TAARIFA YA MWAKA YA UTENDAJI KAZI IDARA YA UTAWALA BORA 2013/2014

Transcription

1 TAARIFA YA MWAKA YA UTENDAJI KAZI IDARA YA UTAWALA BORA 2013/ JULAI,

2 YALIYOMO YALIYOMO... i MUHTASARI... ii SURA YA KWANZA UTANGULIZI Kuhusu Tume Dira ya Tume Dhima ya Tume Malengo Mkakati ya Tume Kuhusu Idara ya Utawala Bora Malengo ya Idara kwa mwaka wa fedha 2013/ SURA YA PILI UPOKEAJI NA UCHUNGUZI WA MALALAMIKO Upokeaji wa malalamiko Masuala yaliyolalamikiwa Taasisi zilizolalamikiwa Uchunguzi wa malalamiko Baadhi ya malalamiko magumu yaliyochukua muda mrefu kupata ufumbuzi Vikao vya Usuluhishi Malamiko yaliyofungwa SURA YA TATU KUHAMASISHA UZINGATIAJI WA UTAWALA BORA Kuanda Kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora Mikutano ya Hadhara SURA YA NNE USHIRIKIANO NA TAASISI NYINGINE Kitaifa Kimataifa SURA YA TANO RASILIMALI FEDHA Fedha za ndani (OC) Fedha za Mradi SURA YA SITA CHANGAMOTO, MAPENDEKEZO NA MATARAJIO Changamoto Mapendekezo Matarajio Katika Mwaka wa Fedha 2014/ i

3 MUHTASARI Idara ya Utawala Bora katika mwaka wa fedha 2013/2014 kwa kuzingatia mpango kazi wake imetekeleza majukumu manne makubwa ambayo ni kuendelea kupokea, kuchunguza na kuyapatia ufumbuzi malalamiko ya wananchi kuhusiana na ukiukwaji wa misingi nya utawala bora, kuhamasisha uzingatiaji wa utawala bora, na kushirikiana na taasisi za ndani na nje katika maswala ya utawala bora. Idara, mwanzo wa mwaka 2013/14 ilikuwa na jumla ya malalamiko 1,774 (backlogs) na ilipokea jumla ya malamamiko 307 (mapya) na kufanya jumla ya malalamiko kuwa 2,081. Kati ya malalamiko hayo malalamiko 844 yanahusu matumizi mabaya ya madaraka, 655 mafao na 582 ajira na nidhamu. Hadi kufikia mwezi Juni, mwisho wa mwaka wa fedha jumla ya malalamiko 600 yalichunguzwa na kuhitimishwa. Katika kuhamasisha uzingatiaji wa utawala bora, Idara ya Utawala Bora ilitoa elimu kwa wananchi na viongozi katika ngazi ya kata na vijiji kuhusu Sheria, taratibu na Kanuni za masuala ya ardhi. Jumla ya wananchi na viongozi 8,009 kutoka katika mikoa 10, wilaya 18 na kata 65 za Tanzania Bara na 520 kutoka mikoa 4, wilaya 4 za Zanzibar walifikiwa. Ili kuendeleza mashirikiano na wadau mabaliambali, Idara kwa niaba ya Tume ilishirikiana na AOMA kuandaa mchakato wa kinyang anyiro cha kuwania nafasi ya kuwa mwenyeji wa Mkutano wa Dunia wa IOI unaotarajiwa kufanyika mwaka 2016 na Tume ilipata nafasi ya pili kati ya nchi nne zilizoshindana na ushindi ulichukuliwa na nchi ya Thailand. Pia Idara iliandaa mafunzo ya Maafisa Uchunguzi kutoka taasisi za Ombudsman barani Afrika (Regional Training of Anglophone African Ombudsman Institutions) zinazoongea kiingereza. Jumla ya washiriki wapatao 23 kutoka Kenya, Malawi, Nigeria, Lethoto na Tanzania walishiriki. ii

4 Katika kuongeza uzoefu kwenye maswala ya Rushwa, idara kwa kupitia Taasisi ya Kuzuia na Kupambana na Rushwa (TAKUKURU) ilipata fursa ya kukutana na Mkurugenzi Mkuu (Dr. Kuyok) wa Tume ya Kuzuia Rushwa ya Sudan Kusini inayoitwa South Sudan Anti-Corruption Commission (SSACC). Ili kuhakikisha kuwa idara inapata ushirikiano wa ndani, idara kwa mwaka wa fedha 2013/14 ilifanikiwa kukutana na taasisi za Serikali na zisizo za kiserikali kama vile Wizara ya Fedha kwa lengo la kuzidisha kasi ya kutatua malalamiko yanayoelekezwa Hazina. Kwa upande wa Asasi za kiraia wawakilishi wanafunzi kutoka Action Aid Denmark walitembelea Idara kwa lengo la kujifunza jinsi Tume inavyofanya kazi zake hususan upande wa masuala ya utawala bora. Pia kwa ufadhili wa Taasisi ya Policy Forum idara ilifanikiwa kuchapisha nakala 25,000 za kitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora ikiwa ni pamoja na kutoa mafunzo kwa maafisa bajeti kumi na tano (15) wa Tume kuhusu jinsi ya kuandaa mpango mkakati wa Tume unaotekelezeka. Pamoja na utekelelezaji wa majukumu yake kama yalivyoanishwa hapo juu, idara iliweza kuwa na mafanikio na changamoto mbalimbali kama zitakavyofafanuliwa kwa udani katika sura ya tano ya taarifa hii. iii

