DIE KERK EN GEWELD* P.H. K A P P, Randse Afrikaan.se Universiteil, Johannesburg A B S T R A C T For the purposes o f this paper the author uses the definition o f violence implied by Clausewitz in his definition o f war, viz. that the application o f violence as a means o f forcing your opponent to submit to your will. The fir st part o f the paper deals with a survey o f the changing patterns o f thought regarding war and changing attitudes towards war. The survey ranges from the traditional^ approving attitude towards war to greater stress on pacificsm. It includes writers such as Augustine, Luther and Calvin on the one hand, and Isaiah, Micah and various Chinese authors through to Immanuel Kant on the other hand. He also refers to the impact o f the Second W orld W ar and the founding o f various bodies aimed at creating peace, and the papal encyclicals aimed at the same ideal. In the second part o f the paper attention is given to the changing nature o f war and violence. Developments such as conscription, concentration camps and scorched earth policies are discussed. There is reference loo to nuclear warfare and the newer development o f guerilla warfare. The author then also points out that there is a certain inevitability to be discerend, because in spile o f ever-growing pacifistic ideals, wars and revolutions have increased since 1945. The author then summarizes, on the one hand, justifications fo r violence and, on the other hand, justifications fo r pacifism. 7 he third part ofthe paper deals ivilh the South African situation in particular. There is reference to the role and the altitudes o f the Reformed churches and to the South African Council o f Churches. The paper is concluded with a statement ofcertain principles held by the author about the posture o f the Church when dealing with war and violence. D ie tem a v an ons gesprek is sodanig geform uleer d a t dit alle vorm e van geweld inslnit cn nie net na verskillende vorm c van gew apende verset o f oorlop verw ys nic. D it sou d u so o k gcw eld in die sin v an m isdaad, die rol van * VnordraR gclewcr voor Gcsprcksflrocp K crk -U nivrrsilcil, Johannesburg, 19fl2. K oers, 47(3) 1982. 136
K ap p gew eld in die tc a tc r, ro lp rcn t en tclevisie kon insluit. D it sou self s so wyd o pg cvat kan w ord d a t dit ook die sg. stru k tu re le gew eld behels. D aarm ee w ord bedoel d a t n b epaald e stru k tu u r polities, ekonom ies w at vir sekere m ense o n a a n v a a rb a a r is, d e u r hulle as n stuk gew eld bcskou w ord o m d a t d it hulle d w ing om d inge te doen w aarm ee hulle nie saam stem nie. Ek vertolk eg ter d ie o n d erw erp as die K erk en die probleem van oorlog en gew elddadige verset w at tot bloedvergieting, verw oesting en ontw rigtin g v an m enselew ens lei en w at dus die K erk m et sy boodskap v an vrede en liefde regstreeks raak. D ie soort gew eld w at die o n d erw erp voor oë het, is stellig dit w at C a rl von C lausew itz m et sy definisie van oorlog bedoel het, nl. d ie a an w en d in g v an gew eld as n m iddel om jo u teen stan der te dw ing om jou wil te volg. D it is so n o m vangryke o nderw erp, w at d ie terrein van die pom elogic en die irenelogie insluit, d a t n m ens voor n m oeilikc o p g a a f geplaas w ord om b in ne die bestek v an so n k ort refera at icts b ed u id en d s by te d ra. D it sal my dus seker nie v crkw alik w ord nie as ek, getrou a an m y vakgebied, begin m et n k ort sam ev attin g v an die v o o rtd u re n d v cran d eren d e denke oor en die h o u d in g jeens gew eld en die v e ra n d e re n d e a a rd van gew eld as sodanig. In die d erd e plek wil ek n a die besonderc S uid-a frikaanse o m stan dig hed e verw ys en ten slotte by wyse v an n a a n ta l stellinge m y sta n d p u n t as n gewone kerklidm aat stel. 1. V E R A N D E R IN G IN D IE D E N K E O O R G E W E L D D ie voor- en teen stan ders v an gew eld en oorlog kan hulle elkeen op n lang trad isie beroep, m a a r die oorheersen de te m a v an w erke u it die verlcde is dié w at in een o f a n d c r vorm v an gew eld o f oorlog gocdkcur, ondersteun, aan m o ed ig of regverdig. D ie O u T estam en t is nie net vol gegew ens oor oorloë nie, m a a r die krygstaal was ook deel van die alledaagse taal. T erw yl die vroegste C hristelike kerk aan v anklik n pasistiese h o u d in g ingeneem