This project was possible thanks to a contribution from the Canadian International Development Agency.

Transcription

1 Participatory Poverty Reduction Planning with Ethnic Minorities in Vietnam Workshop Report December 10-12, 2002 Localized Poverty Reduction in Vietnam Project Centre for Human Settlements 242, 1933 West Mall University of British Columbia Vancouver, B.C V6T 1Z2 This project was possible thanks to a contribution from the Canadian International Development Agency.

2

3 Ethnic Minority Report CONTENTS The Localized Poverty Reduction in Vietnam Project... 1 Workshop Summary and Overview... 2 Workshop Agenda: December 10 11, Review of Workshop Sessions... 7 Participatory Planning with Ethnic Minorities, Part I... 7 Lessons learned in planning poverty reduction among H mong and Dao ethnic minorities, Thai Nguyen Province... 8 Lessons learned in planning and implementing poverty reduction projects among Bru-Van Kieu ethnic minorities... 9 Discussion Participatory Planning with Ethnic Minority Communities, Part II Facilitating participatory planning with First Nations in Canada Participatory planning for poverty reduction among ethnic minorities Discussion and Comments Inheritance of Local Knowledge and the Sustainability of Traditional Culture Community regime and poverty reduction in mountainous ethnic minorities of Nghe An province Linkages between poverty reduction and traditional cultural inheritance and development among the Khmer ethnic minority in Soc Trang province Indigenous knowledge in agricultural sustainability and poverty reduction among ethnic minorities in Thai Nguyen Poverty and culture in Lam Dong Province Land use and occupancy mapping: Techniques for designing traditional use studies that reveal clues for identifying culturally relevant CED opportunities Poverty reduction and traditional culture inheritance and development Discussion Gender and Ethnicity Issues in Poverty Reduction Poverty Reduction Research and Gender Approaches Learning about culture, poverty and violence against women: a story from Nghe An Province Discussion i

4 LPRV Natural Resource Management in Ethnic Minority Areas...22 Management of forest resources and poverty reduction among ethnic minorities of Nghe An Province...22 Rural community economic development and non-timber forest products: A case study from a BC First Nation...23 Discussion...24 Workshop Summary and Closure...24 Summation: Peter Boothroyd...24 Final Discussion...27 APPENDICES APPENDIX 1: Workshop Participants...30 APPENDIX 2: Workshop Papers TS. Bïi Minh ¹o Mét sè kinh nghiöm thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo b» ng ph ng ph p cïng tham gia ví i c c céng ång d n téc thióu sè v ïng s u, v ïng xa miòn nó i ViÖt Nam PGS.TS Huú nh nh ChiÕn Nh ng bµi häc kinh nghiöm trong lëp vµ trión khai kõ ho¹ch gi m nghìo ë d n téc Bru-V n kiòu x Thanh, huyön H í ng Ho, tønh Qu ng TrÞ TS. NguyÔn V n Th i Bµi häc kinh nghiöm trong lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ví i céng ång d n téc Hm«ng, Dao ë x Quy Kú, huyön Þnh Ho,tØnh Th i Nguyªn PGS. TS. NguyÔn Ngäc Hîi- TS. TrÇn Ngäc Hïng ThÓ chõ céng ång vµ vên Ò gi m nghìo ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao tønh NghÖ An TS. NguyÔn V n TiÖp VÊn Ò gi m nghìo g¾ n ví i b o tån vµ ph t trión v n ho d n téc Khme ë Sãc Tr ng TS. Ëu Quèc Anh,. ViÖn Kinh TÕ Sinh Th i KiÕn thøc b n Þa trong n«ng nghiöp bòn v ng vµ xo ãi gi m nghìo cho c c d n téc thiõu sè ë vïng nó i phýa b¾ c ViÖt Nam, ví i ión h nh tønh yªn B i Dau Quoc Anh Indigenous Agricultural Knowledge as Livelihood Strategies of Ethnic Minorities in the Northern Mountainous Upland Region of Viet Nam TS. ç ThÞ B nh Nghiªn cøu gi m nghìo ë v ïng d n téc thióu sè tõ c ch tiõp cën gií i Jeff Cook Facilitating Participatory Planning with First Nations in Canada ii ii

5 Ethnic Minority Report 10. TS. Bïi Minh ¹o Bµi häc kinh nghiöm sö dông hîp lý nguån lù c Êt trång nh» m b o vö tµi nguyªn vµ æn Þnh thu nhëp ë c c d n téc b n Þa T y Nguyªn NghÌo ãi vµ mét sè vên Ò gi m nghìo ë c c d n téc thióusè viöt nam Nhãm Gi m nghìo d n téc. CCPR.NCSSH TS. Bïi Minh ¹o Gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam trong nh ng n m æi mí i: chýnh s ch, thù c hiön chýnh s ch vµ nh gi Donovan Woollard Rural Community Economic Development and Non-Timber Forest Products: A Case Study from a BC First Nation Jim Delaney Learning about Gender, Culture and Poverty iii

6

7 Ethnic Minority Report The Localized Poverty Reduction in Vietnam Project Poverty reduction poses a special challenge in those rural districts of Vietnam that are isolated or face resource scarcity and environmental degradation, and in vulnerable neighborhoods of major cities. Vietnam's recent market liberalization is not sufficient to reduce poverty in these disadvantaged areas. Distinct, locally appropriate policies and innovative projects are needed to ensure that Vietnam can build on the gains of the past decade. In response to this challenge, Vietnam's national Hunger Eradication and Poverty Reduction initiative calls for social planning and public policy-making to become more decentralized and integrative. To assist, the Canadian International Development Agency is funding the Localized Poverty Reduction in Vietnam network of Vietnamese and Canadian universities. The LPRV network is coordinated in Vietnam by the National Center for Social Sciences and Humanities, and in Canada by the University of British Columbia. The other six members are the Universities of Thai Nguyen, Vinh, Hue, Da Lat, the University of Social Sciences and Humanities in Ho Chi Minh City, and in Canada, Université Laval. Each of the Vietnamese partners has established its own Centre for Poverty Reduction (CPR) to promote cross-disciplinary research, teaching, and extension on participatory methods for poverty reduction. LPRV members build participatory planning capacity by collaborating with government officials and communities on small learn-by-doing projects in selected communes. Projects are designed to respond to local needs and opportunities, as identified by local people. To date, they have involved irrigation and sanitation system improvements, co-operative livestock raising, specialty garden crops, vocational training and credit provision. Lessons learned from the projects about participation and community development are compared in workshops focusing on such topics as gender analysis, ethnicity and crosscultural facilitation, urban issues, commune profiling, microcredit management, or bottom-up policy assessment and are then incorporated into curricula for students and short courses for officials. LPRV is now in its fifth and final year of operation. Activity is focusing on commune project implementation, analysis and dissemination of lessons learned, publication of course manuals, and sustaining each partner s capacity to contribute to poverty reduction. The potential for academic institutions to integrate poverty reduction work with their core education and research missions is now being investigated. To learn more, consult our web page at: 1

8 LPRV Workshop Summary and Overview The report summarizes an LPRV workshop held from December 10-12, 2002 in Vung Tau on the topic of Experiences in Doing Poverty Reduction among Ethnic Minorities in Vietnam. The workshop was one in a series of iterated workshops that serve to build university capacity to work on participatory planning for poverty reduction in collaboration with ethnic minority communities and with local governments of areas that are populated by minority groups. The initial goal of the workshop was to identify lessons learned from LPRV community planning projects among ethnic minorities 1 in Vietnam and to continue the process of reflection and action initiated in previous workshops. In particular, the international workshop would build on the previous national workshop that identified lessons learned from community projects to feed into a student coursebook on ethnic minorities and poverty reduction in Vietnam. The workshop had the following goals, as agreed upon in prior meetings: To develop the abilities of LPRV participants in poverty reduction among ethnic minorities; To share experiences of community economic development in ethnic minority areas; To create a basis for further cooperation between Vietnamese and Canadian experts in the field of ethnic minorities and poverty reduction. As the workshop was held in the final year of the LPRV Project, the goal of setting up an ongoing collaborative group to work on ethnic minority issues was stressed. In order to meet this objective, emphasis was placed on exchanging lessons learned between Vietnamese academics working with ethnic minorities and Canadian academics, planners and community economic development practitioners who work with indigenous peoples. The development of a network of practitioners and academics with experiences working with indigenous peoples was deepened by the participation of academics from Thailand and the US, along with practitioners from government and the NGO community in Vietnam (see Appendix 1 for a full list of workshop participants). The format of the workshop consisted of formal academic papers and discussions. The primary themes for discussion were: participatory planning with ethnic minorities culture and development gender and ethnicity 1 Throughout this report, the terms ethnic minorities, indigenous peoples, and First Nations are used more or less interchangeably. It should be noted, however, that each term has different connotations and reflects the different political, historical and social contexts of Canada and Vietnam. Given the short time frame of the workshop, there was no time allotted to discussing issues of definitions and terms at great length. 2

9 Ethnic Minority Report sustaining natural resources in ethnic minority areas The cross-cutting theme running through the workshop was an attempt to compare the experiences of ethnic minorities and indigenous groups in Vietnam and in Canada. This provided room for much fruitful discussion. While, in many ways, the lives and experiences of Canadian First Nations and ethnic minorities are not easily comparable, there do seem to be some similar trends. One of the trends illustrated by the workshop presentations is a recent shift from government attempts to assimilate ethnic minorities to promoting culturally sound economic development. Examples from Canada illustrated that many indigenous peoples have asserted their rights to protecting their environment and developing their economies through participatory and inclusive land use planning and community-based enterprises. In all cases, the identification of indigenous knowledge of local resources and capacities was a key ingredient to success. Process issues were also seen to be important. The most successful cases presented were the result of partnerships between indigenous peoples, NGOs and the academic community. There are similar trends in Vietnam, though it was agreed that promoting culturally sound development would be difficult. There was general agreement that some cultural practices (such as extravagant marriage ceremonies) were seen by some workshop participants as inhibiting certain common development prescriptions (such as thrifty saving and investment). Others said that while such practices may bear consideration by the culture's members who may want to change them over time, it is not the right of outsiders to expunge them unilaterally: Canadian experience (e.g., with the banning of the potlatch) shows the kind of social and psychological damage that can result from such wellintentioned interventions into cultural systems by dominant outsiders. Another common theme that ran throughout the workshop was the principal that outside planners and academics working with ethnic minority groups must engage on the basis of respect for the culture, traditions, and knowledge of poor ethnic minorities. Approaching cultural differences with humility has shown that collaborative relationships can be built and problems can be solved in places as diverse as the Yukon Territory, Canada, and Nghe An Province, Vietnam. Respect must lead in all directions. Academics, politicians and those in positions of power must respect the knowledge and rights of local people. Likewise, local people must respect the need for broader sustainability and environmental protection that impact on the greater society. Issues of respect and culture were further explored when moving to gender issues. There was a broad consensus that ethnic minority women face many barriers and hardships that derive in some part from their gender and their place within their community. In some cases, the poor position of women within the community can impact on society as a 3

10 LPRV whole. The important proposition was made, however, that we must understand the rights and responsibilities of both men and women, before making value judgments about the treatment of women in different cultures. That noted, it is not enough to simply accept that the preservation of local culture can override the rights of women. There is a need for increased understanding of the relationships between gender, culture, and poverty among ethnic minorities. Another common theme that emerged in the workshop was that many minority groups in both Canada and Vietnam earn their livelihoods from the land. Centralized management policies and modernization of the economic system have in both cases created hardships for forest dwellers and rural people, who have seen increased difficulties in securing their livelihoods. Local management and control of natural resources has shown itself to be a powerful tool to ensure that local people can benefit from the forests while providing for sustainability at the same time. The final sessions of the workshop focused on the key theme of partnership. It is evident that there is room for and interest in partnerships between academics and practitioners working on ethnic minority development in Vietnam, Canada and elsewhere. A key goal of these partnerships would be to eventually forge national and cross-national links between groups of ethnic minorities themselves. Workshop Agenda: December 10 11, 2002 Tuesday, December 10, :00-08:15: Introduction of guests and presentation of agenda by Dr. Bui Minh Dao. 08:15-08:30: Opening presentations by Prof. Dr. Le Huu Tang and Prof. Peter Boothroyd. Session 1: Participatory Planning for Poverty Reduction in Ethnic Minority Areas. Co-chairs: Prof. Peter Boothroyd and Associate Prof. Dr. Ngo Van Le 08:30-08:50: Presentation by Assoc. Prof. Dr. Huynh Dinh Chien Lessons learned in planning and implementing poverty reduction projects among Bru-Van Kieu ethnic minorities in Thanh Commune, Huong Hoa District, Quang Tri Province 08:50-09:10: Presentation by Dr. Nguyen Van Thai Lessons learned in planning poverty reduction among H mong and Dao ethnic minorities, Thai Nguyen Province 09:10-09:30: Presentation by Dr. Bui Minh Dao Some experiences in gathering information and planning for poverty reduction with participatory methods in mountainous areas of Vietnam 4

11 Ethnic Minority Report 09:30-10:00: Discussion 10:00-10:15: Break 10:15-10:35: Presentation by Mr. Stan DeMello Participatory planning for poverty reduction among ethnic minorities 10:35-10:55: Presentation by Mr. Jeff Cook Facilitating participatory planning with First Nations in Canada" 10:55-11:30: Discussion and Summary Session 2: Inheritance of Local Knowledge and Sustaining Traditional Culture. Co-Chairs: Prof. Dr. Terence McGee - Associate Prof. Dr. Huynh Dinh Chien 13:30-13:50: Presentation by Assoc. Prof. Dr. Nguyen Ngoc Hoi and Tran Ngoc Hung The community regime and poverty reduction in mountainous ethnic minorities of Nghe An province 13:50-14:10: Presentation by Dr. Nguyen Van Tiep Linkages between poverty reduction and traditional cultural inheritance and development among the Khmer ethnic minority in Soc Trang province 14:10-14:30: Presentation by Mr. Dau Quoc Anh Indigenous knowledge in agricultural sustainability and poverty reduction among ethnic minorities in Thai Nguyen 15:30-15:45: Break 15:45-16:05: Presentation by Ms. Kira Gerwing Land use and occupancy mapping: techniques for designing traditional use studies that reveal clues for identifying culturally relevant community economic development opportunities 16:05-16:35: Presentation by Dr. Bui Minh Dao Poverty reduction and traditional culture inheritance and development 16:35-17:00: Discussion and Summary 5

12 LPRV Wednesday, December 11th 2002 Session 3: Gender Issues in Poverty Reduction. Co-chairs: Prof. Dr. Huguette Dagenais and Prof. Dr. Nguyen Duy Thong 08:00-08:15: Presentation by Dr. Do Thi Binh Poverty reduction research and gender approaches 08:15-08:30: Presentation by Mr. Jim Delaney Learning about culture, poverty and violence against women: a story from Nghe An Province 08:30-08:45: Discussion Session 4: Logical Utilization of Natural Resources to Reduce Poverty and Stabilize Incomes. Co-chairs: Prof. Dr. Nguyen Ngoc Hoi and Dr. Leonora Angeles 08:45-09:15: Presentation by Mr. Tran Ngoc Hung, MA Management of forest resources and poverty reduction among ethnic minorities of Nghe An province 09:150-09:30: Presentation by Dr. Bui Minh Dao Lessons learned from the logical utilization of land resources to protect natural resources and stabilize income among indigenous minorities of Tay Nguyen 09:30-09:45: Presentation by Mr. Donovan Woollard Rural community economic development and non-timber forest products: A case study from a BC First Nation 09:45-10:15: Discussion and Summary 10:15-10:30: Break Session 5: Challenges and potential cooperation in the future. Co-chairs: Prof. Peter Boothroyd and Dr. Bui Minh Dao 10:30-11:30: Discussion on future collaboration 11:30-12:00: Summary of workshop outcomes by Dr. Bui Minh Dao Closing by Prof. Peter Boothroyd 6

13 Ethnic Minority Report Review of Workshop Sessions The following are reviews of the workshop presentations and ensuing discussions. Verbatim notes from the workshop are also available on the project web page Participatory Planning with Ethnic Minorities, Part I The opening session was comprised of discussions on the general practices of participatory planning and development. It was opened by lectures from Dr. Bui Minh Dao of the Institute of Ethnology, NCSSH; Dr. Hunyh Dinh Chien, Lecturer in Medicine, Director of the Instructional Resources Centre and Vice Director of the Centre for Poverty Reduction, Hue University; and Dr. Nguyen Van Thai, of the Thai Nguyen University Centre for Poverty Reduction. Discussion focused both on the situation of ethnic minorities in Vietnam, including reviews of their levels of poverty and access indicators for social services, and on the process of facilitating economic development in ethnic minority areas. It is clear that the state has moved from a policy of assimilation of ethnic minorities to one of consultation and engagement of minority communities in the planning process. Lessons learned from working with ethnic minorities were presented, including both success stories and challenges. Some experiences in gathering information and planning for poverty reduction with participatory methods in mountainous areas of Vietnam Dr. Bui Minh Dao Dr. Bui Minh Dao opened the workshop with a review of participatory planning among ethnic minorities in Vietnam. Drawing on experiences of government programmes and the LPRV s own experiences in facilitating inclusive community economic development activities in the field, he reviewed concepts and experiences relating to the development of ethnic minority peoples. Dr. Dao argued that because of both natural and social constraints, ethnic minorities rank among the poorest people in Vietnam. In order to assist ethnic minorities to reduce their poverty, professionals must be equipped with more upto-date knowledge and experience. Throughout the LPRV project, he argued, 7

14 LPRV we have learned a number of lessons about working with ethnic minority peoples. Among the challenges are that ethnic minorities live in remote areas, and it is difficult for professionals to travel to visit them regularly. Language and education also provide many obstacles. Minority peoples often have very low awareness, low levels of literacy in Kinh and in their own language, and often have many cultural habits that can provide obstacles to development. These all lead to a shortage of trained cadres at the local level who can support development and poverty reduction. The LPRV has identified a number of positive experiences when working with minority groups that can help to overcome some of these obstacles. These include spending more time working with ethnic minorities than you would in a Kinh area. For example, while participatory research can be very quick in many communes (1 or 2 days) a research exercise can take up to a week in some ethnic minority areas. Attention to the local culture, including the use of local measurement units and identifying translators to work with households, have also proven to be useful. One of the key lessons learned for research and planning has been to use many different methods to gather the same information, a process that is called triangulation. In all cases, questions should be very simple. Dr. Dao closed by reiterating that working with local people requires respect for their culture and institutions, and that researchers should work with the respected classes of the community, such as elders and cadres. Finally, this should all be done in the philosophy of the three togethers: eat together, live together and work together. Lessons learned in planning poverty reduction among H mong and Dao ethnic minorities, Thai Nguyen Province Dr. Nguyen Van Thai Dr. Thai offered a review of ethnic minorities and poverty reduction in the province of Thai Nguyen. He noted that Thai Nguyen province has a large number of ethnic minorities, of which the H mong and the Dao are most numerous. In order to meet the demand for local officials and development experts among the minority groups, the province has established three training schools for minorities nationwide. Mr. Thai reviewed the many government policies towards ethnic minorities. These include the development of forestry and agriculture to assist minorities to secure their livelihoods, the use of traditional knowledge, the increase of participation of ethnic minorities in development planning, and the dissemination of lessons learned about development to a wider audience. In terms of planning the government has identified a number of lessons following years of work with ethnic minorities. All of these lessons are based on the principal of local participation and interventions that are appropriate for local conditions. Likewise, household level economic planning must offer households control over what they will produce and training to ensure that they can manage their economic lives. 8

15 Ethnic Minority Report Through not following these principals, local officials have learned many difficult lessons. Mr. Thai offered a number of examples of interventions that failed because the needs and capacities of local people were not taken into account. Increasing local participation in planning and ensuring that officials and planners have access to local knowledge will ensure that development plans are designed and implemented in a manner that will lead to increased success. Lessons learned in planning and implementing poverty reduction projects among Bru Van-Kieu ethnic minorities in Thanh Commune, Huong Hoa District, Quang Tri Province Dr. Huynh Dinh Chien Dr. Chien offered an overview of Hue CPR s work with the Bru Van-Kieu people of Quang Tri province. The Hue CPR has a long-term relationship with Thanh Commune, which they have built upon through the LPRV project. Dr. Chien stressed that in the process of conducting a commune profile and researching needs and capacities of the community, it was necessary to be more careful and take more time than would normally be the case with a Kinh Community. Secondary data in ethnic minority communities is usually of low quality, which means that it must be cross-checked and updated by the researcher. When gathering information, it is necessary to follow the schedule of local people and use visual tools in order to make the process easier for them to understand. While carrying out their research and community development work, the CPR has learned that there are many characteristics of poverty that are specific to this ethnic minority. Language is an important issue without local officials acting as translators, the CPR could not carry out its work. Likewise, they have found it necessary to encourage the teaching of Vietnamese, because the Bru Van-Kieu language is inadequate to meet the demands of modern life. A key challenge has been to motivate people to promote development and change in their communities, and to develop closer contacts with the outside world. This has been difficult, for many local people are happy with their situation and do not recognize that they live in poverty. The use of visual tools in propaganda has been quite valuable in raising the consciousness of poor ethnic minority people in this regard. He stressed that some changes in habits and customs will be necessary before we are able to use typical poverty reduction approaches such as loans that are popular among Kinh people. Further, Dr. Chien explained that, because of the low capacity of local people, we must take an approach that is quite oriented to charity. He argued that, for the short term, we must replace the maxim of teach a person to fish to give a person a fish so that he can eat. This consciousness raising must go hand in hand with the education of local officials in order to reduce the current high levels of dependence on local officials of Kinh origin. Dr. Chien closed with the argument that as long as education and training lay at the heart of long-term poverty reduction, the Bru Van-Kieu will eventually reduce their poverty. 9

16 LPRV Discussion The discussion touched on a number of themes raised in the preceding lectures. One of the key issues raised throughout the discussion was one of respect, and the need for the outside professional to approach ethnic minority peoples with respect for their culture, tradition, and habits. The following major points were raised by discussants: It is important to approach ethnic minorities with respect. We should not enter an ethnic minority community and assume that we can take the role of the teacher. We should instead play the role of learner and friend. We often do not pay enough attention to relationships within the Commune government and the institutions that make up the community s structure. We should examine the correlations between closed and open cultures and economic success. There is some evidence that groups that are culturally and socially successful fail when individuals are forced to compete in a new environment due to a lack of individual initiative. We have perhaps not paid enough heed to the fact that many modern cultures are quite unsustainable. We have seen this in modern cities in Canada. We can perhaps learn from indigenous peoples who have lived for thousands of years on the same land. Participatory Planning with Ethnic Minority Communities, Part II The second half of the participatory planning session included presentations by two Canadians experienced in working with indigenous peoples. Stan DeMello is a lecturer in the School of Social Work of the University of Washington, in Seattle, USA. He has considerable experience working with First Nations groups and has worked in social work and planning education with First Nations leaders through the University of British Columbia (UBC) and the University of Washington. Jeff Cook is a planning consultant based in the Yukon Territory, Canada, where he works with First Nations groups to support them to develop community economic development plans. He is a recent graduate of the School of Community and Regional Planning at UBC. Facilitating participatory planning with First Nations in Canada Mr. Jeff Cook Mr. Cook s presentation focused on lessons learned from practicing planners who have worked with First Nations primarily in western and northern Canada. The presentation was a revised version of a large research project (his MA thesis) that drew on his 10 years of experience working with First Nations and on interviews with a number of practicing planners. 10

17 Ethnic Minority Report Mr. Cook began with a review of First Nations groups in Canada. Canada s Aboriginal population (Aboriginal, Inuit and Metis) is approximately 800,000 persons (1996 census). This represents approximately 2.8% of Canada s total population of 28.5 million. There are approximately 627 First Nations groups in Canada, ranging in size from less than 100 persons per community to over He highlighted the diversity of indigenous groups in Canada, which together speak 50 languages in 11 different language groups. The population, history and geography of First Nations communities, among other factors, has led to a diversity of participatory approaches when working with urban and rural groups, both on and off-reserve. Planners should consider how these types of factors implicate the capacity of communities to participate and plan for themselves. Respecting the cultural elements of participation is essential. He further noted that the process of planning must itself be based on trust and collaboration. This is critical given the long colonial history and external relations. The personal association of the planner is initially more important than professional association and technical expertise of the planner. In one community, he was offered moose nose (local food delicacy) as a way to respect and accept a traditional custom of elders. Relating to elders in this personal way facilitated the willingness for elders to share their traditional knowledge and stories during a planning session. It is also critical that the role of planner be based on terms set by the community rather than by the outsider. The function of the planner is to help facilitate planning processes that assist the community to define and solve its problems, rather than doing the plan for the community in isolation. This relationship is important for knowledge control, capacity building and self-reliance. The issue is not which knowledge (community vs. planner) is valid, but how knowledge is respected and shared. The planning process must reflect the social organization of First Nations to guide consensus decision-making. In practice, this implies engaging communities through their traditional clan and family systems. Representation and inclusion of all family groups, including more change-oriented versus traditional subsistence groups are essential given the value differences and social history of groups within First Nations communities. He offered the example of a meeting through which two family groups who had traditionally been at odds came together to resolve various community issues through an interactive, participatory planning process. Women were considered the active planners of the community but in some instances, men made the final decisions. 11

