NAVORSING IN DIE FILOSOFIESE W ETENSKAPPE, MET VERWYSING NA DIE FUNDAMENTELE OPVOEDKUNDE

NAVORSING IN DIE FILOSOFIESE W ETENSKAPPE, MET VERWYSING NA DIE FUNDAMENTELE OPVOEDKUNDE J. L. van d e r Walt D epartem ent Fundam entele en H isto rie se O p vo ed ku n d e, PU v ir CHO A B S T R A C T It is w id e ly recognized among s c ie n tis ts th a t q u a n tita tiv e research m ethods are applica b le in cases w here th e fie ld o f in q u iry and th e problem to be solved re q u ire such research. H is to ry p ro ve s how ever th a t such s tr ic t q u a n tita tiv e research m ethods have in th e p a st also fo u n d th e ir w ay in to th e h u m a n itie s, m ainly because o f th e e ffo rts o f p o s itiv is ts, in s tru m e n ta lis ts and p ra g m a tis ts. In many cases, th o u g h, it can be p ro v e d th a t th e onesided a pplication o f these m ethods in th e hum anities has n o t been s u ita b le, since th e re are too m any a n thro p o lo g ic a l va ria b le s to be c o n tro lle d and too many (in c lu d in g s ta tis tic a l) su p p ositio n s to be fo rm u la te d at th e o u ts e t. A lth o u g h th e va lu e o f these m ethods in the hum anities in cases w here th e ir a p p lica tio n is ju s tifia b le c a n n o t be denied, th e re has la te ly been a s tro n g th r u s t fo r th e advancem ent o f q u a lita tiv e research in th e human sciences, in c lu d in g e d u c a tio n. Q u a lita tiv e re search m ethods have in fa c t th ro u g h th e c e n tu rie s c o n s is te n tly fe a tu re d p ro m in e n tly in th e philosophical d is c ip lin e s lik e p h ilo s o p h y o f e d u catio n, a lth ou g h th e re are trace s o f e ffo rts to a p p ly q u a n tita tiv e methods in these d is c ip lin e s too. T h ro u g h the ages, from th e m aieutic m ethod o f Socrates to th e co n te m p o ra ry method o f conce ptu a l a n a ly s is, p h ilo s o p h e rs have alw ays endea vo u re d to o u tlin e th e ir m ethods o f re s e a rc h, m ethods w hich have always been m ostly q u a lita tiv e b y n a tu re. In th e p h ilo s o p h y o f education q u a lita tiv e m ethods o f research have been d e vise d and e xp la in e d b y th e ir p ro p o n e n ts : exam ples are th e Socratic m ethod, th e m ethod o f p ro b le m -s o lv in g, language and conce ptu a l a n a lysis, phenom enology, th e s tru c tu ra l-e m p iric a l m ethod, tra n s c e n d e n ta l c ritic is m, th e p ro b le m -h is to ric a l m ethod, p h ilo so p h ica l co n tem p la tion and d e s c rip tio n, s c ie n tific te x tu a l analysis and c ritic is m. A ll these e sse n tia lly Koers 53(2)1988-215-

q u a lita tiv e research m ethods im ply th a t the same norms fo r v a lid ity and r e lia b ility as fo r p u re ly q u a n tita tiv e research cannot be applied to these form s o f rese a rch. It is th e re fo re suggested th a t th e fo llow in g norms f o r v a lid ity and re lia b ility be accepted fo r q u a lita tiv e research in the p h iloso p h ica l d is cip lin e s lik e p h iloso p h y o f e d u catio n : (a ) a p h ilosophy (o f e d u catio n ) cannot claim u n iv e rs a l a c c e p ta b ility since it is p a rtic u la r b y n a tu re and w ill o n ly fin d s u p p o rt from those in d iv id u a ls who accept th e argum ents p u t fo rw a rd and th e suppositions on which th e y are based; (b ) th e argum ents and statem ents p re se n te d b y th e p h ilosopher (o f e d u c a tio n ) may o r may not be e m p iric a lly v e rifia b le, since th e philosopher te n d s to tra n s c e n d th e status quo and c o n triv e s to create a new re a lity : (c ) th e p h ilo so p h e r does not need to feel h im se lf bound to th e fin d in g s gleaned b y em pirical research, because he te n d s to base his own fin d in g s on ideological g ro u n d s w hich are not n e ce ssarily concom itant w ith the s ta tu s quo w hich can be e m p iric a lly rese a rch e d; and fin a lly (d ) research in th e p h iloso p h ica l d iscip lin e s has to be ju d g e d a g a inst th e norm o f logical c o n s is te n c y : does th e rese a rch e r develop and fo llow th e argum ent to its logical consequences, ta k in g in to account th e p ro p o sitio n s and su p p o sitio n s w hich he him self has p u t fo rw a rd as p o in ts o f d e p a rtu re fo r his argum ent? It should be recognised th a t q u a n tita tiv e and q u a lita tiv e research methods are lin k e d in a continuum, and th a t a fundam ental imbalance is caused when e ith e r end o f th e continuum is o n e side d ly acknow ledged. V alid and o b je c tiv e s c ie n tific re s u lts can o n ly be o b tain e d i f cognisance is taken o f both these k in d s o f m easuring o f v a ria tio n s : q u a lita tiv e methods m easure v a ria tio n s in k in d, and q u a n tita tiv e m ethods measure v a ria tio n s in fre q u e n c y, num ber and degree. PROBLEEMSTELLING EN DOEL VAN HIERDIE A R T IK E L Soms loop 'n mens nog in die beoefening van die sogenaamde mens- of gedra g sw e te n skap p e (byvo o rb e eld die o p vo edku n d e ) die n e ig in g raak om v o o rk e u r te ske n k aan wat die stre n g e k w a n tita tie w e navorsingsm etodes genoem kan w o rd, en met h ie rd ie metodes w ord dan bedoel: die -216-