het, soos veral d eu r T e rtu llia n u s ( ± 160-220) en O rigin es ( ± 185-254) verw oord, het d a a r in die v ierde ecu m et die b ekering v an K o n stan ty n (306-337) in 312 n b elang rike v era n d e rin g ingetree. M et die S inode v an Arles (314) is die w eg g eb aan v ir die ontw ikkeling v an n C hristelike reg verdiging van oorloë. H ierd ie sta n d p u n t is u iteindelik die duidelikste d e u r die kerkvadcrs A ugustinus (354-430) en T hom as A quinas (1225-1274) verwoord. A ugustinus, w at die v erk ru m m e lin g van die R om einse R yk b cleef het soos o.a. w eerspieël in A larik se inval in R o m e in 410, was die ecrste C hristentco loog w at n taam lik b reedv ocrigc sta n d p u n t o or oorlog en v rede 137
K erk en g ew eld uitgcw crk het (B ainton, 1960:85-100). H y is veral sterk beïnvlocd d c u r sy gevocl v an v erantw o ord elikheid v ir die lot v an d ie w creld en sy w aa rd erin g v ir en bekom m ernis o o r d ie R om einse Ryk, w at die kerk en die regsorde bcskerm het. In De civitate D ei 1/21 betoog hy d at doodm aak nie outom aties identies a an m oot'd is nie, en stel hy die stan d p u n t van die regverdigeoorlog: n oorlog in gehoorsaam h eid a an die heiligc gebod o f in ooreenstem m ing m et Sy gcbooie. R egverdigeoorloë, sê hy, is voorkom ende oorloc (X IX /7 ). O o rlo ë m ag n oo it n doel o p sigsclf wees nie m a a r m oet te r w ille van die v rcdc gevoer w ord. H y stcl d rie voorw aardes v ir d ie regverdige oorlog: net n wett ige ow erhcid m ag oorlog m aak; d a a r m oet n juiste oorsaak wees, en die m otief m oet reg wees. A quinas hct n vierde v oorw aard e toegevoeg, nl. d a t die ju iste m eto de v an oorlogvoering (d.w.s. in ooreenstem m ing m et die Christelike gewete) gevolg m oet word (Lookc, 1965:23). M a a rte n L u th e r h ct heelw at a a n d a g a an die probleem van oorlog en vrcde gegee. In sy Ob Kriegsleule auch in seligem Slande sein konnen (1526) stcl hy d it d a t G od die sw aard ingcstel hct om die boosdocners te stra f en die v redc te h an d h aaf. O o rlo g is d a a r om die boosheid te straf, d it is n operasionclc ingrecp om, n et soos n gcnceshecr doen, die oorsaak v an die kw aad te verw ydcr. W a n n e c r d ie ow erhcid o nregverdig o ptree, m oet die o n d erd aan G od m eer gchoorsaam wees as die ow crheid. H y v erw erp n aanvalsoorlog m a a r a a n v a a r n regverdige oorlog (V an d er W oude, 1966:104). n O o rlo g uit m agsbegeerte, lan dhonger, oorbevolking, uitb reidin gsd ran g of a n d e r ckonomiese motiewe verw erp hy. Jo h a n n e s C alvyn (1509-1564) wys in sy Institusie berocringe af m a ar a a n v a a r oorlog. H y beklem toon d a t die o n d e rd a a n norm aalw eg n vrom c gesindheid tot d ie uiterste toe a an die ow erheid verskuldig is, selfs al is dit die allcrslcgste tira n, behalw e in een uitsonderingsgeval, nl. d a t a an G od m eer gehoorsaam heid verskuldig is as aan die m ens (Sizoo, s.j.-.26-32). O p die a rg u m en t d a t d a a r in die N uw e T estam en t geen getuienis te vind is om G hristene se d cclnam e a an o orloë te regverdig nie, an tw o o rd C alvyn (i) d a t die oorsake vir oorloë steeds gcldig is en d a t die ow erheid sy o n d erd an e m oet bcskcrm ; (ii) d a t d it in die N uw e T estam en t om die geestelikc R yk van C h ristu s g aan en nie om n h an d lcid in g v ir n b urgerlike reg ering nie (iii) en d a t n C h risten sc o p tred e tydens n oorlog sclfdissiplinc, sclfbcheersing en m enslikheid m oet o p en b a ar. H y m oet m et n sw aar h a rt die oorlog tegem oet g aan w cten d e d a t dit n gruw el is w at d e u r m enslike boosheid vcroorsaak is. D it is op grond v an h ierdic u itsp rak e d a t skryw ers oordcel d a t C alvyn nie net n tcen stan d cr v an kernoorlog sou wees nie m a a r d a t hy v andag n akticw e pasifis sou wees (W allace, 1959:174). 138