18 LPRV Jeff s own lessons learned have centred on the need to respect the local traditions and customs when planning. He offered as an example the fact that planning events such as the annual general assembly (most significant planning event) will often take place within special traditional buildings that have cultural meaning for the participants, or on sacred land signifying people s relation to their environment and cultural sense of community. Effective participatory planning with First Nations rests on the documentation of history, values and stories to one another through maps, diagrams, pictures, video recordings, as well as written text. Planners can help communities to recognize and celebrate their achievements. Mr. Cook closed with a reiteration of his core point: that based on his research and practical experience, it is important to integrate the traditional systems, customs, and local knowledge of First Nations into participatory planning processes, in ways that facilitate the capacity of communities to make their own decisions. The challenge for minority groups is how they can bring the cultural values and traditions of the past into planning and development decisions today. Participation and respect for cultural differences are essential to facilitate culturally appropriate planning. Participatory planning for poverty reduction among ethnic minorities Stan DeMello Stan DeMello began his presentation by reflecting on his recent experiences in Vietnam. He explained that, as a first time visitor to the country, he was struck by his recent visit to some ethnic minority communities near Da Lat. He explained that he saw that the community members were resilient and creative in the face of difficulties and that they were also (not inconsequentially) good singers. This focus on the strengths of the community is key to his work in Canada. He offered the example that First Nations peoples in Canada often open planning meetings with a prayer. This builds upon their own ethic of caring and sharing, and sets it as the condition for any planning event. Mr. DeMello explained that indigenous peoples in Canada, like their counterparts in Vietnam, trail the national average in many social and economic indicators. Most argue that they have been put in this situation by colonization and the consequent loss of many of their traditions. This loss of tradition has precipitated many different forms of social dysfunction. This is stressed because aboriginal leaders in Canada have asked social work and community development professionals to take these historical and social factors into account when working with indigenous communities. Mr. DeMello noted that, when asked about what they would like to see in social work education, aboriginal leaders stress that social workers should learn about their community and their customs, and show respect for their people. Respect for elders has been stressed in particular. 12

19 Ethnic Minority Report In order to meet these needs, he and his colleagues have found that training social workers in a community development approach is beneficial. Such an approach depends on: Involvement throughout the community development process Recognition that there is personal growth throughout the process Encouragement of community members to take ownership of the process Encouragement of empowerment and taking responsibility Mr. DeMello closed his presentation by thanking the participants of the workshop and voicing his appreciation for all of the presenters and discussants. Discussion and comments The presentations were followed by an excellent discussion on community economic development planning with indigenous peoples in Canada. Many participants were interested in drawing lessons from the Canadian experience that could be applied to Vietnam. Comparisons between the earlier presentations offered by the Vietnamese LPRV participants were also a fruitful basis for discussion. The following were the primary points made during the discussion: There seem to be a number of common themes emerging concerning lessons learned in the process of community development with ethnic minority peoples. One of the central lessons is the need for broad participation and the involvement of indigenous peoples in the planning process from the very beginning. There does seem to be a place for scientific, technical, and medical knowledge provided by outsiders. It is a great challenge, however, to make this knowledge relevant to the needs of poor local people. One of the key lessons from Stan DeMello s presentation seems to be the involvement of the university in bringing people together to discuss various issues. Could Vietnamese universities play a similar role? In Vietnam, we have learned that it is important to offer many positive comments and good words, rather than criticism, when working with ethnic minorities. Decree 29 asks us to rely on local people for information along with government and other actors. It is often the case that, while we understand in theory that we must work closely with local people, the practice of this work is very different. Scientists have limited time to spend extended periods in villages, and therefore rely on top down practices even though they know that other methods may be better. In project 135, there is supposed to be approval from the Commune Peoples Council prior to carrying out any work. However, in practice, decisions seem to rest with the District. This usurps the ability of people to control the development process. The process of bringing local people, government and the university together in the ways mentioned in these papers and discussion seems very much like the LPRV s process of getting to D. 13

20 LPRV Inheritance of local knowledge and the sustainability of traditional culture The third session focused on the important topic of traditional knowledge and sustaining traditional cultures. The session presentations were led by Tran Ngoc Hung of the Vinh University Centre for Poverty Reduction and Dao Quoc Anh, of the Vietnamese NGO EcoEco. Both presenters offered detailed case studies of how traditional knowledge and traditional institutions impact development in ethnic minority areas. Aside from simply examining traditional beliefs, both presenters and their discussants examined the relations between tradition and modern practices, particularly those that have come with the growth of the market economy. Community regime and poverty reduction in mountainous ethnic minorities of Nghe An province Dr. Nguyen Ngoc Hoi and Tran Ngoc Hung Mr. Hung offered an overview of the institutional aspects of development in ethnic minority areas, and argued that we must understand traditional institutions if we are to develop appropriate development interventions. He began by explaining that when researching local knowledge and local realities, the first and foremost rule is to approach local leaders and local people with respect. While local realities may be different from those of Kinh outsiders, we should try to understand them on their own terms before passing judgment. Understanding these realities leads us to more appropriate local interventions. For example, when working in Kinh communities, Vinh University normally develops project management boards at the Commune level. However, when working with ethnic minority groups in the highlands, they tend to establish these boards at the Hamlet (Ban) level, because this level of administration is more important to the local people. Understanding local administration also leads us to examine local economic institutions, and their relationships with larger institutions. People in mountainous areas tend to be disadvantaged in their relationship with markets. For example, many goods are more expensive in the mountains. Likewise, producers in mountainous areas are often forced to sell their goods at a low price, which are then resold at high prices by traders. This puts people in a very disadvantageous position. Mr. Hung argued that we should examine ways to assist ethnic minority peoples to get their goods to town and city markets and keep the surpluses. The presentation closed with the argument that we must understand the practice of local institutions in ethnic minority areas. Until we understand the context of local development, planners will be unable to reduce the poverty of ethnic minorities. 14

21 Ethnic Minority Report Linkages between poverty reduction and traditional cultural inheritance and development among the Khmer ethnic minority in Soc Trang province Dr. Nguyen Van Tiep Dr. Tiep offered an assessment of poverty reduction among the Khmer people of the MeKong Delta. He explained that the Centre for Poverty Reduction at the University of Social Sciences in HCMC is not directly working in Tra Vinh province because their focus is on urban poverty. However, he has a good deal of experience working for various projects in Tra Vinh, and will use these as a basis for his lessons learned. Dr. Tiep noted that the Khmer people lag behind the Kinh in development throughout southern Vietnam. They are almost solely a rice-growing people, and have few opportunities to make a living outside of basic agriculture. Dr. Tiep argued that one of the most important aspects of the Khmer community is that they have very strong community structures. The pagoda and Buddhist monks play an essential role in economic and social life. These important institutions, however, have been increasingly displaced by government agencies. Therefore, government should offer more opportunities for pagodas and other local institutions to become involved in economic activities and poverty reduction. Khmer people are not only hungry for food, but also hunger for cultural products. Unlike several ethnic minorities, the Khmer have their own written language and their own literature. The monks teach Khmer writing, and have preserved this form of culture. It is regrettable that in recent years, the policy that Khmer students must learn Vietnamese in high school, the teaching of Khmer has not been given adequate attention. I imagine that it will be more effective if we use Khmer language in i i h d i k Likewise, he argued that we should pay increased attention to cultural aspects of development. For example, preservation of the Khmer language and the promotion of Khmer cultural events should be a key activity for poverty reduction programmes in the MeKong Delta. Dr. Tiep closed by arguing that bringing culture into the centre of poverty reduction will ensure that poverty reduction is more appropriate and more sustainable in the long term. Indigenous knowledge in agricultural sustainability and poverty reduction among ethnic minorities in Thai Nguyen Mr. Dau Quoc Anh Mr. Dao Quoc Anh offered a presentation about indigenous knowledge and poverty reduction activities. The presentation drew on the lessons of his own organization, the Institute for Ecology and Economics (Eco-Eco), a Vietnamese NGO that works at the intersection of environment, economy and ethnicity. 15

22 LPRV Eco-Eco has learned that there are many kinds of indigenous knowledge. Mr. Anh noted that while his presentation would focus only on traditional agricultural knowledge, we should be aware this is but one form of local knowledge that is important to explore. Mr. Anh explained that it is also important to note that indigenous knowledge is not necessarily rational or scientific. Instead, it draws from local knowledge of the environment and society, and is refined through the ongoing experimentation of local people. Above all, indigenous knowledge is not static, and grows to accommodate new lessons and the changing environment. Eco-Eco attempts to draw on and mobilize traditional knowledge by involving local people in all steps of the project cycle. These include: problem identification, project implementation, and monitoring and evaluation. He warned that it has been a challenge to ensure that participation lives up to its rhetoric. While many projects state that participation is an overarching goal, this is often simply a passive form of participation. It is much more difficult to assist people to become actively Due to the current land management system, the children of the forest have been removed from their mother and put in a totally alien environment. In the past, the people of the central highlands have had a strong attachment to their environment. Now, they have become indifferent to the destruction of the forest. involved in development activities. Mr. Anh offered three final points in summary: First, indigenous knowledge about agriculture plays an important role in local development. Second, indigenous knowledge should not be eroded by development and should be actively preserved. Third, indigenous knowledge should be made relevant to new social and economic realities. Poverty and culture in Lam Dong Province Dr. Nguyen Tuan Tai Dr. Nguyen Tuan Tai offered an overview of poverty in Lam Dong Province, and its relations to issues of ethnicity and culture. He explained that there is a good deal of pride in the fact that poverty in Lam Dong has dropped drastically in recent years. However, while this is certainly the case, it does not reflect the lives of many ethnic minorities, who remain very poor. He explained that, in fact, poverty is as high as 91% in some areas. The lower poverty rate is often due to migration of richer Kinh people into the uplands. Dr. Tai presented some of the familiar causes of poverty in ethnic minority areas of Lam Dong, as identified by DOLISA. These include lack of land and lack of opportunities for production, among others. The Da Lat CPR has identified a number of other important causes of poverty, one of the most important of which is the inefficient management system that exists in many areas. He offered the example that current land management practices have brought an end to traditional forms of shifting cultivation. 16

23 Ethnic Minority Report These changes, along with many other management practices, have created a cultural conflict in which the Kinh have imposed a lowland culture on the highlands. This, he argued, has created a very disempowering system for the people of the highlands. The disempowerment leads to a loss of traditional culture and to many economic and environmental difficulties that follow from this loss. Dr. Tai concluded that the only means to overcome this impasse is to end the imposition of Vietnamese (Kinh) culture on the highlands and assist ethnic minority peoples to develop in a manner that preserves their own traditional culture. Land use and occupancy mapping: Techniques for designing traditional use studies that reveal clues for identifying culturally relevant community economic development opportunities Ms. Kira Gerwing Ms. Kira Gerwing s presentation offered an overview of traditional land use mapping as it is practiced in Canada. The review drew on EcoTrust Canada s experiences of working with First Nations peoples in British Columbia. The methods are contained in a book titled Chief Kerry s Moose: A Guidebook to land use and occupancy mapping, which was distributed at the meeting. Ms. Gerwing explained that traditional use studies have proven to be useful for mapping and strengthening local natural, social, and cultural assets that can be used as tools to reduce poverty in a manner that is culturally respectful. These studies can also offer a community the opportunity to use their resources in a manner that is sustainable, culturally relevant, and potentially commercially viable. Ms. Gerwing offered an overview of what forms of data would be useful for different forms of community economic development projects. For example, a project that would attempt to market jellies and jams would benefit from information about where berries are gathered. She noted that because such information can be very useful, we should be careful to pay close attention to the ownership of this information. Traditional knowledge is very valuable in Canada to many external interests, and anybody involved in a traditional use study should be careful to protect the intellectual property of those who have documented their knowledge. One of the most important aspects of a traditional use study is the process through which it is conducted. Many studies in Canada have drawn on a broad range of people. These include community leaders, those involved in planning, resource management and education, as well as external experts from universities and NGOs. Within the community, anybody who would like to be involved should be assisted to play a role in the study. Ms. Gerwing explained the primary steps involved in a traditional use study, which include: data collection, data analysis, and putting the data in the final format. She closed by suggesting that those participants who would like to learn more about traditional use studies could consult the Chief Kerry s Moose publication 17

24 LPRV distributed at the meeting. The publication is also available on-line through EcoTrust Canada s website: Poverty reduction and traditional culture inheritance and development Dr. Bui Minh Dao Dr. Dao s second presentation of the workshop focused on the difficult challenge of reducing poverty while sustaining traditional cultures. He began his presentation with a definition of the word culture. He argued that the word has social, material, and cultural dimensions. Material culture includes housing and the built physical environment. Social culture includes family and village structure, laws, rights, and responsibilities. Spiritual culture includes folk songs, beliefs, etc. Dr. Dao summarized that when discussing the relationships between the economy and culture, the general arguments can be placed in two camps: the economic viewpoint and the cultural viewpoint. Those in the first group believe that the economy must develop at all costs. Economic development will necessarily come at the expense of cultural preservation which, while regrettable, cannot be avoided. Those in the second camp believe that once cultures are lost, they can never be rekindled. Cultures, therefore, must be preserved during the process of economic development. This camp, however, has offered few methods and techniques for preserving culture. The second part of Dr. Dao s presentation offered a case study of the Kho Ho people of Loc Nam Commune. He argued that the Kho Ho people are undergoing the process of a universalization of culture, due to the influence of many neighbouring groups. He noted that, whereas during his visits in the early 1970s, the Kho Ho had no contact with outsiders, they now have regular interaction with Kinh people. This has brought about profound change. The loss of traditional cultures has come about for both objective and subjective reasons. Objective reasons have included agricultural change and the switch to cash crops. Subjective reasons have included the low awareness of local officials about the need for the preservation of local culture. Dr. Dao closed by arguing that while there are some forms of culture that we may be able to retain in a time of economic and social change, we must admit that many forms of cultural loss will be unavoidable. Therefore, it will be necessary to record these traditional cultures and put them in museums so that we do not lose memory of them for eternity. 18

25 Ethnic Minority Report Discussion The presentations spurred a heated discussion on the relative benefits of cultural preservation and economic development. One of the more important topics raised was that this was not only an issue of concern for ethnic minorities Kinh people are also undergoing cultural adaptation and change in the process of economic development. Indeed, these issues are important for all peoples in all places. Some important points were: Should we consider culture as a static entity and perhaps an impediment to development, or as the starting point for development? Perhaps we can think of two kinds of changes promoted by economic development: those that are compatible with traditional cultures, and those that are not. It is not possible to preserve many forms of traditional culture, such as houses on stilts. Many people want to abandon them because they are expensive or impractical. In Canada, youth have played a strong role in preserving cultures in many rural communities. The young are a resource that are often overlooked. We should be careful not to be overly romantic about the idea of traditional culture. All cultures grow and change, and it is important to remember that those who live in traditional cultures deserve the same opportunities as those who do not. One aspect of many traditional societies in Vietnam is that the communities were closed and self-sufficient; therefore, many of their habits are not appropriate for the modern world, and must be abandoned. In many parts of the world, cultures are changing and combining, causing a great deal of cultural hybridity. This is a great resource for poverty reduction. There are many forums for indigenous peoples that link groups in Canada, New Zealand, and Australia. Likewise, there are forums in Latin America and Southeast Asia. Perhaps indigenous peoples of Vietnam should consider joining them. We should be careful not to patronize ethnic minority peoples by assuming that culture is simply a matter of dress and food. External planners often pay too much attention to these, and ask people to dress in traditional costumes for visitors even when they may not be worn anymore. Culture should not be packaged. We should remember that development in the highlands of Vietnam effects all of the country economically, socially, and environmentally. This suggests that the issue of poverty reduction for people in the mountains cannot be separated from general development in Vietnam. 19

26 LPRV Gender and ethnicity issues in poverty reduction The third topic of the workshop reviewed the links between gender, culture, and poverty reduction. This session allowed participants to review many of the important lessons learned by the LPRV s gender group with the specific realities of ethnic minorities. The session was opened by Dr. Do Thi Binh of the Centre for Women and Family Studies in Hanoi, a key member of LPRV s gender group. A presentation was also offered by Mr. Jim Delaney, formerly of the Centre for Poverty Reduction of the University of Social Sciences and Humanities of HCMC and now a private consultant engaged by LPRV. The presentations focused both on the situation of poor women in ethnic minority communities and also on tools and techniques for learning more about gender and poverty reduction. Poverty reduction research and gender approaches Dr. Do Thi Binh Dr. Do Thi Binh offered an overview of the importance of gender research in poverty reduction in ethnic minority areas. She reviewed some of the lessons learned from research in ethnic minority areas in Vietnam, particularly those that have been identified in LPRV. These lessons include the fact that ethnic minorities often have a lack of capital, a lack of cultural and social development, and have trouble accessing education and health services. She referred to some of the earlier papers that examined local institutions in ethnic minority areas and stressed the importance of these institutions in poverty reduction programmes. Dr. Binh explained that while institutions are indeed important, some institutions do not serve men and women equally. By way of an example, she concentrated on the importance of the land use rights certificates. This document is very important for poor families, and secures a number of their rights in terms of borrowing capital and using their land. Women have had difficulty getting their names on these certificates, which usually list only the head of the household. Dr. Binh also noted that poverty has particularly severe consequences on the health of women and children. While this should not diminish the poor health of men, we have seen that hard work, ill health, and illiteracy are particularly severe burdens for women. She offered the example that while Vietnam has seen great success in promoting literacy, as many as 50% of ethnic minorities are illiterate. Of those who cannot read or write, 70% are women. Because of these low levels of literacy, women are at a disadvantage in political and social activities. It is very rare to find a woman in leadership in local government. This can further marginalize women s problems in local development plans and poverty reduction programmes. 20

27 Ethnic Minority Report Dr. Binh ended with an argument that we need more knowledge about the situation of poor ethnic minority women so that state policies can be more effective. Learning about culture, poverty and violence against women: a story from Nghe An Province Mr. Jim Delaney Mr. Jim Delaney offered a presentation that focused on learning about gender and poverty in Vietnam. He began by explaining that one of the key concerns of the LPRV project is to encourage cross-cultural learning about poverty and gender issues. The story that he told was about a group of students from different cultures, and how they came to learn about gender issues in an ethnic minority commune in Nghe An Province. The story related the experiences of 12 students (6 Canadian and 6 Vietnamese) who were involved in World University Service Canada s International Seminar programme in Vietnam during the summer of These students spent one month living with Thai and Dan Lai peoples in Chau Khe Commune, Nghe An village. The learning was cross cultural in many ways. An example given was that in any given day, English, French, Vietnamese, and Thai languages were used by the group as they learned about community issues. Mr. Delaney explained that from the outset of the village stay, many women in the group were made to feel rather uncomfortable by some of the practices of the local men. This came to a head when one of the Canadian women was confronted in an aggressive manner by a local man, who served as her host father. Jim explained that this naturally caused a good deal of distress in the group. But following the event, the group was enabled to see the means through which the community dealt with the issue at hand. Through engaging with the community, discussing issues with them, and with each other, students from both Canada and Vietnam were able to examine the issue of domestic violence, and its connections to poverty and livelihoods in the Commune. Following the bad experience, one of the students prepared a problem tree, which she shared with other students and some community members. Mr. Delaney explained that what was important about the learning was that it was cross cultural and based on dialogue. Were the students to have entered the community employing traditional research techniques short-term surveys, interviews with government officials, etc. they would not have had the opportunity to learn with and from local people in this manner. Discussion There was extensive discussion on issues of poverty and gender, largely relating to the issues of land title and tenure that were raised in Dr. Binh s presentation. Some of the key comments were: The issue of land title is complicated, and deserves more explanation. The person responsible for production in the household must have land title. In some cases this is the man, and in some cases, this is the woman. 21

28 LPRV If land certificates were issued at random then we would have an equal distribution of land titles between men and women. This is not the case, which would lead us to believe that there are gender disparities at play. Many projects give loans to women in ethnic minority areas. We have seen that when minority women get loans, they work very hard. But we should also understand that this places a very heavy burden on them. We must examine the impact of the market economy on ethnic minority women. In many traditional societies, women had a lot of power; however, it seems that in the market economy, employers prefer to hire men. This has a negative effect on the women. We should note that there is a difference between female-headed households and female maintained households. In many countries, female maintained households (those from whom their majority income is from the women) are among the poorest. Using a gender approach is important, but we should be careful that we examine the reality of the local area. Some researchers have failed to notice and value men s work when using a gender lens. We should be careful about always explaining things in terms of culture. It is very easy to say that because women are unequal in a certain ethnic group s culture, then discrimination is appropriate. That said, we must understand culture in order to make people more equal. We often speak about the technical aspects of women s empowerment. However, we must look at the cultural and ideological links to these tools. This requires an open heart. Natural Resource Management in Ethnic Minority Areas The final topical session of the workshop focused on the sustainable management of natural resources in ethnic minority areas. This topic was identified in recognition of the fact that minority peoples often live in highly degraded environments, and depend on the land for their livelihoods. Likewise, ensuring the sustainable management of forests and coastal resources in minority areas is of great importance for the whole of Vietnam, not just for the ethnic minority groups themselves. Management of forest resources and poverty reduction among ethnic minorities of Nghe An Province Mr. Tran Ngoc Hung Mr. Hung s paper focused on the management of natural resources in mountainous areas of Nghe An province. He opened by explaining that it is common knowledge that ethnic minority peoples depend on the land for their survival. However, in order for land management to be effective, the poor require appropriate state policies to be enacted on their behalf. He further explained that today, the dominant trend in state land management policies is one of decentralization. Mr. Hung argued that much of the degradation of the forests that we have seen over the past 50 years is the direct result of centralization of forest management. 22

29 Ethnic Minority Report He noted that recent research has shown that offering local people the opportunity to participate in the management of local resources is an effective means for forest management. However, though the overall trend is the allocation of forest land to household for management, the large majority of state forests still fall under the control of state companies. There are many challenges to the management of forests by local people among these are the lack of legal rights for communities to manage resources. Furthermore, many local people do not yet understand how to manage resources for their own benefit. Poverty is also a major problem. The rate of poverty in some areas can reach as high as 60%, which forces many people to work for those who exploit the forest industry. Mr. Hung ended his presentation with a passionate argument on behalf of the rights of the poor forest dwellers. We are increasingly hearing stories about poor people who are jailed for cutting wood simply to buy food for their families. It is obvious to everyone that this situation cannot and should not continue. Rural community economic development and non-timber forest products: A case study from a BC First Nation Mr. Donovan Woollard Mr. Donovan Woollard offered a presentation about the experiences of the Canadian NGO Ecotrust Canada in facilitating community economic development among First Nations in British Columbia. The key issue that he explored was Ecotrust s ongoing attempt to bridge culture and development through adapting economic and commercial practices to suit local cultural and ecological realities. Mr. Woollard presented a case study of the Siska First Nation in British Columbia. The Siska, he explained, have a long and proud history. But like many rural communities, they have become isolated from many of the systems that have ensured their livelihoods over the past 100 years. There is a lot of pride associated with getting your livelihood from the land. This is an initiative that rests at the intersection between economy, ecology and equity The Siska began their recent process of Community Economic Development through a fight to protect their watershed. They established themselves as stewards of their watershed, and then established themselves as a people who were gaining their livelihoods from their watershed. Mr. Woollard explained that they then conducted a study that included an ethnobotanical inventory of their area, and engaged academics and NGO practitioners to assist them with the techniques of the study. This assisted them to secure a logging ban in their watershed. Following the recognition of their rights, the Siska established a company called Siska Traditional Products, which produces and markets jellies and teas. The products that they produced were relevant both for their traditional culture and for the local environment. Mr. Woollard closed by explaining that, in summary, 23

30 LPRV CED is not separate from other processes. Instead, it builds out of the communities information, builds on their capacity, a strong sense of values and cohesion, and trusted allies. Discussion It seems that market research must be a key element to any community economic development project. We have seen a number of projects that have trained women to produce certain goods, but they have nowhere to sell the goods. Examining the gendered division of labour is important in any economic development project. In Vietnam, non-timber forest products are playing a growing role in people s lives; however, we would be fooling ourselves to think that they can play an exclusive role in the development of forest communities. There have been some difficulties in offering households financial stipends to protect forest resources in Vietnam. This makes them think that they are employees of the state, and no longer feel the need to act as stewards of their local resources. One estimate is that if a household cuts down one tree and sells it on the market, the market price for the wood can last the household for one year. One of the values of the Siska community owned business is that different people can take on different projects according to their own capacities and interests. In Canada, civil society has played a large role in creating trust among First Nations and acting as a broker between First Nations and government. Workshop Summary and Closure The workshop ended with general summaries offered by Prof. Peter Boothroyd and Dr. Titiporn Siriphant. The summaries attempted to bridge the many issues that had been raised in the earlier sessions and offered suggestions on issues that should be further explored and on possible ideas for future action. Summation: Peter Boothroyd Peter Boothroyd summarized the major points that had been highlighted throughout the workshop, and argued that the key lesson learned was one of respect. He noted that in the case studies of projects that did not involve local people in a respectful manner, project activities did not succeed. But in cases where ethnic minorities were engaged in a manner that was culturally relevant, local structures were built or strengthened that contributed to the process of 24

31 Ethnic Minority Report community economic development. One of the most important lessons that emerged in all of the presentations was one of engaging different groups. These include community members, ethnic minorities, local and national government as well as civil society and the academy. This engagement creates opportunities for mutual learning through dialogue, reflection and action. Prof. Boothroyd discussed the issue of respect in the context of systems theory. This, he argued, could bridge the normative argument for respect with empirical understanding of the relationships between different levels of a system. In Prof. Boothroyd s recursion model, respect flows both downward between levels of the system and upwards. Respect (Open Heart) Recursion Dialogue International Organizations Int. Agencies State Community (Ethnic Minorities) Households Individuals Gender Rights Sustainability Respect is needed for: How to Develop Respect: - Identity (Difference) - History - Assets (and Needs) - Aspirations - Planning Participation - Management (Co-management) of resources - Community Economic Development Dialogue Academics Minorities Mutual Learning PAR/Students Academics Academics Getting to D Minorities Academics Government Community New Model Community 25