toepassing van em piriese metodes en die ra p p o rte rin g van n a v o rs in g s re s u lta te in term e van sta tistie se u itd ru k k in g s. 1 Die vra a g kom in so 'n geval b y 'n mens op of h ie rd ie v o o rk e u r v ir die meer kw a n tita tie w e navorsingsm etodes (in die o p vo ed ku n d e, in h ie rd ie g e va l) nie to e g e s k ry f kan w ord aan die e n ig sin s v e ro u d e rd e o p v a ttin g dat k w a n tita tie w e navorsingsm etodes teenoor kw a lita tie w e metodes staan nie. Die vraag is dus o f daar nie besef w o rd d a t h ie rd ie twee metodologiese benad e rin gs op een en d ieselfde ko n tinu u m lê nie: albei h e t in w e rk lik h e id met die m eting van va ria s ie te doen. K w alitatiew e navorsingsm etodes het met die m eting te doen van v a ria s ie in term e van so o rt, en kw a n tita tie w e metodes met die m eting van v a ria s ie in term e van fre k w e n s ie, hoeveelheid of graad (S m it, s. a. : 3 ). Dat h u lle op 'n ko n tinuum lê, b ly k u it die fe it d a t indien daar genoegsame v e ra n d e rin g in 'n situ a sie in tre e op kw a n titatie w e v la k daar ook kw alitatiew e v e ra n d e rin g e kan in tre e. Daar kan dus nie sonder meer met b y voorb e e ld kw a n titatie w e metodes g ew erk w ord te rw y l kw a lita tie w e metodes verontagsaam w o rd nie (v g l. ook Y o u n g, 1981; P a tric k, 1984; Fuchs, 1982; Bromage & M ayer, 1986). Wie met die besef van h ie rd ie kontinuum in die a g te rk o p n keuse van n a vo rs in g s b e n a d e rin g en -metodes maak, is b e w u s te lik besig om te voldoen aan die o b je k tiw ite its e is. 'n Hele ty d s k r ifa r tik e l sou aan die o b je k tiw ite its e is op sig s e lf afgestaan kon w o rd, daarom w ord volstaan met die o p m erking d a t die om standighede en die toestande (kw a lita tie w e g ro o th e d e ) w a a ro n d e r w aarnem ings en m etings gemaak w ord (k w a n tita tie w e g ro o th e d e ) in ag geneem en b e s k ry f b e h o o rt te w o rd ; d a t v e rw rin g e n d e invloede sover m oontlik u itg e s k a k e l o f k o n s ta n t gehou b e h o o rt te w o rd ; d a t b e vin din g e w aar m oontlik in s y fe rs as 'n vorm van a k k u ra te taal u itg e d ru k b e hoort te w o rd, en d a t van 'n 'n Lukra a k steekproef bestaande u it die eerste uitgaw es van volumes 6, 7 en 8 (1986, 1987, 1988) van die S u id -A frik a a n s e T y d s k r if v ir O pvoedkunde toon dat van die 32 a rtik e ls w at opgeneem is, ten m inste 18 so 'n s tre k k in g het: die re su lta te is met em piriese metodes v e rk r y, en w ord in statistiese term e aangebied. -217-

verteenw oord igende steekproef g e b ru ik gem aak behoort te w ord (v g l. Sm it, s.a.:1 4 ). Su lke objektiewe m e tin g sp ro se d u re s kan as ge ld ig en n u ttig beskou w ord, ook in die m ens- of g e d ra gsw e te n sk appe, hoewel hu lle to e p a ssing in die p raktie se situasie as g e v o lg van varië re n d e vera nd e rlikes soms baie moeilik kan wees (K lin e, 1976:158). D a a r kom deesdae as ge volg van hierdie b ew usth eid van die verm elde kontinuum en van die objektiw iteitseis n al ste rk e r n e ig in g on d er n a v o rse rs om die stre nge kwantitatiewe n a vorsin g sm e to d e s meer in ewewig te b rin g met die meer kwalitatiewe p ro se d u re s. V e ra l in die sogenaam de ge este sw e te nskappe is hierdie ne igin g meer g e a k se n tu e e rd as ooit tevore (N el, Sin gh & Venter, 1985; Lather, 1986:63). O nder ge e ste sw e te nskaplikes, veral diegene wat b y die beoefening van die sogenaam de g e d ragsw e te nskap p e b e trokke is, bestaan die besef reeds baie lank dat n mens nie 'n kom plekse wese soos die mens b e vre d igend kan "v a s v a t " of "s t o l" in stre n g e en e e n sy d ig e kwantitatiewe n a v o rsin g sg e g e w e n s nie (v g l. e k siste n sia listie se d e n k e rs: V a n W yk, 1979:91-92). Die mens is 'n te kom plekse w ese of "v e r s k y n s e l" daarvoor. V a n die sogenaam de ge este sw e te nskaplikes is dit e g te r veral diegene wat hulle met die meer filosofiese d issip lin e s b e sig hou wat toenemend on d er die besef van die nadele en die te ko rtkom in ge van die e e nsyd ige to e p a ssin g van kwantitatiewe n a v o rsin g sp ro se d u re s verkeer. D it is nou die doel van hierdie artikel om te p ro b e e r aandui hoedat die beoefenaars van die filosofiese d issip lin e s in die afgelope aantal jare ge poog het om hulle w etensterreine m etodologies op 'n ge son de voet te plaas maar tog getrou te pro beer b ly aan die b e so n d e re aard van hierdie so o rt w etenskapsbeoefening. Om die redenasie van stapel te s tu u r w ord d a a r nou in die eerste plek k o rtliks gestel w atter b edenkinge daar ge koe ste r (kan) w ord oor die e e n syd ige to e p a ssin g van suiw e r of stre n g e kw antitatiew e n a v o rsin g sp ro se d u re s in die filo so fie se d issip lin e s; daarna w ord gelet op die p o g in g s wat daar in die ve rle d e aangew end is om die filosofiese w etenskappe navorsingsm e todologies op ge so n d e voet te plaas, en w ord d aar afg e slu it met enkele ge dagtes oor die navorsingsm e todologie van die fundam entele opvoedkun d e soos dit d e u r sommige beoefenaars d aarvan in die R S A toegepas word. -218-