K ap p H ugo de G root (1583-1645), die groot N ederlandse regsgelecrde, het p ro beer om d cu r die skepping van n volkereg oorlog te voorkom, te behecr en te begrens. H y lict C h ristene aan g em o edig om nie aan oorlog deel te necm nie m a a r liet die b cstaan v an n regverdige oorlog erken (Looke, 1965:195-206). M orcle besw are teen o orlog en d ie totale v erw erping v an gew eld d a te e r van o u d sh e r af. Je s a ja en M iga (Israel in d ie 8 steeeu v.c.), B oeddha (Indië, 6dc ceu v.c ), L au-tse en M o T i (Sjina, 5de eeu v.c.) het reeds gew eld in beginsel v erw erp. T a llc denkers cn skryw ers het h ie rn a d a a rte e n stan d p u n t ingenecm, m a a r hulle sta n d p u n te het nêrens ernstige w cerklank gevind nie. Im m an u el K a n t (1724-1804) se %um Ewigen Frieden w ord d eu r som m ige skryw ers as die eerste w are irenologiese geskrif beskou (H ecring, 1953:108). K a n t was geen ab solu te pasifis nie, w an t hy ken wel a an oorlog n plek toe. M a a r hy voorsien d a t w an n eer n streng m orcle regsbasis die fondam ent van die sam elew ing vorm, oorlog nie m eer sal voorkom nie, o m d a t die reg oor alles w at in botsing m et die w ettc van die rede is, sal beslis. D ie verw oesting v an die T w eed e W êreldoorlog en die rnag van die atoom bom en die N B C G -w apens (nukleêre, biologiese, chem iese, en geofisiese w apens) het a a n die pasifism e die geleenthcid gebied om veel sterk er as ooit tevore n a vore te tree. D ie ato o m b o m, sê H eerin g, het nie net J a p a n geskud nie m a a r die kerk en die hele w êreld. In vcrgelyking m et die stem m e w at n á 1945 opgegaan het, en die organisasies en instansies w at hulle energie ingespan het om alle oorlog te beëindig, was dit w at voor die T w eed e W êreld o o rlo g g eb eu r het, n d ru p p el in die em m er. T e n spyte v an die H aagse K onferensie v an 1899, die V olkebond se pogings om oorlog te b ekam p, die idealistiese K cllogg- B rian d v erd rag v an 1928 en die groot O ntw apenin gsk onferen sie v an 1931 het die Tw eede W creldoorlog uitgebreek. D ie V V O het d e u r U N E S C O in 1974 sy sg. Tensions Project geloods. M et b eh u lp v an d ie S ie lk u n d e is d e u r stu d ie e n n a v o rsin g g e p o o g o m die d iepstc oorsakc v an konflik in die gees v an die m ens n a te spoor. In b aie lan d e is ook v redesnav orsin gsinstitute en vredesbew egings gestig, soos die P ax C hristibew eging in F rankryk in 1944, die R o om s-k atolickc W êreldvredcsbond (1953), die P ugw ashbcw eging w at d e u r kernfisici begin is, die World Association o f W orld Federalists, Het Gereformeerde Vredesberaad cn Kerk en Vrede (binne die N ederlandse H erv orm de K erk). D ie geskiedcnis ken n atu u rlik ook n aan tal vredcskerke w at ver in die geskicdenis teruggaan. Die 139
K erk en g ew eld bekendstes isstcllig d ic A n abaptiste (gestig in die 16dceeu), die K w a k c rs(± 1650 gestig) cn die Broedcrgem ecnte (18de ecu). In 1948 het die W e re ld ra a d v an K erk e oorlog veroordeel as in stryd m et G ods wil cn w cicring om a an cnige oorlog decl te neem as n w ettigc cn eerb ied w aard ig e sta n d p u n t aan v aar. T o g is d aarv o o r voorsiening gem aak d a t n C h risten aan n verdedigingsoorlog as die m inste van twee euwels m ag dcclnecm. In daaropvolgende uitsprake het die pasifisme steeds sterker gcw ord. T o g is by U p p sala (1968) a a n v a a r d at revolusionêre veranderin g wel d e u r gew eld kan geskied. D aarom d a t besluit is om finansiële stcun aan versctbcwegings te verleen. In 1963 het pous Jo h a n n e s X X III in sy ensikliek Pacem Interns oorlog bcstem pel as n skending van alle d eu r G od geskape n atuurord e. Pous P aulus V I het in Populorum Progm sio (1967) die leer van die regverdigc oorlog afgewys. D ie G ereform eerde E kum eniese S inode het veel m in d er a a n d a g a an hierdie saak gegee. T ussen 1946 (G ran d R apids) en S ydney (1972) is die oorlogsprobleem net een keer bespreek, nl. op Potchefstroom (1958). W apengew eld is nie as o n to e la a tb a a r afgekeur nie, en d a a r is v e rk la a r d a t alhocw el d it nie in die Bybclsc sin as sonde besteinpel kan w ord nie, b ehoort oorlog in elk geval tot die S ondeord e, en g a a n d a a r gew oonlik veel sonde m ee g epaard. D aaro m m ag gecn p oging g esp a ar w ord nie om d it te v erhoed (A cta, 1958:28-29). D ie G ereform eerde K erk in N ed erlan d het die oorlogsvraagstuk besonder vcrsigtig b cnadcr, en to t 1970 w as d a a r nog gecn duidelike besluit oor die saak genccm nie hocw el b in n e die G K N Het Gereformeerd Vredesberaad gestig is. D ie N ed crlan d se H erv o rm d e K erk het reeds in 1952 n baie kritiese s ta n d p u n t teen k ernbew ap en in g gen eem m a a r d it in 1964 gekwalifiscer as n afw ysing v a n die g ebruik en nie d ie besit v an kernw apens nie (vgl. N H K, 1963; N H K, 1964). In S uid-a frika het d a a r van die kant van die A frikaanse K erk e nog m in besinning oor die v raagstuk van oorlog en v rede plaasgevind. T yden s die T w eede V ryheidsoorlog het p redik ante, teoloë en lidm ate aan die oorlog deelgenecm en het die K erk e dié o p tred e goedgekeur en die reg tot gew apende verset teen n im perialistiese m o on dh cid aan v aar. M et die R eb cllie v an 1914 is die w ettige reg to t verset erken, sonder om n spesifiekc uitspraak oor die Rebcllie te lewer. 140