5 SURA YA KWANZA 1.0 UTANGULIZI 1.1 Kuhusu Tume Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora (Tume) ni idara ya Serikali inayojitegemea. Imeundwa kwa mujibu wa Ibara ya 129 (1) ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka Majukumu ya Tume yameainishwa katika ibara ya 131 ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977 na Kifungu cha 6 (1) Vifungu vidogo (a) - (o) vya Sheria ya Tume Sura ya 391 ya Sheria za Tanzania. Baadhi ya majukumu hayo ni: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) Kukuza nchini kinga na hifadhi ya haki za binadamu na wajibu kwa jamii kwa mujibu wa Katiba na sheria za nchi; Kupokea malalamiko ya uvunjwaji wa haki za binadamu kwa ujumla; Kufanya uchunguzi juu ya mambo yanayohusu uvunjwaji wa haki za binadamu na ukiukwaji wa misingi ya utawala bora; Kufanya utafiti katika mambo ya haki za binadamu, utawala bora na kuelimisha jamii kuhusiana na mambo hayo; Kuchunguza malalamiko yanayohusiana na utekelezaji au utendaji wa watu wanaoshikilia ofisi katika utumishi wa serikali, mamlaka za umma au vyombo vya umma, ikijumuisha taasisi binafsi na watu binafsi ambapo malalamiko hayo yanadaiwa kuwa ni ya matumizi mabaya ya madaraka, sio ya haki, huduma za upendeleo kwa mtu yeyote ikiwa ni lalamiko au jambo jingine, katika kutekeleza kazi zao za kiserikali au umma; Kutoa ushauri kwa serikali na vyombo vingine vya umma na taasisi za sekta binafsi juu ya mambo maalum yanayohusiana na haki za binadamu na utawala bora; Kwa kupitia serikalini, kushirikiana na wawakilishi wa Umoja wa Mataifa, Umoja wa Nchi za Afrika, Jumuiya ya Madola na taasisi nyingine zenye mahusiano baina yao, miongoni mwao au ya kikanda na taasisi za nchi za nje 1

6 ambazo zina uzoefu katika maeneo ya hifadhi na ukuzaji wa haki za binadamu na utawala bora; na (viii) Kuchukua hatua zifaazo kwa ajili ya ukuzaji na uendelezaji wa upatanishi na usuluhishi miongoni mwa watu mbalimbali na taasisi ambazo hufika au kufikishwa mbele ya Tume Dira ya Tume Kuwa na jamii yenye utamaduni ambao unakuza na kulinda haki za binadamu na misingi ya utawala bora wakati Dhima ya Tume Kulinda haki za binadamu na misingi ya utawala bora kwa ushirikiano na wadau Malengo Mkakati ya Tume Ili kuweza kutekeleza majukumu yake na hatimaye kufikia dira na dhima yake kama ilivyoelezwa hapo juu, Tume imekuwa ikiongozwa na Mapango Mkakati (Strategic Plan) wa miaka mitano mitano ambao hubeba malengo makuu ya kiutekelezaji na hatimaye kutengenezewa Mpango Kazi (Action Plan) wa Mwaka husika. Mpango Mkakati wa Tume umezingatia majukumu yake kikatiba na kisheria, Sera ya MKUKUTA (nguzo ya Tatu), Kamusi ya Ilani ya Uchaguzi ya CCM ya mwaka 2010 (Ibara ya 185 (f)), Malengo ya Milenia 2015 na Dira ya maendeleo ya Taifa 2025 (lengo la ii na iii). Mpango Makakati wa mwaka ina malengo makuu nane (8) ambayo ni 1. Lengo A: kuongeza utoaji huduma kwa kuhakikisha kuwa maabukizi ya Ukimwi yanapungua. 2. Lengo B: kuimarisha upambanaji na kupiga vita Rushwa. 3. Lengo C: Kuimarisha uwezo wa uchunguzi na kutafiti wa masuala ya uvunjifu wa haki za binadamu na ukiukaji wa misingi ya utawala bora. 4. Lengo D: Kuongeza uelewa wa haki za binadamu na misingi ya utawala bora kwa wadau. 2

7 5. Lengo E: Kuiwezesha Tume kuwafikia wananchi. 6. Lengo F: Kuimarisha nguvu za kisheria za Tume na kuimarisha utoaji huduma bora. 7. Lengo G: kuimarisha mahusiano na taasisi za kitaifa, kikanda na kitaifa juu ya maswala ya haki za binadamu na utawala bora. 8. Lengo H: Kuimarisha uwezo wa utoaji ushauri na uhamasishaji juu ya sera mbalimbali za kitaifa kuzingatia maswala ya haki za binadamu na utawala bora. Malengo hayo kama yalivyoainishwa hapo juu, ndio yanayosimamia utengenezaji wa vipaumbele vya Tume na hatimaye kutengeneza Mpango-Kazi katika Mfumo wa Muda wa Kati wa Matumizi (MTEF) na hatimaye mpango kazi (Action Plann) wa idara sita za Tume. Kila idara husimamia utekelezaji wa kazi zilizoanishwa kwa mwaka husika kwa kuzingatia rasilimali fedha na watu kwa lengo la kufikia malengo makuu/vipaumbele vya ya taasisi. 1.2 Kuhusu Idara ya Utawala Bora Idara ya Utawala Bora ni moja kati ya Idara Sita (6) za Tume. Idara hii inashughulikia ukuzaji wa utawala bora kwa kuzingatia majukumu ya Tume na malengo mkakati ya Tume. Idara hii imegawanywa kwenye Sehemu (Sections) 3 ambazo ni Sehemu ya Ajira na Nidhamu, Sehemu ya Matumizi Mabaya ya Madaraka na Sehemu ya Mafao ya Kustaafu Malengo ya Idara kwa mwaka wa fedha 2013/2014 Ili kutekeleza mpango mkakati ya Tume, Idara ilijwekea shughuli zifuatazo katika mpango kazi wake wa mwaka wa fedha 2013/14: 1. Kuchunguza na kuyapatia ufumbuzi malalamiko. 2. Kuhamasisha uzingatiaji wa misingi ya utawala bora miongoni mwa viongozi, jamii, na taasisi binafsi. 3

8 3. Kuimarisha ushirikiano na taasisi mbalimbali za ndani na nje kwa kutoa elimu juu ya umuhimu wa utawala bora Ili kutekeleza shughuli hizi, Idara ilitengewa kiasi cha Tshs mia tatu hamsini na saba milioni mia nne arobani elfu (357,440,000/-). Pia katika mwaka huo wa fedha, utekelezaji wa majukumu ya Idara kwa kuzingatia rasilimali fedha ilisimamiwa na rasilimali watu kama ifuatavyo:- Idara ina Maafisa uchunguzi thelathini na saba (37) ambao wamegawanywa kwenye sehemu tatu (3), (section) kama inavyoonesha kwenye jedwali No. 1 hapo chini. Watumishi hawa wana taaluma mbalimbali zikiwemo sheria, walimu, utawala, uandishi wa habari na sociologia. NA. Kielelezo Na. 1: idadi ya maafisa uchunguzi wa idara ya Utawala Bora. SEHEMU IDADI YA WATUMISHI WANAWAKE WANAUME JUMLA YA WATUMISHI 1 Kurugenzi (MUB) Matumizi Mabaya ya Madaraka Ajira na Nidhamu Mafao JUMLA Pia kuna watumishi sita (6) wasidizi wa kazi za idara supportive staff. Kielelezo Na. 2: wasaidizi wa Idara ya utawala Bora Suppotive Staff NA. WAHUDUMU JINSIA WANAUME WANAWAKE JUMLA 1 Ofisi ya Masjala Ofisi ya Mapokezi JUMLA 6 4