KW ANTITATIEW E NAVORSINGSM ETODES IN DIE FILO SO FIESE D IS S IP L IN E S Vanw eë hulle o p le id in g is (v a k-)filo so w e wel d e e glik o n d e r die besef van die b ru ik b a a rh e id en die noodsaaklikhe id van die to e p a ssin g van allerlei kw antitatiew e n avorsingsm e todes in die sogenaam de natuurw etenskappe. Dit w ord e rke n dat ve ra n d e rlik e s in die n a tu u rw e te n skappe op 'n meer ve ra n tw o o rd b are w yse konstant gehou kan w ord en gem anipuleer kan w ord as in die sogenaam de m ens- of ge d ra gsw e te n skappe. (V a k -)filo so w e is heeltemal bereid om n a tuu rw eten skaplikes lof toe te swaai v ir die groot d e u rb ra k e wat met kwantitatiewe navorsingsm e to d e s in daardie w e tenskappe gem aak is. Wat e gter baie d uid e lik uit die g e sk ie d e n is van die w etenskapsm etodologie b ly k (v g l. K u h n, 1973; Moore, 1982; D re c k m e y r, 1985), is dat die g e b ru ik om stre n g e kwantitatiewe n a vorsin g sm e to d e s in die natuurw etenskappe toe te pas ook na die m ensof g e d ra g sw e te n sk a p p e oorgew aai het (v g l. die fisikalism e b y die sogenaam de W iener K re is van logiese p o sitiv iste en em p iriste). Se dert die g ro n d le g g in g van die p o sitivistie se w e tenskapsidee d e u r Comte aan die einde van die v o rig e eeu (as 'n onderdeel van die sogenaam de laatrasionalism e) is die ne iging o n d e r ook g e e ste sw e te n skaplikes om stre n g e kw antitatiew e n a v o rsin g sp ro se d u re s op e e n sy d ig e w yse toe te pas o n m iskenbaa r, en hie rdie ge neigdhe id is o ngetw yfeld v e rs t e rk d e u r John Dew ey se a a n d ra n g (op re ko n stru k tio n istie se en instrum entalistiese g ro n d e ) op die to e p a ssin g van die metode van p ro b le e m o p lo ssin g. Hoe seer h ie rd ie metode in die ge este sw e te nskappe in sla g g e v in d het, b ly k uit S to k e r (1961:90) se volle dige uiteensetting d a arva n o n d e r die o p sk r if "D ie h ip o te se -ve rifië re n d e induktiew e m etode", en uit die g ro o tskaalse to e p a ssin g van hie rdie metode in n a v o rsin g in die geeste sw e te nskappe (v gl. Landm an & G ous, 1969:20). O p s ig s e lf w ord die to e p a ssing van hierdie "e m p irie se " en statistie se n a v o rs in g sp ro se d u r e s in die sogenaam de m ens- of ge d ra g sw e te n sk ap p e nie a fg e k e u r nie op voorw aarde dat aan die m etodologiese reel voldoen w ord dat die metode van n a v o rsin g b y die n a v o rsin g sv e ld en die n a v o rsin g sp ro b le e m pas. Probleme ontstaan e g te r v ir die (v a k -)filo so o f indien h y bem erk dat die em piriese navorsingsm e to d e s toegepas w ord asof hulle die e n ig ste aan vaarb are metodes sou wees, en asof hulle die e n igste metodes sou wees wat ge ld ige en b e tro u b are resultate in die -219-

geestesw etenskappe sou kon lewer. Om 'n elementëre voorbeeld te noem: in bepaalde d issip lin e s in die m ens- of ge d ra gsw e te nskap p e, en met name in die filosofiese d issip lin e s d aarvan, mag dit b y geleentheid nodig ge vin d w ord om betogend, redenerend of argum enterend te w erk te gaan. In hierdie gevalle sou die stre nge kwantitatiewe navorsingsm e todes van die meer em piriese benadering geheel-en-al onvanpas wees. Soos uit die voorafgaande betoog wel d uid e lik mag g e b ly k het, is daar voordele aan die toepassing van kwantitatiewe navorsingsm e todes in die m ens- of ge d ragsw etenskappe verbonde, maar daar is ook besw are teen die e e nsyd ige, o n vanpaste of o n g e re g v e rd ig d e toepassing daarvan. Laasgenoem de besw are kan soos volg geform uleer w ord: in die eerste in stan sie is daar weens die gew eldige kom pleksiteit van die mens en sy sam elew ing te veel faktore wat nie in hierdie soort n a v o rsin g beheer kan w ord nie, en moet daar by geleentheid van baie ge so fistikeerd e statistiese metodes soos faktoranalise en re g re ssie -a n a lise g e b ru ik gemaak w ord om die effek van bepaalde faktore te beheer, en w ord dit bowendien allerweë erke n dat daar ook sekere u itg a n g sp u n te en vooro n d e rste llin ge in enige statistie se p ro se d ure ingebou is; in die tweede instan sie moet dit ge kon statee r word dat, anders as in die sogenaam de natuurw etenskappe w aar em piriese metodes ex p ost facto toegepas kan w ord, dit in die sogenaam de geestesw etenskappe (soos die filosofie en die politieke w etenskappe) dikw els nie net daaroor gaan om stande van sake (die status quo) te b e sk ry f nie maar veral ook om 'n nuwe (se lfs alternatiewe) toekoms en w e rklikheid te ske p d e u r betoog en redenasie. D eur laasgenoem de as on geldige en onbetrou b are w etenskapsbeoefening te b e skou, w ord die diepste wese van h ie rd ie w etenskappe geweld a an gedoe n. Gegewe nou hierdie b edenkinge oor die e e n sy d ig e to e p a ssing van die stre n g e kwantitatiewe navorsingsm e todes in die geestesw etenskappe, is dit noodsaaklik om k o rtliks aan te toon hoedat die geestesw etenskappe, en dan met name die meer filosofiese d issip lin e s, d e u r die jare heen gepoog het om hulle n a v o rsin g sh u is metodologies in orde te kry. -220-