K ap p D ie G ereform eerde K erk het op sy Sinodc van 1961 die G crcform ccrde E kum eniese S inode van 1958 se u itsp rak c oor die oorlogvraagstuk onderskryf, m et die w eglating van die sinsnede die o pbou v an n internasionale regsorde. P artik u lie re sinodes van die G ereform eerde K erk het hulle sterk uitgespreek teen die W êreld ra ad van K erk e se besluit om geld aan terroristebew egings in S uider-a frika te skenk o m d a t d it tot o o rtred in g van die sesde gebod kon lei. D ie A lgcm ene S inode van die N ed erd uitse G erefo rm eerde K erk het in 1970 die vryheidsbew egings geag as synde in stryd m et die eis v an gehoorsaam h eid a a n die H e ilig c S k rife n die v oorbeeld v an Jesu s C h ristu s w at aan Sy volgclinge die duidelike o p d ra g gegee het om te ly o n d e r verm eende, of w erklike onrcg, e e rd e r as om d it aan a n d e r a an te doen d e u r o n d er an d e re gew elddadige o p tred e en verset. D ie rcg to t o pstan d is dus b ly kbaar prinsipieel ontken. 2. D IE V E R A N D E R E N D E A A R D V A N O O R L O G T w ee sake vcrdien eerste die aan d ag. W a tte r soorte gew eld o f oorlog kom voor en w at is die algem ene oorsake v an oorloë? Polem ologiese navorsers gebruik verskillende klassifikasies v an oorloë, w at in so n kort referaat nie b ehandel kan w ord nie. D a a ro in is d it net nodig om die v crnaam ste soorte oorlog w at v ir ons dag van b elan g is, te beklem toon. D ie beperk te oorlog tussen tw ee o f m eer m agte m et n spesifieke doel voor oë is die algcm ecnste en w ord ook gew oonlik as n konvensionele oorlog bestem pcl. n A lgem ene oorlog is iets w at p laasv in d w an n e er n groot a a n ta l stry d in a g te betrokke ra a k soos in die stryd teen N ap oleon en die E erste en die T w eede W êreldoorlog. T o t en m et die neën tien de eeu was h ierdie tw ee soorte oorloë in w erklikheid profcssionele oorloë gevoer tussen professionele leers en is die gew one b urgery w einig d a a rd e u r geraak, gew oonlik net w anneer stede bcleër is. M et die instelling v an konskripsie (diensdw ang) in F rankryk in 1793, w at die eerste kcer d e u r N ap oleon behoorlik toegepas is, is n elem ent toegcvoeg w at sou m eebring d a t die gew one m an al hoe m eer by oorlog betrokke geraak het. D ie ontw ikkeling van die strateg ic om die lesrs tot oorgaw e te d w ing d e u r die gew one burgery te betrek, hetsy d e u r hulle in konsentrasiekam pc te plaas, hetsy d e u r bestaan sm o ontlik hede m et n verskrocideaard e b c le id te versw ak, het a an n oorlog n nuw e en verskrikkende betckenis gegee. D ie o ntw ikkeling v an d o cltreflen der aan v alsw ap ens en lu g aan v a lle het v an die verskro eide-aard ebeleid n beleid van verw oeste 141
K erk en g ew eld stcdc gcm aak. U iteindclik hct langafstand- behcerde missielc, kernw apens, die w atcrslof- cn n cutro nbom en biologiese en chem iese w apens n skrikw ekkendc nuw c oorlog gcskep: die totale oorlog. D aartn ee w ord bedoel d a t nie net n aanvalsteiken nie m a a r n hele land in enkele aanvalle vernielig kan w ord. Indien byvoorbeeld n superw aterstofbom v an 10 m egaton o p n plek afgegooi sou w ord, sou n lugdrukgolf o n tstaan m et totale vcrnietiging tot 6 kilom eter, crnstige skade tot 13 kilom eter en ligtc skade tot 26 kilom eter. H ittcb e stralin g sal vir verdere skade tot 55 kilom eter verantw oordelik wees, en radioaktiew e deeltjies sal trefkrag lie o or n afstand van 700 tot 1 000 kilom eter (D ek am e.a., 1969:3-12). H ocw el die vierde vorm van oorlog die guerillatipe oorlog nie iets is w at in ons tyd o n tsta a n het nie, is d it n vorm van stryd w at v andag op grootskaal, veral in die D erde W êreld, voorkom. K onvensionele konfrontasie m et troepe w ord verm y, en d a a r w ord op die tref-en -trapm