32 LPRV In Prof. Boothroyd s model, larger systems have the responsibility to respect lower systems and to ensure the rights of the communities and peoples that compose these systems. Likewise, the lower systems have the responsibility to respect the sustainability of larger systems. One means to bridge the hierarchical gaps between these many systems is to engage in participatory action research that brings different groups together for mutual learning. In the LPRV, we have called this process getting to D. He further explained that another form of dialogue that we could envision is one that brings together different ethnic minority groups to speak with each other. Prof. Boothroyd concluded with a vision of how a new network of individuals, universities and ethnic minority peoples could potentially work to play an empowering fashion. All of those present at the workshop saw strong potential for such a network. New Ethnicity and Poverty Network Minorities Communities With each other Academics Curriculum Government Policy Summation: Titiporn Siriphant Dr. Titiporn offered a summary that linked the lessons of the workshop with her own experiences in Thailand. She highlighted the many different arguments made during the workshop, including the interesting attempts to broaden out understanding of the relationships between gender, culture and poverty. Thailand has gone through a very similar process of targeting disadvantaged groups for development interventions. Dr. Titiporn explained that one of the issues that had been introduced in the workshop but not made explicit were the structural barriers that exist to the individual development of many ethnic minority peoples. Concentrating on these structural constraints raised in the workshop can move us a long way in the direction of understanding how policies impact on the lived of ethnic minority peoples. She noted that we should also, however, concentrate on the cultural elements of people s lives. She offered the following diagram as an example of one of the missing elements in the current development paradigm. Dr. Titiporn explained that current development trends have created a donut syndrome of sorts, by which ethnic minority people have been able to develop economically, but have been left with an Culture Culture Donut syndrome 26

33 Ethnic Minority Report empty whole through the loss of their culture. Programmes such as bilingual education have gone a long way towards filling that hole. One of the major challenges of culturally appropriate development is to devise measures to ensure that whole people and whole communities can exist. And in those cases, such as in Thailand, where inappropriate policies have already led to the marginalization of traditional cultures, we must devise means to empower peoples to draw upon and celebrate their cultures and ethnicities with an open heart. Final Discussion The final discussions of the workshop focused on plans for future action. Prof. Boothroyd explained that there was interest on the part of some of the project members to develop a new network for ethnic minority peoples that would include Vietnam, Thailand, Canada and perhaps other nations. He asked how the workshop members would envision such a network, and what form it could take. The following points were made in reference to ethnic minority networks: Within Vietnam, the National Commission for Ethnic Minorities is the key agency responsible for networking and advising on behalf of ethnic minorities. There is a National Assembly Commission for ethnic minorities that is responsible for supervising that agency s work. The Institute of Ethnology at the NCSSH also has responsibility for advising the government on ethnic minority issues. Mr. Dao Quoc Anh introduced the NGO Resource Centre Ethnic Minority Working Group. The group works to network Vietnamese and foreign NGOs with government agencies to exchange lessons learned on working with ethnic minorities. However, the group is somewhat limited by its lack of a legal status. This means that the group must have participants rather than members. Many participants felt that a network between Canadian and Vietnamese communities and institutions would be very valuable. Canadians seem to be failing to empower indigenous peoples to control their own lives. They could therefore learn a great deal from Vietnam on how this could be done, and Vietnamese could perhaps learn from Canada as well. Any successful network will depend on two factors. One is the human relationships that have been established in LPRV. The other is the framework that LPRV has developed to allow these relationships to flourish. The issue of mutual respect between all actors is crucial. The establishment of a network should begin with the universities and institutions that have been involved in LPRV to date. We should examine means for the network to eventually serve as a mechanism to bring indigenous groups from different countries together. There are many examples of indigenous networks in North America and in Asia. It is difficult for indigenous groups to network directly in Vietnam, especially with groups from outside of the country. We should approach the network with attention and respect. 27

34 LPRV There are specific opportunities that CIDA is now offering for agencies that work on ethnic minority issues. These are opportunities that the Canadians are willing to explore. Likewise, CIDA s current focus in Vietnam is rural development, which should bode well for any network that we could develop. 28

35

36 APPENDIX 1 Workshop Participants

37

38 Workshop Participants Canadian and International Attendees Dr. Leonora Angeles, Centre for Human Settlements, UBC Prof. Peter Boothroyd, Centre for Human Settlements, UBC Mr. Jeffrey Cook, Planning Consultant, Canada Dr. Huguette Dagenais, Department of Anthropology, Universite Laval Mr. Stan De Mello, University of Washington, USA Mr. Jim Delaney, Consultant to LPRV project Ms. Kira Gerwing, Graduate Student, UBC, Canada Dr. Geoffrey Hainsworth, UBC Dr. Jules Lamarre, Department of Geography, Universite Laval Prof. Terence McGee, Centre for Human Settlements, UBC Dr. Titiporn Siriphant, Faculty of Social Administration, Thamassat University Mr. Donovan Woollard, EcoTrust Canada Prof. Robert Woollard, Department of Family Practice, Faculty of Medicine, UBC Ms. Karen Zeller, Centre for Human Settlements, UBC Vietnamese Attendees Prof. Dr. Lª H u TÇng, NCSSH Prof. Dr. NguyÔn Duy Th«ng, NCSSH Prof. Dr. Ng«V n LÖ, University of Social Sciences and Humanities, VNU HCMC Prof. Dr. NguyÔn Ngäc Hîi, Vinh University Mr. Ëu Quèc Anh, Institute for Ecology and Environment Dr. ç ThÞ B nh, Centre for Women and Family Studies, NCSSH Prof. Dr. Huú nh nh ChiÕn, Hue University Mr. Phan Ngäc ChiÕn, University of Da Lat Ms. NguyÔn Thuû Chung, NCSSH Dr. Bïi Minh ¹o, Institute of Ethnology, NSSH Mr. TrÇn Ngäc Hïng, Vinh University Dr. NguyÔn Kh¾ c S n, Thai Nguyen University Dr. NguyÔn V n Th I, Thai Nguyen University Dr. NguyÔn V n TiÖp, University of Social Sciences and Humanities, VNU HCMC Dr. NguyÔn TuÊn Tµi, University of Da Lat

39

40 APPENDIX 2 Workshop Papers

41

42 Ethnic Minority Report 1. TS. Bïi Minh ¹o Mét sè kinh nghiöm thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo b» ng ph ng ph p cïng tham gia ví i c c céng ång d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa miòn nó i ViÖt Nam. Tãm t¾ t 1. Æt vên Ò. ViÖt Nam thuéc lo¹i quèc gia ãi nghìo. Trong c c d n téc ë ViÖt Nam, so ví i vïng ng êi Kinh, møc é nghìo ë vïng d n téc thióu sè lµ trçm träng vµ s u s¾ c h n. C c d n téc thióu sè chiõm 14% d n sè nh ng chiõm 30% sè ng êi nghìo. Gi m nghìo cho c c d n téc thióu sè lµ môc tiªu hµng Çu trong quèc s ch ví i miòn nó i cña chýnh phñ ViÖt Nam. Do nh ng trë ng¹i Æc biöt vò iòu kiön tù nhiªn vµ x héi, a sè c c d n téc thióu sè lµ èi t îng nghìo ãi vµ khã gi m nghìo nhêt. Ó giamr nghìo hiöu qu cho hä, ßi há i cã nh ng hióu biõt vµ kinh nghiöm riªng. Trªn c së thù c tiôn trión khai c c dù n gi m nghìo vïng d n téc thióu sè thuéc 04 x vïng s u, vïng xa cña LPRV, b o c o nµy tù h¹n chõ môc tiªu trong viöc tr nh bµy mét sè kinh nghiöm thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo b»ng c c c«ng cô cña PRA ví i céng ång d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa ë ViÖt Nam.. 2. Nh ng th ch thøc th êng gæp Þa bµn xa x«i, i l¹i khã kh n Kh n ng nhën thøc cña ng êi d n h¹n chõ. 2.3 Rµo c n ng«n ng C n bé thiõu vµ yõu Tû lö ng êi kh«ng biõt ch phæ th«ng cao 2.6. Trë lù c vò v n ho vµ phong tôc. 3. Nh ng kinh nghiöm 3.1. KÕ thõa c c tµi liöu cã s½ n vò céng ång/téc ng êi cçn thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo Thêi gian l u h n so ví i c c vïng kh c VÊt v, mêt nhiòu c«ng søc Coi träng c«ng t c tiòn tr¹m chuèn bþ thù c Þa cho iòn d Trong nhiòu tr êng hîp, cçn chuèn bþ ng êi phiªn dþch tiõng Þa ph ng C u há i vµ ng«n ng ph i n«m na, dô hióu vµ îc Þa ph ng ho Th o luën nhiòu lçn, b»ng nh ng c«ng cô kh c nhau Ó t m hióu vò cïng mét vên Ò Sö dông c c c«ng cô trù c quan Ó thu thëp dø liöu vµ lêy ý kiõn ng êi d n vò thø tù c c vên Ò u tiªn CÇn thiõt ph i tæ chøc c c nhãm th o luën riªng cho nø gií i Chó ý vai trß chñ éng cña ng êi h í ng dén Linh ho¹t vµ mòm dîo, tr nh c«ng thøc, m y mãc NÕu cã thó îc, cè g¾ ng tr nh i thù c Þa vµo mïa m a Tranh thñ sù hîp t c vµ ñng hé cña c c tçng lí p cã uy týn trong céng ång T ng c êng phá ng vên s u th«ng týn viªn chñ chèt Häc Ó biõt c ch quy æi n vþ o l êng Þa ph ng ra n vþ o l êng phæ th«ng Thù c hiön i c«ng t c dµi ngµy theo lèi ba cïng ví i ng êi d n Trong mét sè tr êng hîp, cã thó kõt hîp ví i c c tæ chøc t«n gi o trong trión khai dù n gi m nghìo ChuÈn bþ tèt c c hµnh trang cçn thiõt cho c«ng t c thù c Þa. I. Æt vên Ò. 36

43 Ethnic Minority Report 1.MÆc dïcã tèc é t ng tr ëng kinh tõ thuéc lo¹i nhanh trong khu vù c, nh ng ViÖt Nam hiön vén thuéc lo¹i quèc gia ãi nghìo. Trong c c d n téc ë ViÖt Nam, so ví i vïng ng êi Kinh, møc é nghìo ãi ë vïng d n téc lµ trçm träng vµ s u s¾ c h n. Trõ ba d n téc Hoa, Ch m, Kh me, a sè ng êi d n thióu sè ViÖt Nam c tró ë miòn nó i. Trõ ng êi Hoa vµ Ch m, c c d n téc cßn l¹i cã êi sèng thuéc lo¹i nghìo ãi. C c d n téc thióu sè chiõm 1% d n sè nh ng chiõm 30% ng êi nghìo trong c n í c. 2. Trong bèi c nh quèc tõ vµ khu vù c ang h í ng tí i môc tiªu ph t trión bòn v ng trªn c së n ng cao êi sèng kõt hîp ví i b o vö m«i sinh, gi m nghìo cho c c d n téc thióu sè trë thµnh môc tiªu hµng Çu trong chýnh s ch vïng cao cña chýnh phñ ViÖt Nam. HiÓn nhiªn, c c d n téc thióu sè îc coi lµ èi t îng quan träng cña têt c c c ch ng tr nh, dù n nghiªn cøu gi m nghìo ë n í c ta. 3. Thù c tiôn c«ng cuéc gi m nghìo ë ViÖt Nam chø ra r» ng, cò ng lµ èi t îng gi m nghìo, nh ng kh c ví i d n téc Kinh, vµ cò ng kh c ví i bé phën d n téc thióu sè nãi chung, do nh ng trë ng¹i Æc biöt vò iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é ph t trión x héi, bé phën c c d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa vµ ang lµ èi t îng nghìo ãi nhêt vµ khã gi m nghìo nhêt. Ó b o m týnh kh thi vµ hiöu qu cña c c dù n gi m nghìo cho bé phën c d n nµy, ßi há i ng êi lµm c«ng t c gi m nghìo cçn cã nh ng hióu biõt, c ch nh n vµ kinh nghiöm riªng. 4. Trong t ng quan ví i c«ng cuéc gi m nghìo chung, c«ng cuéc gi m nghìo ë c c d n téc thióu sè ViÖt Nam, Æc biöt ë c c d n téc vïng s u, vïng xa, lµ l u dµi, phøc t¹p vµ khã kh n. Lµm râ îc týnh phøc t¹p, l u dµi vµ khã kh n nµy ßi há i ph i cã nh ng nghiªn cøu s u vµ liªn ngµnh. B o c o nµy tù h¹n chõ môc tiªu trong viöc tr nh bµy nh ng kinh nghiöm thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo b» ng ph ng ph p cïng tham gia ví i céng ång d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa miòn nó i ViÖt Nam. B o c o lµ kõt qu ó c ró t kinh nghiöm tõ qu tr nh trión khai c c dù n gi m nghìo vïng d n téc thióu sè thuéc 04 x vïng s u, vïng xa sau y: a. Dù n gi m nghìo cho ng êi d n Bru-v n KiÒu ë x Thanh, huyön H í ng Ho, tønh Qu ng TrÞ b. Dù n gi m nghìo cho ng êi C ho ë x Léc Nam, huyön B o L m, tønh L m ång c. Dù n gi m nghìo cho ng êi Dao, ng êi Hm«ng ë x Quy Kú, huyön Þnh Ho, tønh Th i Nguyªn d. Dù n gi m nghìo cho ng êi Th i, Kh mó vµ an Lai, Ly Hµ ë x Ch u S n, huyön Con Cu«ng, tønh NghÖ an II. Nh ng th ch thøc th êng gæp khi thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ví i c c céng ång d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa 1. Þa bµ n xa x«i, hióm trë, i l¹i khã kh n. C c b n lµng vïng III th êng n» m xa c c trung t m huyön, tønh vµ thµnh phè, cò ng xa c c trôc lé giao th«ng. RÊt nhiòu lµng thuéc vïng biªn gií i ViÖt Trung, ViÖt Lµo, ViÖt Campuchia, t ng èi biöt lëp, khã hoµ nhëp ví i nhþp sèng vµ nh ng thay æi chung cña vïng vµ cña quèc gia. Þa h nh th êng dèc vµ hióm trë, l¹i cã mïa m a tëp trung vµ kðo dµi nªn giao th«ng khã ph t trión, lµm cho viöc i l¹i rêt khã kh n. Mét sè vïng chø di chuyón îc b» ng xe c gií i vµo mïa kh«.mét sè vïng kh c chø cã thó Õn îc b» ng c ch i bé hay i thuyòn, bì. Cã nh ng x kh«ng thó Õn îc vµ o mïa m a, nhêt lµ c c x vïng biªn. Kh«ng hiõm 37

44 LPRV tr êng hîp nh ë T y Nguyªn, mét sè bu«n lµng n» m trong t nh tr¹ng néi bêt xuêt, ngo¹i bêt nhëp trong hµng vµi th ng do m a lí n vµ kðo dµi 2. Kh n ng nhën thøc cña ng êi d n h¹n chõ y lµ trë lù c ng kó. B o c o tr nh dïng côm tõ d n trý thêp, lµ kh i niöm dô bþ c c häc gi n í c ngoµi ph n øng. Nãi c ch kh c, cã thó Þnh danh trë lù c nµy lµ tr nh é ph t trión kinh tõ, x héi thêp. Trõ mét vµi biöt lö, nh n chung, do nh ng nguyªn nh n Þa lý vµ lþch sö, a sè bé phën ng êi d n thióu sè vïng s u, vïng xa cßn ang ë thang bëc ph t trión x héi vµo lo¹i thêp nhêt trong c n í c. Ng êi ta nãi nhiòu vò sù hiön tån kh Ëm nðt cña nhiòu yõu tè x héi tiòn giai cêp ë bé phën c d n nµy, ¹i diön lµ c c d n téc b n Þa Tr êng S n, T y Nguyªn, c c d n téc Hm«ng, Dao, Kh mó, La ha, Kh ng, Thæ, u, Mµy, Rôc, Chøt...ë miòn nó i miòn b¾ c. Sù ph t trión thêp vò mæt x héi lµ nguyªn nh n dén Õn kh n ng nhën thøc cßn h¹n chõ cña ng êi d n. iòu nµy thó hiön a d¹ng vµ ë nhiòu khýa c¹nh, nh ng râ nðt vµ ng l u ý lµ, kh c ví i ng êi Kinh, cò ng kh c ví i c c d n téc thióu sè t ng èi ph t trión, ë ng êi d n vïng s u, vïng xa, t duy cô thó lµ phæ biõn, t duy trõu t îng cßn mê nh¹t. NhËn thøc vò con ng êi vµ thõ gií i cßn n gi n, nó p d í i h nh thøc t m linh vµ c m týnh. Mäi hióu biõt vµ kh i niöm chø îc ng êi d n c«ng nhën qua qu tr nh nhiòu lçn chýnh hä tai nghe, m¾ t thêy. Do vèn chø bã hñp cuéc sèng trong céng ång lµng, ng êi d n Ýt quan t m Õn nh ng g x y ra bªn ngoµi b n lµng cña hä. TÇm nh n kh«ng tr nh khá i cßn h¹n hñp. CÇn ph i mêt nhiòu thê gian mí i cã thó gi i thých Ó ng êi d n hióu dçn îc mèi quan hö gi a con ng êi ví i nhau vµ gi a con ng êi ví i tù nhiªn theo quan niöm vµ c ch nh n cña x héi c«ng nghiöp. 3. Rµ o c n ng«n ng Khi trión khai c c dù n ph t trión nãi chung vµ dù n gi m nghìo nãi riªng, nõu nh ë c c vïng thêp vµ vïng gi a, ng êi nghiªn cøu kh«ng gæp khã kh n l¾ m trong viöc trao æi ví i c c th«ng týn viªn trong céng ång, th ë vïng s u, vïng xa, y thù c sù lµ mét th ch thøc. Ng êi d n cã thó nãi îc nhiòu thø tiõng Þa ph ng trong vïng ngoµi tiõng mñ Î cña m nh, nh ng chø cã mét sè rêt Ýt ng êi biõt tiõng phæ th«ng ñ Ó hióu vµ trao æi. SÏ kh«ng lêy lµm l¹ nõu nh gæp tr êng hîp ng êi nghiªn cøu nãi mét håi, ng êi d n tuy l¾ ng nghe, nh ng råi há i l¹i th hä hoæc ch¼ ng hióu g c, hoæc chø hióu mµ kh«ng trao æi l¹i îc. BÊt ång ng«n ng lµ rµo c n ng kó Õn qu tr nh trión khai thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo. Cò ng cçn l u ý r»ng, do h¹n chõ tù th n, so ví i nam gií i, phô n l¹i lµ èi t îng biõt tiõng phæ th«ng kðm h n trong mäi céng ång thióu sè vïng s u, vïng xa 4. C n bé Þa ph ng thiõu vò sè l îng, yõu vò chêt l îng. Do h¹n chõ vò kh n ng nhën thøc, rêt Ýt ng êi d n cã thó lµm c n bé Þa ph ng. iòu nµy dén Õn t nh tr¹ng ë nhiòu b n lµng chø cã tr ëng th«n, phã th«n mµ Ýt cã hoæc kh«ng cã c n bé ng vµ c c oµn thó nh thanh niªn, phô n, y tõ, n«ng d n. B n th n c c c n bé th«n l¹i cã tr nh é gi o dôc thêp. Phæ biõn lµ ch a häc hõt bëc tióu häc. NhiÒu ng êi kh«ng biõt ch. ViÖc truyòn ¹t Ó hä hióu néi dung vµ trión khai c«ng viöc cçn trión khai th êng rêt khã kh n vµ mêt thêi gian v ph i lµm i lµm l¹i nhiòu lçn. 5.Tû lö ng êi kh«ng biõt ch cao Ó cã thó thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ häch gi m nghìo, th«ng th êng, ßi há i th«ng týn viªn ph i äc îc ch phæ th«ng. Nh ng trong thù c tõ, tû lö mïch 38

45 Ethnic Minority Report cña c c th«ng týn viªn trong céng ång th êng chiõm a sè, Æc biöt cao trong èi t îng lµ phô n. Kh«ng hiõm tr êng hîp trong mét b n lµng chø cã mét hai ng êi äc îc vµ sè phô n mïch chiõm 100%. NÕu cø trión khai c c c«ng cô PRA Ó thu thëp th«ng tin nghìo ãi, trong ã sö dông c c b ng bióu, s å thuyõt minh b» ng ch th rêt khã thu thëp îc ý kiõn ó ng vµ Çy ñ cña ng êi d n vò c c vên Ò liªn quan. 6.Trë lù c vò v n ho vµ phong tôc. Tuy kh«ng phæ biõn nh ng y cò ng lµ th ch thøc cçn l u ý. ë mçi vïng, cã sù kh c biöt gi a ng êi d n vµ ChÝnh phñ vò quan niöm nghìo ãi, nguyªn nh n nghìo ãi, tiªu chý nghìo ãi. Do nh h ëng cña v n ho, kh«ng ph i ló c nµo ng êi d n cò ng nãi thët t m t cña m nh vò c c vên Ò îc há i. Ch¼ ng h¹n, biõt r» ng c y trång vët nu«i mí i sï cho hiöu qu vµ n ng suêt cao, nh ng kh«ng ph i ë u ng êi d n cò ng chêp nhën nh gi i ph p gi m nghìo. Do chþu chi phèi bëi týn ng ì ng Þa ph ng, hä nghü r» ng chø cã gièng c y trång vµ gièng vët nu«i cò mí i dïng Ó có ng thçn îc, cßn gièng vët nu«i vµ c y trång mí i th kh«ng. Muèn gi m nghìo hiöu qu th t¹o c héi Ó b nh ¼ ng gií i îc thù c hiön lµ quan träng. Nh ng ph n c«ng lao éng theo gií i, trong ã phô n m nhiöm nhiòu c«ng viöc hµng ngµy h n nam gií i lµ truyòn thèng ngµn êi, trë thµnh luët tôc bêt biõn ë mäi céng ång. Kh«ng ph i chø mét sí m mét chiòu cã thó chuyón æi ngay nhën thøc nµy îc... III. Nh ng kinh nghiöm thu thëp th«ng tin nghìo ãi vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo. 1. T m äc vµ kõ thõa c c tµ i liöu cã s½ n vò d n téc cçn gi m nghìo. iòu nµy trong khi kh«ng cçn l¾ m ë vïng ng êi Kinh th l¹i rêt cã ý nghüa ë vïng d n téc. Lý do v ë vïng ng êi Kinh, ng êi nghiªn cøu gi m nghìo vµ ng êi îc gi m nghìo lµ ång téc, cßn ë vïng d n téc, ng êi nghiªn cøu gæp mét èi t îng nghìo cã nh ng Æc ióm kinh tõ, x héi, v n ho kh c h¼ n ví i m nh. T m äc vµ kõ thõa c c tµi liöu th tþch cã s½ n vò hä sï gió p ng êi nghiªn cøu trong thêi gian ng¾ n nhêt cã nh ng kiõn thøc ban Çu cçn thiõt gãp phçn Þnh h í ng ó ng vµ trión khai hiöu qu c c c«ng o¹n cña qu tr nh gi m nghìo. Cã nhiòu nguån th tþch kh c nhau cçn t m äc, nh ng quan träng nhêt vén lµ c c gi n chý vò tõng d n téc, tõng vïng d n téc do ngµnh nh n häc vµ c c nhµ nh n häc gií i thiöu. 2. Thêi gian iòu tra l u h n so ví i ång b» ng. iòu nµy dô hióu v c c lý do sau: - Þa bµn xa x«i: Ó Õn îc x nghìo ång b» ng, chø cçn vµi ba giê ång hå, trong khi Ó Õn îc x nghìo vïng s u vïng xa, «i khi ph i mêt vµi ngµy - BÊt ång ng«n ng : DïthÕ nµo, rµo c n ng«n ng cò ng dén Õn kðo dµi thêi gian nghiªn cøu t¹i thù c Þa. NÕu kh«ng cçn phiªn dþch, ch¾ c ch¾ n ng êi nghiªn cøu ph i nãi dµi h n, nãi i nãi l¹i nhiòu lçn vµ ph i nghe i nghe l¹i nhiòu lçn may ra mí i cã c lµm râ mét vên Ò cçn lµm râ. HoÆc gi, nõu cã ng êi phiªn dþch th thêi gian thù c hiön c c c«ng cô PRA ë vïng III cò ng kðo dµi gêp «i so ví i vïng ng êi Kinh - Kh n ng nhën thøc cña ng êi d n h¹n chõ: Ó lµm cho ng êi d n hióu îc vµ cïng nhµ nghiªn cøu trión khai c c c«ng cô thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo b» ng ph ng ph p cïng tham gia, kh«ng chø n thuçn cã thó h í ng dén mét lçn lµ îc. Tr i l¹i, ph i nãi vµ h í ng dén nhiòu lçn theo ph ng ch m võa häc, võa lµm, hay häc trong khi lµm, mét qu tr nh cçm tay, chø viöc Ó n ng cao dçn n ng lù c thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo cho hä. 39