9 SURA YA PILI 2.0 UPOKEAJI NA UCHUNGUZI WA MALALAMIKO 2.1 Upokeaji wa malalamiko Hadi kufikia tarehe 30 mwezi Juni, 2014 Idara ilikuwa ina jumla ya malalamiko 2,081 kati ya hayo, malalamiko 307 ni ya mwaka wa fedha 2013/14 na malamiko 1,774 ni ya zamani. Malalamiko haya yanashughulikiwa kama ilivyoainishwa kwenye jedwali hapo chini. Kielelezo Na. 3: mgawanyo wa malalamiko kulingana na Sehemu husika. NA. SEHEMU IDADI YA MALALAMIKO 1 Matumizi Mabaya ya Madaraka Ajira na Nidhamu Mafao 655 JUMLA 2, Masuala yaliyolalamikiwa Katika kipindi cha Julai, 2013 hadi Juni, 2014, Idara ilipokea malalamiko yanayohusu masuala yafuatayo: Kielelezo Na. 4: Masuala yaliyolalamikiwa. MATUMIZI MABAYA YA MADARAKA Viongozi/watendaji wa Serikali kunyanyasa wananchi MASUALA YA AJIRA Kutopadishwa cheo ULIPAJI WA MAFAO Kutolipwa mafao Kutolipwa mirathi Kutolipwa mshahara Kupunjwa mafao Kupunjwa mirathi Kupunjwa mshahara Kutolipwa bima Kutopatiwa nakala ya hukumu Kutolipwa malimbikizo ya mishahara Kukatwa bima bila ridhaa/mkataba 5

10 Kutolipwa fidia ya ardhi/nyumba Kupunjwa fidia ya ardhi/nyumba Kutolipwa fidia ya ajali Kutolipwa fidia ya mali/mizigo/fedha Kutolipwa fidia ya kuong olewa jino Kutolipwa fidia ya kuumia kazini Kunyang anywa ardhi/mali na serikali Kufungiwa biashara na kunyimwa leseni Kuzidishiwa ankara ya umeme Mamlaka za serikali kutojibu maombi/barua za wananchi DPP kuachia huru watuhumiwa Mamlaka za serikali kutotii amri ya mahakama Kutolipwa posho za mashahidi Kutumia madaraka vibaya Kufutwa majina kwenye pay roll ya mshahara Kutorekebishiwa mshahara Kusimamishwa kazi kwa uonevu Kuachishwa kazi kwa uonevu Kufukuzwa kazi kwa uonevu Kutopewa cheti/barua ya kuacha/kufuzwa kazi Kutopatiwa mkataba wa ajira Kutopewa barua ya kubadilishwa kada Kutopewa uhamisho Kutolipwa posho ya mizigo Kutolipwa likizo Kutolipwa posho ya muda wa ziada Kupunjwa nauli ya uhamisho Matumizi mabaya ya ofisi Kutoshirikisha wananchi Kupewa masharti katika kuleta maendeleo magumu ya likizo ya kusoma Kubambikiziwa kesi; Kushushwa cheo kwa uonevu Kuchelewesha kesi/rufaa kusikiliza Kutopewa nakala ya hukumu Kutosikiliza kesi Kukatwa pesa kwenye mshahara bila ridhaa/mkataba. Kutorejeshwa kwenye daftari la pensheni Kutowasilishiwa michango ya mafao Kutolipwa nauli na gharama za mizigo baada ya kustaafu 6

11 Kuchelewesha hukumu ya kesi watendaji kutofuata sheria Kusainishwa mkataba bila ridhaa Michango mashuleni Polisi kupiga raia kukithiri Kutolipwa fedha zake na serikali Kunyimwa mkopo wa elimu ya juu 2.2 Taasisi zilizolalamikiwa Jedwali lifuatalo linaoneosha baadhi ya taasisi zilizolalamikiwa na idadi ya malalamiko. Kielelezo Na. 5: Taasisi zilizolalamikiwa. S/N TAASISI INAYOLALAMIKIWA IDADI 1 Mamlaka za TAMISEMI Mahakama 20 3 Jeshi la Polisi 17 4 Shirika la Bima la Taifa 11 Mifuko ya Hifadhi ya Jamii 11 5 Wizara ya Fedha na Uchumi 7 Jeshi la Wananchi wa Tanzania 7 6 Bodi ya Mikopo ya Elimu ya Juu 6 7 Wizara ya Mambo ya Ndani 6 Jeshi la Magereza 5 1 Ofisi za Wakuu wa Wilaya (Mbarali, Ulanga, Morogoro, Kusini Unguja, Mpanda, Ngorongoro na Loliondo); Ofisi za Wakurugenzi Watendaji wa Wilaya (Korogwe, Mbinga, Hai, Ilala, Muleba, Singida, Luliondo, Mafia, Magu, Tabora Vijijini, Ngara, Mahenge, Ukerewe, Urambo, Kondoa, Babati, Moshi vijijini, Bukoba vijijini, Tabora vijijni, Sumbawanga, Mpwapwa, Biharamulo, Ruangwa, Moshi, Meatu, Kigoma, Kilombero, Mpanda, Bagamoyo, Nachigwea, Njombe, Kahama, Musoma, Lindi, Ukerewe, Serengeti); Wakurugenzi wa Manispaa (Dodoma, Morogoro, Temeke na Kinondoni, Mbeya); Ofisi ya Mkurugenzi Halmashauri ya Mji Korogwe; Mkuu wa Mkoa Dar es Salaam; Manispaa ya Bukoba na Mkurugenzi wa Jiji la Arusha. 7