ctodc gekonscntreer. B urgcrlikc teikens m et die docl om die grootste m oontlikc verleenthcid vir n reg ering te veroorsaak, vrees, angs en onrus by die gew one bevolking te saai en om publisiteit vir hullc saak te vcrkry, is die algem ene oogm erke. G ew one terrorism e, w at dicselfdc ten doel hct, is h ierby ingesluit. H ierdie vorm van gew eld is niks an ders as onv erklaarde oorlog nie en kan net plaasvind as die aanvallers iewers basissc bekom v an w a ar hulle kan opcreer. H ierd ie soort v an gew eld w ord geregverdig op grond van die arg u m ent d a t d it in d ie m eeste gevalle v ir d ieb co efcn aarso n m o o n tlik isom hulle wil langs a n d e r w eë te la a t seëvicr. D ie bekendste v oorbeclde is die o p tred e v an d ie Ierse R epublikeinse L eer, d ie R ooi B rigade, A rabiesc tcrroristeorganisasies, d ie S an d in istaopstan d w at N icara g u a verow er het, die stryd in S an S a lv a d o r en die stry d op ons eie grense. D it w ord g ra a g as nasionalistiesc b cvrydingstryde voorgcstel, terw yl d ie aan sp raak d a t dit suiw er K om m unistiesc p ogings is o m d ie b ew ind o o r te neem, o ntkcn w ord. In w erklikheid is d it pogings om die b cstaan d e o rd e gchccl en al om ver te w crp en n nuw c sosioëkonom iese o rd e tc skep. G evolglik vind die v oorstandcrs van h ierdie strew e m aklik aan slu itin g by d ie K om m unism e, w ord hulle m aklik d e u r n handjievol K o m m u niste gcm an ipuleer en kom hulle u iteindclik nie net in d ie greep v an die K o m m uniste nie m a a r w ord hullc m aklik d e u r ecn v an die K om m unisticse m agte o n d cr die vleuels gcnccm. H oew el n m ens d ie aanw esighcid van n vryheidsideaal nie kan o n tk e n nie, is d it n v ry h eid sid eaal m et n duidelik e k lcur cn is o f w ord dit aan M arxistiese m agstrew es vasgeketting. D it is te v erklaar uit die feit d at h ierdie soort verset n sterk sosiopkonom iesc basis hct w at veel m akliker by sosialisticse cn M arxistiese bewegings en ideale aansluiting vind as by enigc 142
K ap p an d er. D ie K o m m u niste het n strateg ic vir h ierdie soort gew eld ontw ikkel w at hulle in staat stel om veel b eter as enige a n d e r groep aan slu itin g te vind. G u erilla-oorlog en konvensionele oorlog kom sedert 1945 vry algem cen voor ten spy te v an die feit d a t pasifism e sterker verkondig w ord as ooit vantevore. T ussen 1946 en 1965 is d ertig sodanigc oorloë gevocr, w aarvan enkeles K a sh m ir 1947, Israel en A rabiese lan de 1948, Indo-S jina 1947-1954, die Sjincse B urgeroorlog 1949, die K o reaan sc O o rlo g 1950-1953 c.a. elk die lew c v an m cer as 100,000 m ense geëis het. 'I'w aalf v an hierd ie oorloë was as gevolg van K om m unistiese bedryw ighede, vier was rew olusies, tw aalf koloniale bcvrydingsoorloë m et n M arxistiese inslag en in nege gevalle het a a n sp rak e op gro ndgebied en gesag n groot rol gespcel. D rie van hierdie oorloë was in E u ro p a, v ier in L atyns-a m erika, ses in A frika en scw entien in Asië. By wyse van n sam ev attin g k an gesê w ord d a t d ie arg u m en te ten gunste van oorlog op die volgende neerkom : D it is n onverm ydelike deel van die m ens se gebroke en verlore toestand. Ewige vrede veronderstel n volm aaktc wêrcld. D it is n noodsaaklike m agsm iddel om problem e op te los o f ten m instc n bclangrike w ending tc gee. D it is n noodw endige deel v an die struggle for existence an d revival o f the fittest. S tryd, sp ann ing, sw aarkry en lyding is v ir d ie m ens noodsaaklik om hom in sta a t te stel om in h ierdie w êreld n sinvolle lewe te lei. D aarso n d c r sal die m ens tot n sw akkeling verval o f sal hy hom selfso v erh o o g e n verheerlik d a t hy vir G od geen plek het nie. O o rlo g b rin g die slegste m a a r ook die beste in n m ens n a vore. D it dicn dus ook n kreatiew e doel. O o rlo g en gew eld is n deel v an G od se strafg erig o o r die w êreld. D ie gclow igc m oet dit as sodanig a a n v a a r en d a a rn a strew e om sy geloof ten spyte van oorlog en geweld te verdiep. A an die a n d e r kant berus die pasiflstiese v crw erp in g van gew eld op die volgende oorw eginge (kyk V an W yk, J.H., 1974): D ie Bibliologiese m otief. O o rlo g en gew eld w ord in h eelparty tcksversc in die O u en N uw e T estam en t veroordeel. D ie C hristologiese m otief. C h ristu s is nie net v ir die gclow ige van belang v anw eë sy red din gsb oodskap nie, m a a r ook sy persoonlike o p tre d e m oet nagcvolg w ord. G ro ot klem w ord gelê op sy v crw erp in g v an gew eld en die 143