46 LPRV 3. VÊt v h n, mêt nhiòu c«ng søc. a sè c c vïng nghìo lµ c c vïng xa x«i, giao th«ng khã kh n. Ng êi nghiªn cøu ph i biõt chêp nhën i bé hµng ngµy. Kh«ng hy väng cã îc iòu kiön sinh ho¹t vµ tiön nghi tæi thióu cña ång b»ng vµ «thþ. RÊt nhiòu th ch thøc êi th êng Æt ra kh c ví i ång b» ng. éi nghiªn cøu cçn kiªn tr, nhén n¹i, tr nh n«n nãng vµ biõt chêp nhën. NÕu kh«ng îc qu n triöt tr í c, mét ng êi quen lµm c«ng t c gi m nghìo ë ång b» ng sï dô sèt ruét vµ dô i Õn èt ch y giai o¹n khi lµm c«ng t c gi m nghìo ë vïng d n téc. Ngoµi ra, ý nghüa cña iòu nµy cßn ë chç, cçn ph i cã dù trïkinh phý hîp lý h n, nhiòu h n cho c c ho¹t éng gi m nghìo t¹i thù c Þa 4. HÕt søc coi träng c«ng t c tiòn tr¹m Ó chuèn bþ thù c Þa. ë vïng nghìo ång b»ng, tr nh é c n bé vµ ng êi d n t ng èi cao, l¹i s½ n cã c c ph ng tiön th«ng tin nhanh nh iön tho¹i. Nh ng ë vïng s u vïng xa th ng îc l¹i. Ó tr nh mêt thêi gian chê îi vµ vì kõ ho¹ch, tr í c khi chýnh thøc trión hooachjvieecj thu thëp th«ng tin nghìo ãi vµ lëp kõ häch gi m nghìo, cçn ph i cö ng êi i tiòn tr¹m tr í c ã mét vµi ngµy Ó lµm c«ng t c chuèn bþ. RÊt khã tæ chøc îc c c cuéc lµ m viöc ví i d n theo kióu s ng Õn, tr a trión khai nh ë ång b» ng. Nguyªn nh n cã nhiòu, nh ng c c nguyªn nh n chýnh yõu lµ khã t m c n bé Þa ph ng vµo ban ngµy nõu kh«ng îc b o tr í c, d n c sèng th a thí t, kho ng c ch tõ lµng nµy Õn lµng kh c nhiòu khi Õn nöa ngµy êng, kh«ng cã c c ph ng tiön truyòn th«ng tèi thióu, ng êi d n th êng i lµm n ng réy rêt xa nhµ. 5. Trong nhiòu tr êng hîp, ph i chuèn bþ ng êi phiªn dþch cho c c cuéc lµ m viöc t¹i céng ång. T¹i c c céng ång mµ a sè ng êi d n kh«ng biõt tiõng phæ th«ng, ph ng c ch kh thi Ó trión khai c c c«ng cô PRA trong qu tr nh gi m nghìo lµ chuèn bþ ng êi phiªn dþch. Tèt nhêt ng êi phiªn dþch lµ ng êi Þa ph ng, biõt ch, lµ c n bé, gi o viªn hay lµ ng êi tõng cã thêi gian hoæc ang tho t ly ra bªn ngoµi. Trong tr êng hîp khã kh n h n, ng êi phiªn dþch cã thó lµ ng êi Kinh ang c«ng t c t¹i Þa bµn, ch¼ ng h¹n bé éi biªn phßng, gi o viªn hay c n bé huyön, tønh,.. 6. C u há i vµ ng«n ng trong trao æi vµ th o luën ph i hõt søc n«m na, n gi n vµ dô hióu. Kinh nghiöm nµy cã c n nguyªn tõ trë lù c vò kh n ng nhën thøc thêp, t duy trù c quan cßn phæ biõn, t duy trõu t îng cßn mê nh¹t. Tr í c hõt, c c c u há i ph i îc diôn n«m Ó ng êi d n dô hióu nhêt. Ch¼ ng h¹n, thay v há i Nguyªn nh n nghìo ãi lµ g, nªn há i T¹i sao bµ con nghìo, thay v há i C c gi i ph p gi m nghìo lµ g, nªn há i Lµm thõ nµo Ó bµ con hõt nghìo,... C c thuët ng c«ng cô liªn quan Õn gi m nghìo cò ng cçn îc thay thõ b» ng nh ng thuët ng t ng ng vµ gçn gò i ví i t duy t¹i chç. Ch¼ ng h¹n, ví i ng êi d n, dïng tõ h í ng dén sï dô hióu h n dïng tõ tëp huên, thay v dïng ch héi th o, th o luën nªn dïng bµn ví i nhau. Cò ng nh thõ, t m c ch Þa ph ng c c thuët ng hµn l m nh kinh tõ, chýnh trþ, týn dông, thõ chêp, ng n hµng, l i suêt, khêu hao, t i s n xuêt,... bëi c c thuët ng nµy trong khi dô hióu ví i ng êi Kinh th l¹i rêt khã hióu ví i ng êi d n thióu sè vïng III. Chó ý dïng c c vý dô hîp ví i t duy vµ c ch nghü t¹i chç Ó chøng minh vµ thuyõt phôc. Tr nh dïng nguyªn v n c c tõ hay c c kh i niöm hµn l m. 40

47 Ethnic Minority Report 7. Th o luën nhiòu lçn, b» ng nhiòu c u há i vµ c«ng cô kh c nhau Ó t m hióu vò cïng mét vên Ò. Kinh nghiöm nµy trong khi Ýt cã ý nghüa ë vïng ng êi Kinh th l¹i rêt cã ý nghüa ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng s u, vïng xa. Nã xuêt ph t tõ trë lù c bêt ång ng«n ng vµ kh n ng nhën thøc cña ng êi d n cßn h¹n chõ. C c trë lù c trªn khiõn cho th«ng tin vò mét vên Ò îc thu thëp bëi mét c«ng cô nhiòu khi kh«ng cô thó vµ râ rµng. NÕu th o luën nhiòu lçn vµ dïng nhiòu c«ng cô, c u há i Ó t m hióu vò cïng mét vên Ò th sï thu îc th«ng tin Çy ñ vµ kh ch quan h n. Dïthèng nhêt hay m u thuén th c c th«ng tin a chiòu ã sï thèm Þnh vµ kióm tra chðo lén nhau, trªn c së ã mµ ngu nghiªn cøu biõt îc cçn xö lý th«ng tin ã nh thõ nµo lµ ó ng nhêt 8. Sö dông c c c«ng cô trù c quan Ó thu thëp d liöu vµ lêy ý kiõn ng êi d n vò thø tù u tiªn c c vên Ò trong thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo. Ngay c trong tr êng hîp cã ng êi phiªn dþch, c c s å, b ng bióu cña c c c«ng cô ph n tých thêi gian, kh«ng gian, th o luën nhãm h í ng dén b» ng ch phæ th«ng cò ng vén xa l¹ ví i ng êi d n. VËy nªn, kh c ví i ë vïng ng êi Kinh, ë vïng d n téc thióu sè mµ a sè ng êi d n kh«ng biõt ch, hiöu qu vµ phïhîp h n c vén lµ dïng c c c«ng cô trù c quan Ó thu thëp ý kiõn ng êi d n vò c c khýa c¹nh nghìo ãi, gi m nghìo vµ thø tù u tiªn c c vên Ò. C c c«ng cô trù c quan ã bao gåm: giêy nhiòu mµu, bó t nhiòu mµu, h nh vï, h¹t Ëu, bá h¹t sá i. Mét vý dô: Khi lëp b ng ph n c«ng lao éng theo gií i ë mét lµng Hm«ng x Trµng X, huyön Vâ Nhai, tønh Th i Nguyªn, ng êi d n dô dµng h n nhiòu trong viöc x c Þnh møc é tham gia vµo tõng ho¹t éng trång trät vµ ch n nu«i cña nam gií i vµ phô n khi thay v viõt b» ng ch, ngõ nghiªn cøu dïng h nh vï c y chì Ó thó hiön ho¹t éng trång chì, c y ló a Ó thó hiön ho¹t éng trång ló a, con lîn, con tr u, con bß, con gµ Ó thó hiön ho¹t éng nu«i lîn, tr u, bß, gµ, Tæ chøc nhãm th o luën n riªng. Nh n chung, so ví i vïng ng êi Kinh, bêt b nh ¼ ng gií i ë vïng d n téc thióu sè, nhêt lµ d n téc thióu sè ë vïng s u, vïng xa th êng trçm träng vµ s u s¾ c h n. Do cuéc sèng t ng èi c ch biöt ví i bªn ngoµi, l¹i do nh h ëng cña tëp qu n ph n c«ng lao éng theo gií i cña x héi tiòn giai cêp, phô n th êng ph i lao éng nhiòu h n vµ chþu nhiòu thiöt thßi h n so ví i nam gií i. MÆt kh c, kh«ng gièng nh vïng ng êi Kinh, ë vïng d n téc thióu sè, cò ng theo tëp tôc, phô n hoæc Ýt cã iòu kiön tham gia vµo c c ho¹t éng x héi, hoæc kh«ng îc tham gia vµo c c ho¹t éng x héi. iòu nµy dén Õn viöc huy éng chþ em a ra ý kiõn trong c c cuéc th o luën nhãm th êng rêt khã kh n, nhiòu khi bõ t¾ c. Th êng lµ phô n chø ph t bióu khi bþ chø Þnh, v thõ, ý kiõn cña hä cò ng th êng phiõn diön vµ kh«ng thuyõt phôc. Trong khi ã, phô n lµ th«ng týn viªn quan träng vµ kh«ng thó thiõu, Ýt nhêt lµ trong lünh vù c gi m nghìo. iòu nµy îc Æt ra vµ khuyõn c o tr í c khi xuêt hiön vên Ò gi Ý trong nghiªn cøu ph t trión, cò ng nh nã cã týnh éc lëp t ng èi ví i chñ Ò gií i ang îc hióu vµ nghiªn cøu.vén th êng tån t¹i ë ng êi nghiªn cøu thãi quen khi xuèng céng ång chø lµm viöc ví i nam gií i, v cho r» ng phô n Ýt hióu biõt vò nh ng vên Ò liªn quan. Thãi quen vµ Þnh kiõn nµy tõ l u îc chøng minh lµ sai lçm. Phô n ë u cò ng lµ th«ng týn viªn quan träng, nh ng phô n c c d n téc Ýt ng êi l¹i cµng quan träng h n, v ë miòn nó i, tµn tých cña méu hö, méu quyòn cßn Ëm nðt, ch a kó ë nhiòu d n téc T y Nguyªn nh ª, Gia rai, chu ru, Raglai, mét phçn ng êi Mn«ng, M¹, C ho, chõ é méu quyòn cßn thèng so i vµ ngù trþ cho m i Õn hiön t¹i. NhiÒu lünh vù c vµ vên Ò ng êi nghiªn cøu quan t m ë miòn nó i chø cã thó biõt îc qua n gií i. VËy nªn, kh c ví i ë vïng ng êi Kinh, ë vïng d n téc thióu sè, bªn c¹nh c c cuéc th o luën nhãm hçn hîp, nhãm së thých, nhãm theo é tuæi,... cçn tæ chøc nhãm th o luën n riªng. Kinh nghiöm cho thêy, 41

48 LPRV nh ng cuéc th o luën n riªng nhiòu khi l¹i s«i næi vµ em l¹i nhiòu th«ng tin cçn thiõt h n c c cuéc th o luën kh c. iòu nµy cµng cã ý nghüa h n trong viöc thu thëp c c th«ng tin liªn quan Õn phô n mµ chø cã phô n mí i th o luën vµ cung cêp îc 10. Coi träng vai trß h í ng dén cña ng êi nghiªn cøu trong c c cuéc th o luën. iòu nµy tho¹t nghe cã vî m u thuén ví i ph ng ch m Ó ng êi d n chñ éng tù tham gia vµo qu tr nh gi m nghìo cña chýnh m nh, cò ng nh ví i ph ng ch m ng êi nghiªn cøu chø ãng vai trß hç trî, thó c Èy trong qu tr nh nghiªn cøu gi m nghìo cho céng ång. Thù c ra, ph ng ch m trªn cçn îc hióu biön chøng vµ linh ho¹t h n, nhêt lµ trong iòu koachjthu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ë c c céng ång thióu sè vïng s u, vïng xa. Nghiªn cøu gi m nghìo cïng tham gia cçn îc hióu lµ nghiªn cøu cña hai phýa: C ng êi d n lén ng êi nghiªn cøu, lµ sù kõt hîp hµi hoµ gi a tri thøc hµn l m cña ng êi nghiªn cøu ví i tri thøc t¹i chç cña ng êi d n. NÕu cø m y mãc dëp khu«n p dông nguyªn t¾ c Ó ng êi d n quyõt Þnh têt c th nhiòu khi tiõn tr nh trión khai c c c«ng cô cïng tham gia sï bõ t¾ c. Gi a tri thøc Þa ph ng vµ nhu cçu ph t trión trong iòu kiön mí i nhiòu khi lµ mét kho ng c ch ng kó. VËy nªn, kh c ví i ë vïng ng êi Kinh, ë vïng d n téc thióu sè, trong nhiòu tr êng hîp, ng êi nghiªn cøu cçn cã sù gîi ý, h í ng dén vµ thó c Èy cçn thiõt Ó b o m c c c«ng cô cïng tham gia îc trión khai hiöu qu vµ ó ng h í ng. 11. Linh ho¹t vµ mòm dîo, tr nh m y mãc, dëp khu«n y lµ nguyªn t¾ c trión khai thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ë vïng c d n kh«ng ph i ng êi Kinh vµ kh c ví i ng êi Kinh. p dông nã nh thõ nµo tuú thuéc vµo tõng vïng, tõng d n téc cô thó. Ch¼ ng h¹n, ë c c d n téc vïng s u, vïng xa T y Nguyªn, th êng th, lµm viöc ví i d n ban ªm l¹i tiön lîi vµ hiöu qu h n ban ngµy, lµm viöc ví i d n ngoµi ång hay trªn n ng réy l¹i hiöu qu h n trong nhµ hay trong lµng, tæ chøc th o luën t¹i nhµ d n sï t¹o kh«ng khý tho i m i, cëi më h n so ví i tæ chøc th o luën t¹i tr êng häc hay trô së th«n, x,...thêi gian lµm viöc cò ng cçn co gi n chø kh«ng cøng nh¾ c. Mét cuéc lµm viöc chëm so ví i dù kiõn mét hai giê ång hå lµ iòu kh«ng ng phµn nµn. Cã thó huû mét cuéc th o luën nhãm nõu c m thêy thµnh phçn tham dù îc lù a chän kh«ng hîp lý, NÕu cã thó îc, cè g¾ ng tr nh i thù c Þa vµ o mïa m a, mïa gieo trøa hay mïa thu ho¹ch réy. ë y chø l u ý lµ cè g¾ ng tr nh chø kh«ng nãi b¾ t buéc tr nh. Mïa m a ë miòn nó i th êng kðo dµi vµ tëp trung. Cã hai iòu trë ng¹i chýnh khi i thù c Þa vµo mïa nµy: mét lµ viöc di chuyón cña éi nghiªn cøu khã kh n, sï ph i i bé lµ chýnh, l¹i nhiòu khi bõ t¾ c, nghüa lµ tiõn kh«ng îc, lïi kh«ng îc do n í c suèi d ng cao, hai lµ khã trión khai c c c«ng cô cïng tham gia, lµ c c céng cô ßi há i phçn lí n tiõn hµnh ngoµi trêi (vï s å, l îc å, quan s t,...). Cã ng êi cho r» ng chýnh mïa m a mí i lµ mïa i thù c Þa nghiªn cøu gi m nghìo tèt nhêt, bëi mïa m a lµ mïa ãi kðm, cã thó quan s t trù c tiõp éng th i cña nghìo ãi, nh ng hä ch a týnh Õn mét thù c tõ lµ: Gi m nghìo b» ng ph ng ph p cïng tham gia kh«ng chø ßi há i nh n thêy ãi nghìo, mµ cßn ßi há i nhiòu ph ng ph p nh gi vµ ph n tých ãi nghìo kh c chø cã thó tiõn hµnh ngoµi trêi mµ nõu gæp m a th kh«ng thó tiõn hµnh îc. a sè c c c d n vïng s u, vïng xa lµ c d n canh t c n ng réy hoæc chþu nh h ëng cña lèi sèng canh t c n ng réy. Mïa gieo trøa vµ mïa thu ho¹ch lµ hai thêi ióm bën rén nhêt trong n m. Gieo trøa hay thu ho¹ch muén mét ngµy sï nh h ëng kh«ng nhá Õn n ng suêt c y 42

49 Ethnic Minority Report trång trªn n ng réy. Thµnh ra, rêt khã huy éng c n bé vµ ng êi d n trión khai c c ho¹t éng thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ví i céng ång trong nh ng ngµy nµy 13. Tranh thñ sù hîp t c vµ ñng hé cña c c tçng lí p cã uy týn trong céng ång. Tuú tõng vïng mµ c c tçng lí p cã uy týn trong céng ång lµ nh ng èi t îng kh c nhau. ë khu vù c Tr êng S n T y Nguyªn lµ c c giµ lµng, ë khu vù c miòn nó i miòn B¾ c, t¹i vïng d n téc Hm«ng, Dao lµ c c tr ëng hä, t¹i vïng d n téc M êng, Th i, Tµy, Nïng lµ c c thçy có ng, thçy bãi. Do t c éng cña c c yõu tè kinh tõ vµ x héi mí i, ngµy nay, nh h ëng cña c c tçng lí p nµy ë c c b n lµng d n téc thióu sè miòn nó i gi m bí t. Nãi gi m bí t kh«ng cã nghüa lµ kh«ng cßn. Ngay c trong nh ng n m hiön t¹i, ë nhiòu n i cña T y Nguyªn, tiõng nãi cña giµ lµng cßn quan träng h n tiõng nãi cña c n bé th«n. Trong nhiòu tr êng hîp, thuyõt phôc îc giµ lµng vµ tranh thñ îc giµ lµng lµ thuyõt phôc îc d n lµng vµ ng îc l¹i. V thõ, bªn c¹nh sù kõt hîp ví i c c tæ chøc ng, chýnh quyòn, oµn thó, vén cçn tranh thñ sù hîp t c vµ ñng hé cña c c tçng lí p cã uy týn trong x héi cò nh giµ lµng t¹i c c d n téc Tr êng S n T y Nguyªn, thçy có ng t¹i c c d n téc Tµy, Nïng, Dao vµ M êng vµ tr ëng hä ë d n téc Hm«ng, Dao, T ng c êng phá ng vên s u th«ng týn viªn chñ chèt Phá ng vên s u th«ng týn viªn lµ c«ng cô cïng tham gia kh«ng thó thiõu trong nghiªn cøu gi m nghìo nãi chung, bao gåm c ë vïng ng êi Kinh lén ë vïng d n téc. VÊn Ò lµ liòu l îng kh c nhau. ë vïng d n téc thióu sè, do h¹n chõ cña c c th«ng tin tõ c c cuéc th o luën vµ tõ c c c«ng cô kh c, phá ng vên s u th«ng týn viªn cã vai trß quan träng Æc biöt. Kinh nghiöm cho thêy, khi thiõt lëp îc mèi quan hö hióu biõt vµ cëi më, c c cuéc phá ng vên s u ë vïng d n téc th êng em l¹i nh ng th«ng tin lý thó vµ bêt ngê so ví i dù t ëng. 15. Quy æi c c n vþ o l êng Þa ph ng ra c c n vþ o l êng phæ th«ng Ó týnh to n c c th«ng sè liªn quan Õn êi sèng vµ thu nhëp. a sè c c vïng d n téc thióu sè Òu cã hö thèng c c n vþ o l êng riªng. Ng êi d n Ýt biõt hoæc kh«ng biõt Õn c c n vþ o l êng phæ th«ng. a sè c c d n téc dïng n vþ gïi Ó týnh n ng suêt vµ thu nhëp trång trät, dïng c c n vþ gang tay, khuûu tay, s i tay vµ vßng tay Ó o vßng bông gia só c vµ týnh träng l îng,... BiÕt c ch quy æi c c n vþ o l êng Þa ph ng nµy ra n vþ phæ th«ng t ng ng Ó týnh diön tých, s n l îng, n ng suêt c y trång, vët nu«i, thu nhëp vµ chi tiªu lµ yªu cçu cçn cã cña ng êi nghiªn cøu. Sau y lµ vý dô vò c ch týnh ã TÝnh diön tých Êt canh t c. Khã kh n lµ týnh îc diön tých Êt dèc, th êng canh t c réy, lo¹i Êt canh t c phæ biõn ë nhiòu vïng d n téc. Ng êi d n chø biõt cã bao nhiªu m réy, mçi m gieo hõt bao nhiªu gïi ló a. C ch týnh diön tých lµ, qua ng êi d n, x c Þnh sè gïi ló a gièng cho têt c c c m réy, träng l îng cña mét gïi ló a, tiõp theo, há i chýnh quyòn Þa ph ng (huyön, tønh) Ó biõt sè kg ló a cçn Ó gieo trøa 1 ha réy, tõ ã sï t m ra diön tých Êt réy cña mét hé gia nh. Ch¼ ng h¹n, mét gia nh cã 3 m réy, gieo hõt tæng sè 3 gïi r ì i ló a gièng, mçi gïi t ng ng 28 kg, tæng träng l îng ló a gièng lµ 98 kg. Theo sè liöu Þa ph ng, 1 ha ló a réy gieo hõt 65 kg ló a gièng. VËy diön tých réy cña hé gia nh trªn lµ 98/65 = 1,5 ha. 43

50 LPRV TÝnh n ng suêt c y trång. Há i ng êi d n vò sè gïi ló a, hay bao t i ló a mµ gia nh hä thu ho¹ch îc trong n m (kinh nghiöm cho biõt, th êng lµ ng êi d n nhí râ iòu nµy), lêy tých cña sè gïi ló a ví i träng l îng (kg) mçi gïi chia cho diön tých biõt (ha) sï ra n ng suêt kg/ha trªn réy ló a cña mçi hé gia nh. Ch¼ ng h¹n, mét gia nh trång trät 02 ha réy, thu ho¹ch 80 gïi ló a, mçi gïi cã träng l îng 28 kg, tæng sè ló a thu ho¹ch îc t ng ng ví i 80 x28 = 2164 kg. N ng suêt ló a réy trong n m sï lµ 2164/2 = 1080 kg/ha. 16. Thù c hiön c c chuyõn thù c Þa liªn ngµ y vµ ba cïng ví i ng êi d n. Kinh nghiöm chø ra r» ng, kh«ng gièng nh ë vïng ng êi Kinh, do kh c biöt vò v n ho vµ lèi sèng, trong c c cuéc thù c Þa, th êng cã mét kho ng c ch ng kó gi a ng êi nghiªn cøu ví i ng êi d n ë vïng d n téc. V thõ, cçn t¹o kh«ng khý cëi më vµ gçn gò i ví i ng êi d n ngay tõ ló c Çu mí i gæp mæt b» ng nh ng c u chuyön vui, nh ng mãn quµ nhá. iõu thuèc cho ng êi giµ vµ chiõc kño cho trî em lµ b» ng chøng cña sù quan t m. Cµng gi n dþ trong i øng, n mæc cµng tèt. Khã cã thó t¹o sù hoµ hîp b» ng cæp kýnh gäng vµng, m i Çu ch i m ît, «i giµy en bãng vµ bé quçn o lþch sù. Häc Ó biõt cµng nhiòu tiõng Þa ph ng cµng tèt cho c«ng viöc. Nh ng quan träng h n c vén lµ sèng hoµ vµo d n theo lèi ba cïng: cïng n, cïng ë, cïng lµm. Khã cã thó thu thëp îc nh ng th«ng tin Çy ñ vµ kh ch quan b»ng nh ng cuéc lµm viöc s ng xuèng céng ång, chiòu vò huyön, tønh. Nãi mét c ch h nh t îng, nõu thêy ng êi d n b i thuyòn, h y xuèng cïng b i thuyòn vµ nãi chuyön ví i hä th sï tèt h n lµ øng trªn bê mµ nãi chuyön väng xuèng. 17. Trong mét sè tr êng hîp, cã thó kõt hîp ví i c c tæ chøc t«n gi o trong thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo. Nãi trong mét sè tr êng lµ nãi Õn kh n ng kh«ng phæ biõn cña kinh nghiöm nµy. T«n gi o vµ c c tæ chøc cña nã lµ nh ng thù c thó phøc t¹p. Th êng th ng êi ta hay e ng¹i khi bµn Õn kh n ng hîp t c ví i c c tæ chøc t«n gi o trong qu tr nh gi m nghìo. Tuy vëy, kh«ng nªn qu Þnh kiõn, cøng nh¾ c vµ m y mãc khi xem xðt vên Ò nµy. ë Trung Quèc, hay ë Phi lippin ch¼ ng, ng êi ta kh thµnh c«ng trong viöc l«i kðo nhµ thê vµ c c tæ chøc t«n gi o kh c vµo viöc trión khai c c dù n ph t trión ë vïng d n téc vµ miòn nó i. ë ViÖt Nam, cã mét vý dô tèt vò iòu nµy: theo th«ng b o cña TS.NguyÔn V n TiÖp tõ Trung t m Gi m nghìo thµnh phè Hå ChÝ Minh, cã thó kõt hîp ví i nhµ chïa trong c«ng t c gi m nghìo ví i c c céng ång ng êi Kh me ë ång b» ng s«ng Cöu Long. T¹i sao kh«ng nghü Õn kh n ng kõt hîp ví i nhµ thê Thiªn chó a gi o hay nhµ thê Tin Lµnh trong thu thëp th«ng tin vµ lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ví i c c céng ång thióu sè ë T y Nguyªn? DÜ nhiªn, iòu kiön Æt ra lµ c c tæ chøc t«n gi o nµy ph i lµ c c tæ chøc t«n gi o "kýnh chó a, yªu n í c", chø kh«ng ph i tæ chøc t«n gi o ph n éng, chèng ph chõ é kióu nh Tin Lµnh Ò Ga. 18. Hµ nh trang trªn thù c Þa. Do týnh Æc thïvò Þa lý vµ iòu kiön sèng miòn nó i, khi tiõn hµnh c c cuéc thù c Þa, cçn chuèn bþ mét sè hµnh trang tèi thióu. a sè c c vïng d n téc thuéc èi t îng nghìo ãi cßn ch a cã iön. Thêi gian lµm viöc thých hîp nhiòu khi l¹i lµ buæi tèi. Nguån nh s ng buæi tèi cña d n th êng lµ dçu ho, chai côc, nhù a th«ng hay bõp löa ví i c êng é rêt h¹n chõ. VËy cçn ph i cã Ìn pin vµ nõn. Ìn pin dïng Ó i l¹i, nõn dïng Ó lµm viöc. Kh«ng ph i ë u d n cò ng cã mµn chèng muçi. H n n a, nõu n» m d í i sµn nhµ hay gi êng, nhiòu kh n ng sï bþ röp, mét thø c«n trïng hó t m u vµ a m u l¹, c¾ n suèt ªm. T ng vâng d chiõn lo¹i che kýn ng êi vµ Çu sï gió p cho viöc cã thó ngñ b nh th êng t¹i thù c Þa. RÊt cçn chuèn bþ mét sè lo¹i thuèc phßng bönh, Æc biöt chó ý thuèc phßng ch a 44