12 9 Wizara ya Ardhi Nyuma na Maendeleo ya Makazi 4 10 Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi 4 11 Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii 4 14 Mabaraza ya Ardhi na Nyumba ya Wilaya 4 15 Wizara ya Maliasili na Utalii 2 16 Wizara ya Uchukuzi 2 17 Ofisi ya Waziri Mkuu 2 Kampuni ya Reli Tanzania 2 Kampuni ya Ranchi za Taifa 2 18 Wizara ya Katiba na Sheria 1 19 Shirika la Nyumba la Taifa 1 20 Consolidated Holding Corporation 1 21 Reli Assets Holding Company 1 22 Tume ya Uchaguzi Tanzania 1 23 Mpiga Chapa Mkuu wa Serikali 1 24 Shirika la Mzinga 1 25 Chama cha Ushirika Kilimanjaro KNCU 1 26 Bayport 1 27 Mamlaka ya Maji Safi na Maji Taka Njombe NJOWASA 1 28 Mamlaka ya Hifadhi za Taifa (TANAPA) 1 29 Sekretarieti ya Ajira 1 30 Benki ya NMB 1 31 Chuo Kikuu Huria cha Tanzania 1 32 Kampuni ya Chokaa ya Neelkanth 1 33 TOL Gases Ltd. 1 Coast Radiators Ltd 1 Tropical Pesticides Institute (TORI) 1 United Bank for Africa 1 TANESCO 1 General Nile Company 1 8

13 Hospitali ya Taifa ya Muhimbili 1 Shule ya Sekondari Kanyigo 1 Ocean Link Shipping Services 1 Chuo Kikuu cha Mtakatifu Augustino 1 Benki Kuu ya Tanzania 1 Korogwe Feeds & Millers 1 Mamlaka ya Viwanja vya Ndege Tanzania 1 Mfuko wa Mafao ya Kustaafu wa GEPF 1 Hospitali ya Bombo 1 Wakala wa Barabara Tanzania (TANROADS) 1 Wengine 58 Takwimu hizi zinaonesha kuwa taasisi za umma zimelalamikiwa zaidi kuliko taasisi za binafsi. Vile vile, taasisi za uuma zinazoongozwa kwa kulalamikiwa ni zile zilizopo chini ya TAMISEMI (malamiko 102), zikifuatiwa na Mahakama (malalamiko 20) na Jeshi la Polisi (malalamiko 17), Shirika la Bima la Taifa (malalamiko 11), na Mifuko ya Hifadhi ya Jamii (malalamiko 11). Malalamiko dhidi ya taasisi zilizopo chini ya TAMISEMI yanahusu kunyanyasa wananchi, kunyang anya wananchi ardhi bila kufuata utaratibu wa sheria, kutwaa ardhi ya wananchi bila kuwalipa fidia, kutowapandisha watumishi vyeo, kutolipa malimbikizo ya mishahara, kutolipa mafao ya kustaafu na stahili nyingine za kiutumishi, kutojibu barua za wananchi kwa wakati, n.k. Malalamiko dhidi ya Mahakama yanahusu kutopangiwa tarehe ya kusikiliza kesi/rufaa, kutotoa nakala za hukumu, na ucheleweshaji wa kesi. Malalamiko dhidi ya Jeshi la Polisi yanahusu matumizi ya nguvu kupita kiasi, matumizi mabaya ya madaraka, utesaji wa wananchi, kubambikizia wananchi kesi na kutolipa stahili za kiutumishi za maaskari. 9

14 Kwa taarifa hizo na matokeo ya uchunguzi ya awali, Idara inaona kuwa kunahitajika mikakati zaidi ya kukuza utawala bora kwenye taasisi za serikali, hasa katika masuala ya matumizi sahihi ya madaraka, utoaji bora wa huduma, uzingatiaji wa sheria na kuinua viwango vya maadili katika maeneo ya kazi. 2.3 Uchunguzi wa malalamiko Katika mwaka wa fedha 2013/14 Idara ilifanya uchunguzi wa malalamiko yote 2,081 (307 mapya na 1,774 ya zamani). Hadi kufikia tarehe 30 Juni, 2014, Idara ilikuwa imefanikiwa kuhitimishi uchunguzi wa malalamiko 600, na hivyo kubaki na malalamiko Idara imefanya uchunguzi wa malalamiko hayo kwa njia mbalimbali, kama vile mawasiliano ya barua, uchunguzi wa hadharani, na kuwafuata walalamikiwa kwenye ofisi zao Baadhi ya malalamiko magumu yaliyochukua muda mrefu kupata ufumbuzi CASE 1: MSAJILI MAHAKAMA YA RUFAA SHAURI NA.1996/05/06/MAHAKAMA Kutolipwa mirathi Shauri la mirathi ya aliyekuwa marehemu Hakimu wa Mahakama ya Wilaya. Ilielezwa kuwa Hakimu baada ya kufariki mwaka 1990, mirathi Na.6/1991 ilifunguliwa kwa hatua za ufuatiliaji wa malipo ya mirathi. Mwajiri aliwasilisha jalada Hazina kwa ajili ya malipo. Msimamizi wa mirathi (mjane) aliendelea kufuatilia malipo hayo kwa miaka ishirini na moja akisafiri kutoka mkoani Tabora kuja Dar es Salaam bila ya mafanikio. Baadaye ilibainika kuwa katika jalada cheti cha kifo na kiapo cha mjane wa marehemu vilikosekana. Mwajiri aliwasilisha vielelezo hivyo Hazina. Pamoja na hatua hiyo bado mirathi haikulipwa na kupelekea mjane na msimamizi wa mirathi kukata tamaa na kujitoa katika nafasi ya usimamizi wa mirathi. Hivyo mtoto wa marehemu aliyeachwa na umri wa miaka kumi na tatu (13) mwaka 2002 aliteuliwa kuwa msimamizi wa mirathi na kuanza kufuatilia Hazina. Tume ilipokea suala hili baada ya msimanizi wa mirathi kusubiri malipo kwa miaka kadhaa bila mafanikio Uchunguzi wa kina ulifanywa. Taarifa ilionesha kuwa barua ya kuthibitishwa kazini ilikosekana. 10