K erk en g ew eld fcit d at H y nooit die sw aard aangew end het o f H orn d a a ro p beroep het nie. D ie Ekklesiologiese m otief. D ie kerk is n stigting van G od e n a s s o d a n ig n vredesinstru m en t, cn d ie boodskap w at hy verkondig, m ag nooit iets an ders as n vredesboodskap wees nie. D ie Eskatologiese m otief. D ie ein d d ae behels nie d ie o orw inning van die m agtc van gew eld nie m a a r die trio m f van die vrede. Eties-rasionele m otief. O o rlo g en geweld w ord nie net o p etiese grondc as o ntm en sin g v erw erp nie m a a r ook op n hcle a a n ta l rasionele g rondc as n irrasionele poging om problem e op te los. In w erklikheid w ord veel m ecr problem e gcskep as w at opgelos w ord. Ju rid iese m otief. D it is m ag cn nie reg w at seëvier nic, en d it is onskuldiges w at die sw aarste ly. Politokologiese m otief. In te rn e en ekstcrne w eerbaarlieid d eu r m iddel van n polisiem ag is vir die pasifiste a a n v a a rb a a r, m a a r m ilitarism e as n faktor in staatsbeleid vir w atter doel ook al word totaal verwerp. 3. D IE B E S O N D E R E S IT U A S IE M E T B E T R E K K IN G T O T S U ID -A F R IK A D a a r is reeds op die am p telik e sta n d p u n te v an die A frikaanse K erke m et betrckking tot die kwessie van gew eld gcwys. H ierd ie p robleem het m et die groeiende dekoloniseringsproscs in A frika en die ontw ikkcling v an m agtc w at n revolusionêre anti-kolonialistiese vryheidstryd teen Suid-A frika v oorstaan, v ir ons v an ak tucle belang gcw ord. V eral sedcrt 1974 het d a a r b inne cn b u ite S uid -A frik a al hoe stcrk er stem m e opgegaan w at gew eld beplcit om die B lankebew ind in Suid-A frika om ver te w erp. S W A P O sc o p tred e en S uid-a frika se b ctrokkenhcid d a a rb y w ord as die beginfase van so n vryheidstryd gesien. In J a n u a rie 1970 het die W êreld ra ad van K crkc (W R K ) sy bekende Programme to Combat Racism (P C R ) in w erking gestel, w at ten doel g chad het om die bevry din g van o n d e rd ru k te rasse te bcvorder. H icru it het die h u lp p ro g ram m e finansieel cn an ders a an terroristeorganisasies in S uidcr-a frika voortgcvloei. D ie W R K het sy o p tred e gcregverdig d e u r te v erk laar d a t d ie m aatskaplikc o rd e in Suid-A frika op m ag en gew eld berus ( n sta n d p u n t w at d e u r d ie S A R K ondersteu n is) cn d a t d it d aaro m gcrcgvcrdig is o m dit m et n gew apende stryd te beveg (D e G ruchy, 1979:129-140). D ie S A R K het hom nie m et die besluit om geldelike steun aan terroristeorganisasies te vcrleen, verenig nic. In 1974 is n verdere dim ensie tot die houding van som m ige kerke 144
K ap p betreffende gew eld gevoeg toe die S A R K tydens sy jaarlik se konferensie te H am m an sk raal sy Resolution on conscientious objection a a n v a a r het. In die voorw oord van h ierdie d o k u m e n t is v erk laar d a t die v raagstuk van vrcdc in S uid-a frika in gcregtigheid w ortel, en gcregtigheid w ord v ertolk as die wil v an G od (to) set a t liberty those w ho are oppressed (Luk. 4:18). D it w ord gestel d a t th e R ep u b lic o f S o u th A frica is a t present a fundam en tally u njust an d discrim inato ry society cn d a a ro m verantw oordelik gehou m oet w ord vir die feit d a t die v rede in S uid-a frika b edreig w ord. O m d a t the m ilitary forces o f o u r country are being p re p a re d to defend this u njust and d iscrim inato ry society en o m d a t die gelow ige G od eerd er as die m ens m oet gehoorsaam, m oet die stelsel van institusionele gew eld teengestaan w ord en m ag die C hristen nie m ilitcre diensplig as sy o nbevraagtek en de plig beskou nie. D a a r is ook besluit om op lidkerke n beroep te doen om hulle hou ding t.o.v. m ilitêre k apelane in heroorw eging te neem an d to investigate the state o f p astoral care av ailable to th e com m u n icants a t present in exile or u n d e r arm s beyond o u r borders an d to seek w ays an d m eans of ensuring th a t such pastoral care m ay be p roperly exercised (Ecunew s, 1974:6). In o pvolging van h ierdie besluit is op sinodes van E ngelstalige K erke in 1976 en 1977 konsensus bereik d a t k apelane aangew ys m óét w ord m a a r d a t ook vir d ie b ediening van die terroriste voorsiening gem aak m oet w ord (D e G ruchy, 1979:146-147). 