DIE N AVO RSIN G SM ETO DES VAN DIE FILO SO FIESE D IS S IP L IN E S V a n o u d sh e r het filosowe, ook op voedin gsfilo sow e, hulle op die een of a n d e r m anier p ro b eer verantw oord oor die metodes wat toegepas w ord, n B e ke nde voorbeeld is So kra te s, wat in sy g e sp re k k e met s y studente baie aan dag aan die logika en die v o o ro n d e rste llin g s wat argum ente ten g ro n d sla g lê, gegee het. Dit moet toegegee w ord dat filosow e nie altyd soveel aan dag aan die metodologie gegee het nie, en dat die verloop van die argu m ent soms v ir die filosoof b e la n g rik e r w as as die o n d e rligge n d e metodologie. Die majeutiese metode van S o k ra te s, die p o sitivistie se metode van Comte, die instrum entalism e van Dew ey en die fenom enologiese metode van B rentano en H ussel is egter noem ensw aardige voorbeelde van die teenoorgestelde tendens. In meer re se nte tye het filosow e soos Herm an Dooyew eerd (die tran se n d e n taa l-kritie se metode) en D.H.T h. V o lle n hoven (die probleem -historiese metode) ook die oog g e va n g met hulle b e sin n in g oor die navorsingsm e todologie van die filosofie as w e ten skap. O p voetspoor van H u sse rl en H e id e g g e r se fenom enologiese metode het 'n hele skool van denke in die filosofie in die algemeen en ook in die o p voedkunde ontw ikkel, en dieselfde kan ge sê w ord van die metodes wat d eur Dooyeweerd en Vollenhoven aan die hand gedoen is. Om nie die in d ru k te wek dat die filosofie sle g s met die toekoms w erk en nie met die hu id ige stande van sake re k e n in g hou nie, moet dit g e kon sta te e r w ord dat die tran se n d e n taa l-kritie se metode hom b yvoorbeeld veral bepaal b y die religieuse grondm otiew e, die teoretiese en die voorteoretie se u itg a n g sp u n te van filosofiese sta n d p u n te wat reeds deur d e n k e rs geform uleer is; dat die pro b le e m -h istorie se metode hom veral toesp its op die probleem waarmee d e n ke rs (en d o e n e rs) in 'n bepaalde h isto rie se konte ks te doen g e k r y het en op die antw oorde en o p lo ssin g s wat d e u r su lk e d e n ke rs en doeners aan die hand gedoen is; dat die fenom enologiese metode veral ten doel het om "n a die saak self te g a a n " en om die fenomeen in s y g ro n d tre k k e uiteen te stel; dat die in stru m e n ta listie se metode van Dewey ju is op die o p lo ssin g van (sam ele w ings-)p roblem e toegespits is; dat die metode van konseptuele analise b e so n d e rlik g e rig is op die verstaan en die ontle d ing van die taal en die logika van die konsepte waarmee die filo so o f (ook vakfilo so o f) hom besig hou. -221-

Die standaard metodes (in terme van hulle wye aanvaarding en to e p a ssin g ) van die filosofiese d issip lin e s moet d u s nie daarvan verd in k w ord dat hulle uit die aard van die saak spekulatief en esoteries is, in die sin dat hulle n ik s of w einig met die konkre te w e rklikheid te make het nie. Hulle het met w e rklike stande van sake te doen, met die lew ensw erklikheid self, maar hulle metodes van on d e rso e k/ navo rsin g kan nie e e n syd ig kw antitatief van aard wees nie ju is omdat hulle veld van o n d ersoek nie v ir sodanige kwantitatiewe o n d ersoe k toeganklik is nie. Die filosofiese d issip lin e s is, aan die ander kant, egter ook empiriese w etenskappe, in die sin dat hulle met w e rklike stande van sake te doen k r y in die vorm van die w e rklike konkre te ge dagtes van mense soos dit in g e sk rifte geboekstaaf is. In 'n sin is die voorw erp van ondersoek van die filosofiese w etenskappe d u s van die mees konkrete wat daar te bedin k is: iemand het die w oorde g e sk ry f, en d aar kan geen twyfel wees wat h y g e s k ry f het nie. O or wat h y met die woorde bedoel het, kan die weë egter w eldeeglik uiteengaan, en dis w aarin die (v a k-)filo so o f onder andere belang stel. Uit die voorgaande baie kort weergawe van enkele van die mees prom inente metodes wat in die filosofie en die filosofiese d issip lin e s, soms die vakfilosofieë van die vakw etenskappe, g a n g b a a r is, het dit hopelik duid e lik gew ord dat hierdie w etenskappe (d issip lin e s) hulle ook in die verlede oor hulle veld van on d e rso e k besin het en metodes ontwerp het wat b y hulle n a v o rsin g ste rre in pas. In die volge nde paragraaf sal nou op die navorsingsm etodologie van sle g s die fundam entele opvoedkunde, wat o n d e r andere die vakfiloso fie van die opvoedkunde tot sy w erksgebied het, gelet word. D IE N A V O R S IN G S M E T O D O L O G IE V A N D IE F U N D A M E N T E L E O P V O E D K U N D E Soos elders in die wêreld bestaan daar ook in die R S A verskille n d e b e n aderin gs tot die n avorsingsm e todologie van die fundamentele opvoedkunde. So, b yvoorbeeld, is d aar baie o p voedkun d ige aanhangers van die fenom enologiese metode (w elisw aar in sy S u id -A frik a a n se ge daante), wat hulle in die verlede al baie d ee glik oor die toepassing van die metode verantw oord het (Landm an en Roos, 1973, 1985). Oor hierdie - 2 2 2 -