15 Tume ilifuatilia mkoani Tabora na kuwasiliana na mwajiri. Baada ya jitihada za Afisa wake barua ilipatikana. Pamoja na hatua hiyo bado mirathi ilikwama kutokana na kukosekana kwa jalada la marehemu kutoka kwa mwajiri. Tume ilifanikisha kupatikana kwa jalada hilo na kuliwasilisha Hazina ambapo sehemu ya malipo ya mirathi kwa ajili ya matunzo ya watoto yenye jumla ya Tshs. 663, ililipwa mwezi Disemba, 2013 na mirathi yenye jumla ya Tshs. 3,430, ililipwa mwezi Februari, Msimamizi wa mirathi aliishukuru Tume kwa kufanikisha kulipwa mirathi. Hata hivyo haki iliyochelewa ni sawa na haki iliyonyimwa kwa thamani ya fedha hiyo kwa miaka ya 1990 hailingani na mwaka ilipolipwa CASE 2: KAMISHNA WA ARDHI SHAURI212/05/06/ARDHI Kutolipwa fidia Shauri la kutolipwa fidia lilipokelewa na Tume Mwaka 2005 akilalamikia kutolipwa fidia ya kiwanja Na.192 kilicopo eneo la Mwanagati wilayani Temeke.Tume iliendesha vikao kumi na mbili vya usuluhishi (12) bila kupata mafanikio baada ya Tume kulitembelea eneo kwa zaidi ya mara tatu na kujionea hali halisi ya eneo. Hii ilifuatia maamuzi ya Tume kuweka zuio katika eneo hili wakati shauri liko mbele ya Tume. Mlalamikiwa alikaidi amri ya Tume na ujenzi uliendelea katika eneo hilo, Tume ilimpeleka malamikiwa mahakama ya kisutu kwa kosa la kuakaidi amari ya Tume. Baada kesi kusikilizwa mahakama ililitupilia mbali madai ya Tume kwa kwa ilidai Tume haikupeleka zuio lake mahakamani kupata nguvu ya kisheria na Tume ilishindwa kwenye kesi hiyo. Hta hivyo shauri la msingi bado linaendelea kwa takrbani miaka tisa (9) sasa. Tume haikuishia hapo ilifanya kikao na katibu Mkuu wzara ya Ardhi na kufikia maamuzi ya kuunda Tume ya wattaalamu itakayo pendekeza nini cha kufanya ili shauri hili liweze kupatiwa ufumbuzi na hivi karibuni Kamishna wa Tume aliahidiwa kuwa mwishoni mwa 11

16 mwezi Julai,2014 ripoti hiyo itakuwa imekamilika hivyo bado tume inaendelea kusubiri ahadi hiyo 2.4 Vikao vya Usuluhishi Baada ya kukamilisha uchunguzi, Idara, pale inapoona inafaa, inaweza kufanya usuluhishi na upatanishi kwa kuwaweka pamoja pande zote mbili yaani walalamikaji na walalamikiwa. Mamlaka hayo ni kwa mujibu wa Kifungu cha 15 (2) (a) cha Sheria ya Tume Na. 7/2001. Katika mwaka wa fedha 2013/2014 Idara ilifanya vikao 10 vya usuluhishi, ambapo Sehemu ya Ajira na Nidhamu ilifanya vikao viwili, Sehemu ya Mafao ilifanya vikao viwili na Sehenu ya Matumizi Mabaya ya Maradaraka ilifanya vikao sita. Aidha kwa kutumia njia ya usuluhishi na upatanishi Idara imefanikiwa upatikanaji wa haki za walalamiakaji kama ifuatavyo:- a) Katika shauri Na. UB/S/ 2409/04 /05/ARDHI Mlalamikaji aliweza kulipwa fidia ya ukuta na kisima kiasi cha fedha tasilimu Tshs milioni kumi na laki tano (10,500,000/=) na kupewa kiwanja mbadala eneo la Geza Ulole lenye thamani ya Jumla ya Tshs milioni kumi na mbili na laki nane (12,8000,000/=). b) Aidha kwa upande wa mahusiano kazini kwa kutumia njia ya usuluhishi Tume ilifanikiwa kuleta upatinishi kati ya mwajiri na mtumishi katika shauri Na. UB/S/328/13/14/DED/TEMEKE/DSM ambapo mlalamikaji alirudishwa kwenye payroll baada ya kufutwa alipokwenda masomoni bila idhini ya mwajiri, hata hivyo naye mwajiri hakuwajibika kwa upande wake kwa kuwa naye hakuweza kumjulisha mtumishi kuwa asiende masomoni. 12

17 2.5 Malamiko yaliyofungwa Katika mwaka wa fedha 2013/14, Idara imehitimisha uchunguzi na kufunga malalamiko 600 kwa sababu mbalimbali. Jedwali lifuatalo linaonesha sababu na ufafanuzi wa kufungwa malalamiko hayo na idadi kwa kila sababu. Kielelezo Na. 6: Malalamiko yaliyofungwa na sababu zake. S/N KIGEZO CHA KUFUNGA LALAMIKO UFAFANUZI 1 Kufaulu Walalamikaji wamepatiwa haki zao 2 Kutofaulu Walalamikaji wameshindwa kuthibitisha madai yao 3 Kuachwa Malalamiko kuwa nje ya muda (time barred). Tume kutokuwa na mamlaka ya kuyachunguza. Walalamikaji kushindwa kuipa Tume ushirikiano. 4 Kushauriwa/kuelekezwa Walalamikaji kupewa ushauri wa namna ya kushughulikia madai yao. IDADI

18 SURA YA TATU 3.0 KUHAMASISHA UZINGATIAJI WA UTAWALA BORA Jukumu la kuhamasisha uzingatiaji wa utawala bora lipo kwa mujibu wa kifungu cha 6 (1) (a) cha Sheria ya Tume Na. 7/2001. Katika mwaka wa fedha 2013/14, Idara ilitekeleza jukumu tajwa hapo juu kwa njia mbili, ambazo ni kuandaa Kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora, na kufanya mikutano ya hadhara. 3.1 Kuanda Kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora Idara ilishirikiana na Mtandao wa Policy Forum na Idara ya Elimu kwa Umma na Mafunzo kuandaa kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora. Kijitabu hicho kilizinduliwa rasmi mwezi tarehe 25 Septemba Kwa kuanzia, zilichapishwa nakala elfu ishirini na tano ambazo tayari zimesambazwa kwenye zaidi ya mikoa 30 ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Kitabu hicho kimeandaliwa ili kuwasaidia wananchi, watendaji na viongozi kufahamu masuala ya utawala bora. Aidha Policy Forum wamekuwa wakitoa vijitabu mbali mbali kwa Tume vinavyozungumzia masuala ya utawala bora ambavyo vimekuwa vikigawiwa kwa wananchi wanaotembelea ofisi za Tume na vijijini Tume inapofanya ziara mikoani kupitia mikutano ya hadhara. Lengo kuu la kijitabu hiki ni kuhamasisha uzingatiaji wa mising ya utawala bora kwa kukuza uelewa wa wananchi, viongozi na watendaji wa ngazi zote kuanzia vijiji hadi taifa. 14