51 Ethnic Minority Report ba lo¹i bönh: sèt rðt, c m có m vµ tiªu ch y, lµ c c bªnh dô ph t sinh do thæ nghi vµ thù c phèm t¹i chç. Riªng thuèc chèng sèt rðt nªn uèng phßng tõ ë nhµ, vµo nh ng ngµy truí c khi i. GiÇy vµ têt lµ c c trang phôc b¾ t buéc. GiÇy gió p cho viöc di chuyón thuën tiön vµ têt gió p cho viöc chèng muçi vµo buæi chiòu vµ buæi tèi. Ph i lµ lo¹i giçy thó thao, mòm vµ nhñ. õng mang dðp, nhêt lµ dðp lª v sï rêt bêt tiön cho di chuyón. Ngoµi ra, tuy vôn væt nh ng nhiòu khi rêt cçn trong nh ng ngµy thù c Þa lµ ni l«ng i m a, d y buéc c c lo¹i, dao nhá, giêy vö sinh, bët löa ga, å ù ng n í c uèng,... 45

52 LPRV 2. PGS.TS Huú nh nh ChiÕn. Nh ng bµ i häc kinh nghiöm trong lëp vµ trión khai kõ ho¹ch gi m nghìo ë d n téc Bru-V n kiòu x Thanh, huyön H í ng Ho, tønh Qu ng TrÞ Trung T m Nghiªn Cøu Gi m NghÌo ¹i Häc HuÕ Tãm t¾ t C«ng cuéc xãa ãi gi m nghìo èi ví i ng êi Brò -V n kiòu lµ mét c«ng viöc cù c kú khã kh n. Sù tôt hëu vò tr nh é ph t trión kinh tõ-x héi, nh ng phong tôc tëp qu n cò x a, cuéc sèng biöt lëp ví i ång b» ng,.v.v. lµ nh ng trë ng¹i lí n èi ví i c n bé xo ãi gi m nghìo. iòu kiön tù nhiªn kh«ng ph i lµ kh«ng u i ví i ng êi Brò -V n kiòu, nh ng hä kh«ng biõt tën dông thiªn nhiªn Ó ph t trión kinh tõ. Do vëy, viöc t c éng vµo êi sèng v n ho cña ng êi d n, gió p hä nhën ra m nh r» ng m nh cã thó thay æi lèi sèng, cã thó t c éng vµo thiªn nhiªn Ó n ng cao møc sèng lµ ióm then chèt Ó ph t trión kinh tõ vµ x héi cho ng êi Brò -V n kiòu nãi riªng vµ ng êi d n téc thióu sè ë vïng nó i Qu ng TrÞ nãi chung. Nh ng bµi häc kinh nghiöm cho viöc x y dù ng vµ trión khai dù n gi m nghìo èi ví i ng êi Brò -V n kiòu cã thó tãm t¾ t trong nh ng ióm chýnh sau: Giai o¹n lëp hå s céng ång - Sù hîp t c cña ng êi d n lu«n lu«n lµ mêu chèt cña vên Ò. - ViÖc thu thëp sè liöu cçn phèi hîp nhiòu ph ng ph p, nh ng Æc biöt coi träng c c c«ng cô trù c quan. - Thêi gian iòu tra lu«n kðo dµi do ph i di chuyón trªn Þa bµn réng - Héi th o tham dù ví i ng êi d n th êng gæp khã kh n do tr nh é hióu biõt vµ nhën thøc cña ng êi d n qu yõu. - C n bé x vµ giµ lµng cã t c dông rêt lí n trong mäi ho¹t éng Giai o¹n x c Þnh nguyªn nh n nghìo ãi - Nguyªn nh n nghìo ãi th êng cã nguån gèc tõì c c tëp qu n cò x a trong lao éng s n xuêt, trong sinh ho¹t hµng ngµy, vµ trong nh ng ho¹t éng Æc biöt nh sinh Î, kh m ch a bönh,.v.v. - Kh nhiòu ng êi d n kh«ng thêy îc minh ang ãi. Mét sè Ýt nhën ra th l¹i kh«ng hióu îc v sao. - BÊt b nh ¼ ng vò gií i cò ng lµ mét nguyªn nh n quan träng cña nghìo ãi Giai o¹n lëp dù n gi m nghìo Hai ho¹t éng mang týnh chiõn l îc lµ: - Tuyªn truyòn - gi o dôc Ó n ng cao tr nh é nhën thøc b» ng c c ho¹t éngcô thó: d¹y tiõng ViÖt, viõt tµi liöu tuyªn truyòn Ó vën éng ng êi d n thay æi c c tëp qu n cò x a, cung cêp ph ng tiön truyòn th«ng ¹i chó ng,.v.v. - T ng c êng ch m sãc y tõ cho ng êi d n: cung cêp n í c n uèng vµ s n xuêt, phßng chèng sèt rðt, viªm gan B vµ bönh êng ruét Giai o¹n thù c hiön dù n - CÇn îc trión khai tr í c hõt trong éi ngò c n bé l nh ¹o cña x.. - CÇn cã sù tham gia tých cù c tr í c hõt cña c c chñ hé. Giai o¹n theo dâi, gi m s t vµ nh gi - ViÖc gi m s t vµ theo dâi ho¹t éng dù n cçn îc tiõn hµnh th êng xuyªn Ó kiûp thêi iòu chønh. S½ n sµng chêp nhën sù thay æi kõ ho¹ch ho¹t éng Ó thých nghi ví i hoµn c nh cô thó kh«ng l êng tr í c. 46

53 Ethnic Minority Report Mét sè Æc ióm cçn l u ý vò ng êi d n téc Brò -V n KiÒu t¹i miòn nó i Qu ng TrÞ khi nghiªn cøu lµ m dù n ph t trión céng ång Khi nãi Õn tønh Qu ng TrÞ, chó ng ta cã thó cã thó nghü ngay Õn mét trong nh ng vïng Êt khã kh n nhêt vò kinh tõ trong c n í c. Do vëy, miòn nó i Qu ng TrÞ, n i c tró cña mét sè d n téc Ýt ng êi l¹i cµng lµ n i mµ chó ng ta cçn cã nh ng quan t m Æc biöt trong c«ng t c ph t trión céng ång. Ng êi Brò -V n kiòu chiõm mét tø lö t ng èi lí n trong sè nh ng d n téc thióu sè ë huyön miòn nó i H í ng Ho, Qu ng TrÞ. Ó lµm îc c«ng t c xo ãi gi m nghìo cho vïng nµy, tr í c hõt chó ng ta cçn hióu biõt thêu o nh ng Æc ióm vò x héi vµ nh n v n cña téc ng êi nµy. 1. Ng êi Brò -V n kiòu ë Qu ng TrÞ cã ng«n ng riªng do ã chø cã mét tø lö rêt nhá ng êi d n téc thióu sè cã thó nãi îc tiõng Kinh. Æc ióm nµy kh quan träng v nã lµ nguån gèc cña rêt nhiªïtrë ng¹i mµ chó ng ta cã thó gæp khi tiõn hµnh ph ng ph p tham dù. ViÖc d¹y cho ng êi d n téc nãi tiõng Kinh îc thù c hiön tõ nhiòu n m nay, nh ng thët ra kõt qu kh«ng îc bao nhiªu v ng êi d n ë y kh«ng thich hoæc kh«ng cã nhu cçu sö dông tiõng Kinh. H n n a, nõu chó ng ta cè g¾ ng dïng tiõng d n téc Ó lµm viöc ví i hä th cò ng rêt khã kh n vi ng«n ng cña hä l¹i chø lµ ng«n ng nãi, kh«ng cã ng«n ng viõt. ång thêi, vèn tõ v ng cña tiõng d n téc kh«ng nhiòu. Do ã l¹i ph i vay m în tiõng Kinh khi nãi vò nh ng kh i niöm mí i èi ví i hä. 2. Ng êi d n téc Brò -V n kiòu do nòn v n ho rêt kh c ví i chó ng ta vµ cuéc sèng t ng èi biöt lëp ví i miòn xu«i (do êng giao th«ng cßn khã kh n) nªn hä ch a nhën thøc îc sù nghìo khæ cña cuéc sèng mµ m nh ang ph i g nh chþu. Hä c m thêy yªn phën ví i nh ng g mµ thiªn nhiªn ban tæng. NÕu nh chó ng ta cã nhën thêy cuéc sèng cña hä qu nghìo ãi vµ khæ cù c th ã tr í c hõt lµ suy nghü cña ta, kh«ng ph i cña hä. ChØ b» ng c ch t¹o iòu kiön Ó hä tiõp xó c ví i cuéc sèng cña ng êi miòn xu«i th mí i gîi cho hä mong muèn mét cuéc sèng tèt Ñp h n. 3. Ng êi d n téc Brò -V n kiòu ch a thay æi îc nh ng tëp qu n cò x a trong cuéc sèng hµng ngµy vµ trong lao éng s n xuêt. bao êi nay cuéc sèng c«lëp trong nó i rõng t¹o cho ng êi d n ë y mét cuéc sèng t ng èi æn Þnh èi ví i suy nghü cña hä. V vëy, t nh tr¹ng thu nhëp thêp, c ch sèng chñ yõu tù cung tù cêp, tø lö m¾ c c c lo¹i bönh cao, tø lö tö vong cao cò ng kh«ng lµm cho hä thêy b n kho n. V vëy viöc trión khai thù c hiön c c ch ng tr nh xo ãi gi m nghìo gæp nhiòu trë ng¹i. 4. Ng êi d n téc thióu sè cã tr nh é t duy vµ nhën thøc ch a îc nh ë ng êi Kinh nªn viöc thù c hiön c c dù n xo ãi gi m nghìo, nhêt lµ c c dù n vò y tõ cçn cã minh ho¹ cô thó vµ sinh éng mí i lµm îc cho hä hióu vµ thuyõt phôc ng êi d n thù c hiön nh ng ho¹t éng cña dù n. 47

54 LPRV C C BµI HäC KINH NGHIÖM 1. LËp hå s cêp x - Sù hîp t c cña ng êi d n lu«n lu«n lµ mêu chèt cña vên Ò. Ó lµm tèt iòu nµy viöc sö dông nh ng ng êi phiªn dþch gçn nh lµ b¾ t buéc. Tuy nhiªn, trinh é cña c n bé phiªn dþch th êng kh«ng cao nªn «i khi vén kh«ng diôn ¹t hõt nh ng ý kiõn chó ng ta muèn trao æi ví i ng êi d n. V vëy, kiªn nhén vµ thën träng lu«n lu«n lµ nh ng yªu cçu tiªn quyõt èi ví i iòu tra viªn. Mét trong nh ng kinh nghiöm quý gi nhêt cña chó ng t«i lµ ng êi lµm phiªn dþch nªn lµ mét c n bé y tõ cña cêp huyön. Ng êi nµy th êng xuyªn i s u s t ví i ng êi d n qua nhiòu ît phßng chèng dþch mçi n m vµ rêt îc ng êi d n tin yªu nhê viöc gió p hä phßng ch a bönh. - ViÖc thu thëp sè liöu cçn phèi hîp nhiòu ph ng ph p: sö dông phiõu há i (questionnaire) trong ã bao gåm c c u há i më lén c u há i cã tr lêi lù a chän (multiple choice); quay phim chôp nh; phá ng vên c n bé chñ chèt. iòu cçn l u ý ë y lµ ban ngµy ng êi d n ph i i réy xa nªn chø cã thó phá ng vên îc vµo buæi chiòu muén vµ ban ªm. Mét khã kh n khi lµm viöc ban ªm ë y lµ nhiòu n i vén ch a cã iön nªn kh«ng sö dông îc c c ph ng tiön nghe nh n. èi ví i sè liöu thø cêp, c n bé x th êng kh«ng cã Çy ñ sè liöu cçn thiõt cho chó ng ta nh ë c c x miòn xu«þ NÕu cã ch ng th cò ng thiõu chýnh x c vµ kh«ng îc cëp nhët. Mét yõu tè kh ch quan kh c, cã nhiòu x n» m s t ví i biªn gií i Lµo, ng êi d n bªn Lµo th êng qua ch a bönh bªn ta nªn khã n¾ m îc chýnh x c t nh h nh bönh tët cña bªn t¹ Sè liöu thø cêp ë cêp huyön têt nhiªn cã é chýnh x c cò ng kh«ng cao do sè liöu gèc tõ x îc thu thëp kh«ng ó ng c ch (trõ nh ng sè liöu o ¹t Þa lý do c c c quan TØnh hoæc Trung ng tiõn hµnh). Nh vëy, c n bé îc cö i lëp hå s céng ång cçn ph i chuèn bþ tinh thçn lµm viöc trong hoµn c nh cù c kú khã kh n. - Do Æc ióm cña cuéc sèng du canh du c, ph n bè nhµ ë trong c c khu d n c rêt th a thí t. ViÖc di chuyón tõ nhµ nµy sang nhµ kh c mêt nhiòu thêi gian vµ nhiòu khi ph i i xuyªn rõng vµo ban ªm. Thêi gian iòu tra th êng kðo dµi h n ë vïng ång b» ng. NÕu iòu tra mét x cã sè hé b» ng x miòn xu«i th thêi gian cçn Õn ra ph i gêp 3-4 lçn. - ViÖc tæ chøc héi th o tham dù ví i ng êi d n th êng gæp khã kh n do tr nh é hióu biõt vµ nhën thøc vò ph t trión céng ång cña ng êi d n qu yõô B n th n hä «i khi kh«ng biõt m nh cçn g, vµ thëm chý kh«ng diôn ¹t îc ý kiõn cña m nh mét c ch râ rµng, do vëy c«ng viöc chuèn bþ cho héi th o ph i îc tiõn hµnh cèn thën vµ ph i sö dông nhiòu h nh nh minh ho¹ cô thó Ó lµm cho ng êi d n dô hióô - Theo nh luët lö ë y, éi ngò c n bé x vµ giµ lµng cã t c dông rêt lí n trong viöc vën éng ng êi d n thù c hiön mäi ho¹t éng céng ång trong x. Mét khi vën éng îc éi ngò nµy gió p ì, chó ng ta sï dô dµng tiõp cën ví i ng êi d n vµ tiõn hµnh c«ng viöc thuën lîþ 2. X c Þnh nguyªn nh n nghìo ãi - iòu Çu tiªn cçn l u ý lµ nguyªn nh n nghìo ãi vµ chëm ph t trión cña ng êi d n téc thióu sè ë miòn nó i Trung bé rêt kh c ví i c c n i kh c. iòu 48

55 Ethnic Minority Report kiön tù nhiªn ë y rêt thuën lîi cho c«ng viöc trång trät vµ ch n nu«i, kh«ng gièng nh nh ng x nghìo ë ång b»ng lµ n i cã iòu kiön tù nhiªn rêt kh¾ c nghiöt. Nãi c ch kh c, nõu ng êi d n téc ë y cã m í c lµ m giµ u vµ cã tr nh é hióu biõt khoa häc kü thuët nh ng êi Kinh ë ång b» ng th hä kh«ng thó sèng nghìo ãi vµ kðm ph t trión nh thõ îc. - Nguyªn nh n Çu tiªn cña nghìo ãi vµ chëm ph t trión mµ chó ng t«i x c Þnh îc th êng cã nguån gèc tõì c c tëp qu n cò x a: + Trong lao éng s n xuêt, tëp qu n phô n ph i i lµm nh ng c«ng viöc næng nò trªn réy, nhiòu khi ph i mang con theo trong khi µn «ng ë nhµ nh b¹c vµ uèng r îu lµm cho n ng suêt lao éng thêp, vµ thu nhëp kðm cá Þ Nh vëy, n ng suêt thêp ë y kh«ng ph i do Êt xêu mµ do t nh tr¹ng l êi lao éng cña µn «ng vµ søc lao éng yõu cña phô n. H n n a, phô n th êng hay mang thai vµ sinh con (hä kh«ng muèn thù c hiön kõ ho¹ch ho gia nh) nªn søc khoî cµng yõô iòu nµy cµng g y khã kh n cho gia nh khi trong nhµ ng êi phô n sinh Î, hoæc c khi ang cßn mang thaþ Ng êi d n trong c c céng ång hçu nh sèng theo chõ é tù cung tù cêp. + Trong sinh ho¹t, tëp qu n n uèng thiõu vö sinh, tëp qu n sinh Î kh«ng lµnh m¹nh lµ nguyªn nh n cña tø lö m¾ c bönh vµ tø lö tö vong cao trong quçn thó. B a n th êng qu n gi n (chñ yõu lµ c m nõp vµ muèi) nªn tø lö trî suy dinh d ì ng vµ ng êi lí n thióu d ì ng rêt caä Ng êi d n ë y kh«ng biõt n chýn uèng s«i nªn c c bönh êng ruét nh t, lþ, th ng hµn th êng xuyªn hoµnh hµnh. Æc biöt cã hai bönh mµ tø lö m¾ c vµ tø lö tö vong rêt cao lµ sèt rðt vµ viªm gan B. Cã thó xem hçu nh mäi ng êi trong céng ång d n c ë y ai cò ng Ýt nhêt cã mét lçn bþ sèt rðt, viöc iòu trþ l¹i th êng kh«ng Õn n i Õn chèn nªn tö vong rêt caä Bªn c¹nh ã, viªm gan B cßn t¹o thªm g nh næng cho søc khoî mäi ng êþ Hä th êng kh«ng ý thøc îc é trçm träng cña viªm gan B, chèn o n l¹i Ýt khi îc x c lëp, v vëy tiªn l îng cña bönh gan cêp vµ m¹n Òu næng nò. Ví i tëp tôc ph i tù m nh ra ë riªng ngoµi chßi (lµm ë gãc v ên hoæc ngoµi b a rõng) tr í c khi sinh, ng êi phô n gæp rêt nhiòu khã kh n khi tù m nh ì Î cho m nh. øa trî Î ra dô tö vong hay Ýt nhêt cò ng khã cã kh n ng Ó trë thµnh mét con ng êi khoî m¹nh. MÆc dïkh«ng tiõn hµnh kõ ho¹ch ho gia nh nh ng d n sè ë c c céng ång ng êi thióu sè nµy kh«ng thêy gia t ng bao nhiªô Nh vëy, ta cã thó nãi r» ng bönh tët lµ mét nguyªn nh n quan träng cña nghìo ãi vµ kðm ph t trión ë quçn thó d n c nµþ Sù mêt tiòn vµo viöc ch a bönh hay mêt søc lao éng (do bönh trë nªn m n týnh hay do bönh nh n tö vong) Òu cã t c h¹i rêt næng nò lªn êi sèng céng ång vµ lµm cho céng ång khã ph t trión. - Khi p dông ph ng ph p tham dù Ó x c Þnh nguyªn nh n nghìo ãi mét khã kh n cò ng th êng gæp lµ nhën thøc cña ng êi d n èi ví i thù c tr¹ng êi sèng cña m nh ch a Çy ñ. Kh nhiòu ng êi d n kh«ng thêy îc minh ang ãi nghìo vµ cò ng kh«ng nhën biõt céng ång m nh ang sinh sèng rêt kðm ph t trión, v thõ mµ hä ch¼ ng cçn ph i phên Êu cho mét cuéc sèng tèt h n. Mét sè Ýt ng êi cã thó nhën ra sù nghìo ãi cña m nh nh ng l¹i kh«ng hióu îc nguyªn nh n v saä V thõ mµ 49

56 LPRV hä cò ng kh«ng biõt lµm thõ nµo Ó tho t nghìo vµ gió p cho céng ång ph t trión. - Sù bêt b nh ¼ ng vò gií i (trong a sè c c hé, ng êi phô n lo qu n xuyõn toµn bé c«ng viöc gia nh, tõ s n xuêt Õn néi trî, trong khi ng êi µn «ng chø nh b¹c vµ uèng r îu) cò ng lµ nguyªn nh n cña sù kðm thu nhëp dén Õn x héi nghìo ãi vµ chëm ph t trión. NÕu nh ë miòn xu«i ng êi phô n Ýt cã c héi tham gia êi sèng s n xuêt cña x héi th ë y ng îc l¹i, µn «ng, nhêt lµ thanh niªn ch a vî, ch¼ ng chþu tham gia g vµo c«ng viöc s n xuêt. ViÖc Êu tranh cho quyòn lîi phô n ë y tëp trung vµo viöc lµm gi m g nh næng cho ng êi phô n vµ vën éng µn «ng tham gia s n xuêt, gió p ì gia nh nhiòu h n. - Trong c c cuéc häp Ó lêy ý kiõn ng êi d n vò nguyªn nh n nghìo ãi ng êi th êng îc chýnh quyòn mêi dù häp chñ yõu lµ µn «ng (hä xem µn «ng lµ linh hån cña gia nh); trong khi ã ng êi chþu tr ch nhiöm chýnh trong viöc nu«i sèng gia nh l¹i lµ phô n. Nh ng g thu nhën îc trong cuéc häp v thõ mµ thiõu thù c tõ vµ Ýt cã týnh kh thþ Ngay c khi phô n îc éng viªn tham dù c c cuéc häp th hä cò ng th êng Ýt muèn ph t bióu do t m lý ng¹i nãi tr í c m «ng. iòu nµy cò ng g y khã kh n kh«ng Ýt cho c«ng t c iòu tra x c Þnh nguyªn nh n nghìo ãi ë vïng d n téc Brò -V n kiòu Qu ng TrÞ. 3. LËp dù n gi m nghìo NhËn thøc îc c c nguyªn nh n ãi nghìo trªn y, chó ng ta cã thó thêy ngay ho¹t éng mang týnh chiõn l îc cña c«ng cuéc xãa ãi gi m nghìo t¹i vïng d n téc thióu sè Brò -V n kiòu, miòn nó i Qu ng TrÞ lµ c«ng t c tuyªn truyòn - gi o dôc vµ n ng cao tr nh é nhën thøc cho ng êi d n Ó thù c hiön cho îc hai viöc: (1) c µn «ng vµ phô n Òu ph i tham gia s n xuêt nh nhau, vµ (2) gi m thióu t nh tr¹ng èm au do thiõu hióu biõt vò søc khoî vµ vö sinh m«i tr êng. iòu nµy hoµn toµn kh c ví i chiõn l îc thù c hiön t¹i c c x ång b» ng. (VÝ dô, t¹i x Phó a, mét x ång b» ng ven bión Thõa Thiªn HuÕ, chiõn l îc xo ãi gi m nghìo tëp trung vµo c c ho¹t éng kinh tõ x héi: gió p d n lµm thuû lîi, huên luyön kü thuët ch n nu«i, trång trät vµ c i thiön t nh tr¹ng vö sinh m«i tr êng.) - Ho¹t éng tuyªn truyòn gi o dôc: + C«ng t c tuyªn truyòn- gi o dôc cçn îc b¾ t Çu ví i viöc d¹y tiõng ViÖt cho ng êi d n, bëi v chó ng ta kh«ng thó chø sö dông ng«n ng cña ng êi d n téc thióu sè Ó tuyªn truyòn cho ng êi d n îc (v ã lµ ng«n ng nãi, kh«ng cã ch viõt). ViÖc d¹y tiõng ViÖt kh«ng n gi n v thù c tõ cho thêy ng êi d n ch a cã nhu cçu giao l u ví i ng êi Kinh nªn hä dô dµng quªn nh ng g häc îc. Chó ng ta cçn kõt hîp nhiòu biön ph p kh c nhau trong c«ng t c d¹y tiõng ViÖt. VÝ dô, vën éng hä tiõp xó c ví i ng êi Kinh nhiòu h n, t m hióu cuéc sèng cña ng êi Kinh Ó kh m ph nh ng iòu mí i l¹ vµ thó vþ èi ví i hä, cã nh thõ th viöc häc tiõng ViÖt mí i cã éng c râ rµng h n. + Song song ví i d¹y tiõng ViÖt cçn so¹n nh ng tµi liöu tuyªn truyòn Ó vën éng ng êi d n thay æi c c tëp qu n cò x ¹ µn «ng kh«ng nªn l êi lao éng, phô n kh«ng nªn Î nhiòu, cçn cã hióu biõt vö sinh mang thai vµ sinh Î Ó chø cçn Î Ýt mµ con kh«ng bönh, kh«ng chõt. Mäi ng êi d n nªn x y dù ng thãi quen ngñ mµn vµ vö sinh trong n uèng, sinh ho¹t th êng ngµþ TÊt c c c tµi liöu nµy ph i thó hiön b» ng ph ng ph p trù c quan sinh éng. 50