4. E N K E L E B E G IN S E L S T A N D P U N T E In die lig v an bogenoem dc gegew ens en v ertolk teen d ie a g te rg ro n d v an die geskiedenis wil ek g ra ag m y refera at afsluit m et n p o g in g o m by wyse v an n aan tal stellings tot eie standpuntinnam e te kom. D ie pasifism e w at sed ert 1945 in kcrklike kringe herleef, is eerd er d e u r die k onkrete m ilitêre feite gcïnspireer as w at d it op Bybelse g ro nd e gebaseer is. D it is voorts ook sterk selektief t.o.v. n konsekw ente h o u d in g tcenoor gew eld. D it blyk veral uit die feit d a t hulle sosiale en ekonom iese geregt igheid as eis v ir die voorkom ing v an gew eld stel, sonder om enigsins n begrip vir die w erklikhede van histories gew orde situasies te openbaar. T erw y l die C hristelike v erantw o ord elikheid van kerk, sta a t en individu om v ir m ense n redelike lew ensbestaan te skep nooit ontken m ag w ord nie, is die a a n d ra n g op politieke, sosiale en ekonom iese geregtigheid n eis w at d e u r die p olitieke stryd v an die d a g e e rd e r as die H eilige S krif ge'inspireer is. D it is n aam lik d e u r die sosialisties-m arxistiese sam elew ingskritiek geskep en g edefin ieer en w ord nou d e u r teoloë v a n u it die H eilige S k rif as n kruistog 145
K erk en g ew eld gcvocr. H u lle hoo p o m d a a rd e u r v ir die kerk aansicn te vcrw erf. M ense se behoeftes aan politieke, m aatskaplikc en eknom icse geregtigheid w ord tc m aklik as verskoning vir louhcid van geloof en wcrkc aanvaar. D ie kerk se bem oeienis m et politieke form ules is een v an die gevaarlikste tendense in die hedendaagsc kerklew e. W at m aak een form ule C hristeliker as n ander? D ie tow erform ule van m eerderheidsm ag kan net so m aklik in n tiran n ic v an getalle o n ta a rd, en w at is C hristclik-daaraan? Is dit C hristelik om m ensc m et b ehulp v an die m o derne m iddele en m edia te m a n ip u leer en m et bcloftes van n absolute rcgenerasie tot b epaalde politieke aksies aan te vuur? H oe ons ook al gew eld o f oorlog klassifiseer, in sy w ortel g aan dit om m ag of, soos ck V on C lausew itz in die begin aan g eh a al het, om jo u wil te laat seëvier. D ie terroristestry d teen Suid-A frika is nie 'n stryd prim er om reg en geregtigheid nie m a a r om m ag. So 'n stryd kan nie m et m ooi praatjies tcengestaan w ord nie m a a r m oet m et doeltrefiende m ilitêre m a g e n strategic vroegtydig en doeltreltcnd b ekam p w ord. H akkejagoperasies is geregverdig om die stryd lot n einde te probeer bring. D ie gcskiedenis leer m y d a t oorlog nooit sal verdw yn nie. D it is geen fatalisnic w at strydig is m et die C hristelike hoop en geloof nie, m a ar n realism e. As gelowiges b eho ort ons nie d aaro m te s6 d a t die vredes- en liefdesboodskap dus niks vir ons w êrcld te sê het nie. O n s m oet leefen w erk in die o ortuig ing d a t h ierdie w êreld ten spyte van jam m erlik e leed o n d er die b estu u r staan v an n wyse, heilige en a lm a g tig c G o d, w at d eu r die stryd heen die vrcdc n ajaag en d e u r die toorn heen sy liefdc o pen baar. E d m u n d B urke het reeds gesê: All th a t is necessary for th e spread o f evil is th a t good m en d o n o th in g. E n good m en kan in hierdie w êreld niks v erm ag as hulle nie ook uit n posisie van m ilitêre stcrkte en p a ra a th c id die bosc m agte kan afskrik o f in b edw ang hou nie. W ee dié kerk as d ie hecr v an d ie huis c e n d a g tcru gkom en d a a r m oet v eran tw o o rd in g o o r talen te gedoen w ord cn al w at hy k an sê, is ons het só n a vredc gesoek d a t ons m a a r die talen t om die w are te v erdedig begraw e het. P atriotism e is nie die oorsaak v an oorloft nic. D aaro m is w are volks- en vaderlandslicfde geen struik elblo k v ir die kerk o f d ie C h risten nie. T roucns, die C h risten k an ju is b e te r v olksdienaar en v a d e rla n d e r wees o m d a t hy die red d en d e liefde v an G o d ken en die betekenis d a a rv a n v ir d a a rd ie v erband ook kan aantoon. W at h et gcw ord v an d ie C h risten se plig to t sorg en a a n v a a rd in g cn b erustin g as d it nou as sy plig gestel w ord om u topiese idees van absolute reg en geregtigheid na tc jaagp O n s m oet v o o rtd u re n d d ie plig v an C h ristelik e sorg e e rd e r as politieke cn sosioëkonomicsc form ules in ons bcnadering van vraagstukke vooropstel. 146