19 Kielelezo Na. 8: Naibu Waziri wa Wizara ya Katiba na Sheria Angellah Kairuki akizindua kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora. Uzinduzi huo ulifayika Makao Makuu ya Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora mtaa wa Luthuli Dar es Salaam 3.2 Mikutano ya Hadhara Kuanzia tarehe 23/9/2013, Idara ilifanya mikutano ya hadhara na watendaji, viongozi na wananchi kwenye mikoa kumi (10) ya Tanzania bara na mikoa mine (4) ya Zanzibar ili kujadiliana na kubadilishana uzoefu na wananchi, viongozi na watendaji kuhusu uzingatiaji wa misingi ya utawala bora katika masuala ya ardhi. Mikoa iliyofikiwa ni Mbeya, Morogoro, Tanga, Shinyanga, katavi, Rukwa, Ruvuma, Njombe, Kagera, Manyara, Kusini Unguja, Kaskazini Unguja, Kusini Pemba na Kaskazini Pemba. Jumla ya wananchi waliofikiwa Tanzania Bara na Zanzibar ni Shughuli hii ilifanywa kutokana na matokeo ya Uchunguzi wa Hadharani wa Tume wa mwaka 2012 ulioonesha kuwa kuna ukiukwaji mkubwa wa misingi ya utawala bora na haki za binadamu pale mamlaka za serikali zinapowahamisha wananchi kutoka kwenye ardhi zao kwa sababu mbalimbali, ikiwemo uwekezaji. 15

20 Kupitia mikutano hii, Idara iliweza kubadilishana uzoefu na taarifa na wananchi, viongozi na watendaji kuhusu haki ya kumiliki ardhi na utaratibu wa kisheria wa kuwahamisha wananchi kutoka kwenye ardhi yao pale ambapo ardhi yao inatwaliwa na Serikali kwa manufaa ya Umma. Kielelezo Na. 9: mwananchi akiuliza swali kama wanawake nao wanahaki ya kumiliki ardhi 16

21 SURA YA NNE 4.0 USHIRIKIANO NA TAASISI NYINGINE Idara ya Utawala Bora imekuwa ikifanya kazi kwa kushirikiana na taasisi mbali mbali za kitaifa na kimataifa. Ushirikiano huo umejikita zaidi katika nyanja za mafunzo, warsha na mikutano yenye lengo la kuongeza uwezo wa wafanyakazi katika kutekeleza majukumu yao. 4.1 Kitaifa a) Ushirikiano na Taasisi za Serikali Taasisi za kitaifa ambazo Idara imeshirikiana nazo kwa karibu ni Wizara na Idara mbali mbali za Serikali mfano Wizara ya Fedha, Kamishna Bernadeta Gambishi akifuatana na mafiasa wa Idara ya Utawala Bora alikutana na Katibu Mkuu wa wizara hiyo Bwana Ramadhani Kija ili kujadili ni namna gani nzuri ya kushughulikia malalamiko ambayo yapo Hazina na hayajibiwi. Kufuatia mkutano huo Katibu Mkuu Hazina aliteua maafisa wawili (2) wa kushughulikia malalmiko yanayo toka Tume kwa wakati.. Ili kuzidisha kasi ya kutatua kero hizo, Tume iliandaa mafunzo kwa maafisa kutoka Hazina na taasisi zinazolalamikiwa na kupewa mafunzo maalum juu ya haki za binadamu na misingi ya utawala bora. b) Ushirikiano na Asasi za Kiraia Mbali na ushirikiano na taasisi za serikali, Idara imekuwa na ushirikiano wa karibu na Asasi za Kiraia. Kama ilivyoelezwa kwenye Sura ya Tatu, Tume imeshirikiana na Mtandao wa Policy Forum katika kuandaa kijitabu cha Mwongozo wa Utawala Bora ikiwa ni jitihada za Tume na wadau katika kukuza utawala bora nchini. Vile vile, Idara ya Utawala Bora Mwezi Septemba, 2013 iliratibu ziara ya wanafunzi walioitembelea Tume waliotoka ndani na nje ya nchi chini ya asasi ya kiraia inayoitwa Action Aid Denmark kwa lengo la kujifunza jinsi Tume inavyofanya kazi zake hususani 17

22 upande wa masuala ya utawala bora. Wanafunzi hao, pamoja na mambo mengine, walijifunza kazi za Tume, jinsi Tume inavyofanya shughuli zake, mafanikio na changamoto. Pia walipata fursa ya kuuliza maswali na kujibiwa. Kwa kupitia ziara hiyo wanafunzi hao waliahidi kuwa mabalozi katika kuitangaza Tume na kusimamia haki za binadamu na utawala bora nchini. Ushirikiano huo na asasi hii ulipelekea idara kupata mwaliko wa kuhudhuria kongamano la wadau juu ya Mkakati wa Kuifanya Elimu ya Tanzania itoe ajira (Contextualizing Education for Employment in Tanzania: Strategies for Getting it Right). Afisa mmoja kutoka idara ya Utawala Bora aliteuliwa kuhudhuria kongamano hilo lililofanyika katika ofisi za Action Aid zilizopo Dar-es-Salaam. 4.2 Kimataifa Taasisi za kimataifa ambazo Idara imeshirikiana nazo kwa mwaka 2013/2014 katika kutekeleza kazi zake ni African Ombudsman and Mediators Association (AOMA), Danish Ombudsman, na International Ombudsman Institute (IOI). a) Ushirikiano na AOMA Kwa kushirikiana na AOMA Idara iliweza kuingia katika kinyang anyiro cha kuwania nafasi ya kuwa mwenyeji wa Mkutano wa Dunia wa IOI unaotarajiwa kufanyika mwaka Idara ya Utawala Bora iliratibu andiko mradi linaloitwa Project Proposal for Hosting of the 11 th IOI Word Conference. Katibu Mtendaji wa Tume alikwenda nchini Vieena ili kilitetea andiko mradi hilo lakini kwa bahati mbaya Tume ilishika nafasi ya pili kati ya nchi nne zilizoshindana na ushindi ulichukuliwa na nchi ya Thailand. b) Ushirikiano na Danish Ombudsman Tarehe 10 na 11 Oktoba, 2013, Idara ya Utawala Bora kwa kushirikiana na Taasisi ya Danish Ombudsman, iliandaa na kufanya Semina kuhusu Utawala Bora. Semina hiyo ilifanyika kwenye ukumbi wa mikutano, makao makuu ya Tume, Dar es Salaam. Semina 18