57 Ethnic Minority Report + Nªn cã nh ng tµi liöu h í ng dén îc biªn so¹n theo kióu trù c quan vò Þnh canh Þnh c, vò kü thuët nu«i trång Ó t ng n ng suêt n«ng nghiöp. + Mét biön ph p tèt nhêt lµ cung cêp nhiòu v«tuyõn truyòn h nh, µi truyòn thanh Ó ng êi d n cã thó xem vµ tiõp xó c ví i cuéc sèng v n minh trªn mµn h nh hoæc qua sãng ph t thanh. C 4 biön ph p trªn y cçn tiõn hµnh ång bé vµ lång ghðp ví i nhau v chó ng cã t c dông hç trîcho nhaô Cã nh vëy th tõng biön ph p îc tiõn hµnh thuën lîi h n vµ ¹t hiöu qu cao h n. - T ng c êng ch m sãc y tõ cho ng êi d n: + Mét bµi häc lí n nhêt vµ Çu tiªn lµ cçn quan t m cung cêp n í c s¹ch cho ng êi d n. N í c cçn cho c sinh ho¹t vµ cho c«ng viöc t í i tiªô NÕu hµng ngµy chó ng ta thêy tõng phô n trî em qu y trªn vai s u Õn t m qu bçu nëm lµm vët chøa i xa c c y sè, trìo xuèng triòn s«ng mét c ch vêt v Ó lêy mét l îng n í c ch¼ ng îc bao nhiªu cho c nhµ th mí i thêm thýa îc viöc cung cêp n í c cçn thiõt biõt baä Mét iòu kh c liªn quan Õn n í c ã lµ viöc cung cêp n í c s¹ch cã thó lµm thay æi thãi quen dïng n í c tù nhiªn, bêt kó n í c trong hay ôc. N í c ôc lµ nguån gèc cña nhiòu lo¹i bönh êng ruét v trong bïn chøa rêt nhiòu mçm bönh vµ thµnh phçn ho lý cña n í c cò ng kh«ng tèt. Ngoµi ra, cung cêp n í c s¹ch cßn t¹o iòu kiön thuën lîi cho c«ng t c y tõ. Tõ tr í c Õn nay, tr¹m y tõ rêt thiõu n í c Ó dïng cho viöc ch m sãc võt th ng, ì Î. N í c s¹ch chýnh lµ yõu tè rêt quan träng mµ l¹i rî tiòn, lµ c«ng cô h u hiöu cho c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo èi ví i céng ång ng êi d n téc Brò -V n kiòu ë Qu ng TrÞ. VÒ mæt s n xuêt, vµo mïa kh«, c y cèi ë vïng nµy thiõu n í c trçm träng. NÕu ng êi d n îc gió p ph t trión c y c«ng nghiöp hoæc c y n qu mµ ph i i rêt xa Ó lêy n í c t í i c y th iòu ã kh«ng thù c hiön th êng xuyªn îc. Hä cã thó Ó cho c y chõt kh«v kh«ng cã c ch g tèt h n Ó b o vö. Do vëy, viöc cung cêp n í c s¹ch Çy ñ cßn cã thªm t c dông trong viöc phçn nµo gi i quyõt n í c t í i cho ng êi d n ë þ + C«ng t c phßng chèng sèt rðt vµ viªm gan B ph i îc coi träng v y lµ nh ng bönh dô g y tö vong vµ nõu kh«ng g y tö vong th cò ng lµm mêt søc lao éng rêt nhiòô BÖnh sèt rðt tõ nhiòu n m nay lµ mét bönh khã thanh to n. Ng êi d n l¹i nghìo khæ, mæc dï îc nhµ n í c cêp thuèc miôn phý nh ng bönh g y mêt søc trçm träng nªn ng êi bönh khi håi phôc th kh n ng lao éng cò ng gi m i nhiòu, ch a kó Õn sau ã sï dô dµng m¾ c l¹i sèt rðt hoæc c c bönh kh c do søc Ò kh ng bþ gi m só t. Viªm gan B t¹i vïng nó i Qu ng TrÞ hoµn toµn cã thó g y tö vong do dô nhçm lén chèn o n ví i sèt rðt. y cò ng lµ mét vên Ò nan gi i mµ nh ng nhµ lëp kõ ho¹ch xãa ãi gi m nghìo vµ ph t trión céng ång cho ng êi thióu sè ë vïng nó i Qu ng TrÞ ph i quan t m, Æc biöt vò khýa c¹nh y tõ céng ång. - C c ho¹t éng kh c: + ViÖc cho vay vèn Ó hç trîlµ biön ph p cçn îc c n nh¾ c kü v cã rêt nhiòu hé kh«ng biõt hoæc kh«ng d m sö dông vèn. Cho Õn nay, ng êi d n téc thióu sè ë Qu ng TrÞ vén ch a cã hióu biõt nhiòu vò kinh doanh. V thõ, hä kh«ng cçn vèn vaþ ViÖc p dông nguyªn lý cho ng êi d n c i cçn c u chø kh«ng ph i cho con c cçn ph i îc xem xðt l¹þ ë y cã lï hä cçn con c chø ch a ph i cçn c u v hä ch a biõt c u. Hä cò ng ch a 51

58 LPRV nhën thøc îc m nh ph i tù c u c Ó nu«i sèng m nh. Trong khi chê îi hä biõt c u, cã lï ta cò ng ph i cho hä con c vëþ + NÕu cã c ch nµo ã t ng c êng sù tiõp xó c gi a ng êi Brò -V n kiòu ví i cuéc sèng ph t trión h n cña ng êi Kinh ë vïng xu«i th rêt tèt. C c ch ng tr nh x y dù ng h¹ tçng c së cã lï cã t c dông ë khýa c¹nh nµþ Khi cã êng i l¹i, viöc giao l u ví i ng êi Kinh sï tèt h n. Khi cã iön, ng êi d n sï îc xem v«tuyõn, îc t ng thªm hióu biõt vò cuéc sèng ph t trión. X y dù ng nhiòu tr êng häc sï gió p ng êi d n cã nhiòu c héi häc tiõng Kinh h n vµ îc trang bþ nhiòu kiõn thøc cçn thiõt cho viöc ph t trión céng ång. Nh ng n i nµo cã nhiòu ng êi Kinh di c Õn sèng cïng ví i ng êi d n téc thióu sè th tr nh é ph t trión kinh tõ - x héi cao h n cña ng êi Kinh lµ nh ng m«hinh sinh éng Ó ng êi Brò -V n kiòu häc tëp vµ thó c Èy hä c i t¹o cuéc sèng cña m nh. + Cuèi cïng, mét bµi häc chung cho c«ng viöc lëp kõ ho¹ch dù n xo ãi gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè lµ: dù n lu«n cçn sù ãng gãp ý kiõn cña ng êi d n theo ph ng ph p tham dù tr í c khi a vµo thù c hiön. Tuy nhiªn, cçn l u ý r» ng ph ng ph p tham dù nµy chø cã ý nghüa t ng èi v ng êi d n téc Brò -V n kiòu cã tr nh é nhën thøc ch a ñ Ó hióu hõt îc nh ng g mµ chó ng ta muèn lµm cho hä thëm chý cã ng êi cßn ch a hióu v sao ph i ph t trión, ph i xo ãi gi m nghìä 4. Thù c hiön dù n - Dù n cçn îc trión khai tr í c hõt trong éi ngò c n bé l nh ¹o cña x. Ngay c èi ví i éi ngò nµy, viöc tëp huên vµ gi i thých cô thó ho¹t éng cña dù n cò ng ph i mêt nhiòu thêi gian mí i lµm hä hióu îc néi dung cña dù n cò ng nh c ch tæ chøc c c ho¹t éng cô thó. - ViÖc thù c hiön dù n cçn cã sù tham gia tých cù c tr í c hõt cña c c chñ hé. Theo phong tôc tëp qu n cña ng êi Brò -V n kiòu, chñ hé ãng vai trß quyõt Þnh trong viöc vën éng mäi thµnh viªn gia nh tham gia thù c hiön dù n. Chñ hé th êng lµ µn «ng trong khi nh n tè hµnh éng chýnh l¹i lµ phô n nªn ta cã thó thêy ngay khã kh n khi trión khai thù c hiön dù n ë møc hé gia nh. - ViÖc éng viªn sù tham gia cña ng êi d n b» ng vët chêt ( o quçn, kño b nh,.v.v.) sï dô dµng l«i kðo sù tëp hîp «ng o vµ sù lµm viöc tých cù c cña hä, nhêt lµ trong c c cuéc héi th o, tëp huên. Chi phý cho viöc nµy kh«ng cao nh ng mang l¹i kõt qu rêt cao, chó ng ta kh«ng nªn quªn iòu ã. - èi ví i c c vïng d n téc thióu sè, mµ Æc biöt lµ ng êi Brò -V n kiòu, vai trß cña c n bé chuyªn gia ng êi Kinh rêt quan träng. Tuy nhiªn, v cuéc sèng ë y rêt khã kh n vµ biöt lëp ví i ång b» ng nªn chuyªn gia ng êi Kinh cò ng th êng cã t t ëng ng¹i khã khi îc cö i c«ng t c ë vïng nµþ Do vëy, mét chõ é i ngé Æc biöt cho c n bé ng êi Kinh i c«ng t c t¹i c c vïng d n téc thióu sè miòn nó i lµ rêt cçn thiõt. Mét iòu cçn l u ý èi ví i ng êi Kinh lªn c«ng t c ví i ng êi Brò -V n kiòu ë vïng nµy lµ ph i biõt hoµ m nh ví i d n, ph i xem quyòn lîi cña ng êi d n nh quyòn lîi cña chýnh m nh, ph i biõt chia sî mäi niòm vui, nçi buån ví i ng êi d n th mí i mong vën éng îc hä lµm theo dù n m nh v¹ch r¹ 52

59 Ethnic Minority Report - VÒ l u vò dµi, viöc n ng dçn tr nh é cho c n bé ng êi d n téc t¹i chç Ó hä gió p d n thù c hiön c c dù n gi m nghìo lµ iòu cçn thiõt. Nh ng y lµ c«ng viöc cçn îc kiªn tr tiõn hµnh trong thêi gian nhiòu n m vµ Æt trong kõ ho¹ch ph t trión chung cña nhµ n í c. 5. Theo dâi, gi m s t vµ nh gi - Ho¹t éng gi m nghìo t¹i vïng d n téc Brò -V n kiòu lµ iòu mí i mî èi ví i ng êi d n téc. V vëy, trong giai o¹n Çu tiõn é cña mäi c«ng viöc cô thó Òu diôn ra t ng èi chëm vµ kõt qu kh«ng ph i ló c nµo cò ng nh mong îþ ViÖc gi m s t vµ theo dâi ho¹t éng dù n rêt quan träng vµ cçn îc tiõn hµnh t ng èi th êng xuyªn Ó kiûp thêi iòu chønh. - ChÊp nhën sù thay æi kõ ho¹ch ho¹t éng bêt cø ló c nµo v chó ng ta kh«ng thó l êng hõt îc th i é cña ng êi d n khi b¾ t tay vµo thù c hiön c c ho¹t éng cña dù n. VÝ dô mét lí p häc xo mïch ban ªm cã thó chø cã vµi em häc sinh Õn lí p nõu bçng d ng trêi æ m ¹ Khi ã cã 3 ph ng n îc Æt ra: (1) huû bá buæi häc; (2) chê t¹nh m a sï i gäi têt c c c em Õn häc; (3) cã bao nhiªu em th d¹y bêy nhiªô Chó ng ta sï tuú hoµn c nh cô thó Ó quyõt Þnh nªn theo ph ng n nµä - Kh«ng nªn lëp c c thêi bióu ho¹t éng chæt chï vò thêi gian v ng êi Brò - V n kiòu kh«ng cã thãi quen sö dông giê ång hå nh ë miòn xu«þ Mét cuéc häp cã thó bþ muén tõ 1 Õn 2 giê, ã lµ chuyön b nh th êng. Nh vëy, viöc theo dâi tiõn trión cña c c ho¹t éng dù n cò ng ph i Æt trong bèi c nh rêt linh éng vò thêi gian. - ViÖc nh gi dù n nªn chia ra nhiòu giai o¹n ví i kho ng c ch gi a c c thêi ióm nh gi ló c Çu rêt th a do c«ng viöc cßn l¹ ví i ng êi d n. VÒ sau nh ng lçn nh gi cã thó gçn nhau h n. TÊt nhiªn, viöc nh gi nªn theo ph ng ph p tham dù ví i mét l u ý lµ ng êi h í ng dén nh gi ph i cã ph ng ph p Æc biöt Ó gîi ý cho ng êi d n nãi lªn îc suy nghü cña m nh. KÕt luën C«ng cuéc xãa ãi gi m nghìo vµ ph t trión céng ång cho ng êi d n téc thióu sè ë miòn nó i Trung bé, cô thó lµ ng êi Brò -V n kiòu lµ mét c«ng viöc cù c kú khã kh n. Trë ng¹i lí n nhêt lµ sù tôt hëu vò tr nh é ph t trión kinh tõ-x héi cña c c céng ång d n c Æc biöt nµy. Hä cã nh ng phong tôc tëp qu n cò x a kh«ng thó thay æi mét sí m mét chiòô Hä l¹i sèng trong nh ng khu vù c biöt lëp ví i ång b»ng, êng giao th«ng kh«ng thuën tiön nªn viöc tiõp cën c c céng ång nµy kh«ng n gi n. Nh ng trë ng¹i nµy lµm cho c n bé xo ãi gi m nghìo ë miòn xu«i «i ló c kh«ng ñ kiªn nhén Ó Õn ví i hä. iòu kiön tù nhiªn kh«ng ph i lµ kh«ng u i ví i hä, nh ng hä kh«ng biõt tën dông thiªn nhiªn Ó ph t trión kinh tõ. Do vëy, viöc t c éng vµo êi sèng v n ho cña ng êi d n, gió p hä nhën ra m nh r» ng m nh cã thó thay æi lèi sèng, cã thó t c éng vµo thiªn nhiªn Ó n ng cao møc sèng lµ mêu chèt Ó ph t trión kinh tõ vµ x héi cho ng êi Brò -V n kiòu nãi riªng vµ ng êi d n téc thióu sè ë vïng nó i Qu ng TrÞ nãi chung. 53

60 LPRV 3. TS. NguyÔn V n Th i. Bµ i häc kinh nghiöm trong lëp kõ ho¹ch gi m nghìo ví i céng ång d n téc Hm«ng, Dao ë x Quy Kú, huyön Þnh Ho, tønh Th i Nguyªn Tãm t¾ t Vïng miòn nó i vµ d n téc Th i Nguyªn, ví i hai d n téc Hm«ng, Dao, lµ vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ d n c vµo lo¹i khã kh n, thêp kðm trong c c vïng d n téc vµ miòn nó i cña c n í c. LËp kõ ho¹ch gi m nghìo cho ng êi d n ë y lµ c«ng viöc Çy khã kh n, l u dµi, phøc t¹p vµ ßi há i nh ng kiõn thøc vµ kinh nghiöm riªng. C c kinh nghiöm a ra d í i y lµ kõt qu cña qu tr nh thù c hiön lëp c c kõ ho¹ch gi m nghìo ë c c céng ång d n téc Hm«ng vµ Dao trong tønh 1. Ph t trión hö thèng n«ng l m nghiöp vµ hö thèng dþch vô kinh tõ, x héi, v n ho phïhîp ví i iòu kiön tù nhiªn d n c tõng vïng nh» m xo ãi gi m nghìo hiöu qu vµ bòn v ng 2. KÕt hîp tri thøc Þa ph ng ví i tri thøc hiön ¹i Ó cã kõ ho¹ch gi m nghìo kh thi vµ hiöu qu. 3. Huy éng îc sù tham gia cña ng êi d n vµo qu tr nh lëp kõ ho¹ch, thù c hiön vµ nh gi kõ ho¹ch gi m nghìo Ó ph t huy néi lù c cña chýnh céng ång ng êi nghìo vµo qu tr nh gi m nghìo 4. T ng c êng sù hîp t c vµ céng t c trong c«ng t c xo ãi gi m nghìo gi a c n bé Þa ph ng, ng êi d n vµ ng êi lµm c«ng t c gi m nghìo. 5. N ng cao n ng lù c gi m nghìo cña c n bé vµ ng êi d n Þa ph ng b» ng c ch tuyªn truyòn, phæ biõn nh ng kinh nghiöm, nh ng bµi häc cã tõ c c n i kh c. 6. Ph i cã ph ng c ch cô thó vµ hîp lý nh» m tõng b í c thay æi nh ng nhën thøc, thãi quen vµ phong tôc tëp qu n c n trë Õn qu tr nh gi m nghìo ë c c céng ång thióu sè. 7. LËp kõ ho¹ch ph i trªn c së nhu cçu cña céng ång kõt hîp ví i kõ ho¹ch ph t trión kinh tõ x héi tæng thó cña Nhµ n í c. 8. KÕ ho¹ch gi m nghìo cho céng ång ph i râ rµng, cô thó, 9. TÝnh to n îc kh n ng vµ nguån lù c t¹i chæ vò iòu kiön tù nhiªn vµ con ng êi trong c c céng ång,. 10. LËp kõ ho¹ch ph i phïhîp ví i tr nh é d n trý, Æc týnh t m lý cña tõng vïng, tõng d n téc, 11. Ng êi lµm c«ng t c xo ãi gi m nghìo ph i hióu îc Æc thïë miòn nó i, phong tôc tëp qu n, nh ng khã kh n vµ thuën lîi cña céng ång 12. X c Þnh ó ng ¾ n vµ Çy ñ c c nguyªn nh n ãi nghìo. 13. X c Þnh ó ng vai trß vµ mèi quan hö cña c c cêp th«n b n, x vµ huyön trong qu tr nh lëp kõ ho¹ch. I. Tæng quan vò vïng d n téc vµ miòn nó i Th i Nguyªn Th i Nguyªn lµ tønh miòn nó i cã diön tých tù nhiªn km2, d n sè: ng êi gåm c c d n téc anh em Kinh, Tµy, Nïng, Dao, M«ng, Hoa, S n ChÝ... TØnh cã 1 huyön vïng cao (Vâ Nhai) vµ 8 huyön, thþ lµ miòn nó i. Toµn tønh cã 180 x, ThÞ trên miòn nó i trong ã cã 36 x vïng cao thuéc diön x Æc biöt khã kh n. Vïng miòn nó i vµ d n téc tønh Th i Nguyªn cã diön tých ha, d n sè ng êi trong ã d n téc thióu sè gçn ng êi chiõm 1/2 d n sè toµn tønh, èi t îng vën éng Þnh canh, Þnh c cã hé khèu. Sè ång bµo nµy êi sèng rêt lµ khã kh n Ýt cã iòu kiön tiõp xó c ví i thþ tr êng, s n 54

61 Ethnic Minority Report xuêt tù cung, tù cêp lµ chñ yõu vµ ch a biõt p dông khoa häc kü thuët trong s n xuêt. Tû lö ãi nghìo chiõm 28,48%. Æc ióm d n sè, d n téc thióu sè chýnh ang c tró t¹i miòn nó i vïng cao cña tønh. * D n téc HM«ng: Tæng sè cã 863 Hé KhÈu. C tró ë 4 huyön miòn nó i cña tønh (HuyÖn Þnh Ho, huyön Vâ Nhai, HuyÖn ång Hû, huyön Phó l ng). Hä di c vò Th i Nguyªn tõ nh ng n m 1977 Õn n m NhiÒu nhêt lµ n m 1979 v sèy ra chiõn tranh biªn gií i, hä di c chñ yõu tõ c c tønh miòn nó i phýa b¾ c ( Cao B» ng, Tuyªn Quang vµ Hµ Giang ) vò sinh sèng ë c c vïng rõng nguyªn sinh, rõng Çu nguån. Hä sèng thµnh tõng côm tõ 5-7 hé trë lªn vµ sèng c ch biöt ví i céng ång, kh«ng sèng sen kï ví i c c d n téc kh c trong vïng.vai trß Giµ Lµng, Tr ëng b n rêt quan träng vµ c c hé sèng tëp trung n i cã nguån n í c cßn n ng b i s n xuêt cã thó rêt xa n i ë nªn tû lö ãi nghìo cao : 47%. VÒ s n xuêt: Chñ yõu ph t n ng b i Ó trång ng«vµ i s n thó rõng vò b n. Nh ng tõ nh ng n m 1990 trë l¹i y do Nhµ n í c cã chýnh s ch giao Êt giao rõng nªn tønh Th i Nguyªn a mét sè hé ë nh ng vïng khã kh n xuèng h¹ s n vµ hä biõt cêy ló a n í c, trång mýa, trång chì vµ ë nhµ x y (nh ë xãm ång T m huyön Phó L ng). VÒ phong tôc tëp qu n: D n téc HM«ng trong tønh a sè hä theo ¹o Tin Lµnh, hä vén gi îc c c phong tôc, tëp qu n riªng cña d n téc m nh nh trang phôc, ng«n ng, ch viõt, c c ngµy lô héi...vý dô: i chîc 2 vî chång vµ nõu n i ë cò mµ thiõu n í c sinh ho¹t vµ Êt c» n cçi th hä i t m n i ë mí i bá toµn bé nhµ cöa ruéng v ên n ng b i Ó lµm l¹i tõ Çu. * D n téc Dao: Tæng sè hé, KhÈu, hä c tró ë 4 huyön miòn nó i cña tønh (huyön ång Hû, huyön Vâ Nhai, huyön Þnh Ho, huyön ¹i Tõ) tõ nh ng n m 1970 do di c tõ c c tønh B¾ c C¹n, Tuyªn Quang, B¾ c Giang, Qu ng Ninh... vò Th i Nguyªn. Hä sinh sèng ë vïng thêp h n ång bµo d n téc HM«ng vµ cò ng ë thµnh tõng côm thµnh c c lµng b n. VÒ phong tôc tëp qu n: VÒ m ma, m c í i, lµm nhµ... hä rêt phô thuéc vµo c c «ng ThÇy có ng vµ ThÇy xem t í ng sè. Trang phôc hä Ýt mæc vµ chø mæc chñ yõu trong c c ngµy tõt, lô héi vµ n c í i. Hä cã tiõng nãi riªng nh ng kh«ng cã ch viõt. Sè ng êi tham gia c«ng t c ë c c cêp chýnh quyòn cao h n so ví i d n téc HM«ng. VÒ tr nh é s n xuêt: Hä chñ yõu canh t c trªn åi b i b»ng vµ cêy ló a n í c. Tõ nh ng n m 1990 trë l¹i y ång bµo d n téc Dao biõt trång chì vµ c y c«ng nghiöp nªn êi sèng cña ång bµo n ng lªn râ röt tû lö ãi nghìo tõ 42% Õn nay chø cßn ë møc 31%. * D n téc S n D u: Cã sè hé hé, sè khèu ng êi. Hä c tró chñ yõu ë 6 HuyÖn, Thµnh, ThÞ (huyön ång Hû, huyön Phæ Yªn, huyön Phó L ng, huyön ¹i tõ, ThÞ X S«ng C«ng vµ Thµnh Phè Th i Nhguyªn) hä sinh sèng chñ yõu ë c c vïng thêp, sèng tëp trung vµ thµnh c c lµng b n riªng, cã tiõng nãi riªng, kh«ng cã ch viõt, hä c tró ë tønh Th i Nguyªn l u. VÒ phong tôc tëp qu n: Trang phôc hiön nay a sè hä mæc nh d n téc Kinh (chø cßn l¹i 1 sè ng êi giµ lµ phô n hä cßn mæc c c v y truyòn thèng) trong m c í i, m ma, lêy vîlêy chång hä phô thuéc rêt nhiòu ThÇy có ng, «ng mèi... Hñ tôc lêy vî, lêy chång sí m c í i t o h«n vén cßn nhiòu, hä chñ yõu lêy nhau trong d n téc cña hä, hµng n m hä n tõt to nhêt lµ ngµy thanh minh. VÒ tr nh é canh t c: èi ví i d n téc S n D u hä ë cè Þnh nªn hä cã kinh nghiöm s n xuêt, nhêt lµ ló a n í c, c c lo¹i Ëu, ng«,... do ã êi sèng cña hä t ng èi æn Þnh, tû lö ãi nghìo lµ 17%. Tãm l¹i, vïng miòn nó i vµ d n téc Th i Nguyªn, ví i hai d n téc Hm«ng, Dao, lµ vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ d n c vµo lo¹i khã kh n, thêp kðm trong c c vïng 55