K ap p C hristelike sorg is m in d er absolutisties, m aak nie v erw aan de aan sp rake nie en mislei nie. D ie C hristelike kerk m oet die nie-c hristelike m agte v an h ierdie w êreld vreesloos tcgem oetgaan in d ie w ete d a t d ie o n tm o etingsterrein as n roeping tot red d in g en nie as die terrein van die m aatskaplike kritiek gedefinieer m oet word nie. D ie C hristelike kerk m oet horn afvra w at hy wil bereik d e u r die wil tot w eerstand d eu r m iddel van a a n h o u d en d e kritiek op m ilitêre diensplig a f te breek. Is hy besig om G od se saak te dien of dien hy die m agte van chaos, vernietiging en godloosheid? D ie kerk m oet as a lte rn a tie f v ir gew eld v o o rtd u re n d die bereidheid tot gesprek, o n d erh an d elin g en h ervorm ing beklem toon. As die staat nie bereid is om n a h ierdie boodsk ap te luister nie, kan hy nie die m orele steun v an die kerk v erw ag nie. M a a r die kerk m oet ook nie die p ad v an o nderhan d elin g en h ervorm ing as n p laasv ervang er v ir die neem en uiteindelike u itv oer van besluitc beskou nie. As die staat o n d erh an d el het en sy b ereidheid tot herv o rm in g te kenne gegee het, bly d it nog sy finale v erantw oordelikheid om besluite te neem en d it u it te voer al sou d it nie alm al ew e veel tevrede stel nie. D ie kerk m oet sorg d a t die plek en rol v an die m ilitêre m ag beperk bly tot dié v an v erded iger en b eskerm er en nie dié v an p olitieke en staatsm ag w ord nie. D ie leër m oet basies vredesleer wees, m oet hom ten voile vir G ods W oord oopstel en sy hele b estu u r en o p tred e v o o rtd u re n d a an G od se voorskrifte meet. D aartoe m oet die kerk hom help. O ns eie w eerm ag het m et sy 80-20-belcid in die operasionele gebied getoon hoe n vredesleër m ense kan h elp d e u r onderw ys, ekonom icse hulpverlening, gesondheidsdienste en pogings tot die algem ene v erbetering van hulle lcw enstandaard. T e rro rism e is n gew etenlose m id del om die m a g in die h an d e te kry. H u lle spits hulle op b urgerlike teikens toe so nder om die gevolge v an hulle o p tred e o f die belange v an die b urgerlikc bevolking in ag te neem. T erro rism e v in d nie plaas o m d a t d a a r geen b ereid h eid v an state se k a n t is om politieke en sosiaal-ekonom iese p ro blem e op te los nie, m a a r o m d a t die oplossings w at wel aan g eb ied w ord v ir hulle o n a a n v a a rb a a r is. D it b rin g hulle nie a an bew ind nie en plaas die m agsm iddele nie in hulle h an d e nie. W at in Z im b a b w e g eb eur het, is n enkele voorbceld v an hoe dié proses verloop. D a a ro m m ag die K erk hom nooit m et h ierdie bew egings vereenselw ig nie en m oet hulle ten sterkste veroordeel w ord. W an n ee r die K erk in w atter vorm ookal hierdie bewegings steun, is hy nie aan die kant van 147
K erk en g ew eld G hrislclike gcrcgtigheid nie, m a ar is hy aan die kant van n bepaalde m agsform ulc wat weinig met gcrcgtigheid te m aak het. B IB L IO G R A F IE A C T A van die vierde G ercform eerde E kum eniese S inodc te Potcliefstroom, 1958:28-29. B A IN T O N, R o land H. 1960. C hristian attitudes tow ard w ar and peace. N ashville: A bingdon. D E G R U C H Y, Jo h n, W. 1979. T h e ch urch struggle in S outh Africa. K aapstad : D avid Philip. D E K A M, P. e.a. 1969. O o rlo g e n vrede. U trech t: D ek k e ren V an de V cgt. E C U N E W S, 5.8.1974. H E E R IN G, G.J. 1953. D e zondeval van het C hristendom. U trecht: Bijlevcld. N E D E R L A N D S E H E R V O R M D E K E R K (N H K ). 1963. H et vraagstuk van de kernw apcncn. s G ravenhage: Boekencentrum. N E D E R L A N D S E H E R V O R M D E K E R K (N K H ). 1964. W oord en W ederw oord. s G ravenhage: Boekencentrum. S IZ O O, A. s.j. Institu tie o f onderw ijzing in dc C hristelijke godsdienst IV, X X. Delft. T O O K E, J.D. 1965. T h e ju s t w a r in A quinas a n d G rotius. L ondon: S.D.C.K. V A N D E R W O U D E, C. 1966. H et oorlogsproblccm in d e tijd d er R eform atie in C hristendom en oorlog. K am pen: Kok. V A N W Y K, J.H. 1974. Etick van vrede. (Proefskrif, P U v irc H O.) W A L L A C E, R.S. 1959. C alv in s d octrine o f th e C h ristian life. G ra n d Rapids: Eerdem ans. 148