yang telah dijalankan oleh seorang ahli peneraju muzium? Apakah kesan kajian yang telah dibuat oleh seorang tokoh pemuziuman terhadap pemuliharaan warisan dan budaya? 10

23 1.7 SIGNIFIKASI KAJIAN Kajian ini penting kerana sebagai sebuah muzium yang juga merupakan sebuah institusi penyebaran maklumat mengenai sejarah dan budaya bagi masyarakat setempat mahupun pengunjung yang mengunjungi ke muzium tersebut. Justeru, menerusi kajian yang dijalankan ini pengkaji merasakan bahawa kajian ini akan memberi impak yang sangat berguna secara menyeluruh kepada jaringan pembangunan bersepadu bagi meningkatkan lagi tahap sensitiviti masyarakat terhadap sumbangan seorang tokoh dan peranan muzium diseluruh Malaysia. Oleh itu pengkaji mengklasifikasikan beberapa kepentingan bagi kajian ini sebaik sahaja kajian ini berakhir. Antara kepentingan kajian ini adalah :- a. Muzium Kajian ini akan memberi sedikit sebanyak nilai tambah kepada Muzium di seluruh Malaysia kerana mungkin dapat memberi ruang jawapan secara lebih jelas bagi penemuan-penemuan yang telah dikaji dan dijumpai oleh seorang ahli pemuziuman yang mungkin tidak diketahui sebelum ini. 11

24 b. Pendidikan dan Masyarakat Umum Selain itu, kajian ini juga akan memberi manfaat dan nilai tambah kepada mereka yang suka menimba ilmu pengetahuan tentang asal usul bagi sesebuah penemuan dan juga yang telah memberi impak kepada masyarakat umum yang mengaitkan sumbangan seseorang pengkaji tertentu. c. Pengkaji akan datang Kajian ini juga mungkin akan memberi panduan dan menjadi rujukan kepadapara pengkaji yang akan datang yang bakal mengkaji tentang tinggalan sejarah dan warisan budaya yang terdapat di Malaysia dan ia juga akan memudahkan para pengkaji yang berada di Malaysia khususnya lantaran kajian ini ditulis dalam bahasa Melayu. 12

HUBUNGAN JARINGAN ANTARA PERUSAHAAN KECIL DAN SEDERHANA INDUSTRI PELANCONGAN DI KAMPUNG CHERATING LAMA, PAHANG SUHAINI BINTI IBRAHIM

HUBUNGAN JARINGAN ANTARA PERUSAHAAN KECIL DAN SEDERHANA INDUSTRI PELANCONGAN DI KAMPUNG CHERATING LAMA, PAHANG SUHAINI BINTI IBRAHIM UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA HUBUNGAN JARINGAN ANTARA PERUSAHAAN KECIL