62 LPRV d n téc vµ niòn nó i cña c n í c. LËp kõ ho¹ch gi m nghìo cho ng êi d n ë y lµ c«ng viöc Çy khã kh n, l u dµi, phøc t¹p vµ ßi há i nh ng kiõn thøc vµ kinh nghiöm riªng. II. Nh ng kinh nghiöm lëp kõ ho¹ch gi m nghìo. 1.Ph t trión hö thèng n«ng l m nghiöp vµ hö thèng dþch vô kinh tõ, x héi, v n ho phïhîp ví i iòu kiön tù nhiªn d n c tõng vïng nh»m xo ãi gi m nghìo hiöu qu vµ bòn v ng 2.KÕt hîp tri thøc Þa ph ng ví i tri thøc hiön ¹i Ó cã kõ ho¹ch gi m nghìo kh thi vµ hiöu qu. 3.Huy éng îc sù tham gia cña ng êi d n vµo qu tr nh lëp kõ ho¹ch, thù c hiön vµ nh gi kõ ho¹ch gi m nghìo Ó ph t huy néi lù c cña chýnh céng ång ng êi nghìo vµo qu tr nh gi m nghìo. Ph ng ph p tiõp cën ph t trión trong xo ãi gi m nghìo cã sù cïng tham gia cña céng ång vµ c c bªn liªn quan îc xem lµ t t ëng chñ ¹o nã lµ mét qu tr nh liªn tôc, céng ång lu«n ãng vai trß trung t m. Ph ng ph p nµy thøc tønh îc ý thøc n ng cao îc n ng lù c tù chñ vµ sù tù tin thó c Èy søc suy nghü vµ s ng t¹o cña céng ång nh»m t¹o éng lù c cho xo ãi gi m nghìo bòn v ng. VÝ dô: ång bµo d n téc HM«ng ë miòn nó i L n m x Quang S n huyön ång hû êi sèng gæp rêt nhiòu khã kh n v ë khu vù c nó i kh«ng cã Êt Ó s n xuêt. UBND huyön ång Hû lµm viöc ví i c«ng ty chì s«ng cçu cho h n 40 ha Êt cã chì Ó di chuyón 20 hé ång bµo nµy xuèng. Sau khi thèng nhêt chñ tr ng c c phßng chuyªn m«n cña huyön lªn häp cïng 20 hé nµy vµ bµn thèng nhêt c ch di chuyón xuèng. B í c I: Theo ý kiõn cña ång bµo cho c c hé xuèng xem n i ë mí i vµ hä tù ph n phèi Êt cho c c hé theo thø tù cêp bëc trong lµng (d í i sù gi m s t cña c c cêp ChÝnh quyòn). B í c II: C c hé ng ký thêi gian di chuyón, trong thêi gian ch a di chuyón c c hé cö ng êi trong gia nh xuèng m nh Êt îc ph n ã Ó canh t c b o qu n (ph i ng ký thêi gian di chuyón Ó Tr ëng b n ph n c«ng c c hé gýup ì nhau di chuyón nhµ ë). Qua 1 n m êi sèng cña ång bµo æn Þnh kh«ng cßn hé ãi. Cã îc kõt qu nh trªn lµ do bµn b¹c rêt kü ví i ång bµo vµ giao quyòn cho ång bµo nªn êi sèng æn Þnh vµ bòn v ng. 4. T ng c êng sù hîp t c vµ céng t c trong c«ng t c xo ãi gi m nghìo gi a c n bé Þa ph ng, ng êi d n vµ ng êi lµm c«ng t c gi m nghìo. Môc tiªu cçn ¹t îc lµ lµm cho ng êi d n vµ c n bé xých l¹i gçn nhau h n, cã îc sù hióu biõt vµ cã nh ng tiõng nãi chung thèng nhêt. Cã nh vëy mí i ph t huy îc søc m¹nh tæng hîp vèn cã m b o îc sù chuyón giao vµ tiõp nhën. Tõ ph ng ph p nµy gió p cho ng êi c n bé X GN dô th m nhëp, t¹o îc c c mçi quan hö b nh ¼ ng tin cëy gi a c n bé vµ nh n d n ph t huy îc d n chñ thù c sù trong céng ång. 5. N ng cao n ng lù c gi m nghìo cña c n bé vµ ng êi d n Þa ph ng b»ng c ch tuyªn truyòn, phæ biõn nh ng kinh nghiöm, nh ng bµi häc cã tõ c c n i kh c. 56

63 Ethnic Minority Report 6. Ph i cã ph ng c ch cô thó vµ hîp lý nh»m tõng b í c thay æi nh ng nhën thøc, thãi quen vµ phong tôc tëp qu n c n trë Õn qu tr nh gi m nghìo ë c c céng ång thióu sè. 7. LËp kõ ho¹ch ph i trªn c së nhu cçu cña céng ång kõt hîp ví i kõ ho¹ch ph t trión kinh tõ x héi tæng thó cña Nhµ n í c. 8. KÕ ho¹ch gi m nghìo cho céng ång ph i râ rµng, cô thó, ch¼ ng h¹n, tiõn hµnh ë u? khi nµo? ai lµm? ai chþu tr ch nhiöm? ng n s ch tæng thó vµ tõng h¹ng môc lµ bao nhiªu? Thêi gian thù c hiön? dù kiõn hiöu qu? ChØ tiªu cçn ¹t îc vµ dù b o rñi ro cã thó s y ra. 9. TÝnh to n îc kh n ng vµ nguån lù c t¹i chæ vò iòu kiön tù nhiªn vµ con ng êi trong c c céng ång, tõ ã, x c Þnh îc nh ng thiõu hôt cçn sù trîgió p tõ bªn ngoµi nh nh n lù c, vët lù c, tµi chýnh, dþch vô kü thuët. 10. LËp kõ ho¹ch ph i phïhîp ví i tr nh é d n trý, Æc týnh t m lý cña tõng vïng, tõng d n téc, t¹o iòu kiön cho céng ång tiõp cën ví i th«ng tin bªn ngoµi, tõ ã, gãp phçn gi g n vµ ph t huy îc nòn v n ho truyòn thèng vµ hö thèng tri thøc b n Þa. 11. Ng êi lµm c«ng t c xo ãi gi m nghìo ph i hióu îc Æc thïë miòn nó i, phong tôc tëp qu n, nh ng khã kh n vµ thuën lîi cña céng ång. Æc ióm miòn nó i vïng d n téc hä quan niöm giµu nghìo n gi n, nhiòu khi gi i thých giµu nghìo b» ng t m linh vµ sù ph n ho giµu nghìo kh«ng râ rµng hä b»ng lßng ví i c i hiön cã vµ mäi ho¹t éng theo thãi quen. TËp qu n s n xuêt thiªn vò truyòn thèng, kh«ng muèn thay æi, nhu cçu vò gi i quyõt xo ãi gi m nghìo cña ng êi d n kh«ng ph i ló c nµo cò ng cêp thiõt v.v. Do ã viöc xo ãi gi m nghìo ë vïng nó i d n téc ßi há i ng êi c n bé ph i cã lßng kiªn tr kh«ng îc nãng véi, lµm hé, lµm thay mµ ph i x c Þnh l u dµi vµ khã kh n. VÝ dô: N m 1999 UBND huyön Phó L ng tønh Th i Nguyªn di chuyón 26 hé 130 khèu ång bµo HM«ng tõ trªn nó i xuèng khu vù c xãm ång T m (khu Êt thuéc éi 4 n«ng tr êng) v hiön t¹i ång bµo ë y Êt canh t c b¹c mµu, kh«ng cßn rõng Ó lµm n ng mí i. UBND huyön chñ éng mua c c lo¹i n ng chì vµ khu nhµ cña Ban qu n lý éi 4 Ó ph n c¾ m Êt cô thó cho tõng hé. Sau ã lªn kõ ho¹ch (di chuyón cïng mét ló c Ó qu n lý nhµ vµ thu ho¹ch chì) nh ng thù c hiön th hä kh«ng ë theo thø tù îc ph n c«ng. Hä tù æi cho nhau vµ x y nhµ ph n cho hä th hä nhèt bß cßn hä lµm nhµ Êt Ó hä ë vµ hä di chuyón r i r c trong c n m, diön tých chì ph n cho hä ph i Ó trång ng«mæc dïnhµ m y chì thu mua chì t i ngay t¹i chç. Sau khi kióm tra phá ng vên 1 sè hé cho biõt. - Chñ cña tõng hé øng ví i ngµy giê lµnh trong n m th mí i Õn ë Êt mí i îc mµ c n bé kh«ng há i hä iòu ã nªn hä kh«ng nãi. - Hä ë nhµ lµm b» ng gç võa n t, võa tho ng quen nªn ë nhµ x y hä bþ èm. - Hä kh«ng quen lµm chì v ph i i thu h i th êng xuyªn vµ cø ph i mua l ng thù c. Nªn hä ph chì trång ng«ó tiön h n v chø mêt c«ng trång vµ sí i 1 lçn cßn thêi gian nhµn rçi hä lªn rõng i s n. 12. X c Þnh ó ng ¾ n vµ Çy ñ c c nguyªn nh n ãi nghìo. Cã rêt nhiòu nguyªn nh n ãi nghìo ë vïng d n téc vµ miòn nó i. NÕu x c Þnh îc c c nguyªn nh n Ých thù c th sï cã nh ng gi i ph p h u hiöu Ó tõng b í c xo nghìo. 57

64 LPRV 13. X c Þnh ó ng vai trß vµ mèi quan hö cña c c cêp th«n b n, x vµ huyön trong qu tr nh lëp kõ ho¹ch. CÊp lµ ng b n lµ n vþ trù c tiõp tham gia vµ o c c ho¹t éng vµ quyõt Þnh sù thµnh c«ng vµ thêt b¹i, y lµ cêp a ra lù a chän cuèi cïng nªn t ng c êng tù chñ vµ ph n cêp c c ho¹t éng vò Çu t s n xuêt n«ng l m nghiöp, c c c«ng tr nh h¹ tçng n gi n phïhîp ví i n ng lù c iòu hµnh cña céng ång d n téc thióu sè. CÊp x lµ cçu nèi gi a huyön vµ lµng, b n vµ lµ n vþ hµnh chýnh duyöt toµn bé c c ph ng n Çu t cho cêp lµng vµ tæ chøc héi th o tëp huên, qu n lý vµ kióm tra, b o c o nh gi kõt qu kiõn nghþ lªn cêp trªn gi i quyõt c c v í ng m¾ c trong céng ång. CÊp huyön lµ cçu nèi gi a Çu t ví i chuyón giao, gi a dþch vô vµ kü thuët do ã iòu hµnh trong X GN nªn t ch biöt gi a qu n lý Nhµ n í c vµ sù nghiöp Ó chuyªn s u vµo c c ho¹t éng Ó phôc vô X GN vµ kióm tra gi m s t./ 58

65 Ethnic Minority Report 4. PGS. TS. NguyÔn Ngäc Hîi- TS. TrÇn Ngäc Hïng ThÓ chõ céng ång vµ vên Ò gi m nghìo ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao tønh NghÖ An Tãm t¾ t NghÖ An lµ mét tønh thuéc B¾ c Trung Bé cña ViÖt Nam ví i d n sè 2,8 triöu ng êi, gåm 7 d n téc Kinh, Th i, HM«ng, Kh Mó, Thæ, u vµ an Lai cïng chung sèng, trong ã d n téc thióu sè chiõm 13,6% d n sè (Chi côc thèng kª NghÖ An, 1999)[3]. NghÖ An cã 5 huyön vïng cao, ví i tæng diön tých tù nhiªn ,27 ha (chiõm 58,3% diön tých toµn tønh), d n sè ng êi (10,35% d n sè toµn tønh). y cò ng lµ khu vù c sinh sèng chñ yõu cña ång bµo d n téc thióu sè, ví i sè l îng ng êi (chiõm 80,40% d n sè toµn vïng) vµ n i y cã mæt Çy ñ 6 d n téc thióu sè cña NghÖ An. Æc biöt, cã mét sè d n téc nh HM«ng, Kh Mó, u vµ an Lai vïng cao lµ khu vù c ph n bè duy nhêt cña hä. Thù c tiôn qu tr nh ph t trión cña c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao NghÖ An chø ra r» ng, Ó duy tr c c mèi quan hö a d¹ng trong mçi céng ång, c c thó chõ Þa ph ng (Local institutions), hay cßn gäi lµ c c thó chõ céng ång (Community institutions) cã vai trß chi phèi m¹nh mï. ThÓ chõ céng ång cò ng lµ nh n tè quyõt Þnh tí i viöc duy tr b n s¾ c v n ho, thiõt chõ x héi, quan hö kinh tõ gi a c c n vþ cêu tró c/ c c thµnh viªn trong mçi céng ång. Cïng ví i qu tr nh héi nhëp ví i sù ph t trión chung, mçi céng ång mang theo nh ng hµ nh trang cña m nh bao gåm c nh ng thó chõ truyòn thèng, trong iòu kiön ã, sù kõt nèi gi a hö thèng thó chõ Þa ph ng ví i c c hö thèng thó chõ réng lí n h n sï lµ mét iòu kiön tiòn Ò cho sù héi nhëp ph t trión. Mét thù c tõ Æt ra lµ c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao ang øng tr í c t nh tr¹ng ãi ngheß næng nò. Tû lö nghìo ãi (2000) lµ 46,7%, trong ã cã mét tû lö lí n n»m d í i møc ãi l ng thù c ( ãi theo chuèn cò 22,20%). T nh tr¹ng ãi nghìo ë vïng cao kh«ng chø liªn quan Õn nh ng nguyªn nh n kinh tõ th«ng th êng mµ nã cßn cã nh ng liªn quan mët thiõt Õn sù kõt nèi gi a c c hö thèng thó chõ: (1) ThÓ chõ céng ång truyòn thèng; (2) ThÓ chõ nhµ n í c; (3) ThÓ chõ thþ tr êng. iòu ã ang lµ trë lù c lí n h¹n chõ sù héi nhëp cña c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao NghÖ An v n lªn tho t khá i ãi nghìo vµ héi nhëp ví i sù ph t trión nãi chung. T m kiõm gi i ph p cho sù kõt hîp hµi hoµ c c hö thèng thó chõ ang tån t¹i ë vïng cao lµ mét giaø ph p h u Ých tiõp thªm søc m¹nh cho c c céng ång d n téc thióu sè n i y v n lªn tho t khá i ãi nghìo vµ héi nhëp ví i sù ph t trión chung. Më Çu NghÖ An lµ mét tønh thuéc B¾ c Trung Bé cña ViÖt Nam ví i d n sè 2,8 triöu ng êi, gåm 7 d n téc kh c nhau Kinh, Th i, HM«ng, Kh Mó, Thæ, u vµ an Lai cïng chung sèng, trong ã d n téc thióu sè chiõm 13,6% d n sè (Chi côc thèng kª NghÖ An, 1999)[3]. NghÖ An cã 5 huyön vïng cao, ví i tæng diön tých tù nhiªn ,27 ha (chiõm 58,3% diön tých toµn tønh), d n sè ng êi (10,35% d n sè toµn tønh). y cò ng lµ khu vù c sinh sèng chñ yõu cña ång bµo d n téc thióu sè, ví i sè l îng ng êi (chiõm 80,40% d n sè toµn vïng) vµ n i y cã mæt Çy ñ 6 d n 59

66 LPRV téc thióu sè cña NghÖ An. Æc biöt, cã mét sè d n téc nh HM«ng, Kh Mó, u vµ an Lai vïng cao lµ khu vù c ph n bè duy nhêt cña hä. Thù c tiôn qu tr nh ph t trión cña c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao NghÖ An chø ra r» ng, Ó duy tr c c mèi quan hö a d¹ng trong mçi céng ång, c c thó chõ Þa ph ng (Local institutional), hay cßn gäi lµ c c thó chõ céng ång (Community institutional) cã vai trß chi phèi m¹nh mï. ThÓ chõ céng ång cò ng lµ nh n tè quyõt Þnh tí i viöc duy tr b n s¾ c v n ho, thiõt chõ x héi, quan hö kinh tõ gi a c c n vþ cêu tró c/ c c thµnh viªn trong mçi céng ång. Cïng ví i qu tr nh héi nhëp ví i sù ph t trión chung, mçi céng ång mang theo nh ng hµ nh trang cña m nh bao gåm c nh ng thó chõ truyòn thèng, trong iòu kiön ã, sù kõt nèi gi a hö thèng thó chõ Þa ph ng ví i c c hö thèng thó chõ réng lí n h n sï lµ mét iòu kiön tiòn Ò cho sù héi nhëp ph t trión. ChÝnh v vëy, viöc nghiªn cøu mèi quan hö gi a hö thèng thó chõ céng ång, thó chõ Þa ph ng truyòn thèng ví i c c vên Ò ph t trión cña céng ång sï t¹o c së dén liöu cho viöc ho¹ch Þnh chiõn l îc ph t trión ví i c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao. Trong ph¹m vi b n b o c o nµ y chó ng t«i muèn tëp trung ph n tých mèi quan hö gi a thó chõ céng ång ví i vên Ò nghìo ãi ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao NghÖ An, ví i mong muèn r» ng sï gãp chó t Ýt c së dén liöu ban Çu cho lünh vù c mí i mî nµy. I. NghÌo ãi ë vïng cao NghÖ An Kh«ng ph i ngéu nhiªn mµ bøc tranh nghìo ãi cña thõ gií i th êng îc t«ëm t¹i nh ng khu vù c vïng cao, vïng ång bµo d n téc thióu sè. Vïng cao cña NghÖ An, n i mµ c c céng ång d n téc thióu sè chiõm 80,40% d n sè toµn vïng cò ng kh«ng n»m ngoµi bèi c nh ã. Sè liöu iòu tra thù c tr¹ng hé ãi nghìo n m 2000 theo chuèn mí i quèc gia îc thó hiön qua b ng sau: B ng 1. So s nh tû lö ãi nghìo Khu vù c Þa lý tønh NghÖ An Tªn Þa D n sè Sè hé ãi nghìo chung ph ng/ S. hé S. khèu ChuÈn cò ChuÈn mí i khu vù c Þa lý Hé ãi Tû lö % Hé nghìo Tû lö % Hé nghìo Tû lö % Toµn tønh , , ,75 Thµnh thþ , , ,05 ång b» ng , , ,65 MiÒn nó i , , ,46 Vïng cao , , ,70 Con Cu«ng , , ,46 Quú Ch u , , ,07 QuÕ Phong , , ,68 T. D ng , , ,22 Kú S n , , ,14 (Nguån: UBND tønh NghÖ An, B o c o kõt qu iòu tra thù c tr¹ng ãi nghìo n m 2000 theo chuèn mí i quèc gia) Qua sè liöu trªn cho thêy: NghÌo ãi tëp trung ë khu vù c miòn nó i Æc biöt lµ c c huyön vïng cao: KÓ c trong iòu kiön p dông chuèn quèc gia mí i hay cò th tû lö nghìo ãi ë c c huyön miòn nó i cò ng cao h n h¼ n c c huyön ång b»ng vµ thµnh thþ vµ c c huyön vïng cao cã tû lö nghìo ãi cao h n nhiòu so ví i c c vïng cßn l¹i. 60

67 Ethnic Minority Report NghÌo ãi ë vïng cao Æc biöt trçm trong h n rêt nhiòu so ví i ång b»ng vµ thµnh thþ vµ nh ng g chó ng ta cã îc khi dù a trªn c c sè liöu thèng kª: iòu nµy îc nh n nhën trªn nh ng khýa c¹nh kh c nhau: 1) Møc chuèn nghìo ãi p dông cho khu vù c n«ng th«n vïng cao lµ thêp h n; 2) Møc chuèn ch a ph n nh ó ng søc mua nh ng mæt hµng thiõt yõu ë vïng cao: ViÖc quy æi ra tiòn vµ lêy møc chuèn b» ng tiòn lµm nhñ i rêt nhiòu thù c tr¹ng ãi nghìo ë vïng cao nõu nh chó ng ta nh n nhën ë khýa c¹nh cã týnh Õn søc mua l ng thù c (lµ mæt hµng chiõm tû lö chñ yõu trong c cêu chi tiªu cña c c hé nghìo ãi); 3) Tû lö hé ãi vµ sè nh n khèu ãi theo chuèn cò chiõm tû lö lí n trong sè c c hé/ c c khèu nghìo ãi týnh theo chuèn mí i (34,96% trong tæng sè 46,70%); 4) T nh tr¹ng ãi nghìo gçn nh kh«ng îc c i thiön trong gçn m êi n m qua ë mét sè huyön vïng cao, vïng cã nhiòu ång bµo d n téc thióu sè (Kú S n: theo chuèn cò lµ 49,96% vµ theo chuèn mí i lµ 65,97%, T ng D ng: Theo chuèn cò lµ 44,69% vµ theo chuèn mí i lµ 65,09%,...) II. KiÕm t m nguyªn nh n NghÌo ãi ë khu vù c vïng cao Cã nhiòu c ch kh c nhau trong qu tr nh tiõp cën t m hióu nguyªn nh n ãi nghìo, vµ dü nhiªn øng ví i mçi c ch tiõp cën ã lµ nh ng tæ hîp nguyªn nh n ãi nghìo kh c nhau îc Ò cëp. KÕt qu iòu tra cña UBND tønh NghÖ An (2000), îc ph n nh qua b ng sau: B ng 2. Tæng hîp nguyªn nh n ãi nghìo ë c c huyön vïng cao tønh NghÖ An HuyÖn Nguyªn nh n nghìo ãi /thµnh/thþ ThiÕu kinh ThiÕu L ThiÕu vèn vµ nghiöm TLSX 5 huyön Vïng cao Con Cu«ng Quú Ch u QuÕ ,41% ,39% ,43% ThiÕu Êt ,10% Do TNXH 363 1,45% Tai n¹n rñi ro 120 0,48% L êi lao éng 270 1,08% Cã ng êi èm au tµn tët 964 3,86% Phong T. D ng Kú S n (Nguån: UBND tønh NghÖ An, B o c o kõt qu iòu tra thù c tr¹ng ãi nghìo n m 2000 theo chuèn mí i quèc gia) Theo kõt qu iòu tra ë trªn cho thêy, cã 8 nguyªn nh n cña hiön t îng ãi nghìo ë cêp n«ng hé, trong ã cã hai nguyªn nh n chñ yõu cña ãi nghìo ë vïng cao ã lµ thiõu vèn vµ t liöu s n xuêt (67,43% sè hé nghìo ãi) thiõu kinh nghiöm s n xuêt (57,41% sè hé nghìo ãi). y thù c sù lµ nh ng nguyªn nh n ang t c éng tí i c c hé nghìo ãi vµ h¹n chõ hä tiõp cën c c c héi ph t trión. Cïng ví i c c nguyªn nh n nghìo ãi ë cêp n«ng hé, mét sè nguyªn nh n liªn quan Õn cêp céng ång îc Ò cëp trong ã Æc biöt chó ý Õn c c iòu kiön c së h¹ tçng nh iön, êng giao th«ng, tr êng häc, tr¹m x, chî, 61

68 LPRV thuû lîi, nguån n í c s¹ch îc Ò cëp trong cuéc iòu tra vò thù c tr¹ng ãi nghìo n m Tuy nhiªn, ví i ph ng c ch tiõp cën nµy, cã nhiòu nguyªn nh n liªn quan Õn cêp céng ång kh«ng îc Ò cëp. Qua mét sè tr êng hîp nghiªn cøu do mét sè c n bé nghiªn cøu tr êng ¹i häc Vinh tiõn hµnh trong nh ng n m gçn y chó ng t«i thêy ví i nh ng nguyªn nh n kó trªn lµ ch a ñ Ó lý gi i t nh tr¹ng nghìo ãi ë c c huyön vïng cao vïng ång bµo d n téc thióu sè chëm îc c i thiön sau nh ng nç lù c tõ phýa nhµ n í c vµ c c cêp chýnh quyòn Þa ph ng. Ó x c Þnh nguyªn nh n nghìo ãi ë vïng cao cçn mét c ch nh n mí i xuêt ph t tõ ng êi d n vµ ví i c i nh n tæng hîp vµ toµn diön. Trong khu«n khæ b o c o nµy chó ng t«i xin Ò cëp tí i mét trong nh ng vên Ò c b n mµ c c céng ång DTTS vïng cao NghÖ An ang ph i èi mæt lµ sù thiõu kõt nèi gi a (1) thó chõ céng ång truyòn thèng ví i (2) thó chõ nhµ n í c vµ (3) thó chõ thþ tr êng. ChÝnh iòu nµy t¹o nªn sù ng n c ch kh«ng dô v ît qua cña c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao trong qu tr nh héi nhëp ví i sù ph t trión chung. III. Sù suy yõu cña thó chõ céng ång truyòn thèng C c nghiªn cøu îc tiõn hµnh ë c c céng ång d n téc thióu sè kh c nhau ë vïng cao tønh NghÖ An cña nhãm nghiªn cøu cña chó ng t«i tõ nh ng 1990 Õn nay Òu i Õn nh ng kõt qu lµ c c thó chõ céng ång ang cã xu h í ng suy yõu dçn. BiÓu hiön cña sù suy yõu nµy rêt a d¹ng, møc é suy yõu nhanh chëm kh c nhau lµ tuú thuéc vµo mçi céng ång, Æc biöt lµ cã nhiòu liªn quan Õn vþ trý cña céng ång ã ví i sù ph t trión cña mçi Þa ph ng. LuËt tôc Þa ph ng truyòn thèng. Mçi céng ång vïng cao NghÖ An Òu cã nh ng luët tôc riªng cho céng ång m nh, thëm chý trong mét sè tr êng hîp, nh ng luët tôc cßn cã c nh ng iòu kho n chi phèi mèi quan hö gi a c c céng ång kh c nhau hoæc c c thµ nh viªn ngoµ i céng ång. Néi dung c c luët tôc lµ rêt phong phó, Æc tr ng cho mçi céng ång. NhiÒu iòu í c liªn quan Õn nh ng lêi r n d¹y d í i d¹ng tôc ng, d n ca. Sù iòu chønh hµnh vi cña c c thµnh viªn trong céng ång chþu chi phèi bëi nh ng lêi r n d¹y d í i d¹ng nh ng c u ca ng¾ n nh ng hµm ý s u s¾ c dô i vµo lßng ng êi. C c thiõt chõ tæ chøc tù qu n trong céng ång th«n/ b n. C c céng ång th«n b n vïng cao truyòn thèng th êng cã nh ng hö thèng thiõt chõ tæ chøc tù qu n Æc thïcho céng ång m nh: Tæ chøc céng ång b n lµng; Tæ chøc dßng hä; Giµ lµng, tr ëng b n; Tæ chøc ph êng héi... Ngµy nay cã thó thêy râ hai hö thèng qu n lý ë c c céng ång th«n b n, bao gåm: HÖ thèng chýnh thøc, lµ nh ng hö thèng kõt nèi cña hö thèng nhµ n í c (th«n b n) vµ c c tæ chøc chýnh trþ x héi (Chi bé ng cäng s n, Héi phô n, Héi cù u chiõn binh, Héi ng êi cao tuæi, oµn thanh niªn; éi thiõu niªn,...) nh n chung c c tæ chøc nµy vën hµnh trªn c së hö thèng luët ph p quèc gia vµ iòu lö îc thó hiön b» ng v n b n cña tæ chøc m nh; HÖ thèng kh«ng chýnh thøc bao gåm: Dßng hä; C c lo¹i ph êng- héi; C c nhãm c d n tù nguyön,... nh n chung c c tæ chøc ho¹t éng chñ yõu dù a trªn luët tôc Þa ph ng vµ nh ng quy í c cã týnh chêt néi bé. MÆc dïch a ph i lµ hõt vai trß t c éng nh h ëng lªn êi sèng céng ång, nh ng vai trß cña c c thó chõ Þa ph ng truyòn thèng ang dçn dçn phai 62