23 hiyo ilikuwa ni utekelezaji wa kazi zilizoazimiwa kwenye Mkutano baina ya Idara na Danish Ombudsman uliofanyika tarehe on 9 th and 10 th of January 2013 Dar es Salaam. Katika Semina hiyo, washiriki walibadilishana uzoefu kuhusu masuala ya uchunguzi wa matatizo ya kimfumo (systemic investigation), matumizi ya TEHAMA katika kushughulikia mashauri na mchango wa Sheria ya Utawala (Administrative Law) kwenye kazi za Tume. c) Ushirikiano na IOI Kwa kushirikiana na IOI, Idara iliandaa mafunzo ya Maafisa Uchunguzi kutoka taasisi za Ombudsman barani Afrika (Regional Training of Anglophone African Ombudsman Institutions). Mafunzo hayo yalifanyika mnamo mwezi Januari, 2014 katika hoteli ya JB Belmont Dar-es-Salaam, Tanzania na yaligharamiwa na IOI. Washiriki wa mafunzo hayo walitoka nchi za Kenya, Malawi, Nigeria, Lethoto na Tanzania. Washiriki walijifunza chimbuko la Ombudsman na kazi zake, mbinu za kiuchunguzi na hasa masuala ya kimfumo (systemic Investigation). Washiriki walipata ujuzi na kuongeza maarifa kwa kubadilishana uzoefu kutoka nchi wanazotoka. Kielelezo 10: washiriki wa mkutano wa taasisi za Ombudsman uliofanyika katika Hoteli ya JB belmont 19

24 a) Ushirikiano na SSACC Mwezi Mei, 2014 Idara ilipata fursa ya kuratibu na kukutana na Mkurugenzi Mkuu (Dr. Kuyok) wa Tume ya Kuzuia Rushwa ya Sudan Kusini inayoitwa South Sudan Anti- Corruption Commission (SSACC). Mkurugenzi huyo aliongozana na Afisa kutoka Taasisi ya Kupambana na Kuzuia Rushwa (TAKUKURU) aliitembelea Tume ili kujifunza jinsi ambavyo Tume inafanya kazi zake yakiwemo masuala ya Utawala bora. Hii imetokana na shauku aliyokuwa nayo ya kuingiza masuala ya haki za binadamu na utawala bora katika Tume yake ambayo kwa sasa imejikita zaidi katika kushughulikia masuala ya rushwa. Katika kikao hicho Kamishna Ali Hassan Rajab aliueleza ujumbe huo kazi za Tume, mafanikio na changamoto zinazoikabili ambapo naye alipata fursa ya kuuliza maswali na kujibiwa. Kielelezo Na. 11: Mkurugenzi Mkuu wa Tume ya Kupambana na Kuzuia Rushwa Sudani Kusini (South Sudan Anti-Corruption Commission - SSACC), Dkt. Kuyok Abol Kuyok (mwenye tai) alipoitembelea Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora katika picha na maafisa wa Tume 20

25 SURA YA TANO 5.0 RASILIMALI FEDHA 5.1 Fedha za ndani (OC) Kwa mwaka wa fedha 2013/2014 idara ya Utawala Bora ilitengewa kiasi cha Shilingi 850,337,000/= ambapo Shilingi 492,897,000/= ni kwa ajili ya mishahara ya watumishi na Shilingi. 357,440,000/= kwa ajili ya utekelezaji wa kazi za idara. Hadi kufikia tarehe 30 Juni, 2014, kati ya Shilingi. 357,440,000/= idara ilikuwa imepewa jumla ya Shilingi 96,454,331 ambayo ni sawa na asilimia 27% kwa ajili ya utekelezaji wa shughuli za idara. 5.2 Fedha za Mradi Kwa mwaka wa fedha 2013/2014 Idara ilipewa fedha kutoka mradi wa Legal Sector Reform Program (LSRP) jumla ya Shilingi 71,700,000/= kwa ajili ya utekelezaji wa mradi wa utoaji elimu kuhusu msuala ya haki ya kumiliki ardhi. Katika mikoa kumi na nne (14) ya Tanzania Bara na mitano (5) ya Tanzania Zanzibar. 21

26 SURA YA SITA 6.0 CHANGAMOTO, MAPENDEKEZO NA MATARAJIO 6.1 Changamoto Idara ya Utawala Bora katika kutekeleza majukumu yake inakabiliana na changamoto zinazorudisha nyuma mipango iliyojiwekea na kupunguza ufanisi wa kazi kama inavyoelezwa kwenye mpango kazi wa Idara. Baadhi ya changamoto hizo ni: 1. Uchelewashwaji wa majibu kutoka kwa walalamikiwa. Walalamikiwa wamekuwa wazito katika kujibu hoja za Tume kuhusu malalamiko mbalimbali yaliyowasilishwa na wananchi mbele ya Tume. Hali hii inasababisha ucheleweshaji wa upatikanaji wa haki kwa wakati. Ili kukabiliana na changamoto hiyo, Idara imebuni njia rahisi ya kupata ushirikiano na taasisi zinazolalamikiwa kwa kuanzisha utaratibu wa kuwa na Focal Person kwenye taasisi zote za umma. Idara imepata ufanisi kwa kutumia njia hii kwa kuwa walalamikiwa sugu kama Wizara ya Fedha na Mahakama zimetoa ushirikiano wa haraka na kusaidia kuyamaliza mashauri kwa muda mfupi. 2. Changamoto ya pili ni ukosefu wa rasilimali fedha unaosababisha kutokamilika au kutekelezwa kwa baadhi ya kazi zilizokuwa katika mpango kazi wa Idara wa mwaka 2013/2014 mfano kwa mwaka wa fedha 2013/2014 idara ilipata asilimia 27%. Tu ya kiasi cha fedha kilichopitishwa na Bunge. 3. Changamoto ya tatu ni mawasiliano duni kati ya Idara na Walalamikaji ambapo wengine hukata mawasiliano mara tu baada ya kufikisha malalamiko yao mbele ya Tume. Walalamikaji wamekuwa hawatoi ushirikiano wa kutosha na kwa muda mrefu bila kutoa taarifa iwapo madai yao yamepatiwa ufumbuzi. Hivyo wakati mwingine walalamikaji wanapofanikiwa kuzipata haki zao walizolalamikia wamekuwa hawatoi 22