metode w ord volstaan met die gedagte dat die aan va arb aarh e id daarvan al dan nie in 'n gro o t mate afh an klik is d aarvan of die g e b ru ik e r d aarvan die v o o ro n d e rste llin g s (veral die antropologiese) wat dit ten g ro n d sla g lé met s y eie lew ens- en w êreldbeskoulike o o rtu ig in g s v e rso e n b a a r vin d. D ieselfde geld v ir die p ositivistie se metodes wat soms d e u r fun d am e n te e l-o p voedku n d ige s toegepas w ord, asook v ir die "p ra g m a tie se ", se lfs "p ragm atistie se " metodes wat v o o rg e ste l w ord (v g l. Sm ith, 1983:138 e.v. oor wat hy die "v ru g b a a rh e id s b e g in s e l noem ). Die metode van konseptuele analise (taalanalise) se a an va arb aa rh e id en toepasb aarh e id hang ook in 'n hoë mate af van die aan va arb aarh e id van die teoretiese u itg a n g sp u n te d aarvan, soos b yvoorb e e ld dat d a ar nie in w e rk likh e id 'n v e rs k y n s e l soos opvoeding bestaan nie, m aar dat die taal en die konse p te w aarin oor opvoeding ge praat en ge re d e n e e r w ord, die eintlike voorw e rp van analise en o n d ersoe k van die fundam enteelop voe d ku n d ige moet wees (Wilson, 1986). Om dat die ruim te hie r nie voldoende is nie, en omdat hulle volledige b e h andelin g ook nie strook met die doel wat v ir hie rd ie a rtikel hierbo aangegee is nie, w ord hierdie metodes daargelaat, en ge ko n se n tre e r op 'n aantal metodes van die fundam entele o p voedkunde wat v ir die sk ry w e r h ie rvan in elke faset van die metodes a an va arb aar is. H ierdie metodes w ord k o rtlik s g e ly s en omlyn met 'n aan d u id ing van lite ra tu u r w aarin daar b re e d v o e rig e r v e rd u id e lik word wat elke metode behels. Die e e rste metode wat k o rtliks aan gedui w ord, is die van lite ra tu u ro n d e rso e k. Dit is 'n metode wat d e u r alle w e ten skaplikes toege pas w o rd, en daarom kan volstaan w ord met die o p m e rkin g dat 'n mens deesdae op 'n baie doeltreffende m anier op hoogte kan kom met die sta n d van die literatuur met behulp van d a ta b a sisse soos die van die R G N, die In stitu u t v ir Eie tyd se G e sk ie d e n is (IN E G ) en E R IC - D IA L O G, d atabasisse wat benut w ord met b e h u lp van trefw oorde o o r die te rre in van ondersoek (De Wet, M onteith, Ste y n V V e nte r, 1981; Wiersm a, 1986:47 e. v. ). W aar fundam e nte e l-opvoedkundige s dit nog met m ekaar eens mag wees oor die to e p a ssin g van die metode van b ib lio g ra fie se o n d e rso e k en n b e stu d e rin g van die literatuur oor die o n d e rso e k te rre in, gaan die -223-

weë o n ve rm ydelik uiteen as die metode van w e ten skaplike teksstudie ter sp ra ke kom (V an der Walt, 1984; Landm an, 1980:33 e. v. ). Met hierdie metode w ord vero n d e rste l dat die fundam enteel-opvoedkundige 'n g ro n d ig e ontleding van die re ligie use grondm otiew e, van die teoretiese en die voorteoretiase u itg a n g sp u n te en van die hantering van die v ra a g stu k k e wat in die b e trokke w e rk aan gespre ek w ord, sal doen. V i r hierdie doel is dit b e la n g rik om te on d e rskei tusse n prim êre en sekondêre bronne. Die volgende metode wat toegepas behoort te w ord in fundam enteelo p voedkundige n a v o rsin g is die p ro b lee m -h istorie se metode. Met hierdie metode w ord daar te ru g g e k e e r na die k u ltu u r-h isto rie se konteks w aarin die o o rsp ro n k lik e s k ry w e r hom b e vin d het, en daar w ord 'n p o gin g aangew end om die probleem waarmee hy d e styd s gew orstel het, a s't ware d e u r s y eie oë te b e k y k. Dit is noodsaaklik aangesien die fundam enteel-opvoedkundige a n d e rsin s in die strik sou kon trap om van u it moderne en selfs hedendaagse/eietydse insigte na die probleem te k y k en die s k r y w e r d usd oe nde 'n on reg aan te doen ten o p sigte van die e v alu e rin g van die in sig te wat hy d e styd s openbaar het. M iskie n nog b e la n g rik e r as hierdie aspek van die metode is ook die w yse w aarop die metode aan die lig b rin g dat die d e sty d se d e n ke r 'n bepaalde re ligie use ingeste ldheid ge koe ster het. Dit b rin g met ander woorde die re ligie use grondm otief en die basiese vooro n d e rste llinge waarmee h y ge w erk het, na vore. Hierdie gegew ens is onontb eerlik v ir die k o rre kte u itvo e rin g van die volgende metode (v gl. Van der Walt, 1978:5 e. v. ). Die metode van fenom eenanalise, soos d it o n d e r andere geform uleer is in terme van die stru k tu u r-e m p irie se metode (v g l. Schoeman, 1978; V e n te r, 1983), w ord toegepas indien vasge ste l moet word watter w e se ns- of g ro n d tre k k e 'n bepaalde v e rs k y n s e l vertoon. Die metode stem vaagw eg met die fenom enologiese metode ooreen in die o p sig dat o n tw arin g van die g ro n d tre k k e van byvoorbeeld die o p voedin g sh a n d e lin g ge skie d d e u r die beantw oording van die ontologiese v ra a g, maar v e rsk il van die fenom enologiese metode in die sin dat die o n d e rso e ke r met e rk e n n in g van sy volledige le w ensbeskoulike en v o o ro n d e rste llin g s-'m o n d e rin g " die ondersoek na die gro n d tre kk e van stapel stu ur. -224-

In die v o rig e p a ra gra af is daar aangedui dat die v a sste llin g van die re ligie u se grondm otief en van die teoretiese en voor-te ore tie se u itg a n g sp u n te van n d e n ke r van b esondere belang is. V ir die to e p a ssin g van die tran se n d e n taal-kritie se metode is hie rd ie gegew ens o n o n tb e e rlik. Die tran se n d e n taal-kritie se metode bew eeg naamlik d e u r die volge nde v ie r fases, waaraan nie in hie rdie konte ks volledig aan d ag g e sk e n k kan w ord nie: die immanente k ritie k waarmee logiese en a n d e r teko rtkom inge en sw akhede van 'n argum ent aan die kaak ge stel kan w ord; die transendentale k ritie k waarmee d e u rg e v ra kan w ord na die teoretiese en voor-te ore tie se v o o ro n d e rste llin g s en u itg a n g sp u n te w aarop die b e trokke d e n ke r s y sta n d p u n t base er; die tra n se n d e n te kritie k waarin re ligie use ge gre p e n hede teenoor m ekaar gestel w ord en die eie sta n d p u n t teties en antiteties gestel kan w ord, en die e ksh e re n tie se kritie k, met behulp w aarvan die fundam enteelo p v o e d k u n d ig e kan vasstel wat h y in die denke van die sk ry w e r a a n va a rb a a r, uitvo e rb aar en toepaslik in s y ge d a g te g a n g v in d (v g l. S t r a u s s, 1978:1). Met b ehulp van die metode van p rin sip ië le b e sin n in g b e vind die fu n d am e nte e l-o p voedkundige hom m idde-in die filosofiese arbeid wat s y v a k g e b ie d van hom vere is. Met b ehulp van h ie rd ie metode kan die o p voedin g sfilo so o f hom ve rg e w is van al die ge gew e ns wat d e u r die reeds genoem de metodes opgelew er is, en kan h y kreatie f- in n o v e re n d met eie nuwe ge dagtes kom waarmee hy dalk instrum enteel kan wees in die sk e p p in g van n nuwe en alternatiew e toekom s. In hie rd ie fase van s y w erk is h y pro aktief b e sig met kreatiew e w erk, en h y hou d a a rb y steeds in gedagte dat wat h y ten o p sig te van 'n alternatiew e w e rklikh e id sê m ettertyd d e u r a n d e r o p v o e d k u n d ig e s as 'n gegew e stand van sake ex p ost facto getoets sal (moet) w ord. H y hou d u s b y die to e p a ssin g van die metode van p rin sip ië le b e sin n in g met twee sake re ke n in g: in die ee rste plek dat s y g e d a g te g a n g en aan b evelin gs in verb a n d met die sk e p p in g van 'n a n d e r of nuwe toekoms met s y eie b e g in se lg ro n d sla g re ke n in g moet hou, en ten tweede dat dit nie sp e kulatie f, m isties, esoteries, w êreldvreem d moet wees nie, a n d e rs sal n ik s wat g e sê w ord ooit later v ir em piriese n a v o rsin g to e ga nklik wees nie (v g l. V a n d e r Walt, 1982). -225-

'n O nderdeel van die vo rig e metode is die van prinsipiële b e sk ry w in g. Die toepassing van hierdie metode kom kortweg daarop neer dat die filosoof sy b evindin ge, g e v o lg tre k k in g e en aanbevelings op 'n beredeneerde en logiese w yse sal n e e rsk ry f, en met dien verstan d e dat hy sal reken met al die fasette van die navorsingsm etodologie wat hy self toegepas het: is sy werk toeganklik v ir 'n ander le se r?; is die probleem waarmee hy geworstel het sig b a a r en ve rstaanbaar v ir iemand wat eendag sy gedagtes moet lees?; is hy getrou aan die voorteoretiese en teoretiese uitgangsp u nte wat hy self in die loop van sy redenasie gestel het?; is hy in sy uiteensetting van sy sie n in g van sake ge trou aan die religieuse grondm otief wat hy erken het op sy hart (s y "e k " ) beslag gelë het?; is sy eie ge d agtegang nie self vol logiese inkonsekw enthede en ander immanente sw akhede nie?; het hy in sy eie uiteensetting gereken met die b ru ik b a re gedagtes van sy m edestanders en het hy hulle toegepas; hoe het die toepassing ge sk ie d : eklekties, sinkre tistie s of verantw oord, getoets aan die b e g in se ls wat h y self in die loop van die argum ent gestel het? K R IT E R IA V IR N A V O R S IN G IN D IE ( V A K - ) F IL O S O F IE S E W E T E N S K A P P E In die b e sp re k in g van die navorsingsm e todologie van die (va k-)filo so fie se w etenskappe en in die besonder van die fundam entele opvoedkunde, die vakfilo so fie van die opvoedkunde as b esondere vakw etenskap, het dit hopelik g e b ly k dat daar sle g s on d er bepaalde om standighede van strenge kwantitatiewe navorsingsm e todes g e b ru ik gem aak kan w ord. Die g e b ru ik van hierdie metodes is d u s nie v ir die filosofiese d issip lin e s uitgesluit nie op voorw aarde dat die terrein van o n d e rso e k en die aard van die probleem stelling dit vereis (Soltis, 1984). Om dat d aar in die filosofiese d issip lin e s uit die aard van hulle o n d e rso e kte rre in (e ) meer van kwalitatiewe metodes g e b ru ik gemaak moet w ord, moet daar (ook) ander norme aangelê w ord v ir die beoordeling van die w e ten skaplike gehalte van filosofiese n a v o rsin g. Die norme wat tipies in die geval van filosofiese n a v o rsin g aangelê sou moes w ord, is die volgende: -226-