27 mrejesho hii inaendeleza uwepo wa majalada ya zamani kukaa muda mrefu bila ya kufungwa (backlogs) 4.. Walalamikaji pia wamekuwa wakibadili makazi na anuani zao bila ya kuitaarifu Tume. Hili limekuwa tatizo kubwa kwa Idara kutokupata mawasiliano ya karibu na walalamikaji. Sambamba na hilo, mapendekezo ya yanayotolewa na Idara kwa taasisi na mamlaka zilizo lalamikiwa kutotekelezwa. 5. Changamoto ya tano, ni upungufu wa vitendea kazi. Idara ya Utawala Bora inaupungufu mkubwa wa vitendea kazi kama vile kompyuta za kufanyia kazi, ukosefu wa jenereta umeme unakapokatika. Upungufu wa printers. Idara hii ina printer tatu tu na kati ya hizo mbili zimeharibika moja iliyobaki inafanya kazi chini ya kiwango. hata hivyo Idara imepatiwa photocopy mashine mpya baada ya kukaa kwa muda mrefu bila ya kifaa hicho. 6. Mazingira yasiyorafiki ya kufanyia kazi ni changamoto kubwa inayoikabili Idara ya Utawala Bora iliyo katika Jengo la Twiga/Accacia. Jengo la Ofisi limechakaa pia mfumo wa maji safi na taka ni mbovu, pia mfumo wa umeme umechakaa na mara nyingi umeme huzimika kwa kuwa short: za mara kwa mara zinatokea na kuathiri utendaji kazi mzima. 6.2 Mapendekezo Ili kukuza na kuongeza ufahamu kwa jamii kuhusu utawala bora, idara ya Utawala Bora inapendekeza yafuatayo:- 1. Idara ya Utawala Bora inapendekeza kuwepo na mipango mikakati mbali mbali ya kuelemisha jamii juu ya utawala bora kwa kupitia mikutano ya hadhara kuanzia Dar es salaam na hatimaye mikoani. Hatua hii itaifanya 23

28 jamii kujua kazi na majukumu ya Tume na Utawala bora na hivyo katika mikutano hiyo ya hadhara, kupokea malalamiko mbalimbali yanayohusina na uvunjwaji wa misingi ya utawala bora. zitumike njia mbalimbali ikiwemo za media kama vile vipeperushi, magazeti, mabango pia Televisheni na radio kutoa elimu ya Utawala bora na misingi yake. Wananchi wengi hawana uelewa kuhusu haki zao na misingi ya utawala bora. Hivyo kwa kupitia nyanja hizo wananchi watapata uelewa mkubwa kuhusu utawala bora kwa ujumla. 2. Idara ya Utawala Bora ikishirikiana na Makamishna iwe na mpango wa kufanya mawasiliano na kuzitembelea Taasisi mbalimbali za kiserikali na binafsi zinazolalamikiwa mara kwa mara kwenda kuonana na Wakuu wa Taasisi hizo na kufanya nao mikutano ambayo itasaidia utatuzi wa malalamiko ambayo ni sugu na Taasisi hizo zimekuwa hazijibu barua kwa muda mrefu. Pia inapendekezwa kuwa kuwe na ratiba maalumu ambayo itatoa mwongozo wa muda wa kuzitembelea Taasisi hizo zinazolalamikiwa. 3. Kila mwaka wa fedha inapendekezwa kuwa na na maeneo maalum ya nchi ambayo yatapewa kipaumbele Priorities ni yale yanayokiuka Haki za Binadamu na misingi ya Utawala Bora kwa kiasi kikubwa mfano mikoa ya kanda ya ziwa Msoma, Shinyanga na Mwanza yanalamikiwa siku hadi siku. 4. Suala la elimu ya misingi ya utawala bora lielekezwe katika maeneo yenye migogoro na matatizo ya kiutawala yabainishwe na kupewa kupaumbele na namna ya kuyafikia. Pia inapendekezwa kuwe na utaratibu wa kuwa na mafunzo ya misingi ya utawala bora katika taasisi mbalimbali nchini kama katika secondary na vyuo vikuu kwani hii ni njia ya kuwafikia watu wengi kwa muda mfupi. 24

29 6.3 Matarajio Katika Mwaka wa Fedha 2014/ Idara ya Utawala Bora itaendelea kupokea malalmiko mapya na kuyafanyika kazi malamiko ya zamani kama ilivyoainishwa kwenye mpango kazi wa idara 2. Maafisa wa Idara ya Utawala Bora kwa kushirkiana na Waheshimiwa Makamishna kutembeleataasisi za Serkali na Mashirika ya Umma pamoja na Taasisi Binafsi zinazolalamikiwa kwa kuanzia hapa Dar es Salaam na kujadiliana na wakuu wa Taasisi hizo ili kutatua malamiko ya wananchi na kuyapatia ufumbuzi kwa haraka na kwa wakati 3. Kutoa elimu kwa kutumia njia mbalimbali kama redio,luninga, vipeperushi na majariada pamoja na kuyafikia maeneo yanayolalamikiwa kuongoza uvunjwaji wa haki za binadamu na utawala bora kadri fedha zitakavyoruhusu. 4. Kuendelea kuandika andiko mradi proposal ili kupata fedha kutoka kwa wadau wa maendeleo watakao saidia utekelezaji wa majukumu ya idara kama yalivyoainishwa kwenye mpango mkakati wa Tume 25