(a) D aar moet aanvaar w ord dat 'n o p voedin gsfilo so fie nie op algem ene of unive rse le geldigh eid a an sp raa k kan maak nie, aangesien d it in die reel 'n p a rtikulie re sta n d p u n t is (so o s C H O, of die Liberalism e) wat d e u r die opvoedin gsfilo soo f gestel is (v g l. Landman i Roos, 1973:86; M aritz, 1985:179). O p die meeste kan aanvaar word dat s y sta n d p u n t d e u r 'n aantal m edestanders o n d e rste u n sal word wat die saak net soos hy sien (V an d e r Walt, 1987:5; De Jager, O b e rh o lze r, Landm an, 1985:124) en v e rd e r dat hy met s y sie n in g n nuwe toekom s ske p wat toenemend d e u r m ense a an va arb aar ge vin d mag w ord. (b ) Ten tweede moet dit a anvaar w ord dat die ge d agte s van die filosoof nie noodw endig em piries toetsbaar sal wees of behoort te wees nie. J u is omdat die filosoof 'n gegewe stand van sake tran se ndeer of transfo rm e e r (Lath e r, 1986:64, 67), is em piriese toetsin g van sy w e rk nie altyd moontlik nie. Soos in die geval van K arl M arx se filosofie mag dit na verloop van ty d b ly k dat sy sta n d p u n te nie op em piriese g ro n d e steek hou nie, maar dat dit op ideologiese gronde van b esondere betekenis was. Dit moet ook a an va ar w ord dat die ge d agte s van 'n filosoof, d u s ook 'n fundam enteel-opvoedkundige, se lfs nooit em piries toetsbaar sal wees nie, v e rg e ly k byvoorb e e ld die u itsp ra a k dat "d ie God van die Bybel die S k e p p e r en die O n d e rhouer van alle d in g e is ", of die a g n o stik u s se ge dagte dat "d a a r van God geen kennis m oontlik is nie ". H ierdie u itsp ra k e kom neer op die v erw oord in g van oortu igin gs en kan nie em piries getoets word nie. (c) Ten derde moet aanvaar w ord dat die filosoof hom nie noodw endig ge b onde hoef te voel aan die resultate van em piriese n a v o rsin g nie. A s em piriese n a v o rsin g toon dat die kapitalistie se stelsel die beste ekonom iese groei tot ge vo lg het, hoef die M a rx is hom nie noodw endig d a a rb y neer te lé nie. S y re aksie is doodgew oon dat d it hom nie raak nie, aan gesien h y op ideologiese gro n d e die kapitalism e verw e rp en aan die M a rx istie se stelsel van dialektiese, h isto rie se of w etenskaplike m aterialism e v o o rk e u r ske n k. A s die em p iriku s in die opvoedkun d e b yvoorb e e ld b evind dat die feit dat m oeders b u ite n sh u is w erk geen aantoonbare nadelige invloed op haar k in d e rs se o p v o e d in g, groei en o n tw ik ke lin g het nie (v g l. D ro n k e rs, 1987:277 e. v. ) hoef die fundam enteel-opvoedkundige hom nie noodw endig d a a rb y neer te lé -227-

nie. S y re aksie kan gewoon wees dat hy dit desnietemin op gro n d van sy o o rtu ig in g s in verb and met die ro eping wat God op die moeder gelê het, verw erp of ten minste die raadsaam heid daarvan b e v ra a g te ke n. H y kan selfs beweer dat daar sodanige onm eetbaarhede in die situasie bestaan dat die em pirikus se b e vindin ge e rn stig bevraagteken kan w ord. C a rr-h ill (1987:135) ve rw e rp byvoorbeeld die em piriese n a v o rsin g van Psacharopoulos op die volgende gronde: "... the interpretation of the re sults is badly flawed, and their cavalier use to su p p o rt tendentious argum ents only b rin g s quantitative a nalysis into d isre p u te " (v g l. ook die voorw aardes wat Barrow (1981:17-18; 1984:77) aan em piriese ondersoekm etodes s te l.) (d ) In die vie rd e instan sie moet a an vaar w ord dat norme soos die volge nde op filosofiese w erk van to e p a ssin g behoort te wees: die ge d agte g an g van die (o p vo e d in g s-)filo so o f moet intern konsistent/ ko nsekw ent wees; die ge d agte g an g wat daarin uitge spreek w ord, moet aan vaarbaar wees gegew e die u itgangsp u nte en voorv e ro n d e rste llin g s wat die denke r self v e rsk a f het, en die logika van die d e n ke r moet on b e risp e lik wees. D it is met ander woorde v ir die (o p vo e d in g s-)filo so o f geoorloof om se kere bew erings met net soveel stelligheid te maak as wat op g ro n d van stre nge kwantitatiewe ondersoekm etodes gemaak sou kon w ord, en selfs met méér stelligheid nog as laasgenoemde, ju is omdat die (o p vo e d in g s-)filo so o f sy u itsp ra ke op re ligie use (re sp. ideologiese) o o rtu ig in g s fundeer. Die u itsp ra ke van die (o p vo e d in g s-)filo so o f kan d u s b y geleentheid 'n radikale r, absoluter en ste llige r k arakte r hê as wat die em piriese n a v o rse r ooit gerade sou wou ag. Soos in (b ) hierbo gestel, kan die houdbaarheid van hierdie absolute, radikale en stellige uitsp ra ke van die (o p voedin g s-)filo so o f in bepaalde gevalle em piries getoets w ord, maar in baie gevalle sou hierdie u itsp ra k e nie v ir sulke toetsing toeganklik wees nie. Die ve rd e re norm wat d us v ir ge ld igh e id, aanvaarbaarheid en b e troubaarheid in filosofiese n a v o rsin g geld, is of die n a vorse r, gegewe die ( v e r)o n d e rste llin g s, u itga n g sp u n te, v e rtre k p u n te, prem isses wat hy v ir s y eie redenasie gestel het, lo g ie s-k o n se k w e n t b y die im plikasies van s y (v e r)o n d e rste llin g s aangeland het. -228-

G E V O L G T R E K K IN G Uit die voorg aa n d e uiteensetting en redenasie b ly k dit dat kwantitatiewe en kwalitatiewe navorsingsm e todes inderdaad op 'n kontinuum lé, en dat die e e n sy d ig e toepassing van (b y v o o rb e e ld ) kwantitatiewe n a v o rsin g sp r o se d u re s tot 'n w anbalans lei. D it het ook aan die lig gekom dat die n a v o rsin g ste rre in en -probleem 'n mens kan noop om in n g ro te r mate aan die kwalitatiewe "p u n t van die kontinuum te bew eeg, soos in die meer filosofiese w etenskappe, maar dat die kw antitatiew e "p u n t " van die kontinuum selfs in hierdie gevalle nie verontagsaam mag w ord nie. In die to e p a ssin g van die navorsingsm e todes moet die objektiw iteitseis steeds tot s y reg kom, met ander woorde alle n a v o rsin g sg e g e w e n s wat aan die lig kan kom - hetsy d e u r kwalitatiewe h e tsy d e u r kwantitatiewe na vorsingsm e to d e s en -p ro se d u re s - moet in ag geneem, v e rto lk en so p resies en a kkuraat as moontlik weergegee w ord. W E R K E W A A R N A V E R W Y S IS B A R R O W, R. st C. 1981. T h e p h ilo so p h y of schoolin g. B rig h to n : W eatsheaf. B A R R O W, R. st. C. 1984. T e acher judgem ent and teacher e ffe c tiv e n e ss. T he Journal of Educational Th ought, 18(2): 76-82. B R O M A G E, B. K. t M A Y E R, R.E. 1986. Q uantita tive and qualitative effects of repetition on learning from technical text. Journal of E d ucational P sych o lo gy, 78 (4 ):271-278, A u g. C A R R - H IL L, R. 1987. Ideology and inference: a comment on the a s sessm ent of evidence on p rivate v s public schools. International Journal of Educational Developm ent, 7(2 ): 133-135. D E J A G E R, P.L., O B E R H O L Z E R, M.O. & L A N D M A N, W.A. 1985. Fundam entele Pedagogiek: W etenskap, inhoud en p ra k ty k. Pretoria NG K e rk b o e k h a n d e l. -229-

D E W ET, J.J., M O N T E IT H, J.L. de K., S T E Y N, H.S. & V E N T E R, P.A. 1981. Navorsingsm etodes in die opvoedkunde. D urban : Butterworth. D R E C K M E Y R, M. 1985. Die s tru k tu u r van die w etenskap - 'n kort oorsig van die beskouinge van T. S. K uhn. Educare, 1-4(1):29-33. D R O N K E R S, J. 1987. Een em pirisch o n d ersoe k naar de effecten van betaalde b eroepsarbeid door vrouw en op de schoolloopbaan van hun kin d e re n. P edagogische Studië n, 64:277-284. F U C H S, D. 1982. Exam iner fam iliarity and the relation between q ualitative indices of e x p re ssiv e language. M innesota : U niv. Institute for re se arch on le arnin g disabilities. K L IN E, P. 1976. Psychological testing. London : Malaby. K U H N, T. S. 1973. The structure of scientific revolutions. (In In te r national Encyclopedia of United science, 11(2). C hicago : U n iv e rsity of C h ic a g o.) L A N D M A N, W.A. & G O U S, S.J. 1969. In le id in g tot die Fundamentele Pedagogiek. Johann esb urg : A frika an se Pers-Boekhandel. L A N D M A N, W.A. & R O O S, S.G. 1973. Fundam entele Pedagogiek en die O p v o e d in g sw e rk lik h e id. D urb an : Butterw orth. LA N D M A N, W.A. 1980. Inleiding tot die opvoedkundige n a v o rs in g sp ra k ty k. D urb an : B utterw orth. L A N D M A N, W.A. 1985. Fundam entele Pedagogiek en K urriku lu m stu d ie. Pretoria : N.G. K e rk b o e k h a n d e l. L A T H E R, P. 1986. Issu e s of valid ity in o penly ideological research: Between a rock and a soft place. In te rch an ge, 17(4):63-84. Winter. M A R IT Z, F. 1985. Ideological tre n d s in So u th A frican social sciences re se arch. (In Nel, B. F., S in g h, R. & V e n te r, W.M. Focus on quality. Report no. 21. D urban : U n iv e rsity of D urb an W estville.) -230-

M O O R E, T.M. 1982. The unm asking of m odern science. C irc u la r (C le a rin g H ouse of the IP C H E ), no. 27:69-92. N E L, B. F., S IN G H, R. & V E N T E R, W.M. 1985. Focus on Q uality. Report no. 21. D urb an : U niversity of D urb an -W estville. P A T R IC K, A.H. 1984. Q ualitative and q u a n tita tive evaluation of the e a rly p re ve n tio n of school failure p ro gram s fo r k in d e rg a rte n stu d ents. Paper p resented at 68th A E R A Conference. New O rlea ns, LA. S C H O E M A N, P.B. 1978. Elementêre v o o rv ra e van die pedagogiek. Fo ku s, 6 (3 ):793-817; Fokus, 7 ( 1 ) :893-912; Fo ku s, 7(2):1027-1039. S M IT, G.J. s.a. P sigom e trika. Pretoria : H A U M. S M IT H, D.P.J. 1983. Die opvoedkunde as h a n d e lin g sg e rig te w etenskap. Fo ku s, 11(2 ):138-151. S O L T IS, J. F. 1984. On the nature of educational re se arch. Educational Research er, 13(10): 5-10. S T O K E R, H.G. 1961. B e ginse ls en metodes in die w etenskap. Potchefstroom : Pro Rege. S T R A U S S, D.F.M. 1978. In le id in g: Immanente k ritie k, tran sendentale k ritie k en tran se n d e n te kritie k. In S t ra u s s, D. F. M., Sm it, J.H. en Schoem an, P.S. Kom pendium v ir stu dente in die w ysb e g e e rte en die w y sg e rig e pedagogiek. Durban : Butterw orth (p. 1-10). V A N D E R W A L T, B.J. 1978. Heartbeat. Potchefstroom : Potchefstroom U n iv e rsity. V A N D E R W A L T, J.L. 1982. Die navorsingsm e to d e van die Fundam entele O p v o e d k u n d e. K o e rs, 47(1 ):2 9-44. V A N D E R W A L T, J.L. 1984. W e te nskaplike te k sstu d ie. Fo ku s, 13(3 ):6 1 2-6 2 1. A u g u s tu s. -231-

V A N D E R W A LT, J.L. 1987. Refrain from frontal attacks on A frika n e r Educational theory - a plea. Mathlhasedi, 6 (1 / 2 ):5. V A N W Y K, J.H. 1979. Strom inge in die opvoedingsteorie. D urban : Butterw orth. V E N T E R, C.J. 1983. Die bepaling van o p v o e d in g sg ro n d tre k ke deur middel van die Stru ktu u r-e m p irie se metode. Ongepubliseerde verhandeling. PU v ir CHO. W IE R S M A, W. 1986. Research m ethods in Education: An introduction. Boston : A llyn & Bacon. W ILSO N, J. 1986. What philosophy can do. London : Macmillan. Y O U N G, F.W. 1981. Q uantitative a n a ly sis of qualitative data. Psychom etrika, 46(4) :357-388. Des. -232-