69 Ethnic Minority Report nh¹t. Qua nhiòu cuéc kh o s t ë nh ng céng ång kh c nhau ë vïng cao NghÖ An cho thêy nhiòu ng êi d n, Æc biöt lµ lí p thanh-thiõu niªn kh«ng cßn biõt Õn nh ng iòu luët, lêi r n cña céng ång m nh, kh«ng cßn chþa nh h ëng nhiòu tõ c c thiõt chõ tæ chøc truyòn thèng, kh«ng chýnh thøc trong céng ång. NhiÒu luët tuc thù c sù cßn mang nh ng gi trþ thiõt thù c ví i êi sèng céng ång trong bèi c nh hiön t¹i song vén kh«ng ph t huy îc hiöu lù c nh : Toµ n ph n xö, gi o dôc d í i d¹ng c c cuéc häp céng ång; Nh ng quy í c vò ph n vïng ch n th vµ trång trät; C c quy í c vò trîgió p lén nhau gi a c c thµnh viªn trong iòu kiön gæp rñi ro ho¹n n¹n, trong iòu kiön lµm c c viöc lí n... iòu nµy îc lý gi i bëi nhiòu nguyªn do, song nh ng nguyªn do nh mêt ng«n ng, mêt c së tµi nguyªn céng ång vµ sù suy yõu cña ph ng thøc qu n lý tµi nguyªn céng ång îc xem lµ nh ng nguyªn nh n chñ yõu H nh nh sù suy yõu cña c c thó chõ céng ång truyòn thèng ang diôn ra lµm cho c c céng ång vïng cao n i y mêt i søc m¹nh cña nh ng nç lù c tëp thó, mêt i niòm tin vµ sù tù tin khi èi mæt ví i nh ng th ch thøc cña cuéc sèng Ó trë nªn c i mµ ng ta vén gäi lµ Tù ty, mæc c m,... IV. ThÓ chõ nhµ n í c vµ thþ tr êng Trong khi c c thiõt chõ truyòn thèng ang cã dêu hiöu suy yõu th thó chõ nhµ n í c ch a Õn îc ví i d n Ó iòu tiõt c c mèi quan hö trong c c céng ång vïng cao vµ thó chõ thþ tr êng vén cßn nhiòu bêt lîi ch a m b o cho c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao héi nhëp ví i kinh tõ thþ tr êng mét c ch b nh ¼ ng. Qua c c cuéc kh o s t ë vïng cao cho thêy, sù hióu biõt vò luët ph p cña ng êi d n lµ hõt søc h¹n chõ. NhiÒu quyòn cã týnh chêt s ¼ ng nhêt kh«ng îc ng êi d n chó träng. Trong mét cuéc kh o s t ë 1 céng ång d n téc thióu sè an Lai ë x Ch u Khª, huyön Con Cu«ng cho thêy hçu hõt trî em (c c c em Õn tr êng lén kh«ng Õn tr êng) Òu kh«ng äc khai sinh vµ kh«ng cã giêy chøng sinh; MÆc dïnhiòu n«ng hé îc giao Êt giao rõng nh ng hä th êng kh«ng râ l¾ m vò c c quyòn lîi vµ nghüa vô cña m nh trªn m nh Êt, m nh rõng îc giao; ã lµ mí i chø n cö nh ng vên Ò liªn quan trù c tiõp Õn cuéc sèng cña hä cßn nh ng vên Ò kh c th møc é quan t m vµ hióu biõt cña ng êi d n cßn h¹n chõ h n nhiòu. ChÝnh sù thiõu hióu biõt vò luët ph p ang lµ mét h¹n chõ lí n èi ví i viöc tiõp cën c c nguån lù c ph t trión vµ gi m nghìo cò ng nh dô Æt ng êi d n vµo nh ng t nh huèng chþu nhiòu rñi ro. Hép 2. ChuyÖn Xai Hê bþ tïtreo Xai Hê lµ mét n«ng d n ng êi M«ng 47 tuæi cña b n Huåi Xai, x Tri LÔ, huyön vïng cao QuÕ Phong, tønh NghÖ An. Nh bao ng êi d n M«ng kh c, cø mçi mïa réy Õn, khi c i réy cò kh«ng cßn cho h¹t ló a mèy, Xai Hê l¹i i t m nh ng vïng Êt mí i trªn nh ng c nh rõng ¹i ngµn cña miòn T y. Nhµ chø hai vîchång, chýn øa con, øa con c c í i d u cã mét øa ch u néi, cïng ví i bè mñ giµ, vëy lµ nhµ Xai Hê cã tí i 15 miöng n, têt c tr«ng vµo c y ló a, c y s¾ n trªn réy. gçn 50, nh ng Xai Hê cßn khoî, ví i kinh nghiöm bao n m tých lò y îc, ví i sù dîo dai søc vãc trêi phó cña m nh vµ c c con «ng chän lêy mét kho nh rõng võa ý Ó dän c i réy mí i 3 ha. Ngµy l¹i ngµy, c i réy dän tõ rõng ¹i ngµn cho c i tro lµm no h¹t ló a, gçn ngµy gæt, Xai Hê ang nghü Õn mét vô gæt béi thu, mét c i tõt n m mí i ñ Çy, mét c i m c í i vui vî cña th» ng con thø hai, chø cßn 10 ngµy n a lµ Õn vô mïa. Nh ng Xai Hê kh«ng îc h ëng c i niòm vui Êy, Xai Hê bþ c«ng an vµ c n bé kióm l m b¾ t cïng ví i hai ng êi kh c trong b n cã chung c nh ngé. Õn khi bþ b¾ t, Xai Hê mí i hióu m nh ph¹m vµo téi lí n. V c i n cña nhµ m nh trong s u b y th ng, Xai Hê ph i 3 ha rõng phßng hé Çu nguån thuéc tióu khu 96 lµm thiöt h¹i 136 m 3 gç tõ nhãm 3 Õn nhãm 8 ví i thiöt h¹i trþ gi 38 triöu ång 63

70 LPRV (thêi ióm 1998). Ví i téi tr¹ng ã, Xai Hê cïng hai ng êi trong b n bþ kõt n 24 th ng tïcho h ëng n treo. Ngay t¹i phiªn tßa, iòu lµm chñ täa phiªn tßa vµ nh ng ng êi tham dù söng sèt lµ khi nghe tßa cho nãi lêi cuèi, Xai Hê khãc vµnãi b» ng tiõng M«ng r» ng: xin tßa cho Xai Hê mét n huö lµ îc tïngåi chø õng cã b¾ t treo. Ng êi M«ng ë huyön QuÕ Phong cña Xai Hê kh«ng ph i chø cã m nh Xai Hê vµ hai ng êi b¹n kia sèng nhê vµo n ng réy, trªn 90% c c hé cßn l¹i Òu sèng nhê vµo viöc ph t, èt, chäc tøa. Xai Hê chø tr ch m nh lµ t¹i sao cø theo c i c ch cha «ng Ó i chän nh ng c nh rõng ¹i ngµn Ó ph réy mí i, chø tr ch lµm sao c i søc cña m nh l¹i khá e thõ Ó ph t nhiòu réy Ó råi bþ b¾ t. (Nguån:Dù a trªn lêi kó cña Lang Quèc Kh nh, µi PTTH NghÖ An vµ kh o s t thù c tõ 5/2000) Hép 3. C u chuyön cña mét cæp vîchång vïng cao Vîchång anh L. lµ mét cæp vîchång trî ng êi Th i hiön sinh sèng t¹i B n Chao, lµ mét b n ng êi Th i cña x Diªn L m, huyön Quú Ch u, tønh NghÖ An. Nh nhiòu thanh niªn nghìo trong b n, khi ra ë riªng, anh chø îc m în tõ gia nh bè mñ c i xoong vµ bèn c i b t n c m. Vîchång chæt c y rõng dù ng t¹m c n lòu trªn mét b i b» ng ven suèi. Ó lëp nghiöp, vîchång anh dù Þnh khai hoang m nh Êt quanh nhµ thµnh ruéng n í c vµ tën dông ång cá Ó ph t trión ch n nu«i tr í c hõt lµ mét con tr u võa Ó cµy kðo võa Ó cho sinh s n. Ó thù c hiön îc iòu ã, vîchång cè g¾ ng ch m con lîn cho tèt Ó b n g y chó t vèn ban Çu. BiÕt ng n hµng N«ng nghiöp vµ ph t trión n«ng th«n ang cã chñ tr ng cho vay vèn ph t trión s n xuêt vî chång quyõt Þnh lµm n xin vay 5 triöu ång ví i ph ng n lµ 3 triöu mua tr u cµy; 2 triöu Çu t vµo êng èng dén n í c tõ nó i vò Ó t í i ruéng. n îc c c cêp phª duyöt, ng n hµng chêp nhën cho vay 5 triöu ång. Tuy nhiªn, sau ã mæc dçu anh ký nhën sè tiòn vay lµ 5 triöu ång nh ng thù c tõ c n bé týn dông chø trao cho anh cã 1 triöu ång ví i lý do lµ "anh kh«ng cã tµi s n thõ chêp sîkh«ng tr îc nî". Vîchång µnh chêp nhën cçm mét triöu ång, vò nhµ b n con lîn îc 600 ngµn ång Ó Çu t vµo êng èng n í c. Ví i hai c i xîng, hai vîchång cæm côi khai hoang îc 3000 m 2 ruéng n í c, sè cßn l¹i µnh Ó khai ph dçn. Khi îc há i: anh chþ cã lo l¾ ng vò viöc m nh ký nhën 5 triöu ång song chø nhën cã 1 triöu, Õn h¹n ng n hµng ßi tr c 5 triöu th sao? C hai vîchång chø tr lêi: m nh vay th m nh tr, kh«ng vay lµm sao b¾ t m nh tr îc. Kh«ng ph i chø Õn khi cã sù chuyón æi nòn kinh tõ Êt n íc tõ tëp trung quan liªu, bao cêp sang nòn kinh tõ thþ tr êng th c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao ë NghÖ An míi biõt Õn thþ tr êng hµng ho. Trong lþch sö, do Æc tr ng Þa lý - kinh tõ cña vïng cao, sù trao æi hµng ho diôn ra kh sím. Ng êi M«ng víi c c s n phèm kü nghö Æc s¾c nh sóng kýp, dao, rùa vµ c thuèc phiön,... ; ng êi Th i víi hµng döt thæ cèm Æc s¾c; ng êi an Lai víi mët ong rõng vµ c c lo¹i hµng m y an;... th m nhëp thþ tr êng cña nhiòu vïng miòn thëm chý v ît biªn giíi Õn víi c c n íc kh c. Tuy nhiªn, trong qu tr nh trao æi hµng ho, ng êi d n vïng cao th êng lêy ch týn, ch nghüa lµm Çu. Sù trao æi hµng ho nhiòu lóc g¾n víi nhiòu yõu tè n nghüa h n lµ c c yõu tè kinh tõ, iòu ã cã thó lµ do tµn d cña chõ é c«ng x x a nh ng còng cã thó lµ do g¾n víi nh ng yõu tè kh c trong céng ång. Bªn c¹nh ã, sù thiõu th«ng tin thþ tr êng, thiõu hióu biõt vò gi c, vò chêt l îng s n phèm,... Trong bèi c nh sù x m nhëp cña nòn kinh tõ thþ tr êng, lßng tin, lßng tèt, nõp sèng næng vò n nghüa, sù thiõu th«ng tin vò hióu biõt cña ng êi d n vïng cao trong nhiòu tr êng hîp trë thµnh mét yõu tè phi lîi nhuën cña nh ng kî biõt lîi dông. NhiÒu cuéc kh o s t ë vïng cao nghö An cña nhãm chóng t«i ghi nhën îc nhiòu tr êng hîp nghiªn cøu kh ión h nh vò vên Ò nµy. Cã thó nãi, thó chõ thþ tr êng vïng cao mang nhiòu khuyõm khuyõt mµ víi nh ng khuyõm khuyõt ã, ng êi d n vïng cao th êng cã c m 64

71 Ethnic Minority Report gi c bêt lùc tr íc thþ tr êng, quay l ng l¹i víi thþ tr êng vµ thëm chý cã mét bé phën trèn ch¹y khái thþ tr êng. Lµm thõ nµo Ó thþ tr êng thùc sù lµ mét ng êi b¹n trong sù ph t trión c c céng ång thióu sè vïng cao? ã thùc sù ang lµ mét c u hái kh«ng dô tr lêi. Hép 4. C u chuyön cña mét nhµ bu«n T«i lµm nghò bu«n b n nh ng nhiòu lóc thêy ng êi d n Ch u S n (mét b n ng êi an Lai, x Ch u Khª, huyön Con Cu«ng, tønh NghÖ An) nghìo còng ph i. Nhµ hä cã con bß, nhiòu ng êi tr 3,6 triöu kh«ng b n, nh ng nõu t«i a vµo chai r îu, ngåi võa uèng r îu võa tû tª nh¾c l¹i nh ng bën gi p h¹t «ng ra chç t«i øng tr íc g¹o, muèi; nh ng lóc nhµ cã viöc ch a cã tiòn «ng ra chç t«i mua chþu c n thþt;... t«i Òu gióp «ng, nay «ng cã con bß kh«ng b n cho t«i ch¼ng lï b n cho ng êi kh c? ChØ qua chçu r îu th con bß 3,6 triöu kh«ng b n, «ng chñ s½n sµng b n víi gi 3,2 triöu ång mµ l¹i cßn vui vî cho con d¾t Õn tën nhµ míi chþu lêy tiòn. (Ghi theo lêi kó cña anh Th, b n Khe Cho ng, x Ch u Khª) Hép 5. Thanh niªn b n Chao vén cßn 6 ng êi g¾n víi c c chñ Çu nëu gç MÆc dï hiön nay i gç kh«ng dô t¹o thu nhëp, ch¼ng ai giµu nhê nghò khai th c gç lëu c mµ chø cã thó lµm giµu cho c c chñ Çu nëu gç nh ng b n Chao vén cßn 6 thanh niªn theo c c chñ Çu nëu i khai th c gç lëu. Së dü nh ng thanh niªn nµy vén tiõp tôc nghò nµy v mang næng n nghüa víi c c chñ Çu nëu. Lóc ãi gi p h¹t, cçn g¹o hä cho vay c b. Nhµ ch a cã tr u kðo gç, hä cho vay vèn Ó mua tr u vµ tr dçn b»ng gç. Nhµ ch a cã bß cho con ch n d¾t Ó lêy bª, hä cho vay vèn Ó mua bß, tr dçn b»ng gç. Cã vµi ng êi trong sè ã, v îc gçn gòi víi «ng chñ, îc «ng chñ cho hót thuèc phiön l u thµnh nghiön. NÕu nay kh«ng theo c c chñ Çu nëu tiõp tôc i khai th c th lêy g dó tr nî? LÊy thuèc u mµ hót?. Hép 6. Con c M t ë Khe Cho ng C M t îc xem lµ mét Æc s n trêi phó cho nh ng ng êi d n sèng ven nh ng khe suèi n i th îng nguån s«ng C. C u ng¹n ng " C m kî qu¹, c s«ng Gi ng" lµ muèn chø lo¹i c Æc s n nµy. Víi ng êi an Lai, c M t cßn g¾n víi truyòn thuyõt ph t sinh céng éng vµ g¾n víi nh ng lô vët cña c c sinh ho¹t týn ng ìng. C nh îc cßn lµ mét thø hµng ho cã gi trþ Ó ng êi d n n i y sö dông lµm thø hµng ho trao æi trªn thþ tr ng. Õn víi b n Khe Bu, mét b n ng êi an Lai, c ch quèc lé 7 kho ng 20 km, víi kho ng 20 phót i xe «m, nh ng ng êi d n n i y ang b n nh ng g¾p c m t (mçi g¾p tõ 3-10 con, tuú kých cì c ), mçi g¾p 5 ngµn ång. Còng g¾p c ã, t¹i b n Khe Cho ng (trung t m x ) gi ngµn, nõu lµ t¹i thþ trên Con Cu«ng lµ 30 ngµn ång. Khi îc hái, t¹i sao kh«ng a c ra êng 7 b n Ó cã thªm tiòn, nh ng ng êi d n b n c tr lêi "kh«ng biõt b n ë n i xa u, ta chø b n t¹i b n m nh th«i". T ng tù, mét chai mët ong rõng (mét Æc s n kh c cña vïng nµy) nõu b n t¹i b n Bu lµ 18 ngµn, ra Khe Cho ng lµ 30 ngµn vµ nõu ë Vinh cã thó ph i mua víi gi ngµn ång. V. CÇn mét m«h nh qu n lý phï hîp víi thùc tiôn êi sèng c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao Thùc tõ ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao NghÖ An kh«ng ph i lµ mét hiön t îng c biöt. Mét sè nghiªn cøu kh c ë nh ng céng ång d n téc thióu sè kh c ë khu vùc vïng cao nghö An còng thêy cã nh ng nðt t ng ång ë nh ng møc é nhêt Þnh. Thùc tiôn ang ßi hái mét m«h nh qu n lý ë vïng cao mµ iòu ã chýnh lµ sù kõt nèi mét c ch hµi hßa gi a nh ng thó chõ céng ång truyòn thèng (th«ng qua luët 65

72 LPRV tôc cña mçi céng ång vµ c c thiõt chõ tù qu n cña céng ång), ThÓ chõ nhµ n íc (th«ng qua hiõn ph p vµ ph p luët îc trión khai Õn gçn d n, hßa nhëp vµo cuéc sèng cña ng êi d n h n) vµ thó chõ thþ tr êng (th«ng qua nh ng quan hö trao æi hµng hãa c«ng b» ng h n). Cã lï iòu ã sï lµ tiòn Ò quan träng cho viöc xãa ãi gi m nghìo mét c ch bòn v ng ë c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao. Cò ng xin lêy Ò môc nµy thay cho lêi kõt luën cña b n b o c o nµy. : CÇn cã mét m«h nh qu n lý phïhîp h n ví i thù c tiôn êi sèng c c céng ång d n téc thióu sè vïng cao. Tµ i liöu tam kh o 1. BÕ ViÕt ¼ ng, D n téc thióu sè trong sù ph t trión kinh tõ - x héi miòn nó i. NXB GTQG, Tr C Hoµ VÇn, B o vö m«i tr êng vµ chýnh s ch x héi. T¹p chý l m nghiöp sè 6. Tr Côc thèng kª NghÖ An, , Niªn gi m thèng kª. 4. Côc thèng kª NghÖ An, B o c o mét sè chø tiªu chñ yõu vò êi sèng gia nh tønh nghö An n m Tr HuyÖn ñy, H ND, UBND huyªn Kú S n, Æc tr ng v n hãa c c d n téckú S n, NghÖ An. NXBCTQG,

73 Ethnic Minority Report 5. TS. NguyÔn V n TiÖp. VÊn Ò gi m nghìo g¾ n ví i b o tån vµ ph t trión v n ho d n téc Khme ë Sãc Tr ng Tãm t¾ t Mét c u há i lí n Æt ra lµ häat éng gi m nghìo ph i g¾ n liòn nh thõ nµo Ó võa b o tån vµ ph t trión v n hãa d n téc nh» m ph t trión céng ång. Nghiªn cøu tr êng hîp céng ång ng êi Khmer Ó gió p phçn gi i p c u há i ã. B o c o tëp trung vµo viöc tr nh bµy thù c tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi cña cña céng ång ng êi Khmer, ång thêi nhën îc b n s¾ c v n hãa d n téc thó hiön trong ph ng thøc m u sinh, tæ chøc êi sèng x héi céng ång, sinh häat v n hãa tinh thçn vµ t«n gi o. Tõ viöc nghiªn cøu thù c tr¹ng vµ nguyªn nhh n nghìo ãi, nhën diön b n s¾ c v n hãa céng ång, t c gi nªu mét sè kiõn nghþ vò viöc g¾ n kõt c«ng t c gi m nghìo ví i viöc b o tån vµ ph t trión b n s¾ c v n hãa d n téc Khmer gãp phçn kh i dëy néi lù c cña céng ång vò con ng êi, v n hãa Ó gãp phçn gi i quyõt ãi kinh tõ ví i viöc gi i quyõt ãi ch, ãi v n hãa nh»m ph t trión bòn v ng céng ång. Tæng quan. Kh c ví i c c d n téc thióu sè ë ViÖt Nam phçn lí n tëp trung ë vïng miòn nó i, ng êi Khmer l¹i c tró ë 9 tønh ång b» ng S«ng Cöu Long vµ tëp trung «ng nhêt ë 4 tønh: Sãc Tr ng, CÇn Th, VÜnh Long vµ Trµ Vinh ví i h n mét triöu ng êi. Riªng ë tønh Sãc Tr ng, ng êi Khmer cã ng êi, chiõm 29,76% d n sè toµn tønh vµ sèng c tró xen kï ví i ng êi Kinh, Hoa vµ chiõm h n 50% d n sè ë 33 x vïng 3- vïng Æc biöt khã kh n. I. Thù c tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi. 1. Thù c tr¹ng nghìo ãi. H n mét phçn t thõ kû, kó tõ sau ngµy gi i phãng (1975), îc sù quan t m gió p ì cña ng, Nhµ n í c vµ chýnh quyòn Þa ph ng, êi sèng cña d n téc Khmer ngµy cµng îc n ng cao. Tuy nhiªn, do chuyón dþch c cêu kinh tõ chëm, hiöu qu kinh tõ cßn thêp, c së vët chêt h¹ tçng cßn yõu kðm vµ l¹c hëu, tr nh é d n trý thêp lµm cho ng êi Khmer ang ë trong t nh tr¹ng chëm ph t trión, g y nªn nghìo ãi chiõm tû lö cao nhêt so ví i c c d n téc kh c trong vïng. 67

74 LPRV Theo kõt qu iòu tra møc sèng d n c vµ o n m 1992, 1994, 1998 t nh tr¹ng nghìo ãi cña céng ång chiõm tû lö cao nhêt so ví i c c d n téc trong vïng. Tû lö % n m Hé kh giµ u Hé trung b nh Hé nghìo ãi ,17 22,35 67, ,80 28,11 64, ,60 45,30 33,10 Theo tæng iòu tra møc sèng hé gia nh trªn Þa bµn tønh Sãc Tr ng vµo n m 1998, cã sù chªnh löch gi a 3 d n téc Kinh, Hoa, Khmer, trong ã ng êi Khmer tû lö nghìo ãi cao nhêt. Ph n hãa giµu nghìo c c d n téc (tû lö %). Hé kh giµu Hé trung b nh Hé nghìo ãi Toµn tønh 29,65 46,04 24,31 Kinh 32,60 46,29 21,12 Khmer 21,00 45,31 33,10 Hoa 37,05 47,36 15,59 Æc biöt, cã sù chªnh löch vò tû lö nghìo ãi gi a céng ång ng êi Khmer ë khu vù c 3 ví i céng ång Khmer trong toµn tønh 38,04%/ 33,10%, trong ã cã nh ng x chiõm phçn «ng ng êi Khmer, tû lö nghìo ãi cßn cao h n. VÝ dô: X L m KiÕt (huyön Th¹nh TrÞ) tû lö nghìo ãi lµ 56,91%, x Th¹nh TrÞ (huyön Th¹nh TrÞ) 54,37%, x L¹c Hßa (huyön VÜnh Ch u) cao nhêt 65,97%. Tû lö gi m nghìo kh«ng chø ph n nh qua iòu tra phá ng vên hé gia nh. Ng êi Khmer ví i hé iòu tra, cã hé nghìo cho r» ng 24,13% hé kh h n tr í c, 54,58% møc sèng vén nh cò vµ 21,29% kðm h n tr í c. Sù chªnh löch gi a hé cã møc sèng kh so ví i hé cã møc sèng kðm h n tr í c kh«ng ng kó. iòu nµy cho thêy, kh n ng n ng cao møc sèng cña ng êi Khmer thêp, trong ló c ã c c hé r i vµo t nh tr¹ng khã kh n h n, kó c r i xuèng nghìo ãi vén cßn cao. Thù c tr¹ng nµy cho thêy, kõt qu cña c«ng t c xãa ãi gi m nghìo vµ t ng tr ëng kinh tõ cña ng êi Khmer cßn thêp. Nh ng thµnh tù u gi m nghìo vén cßn mong manh vµ thiõu týnh bòn v ng. 2. Nh ng nguyªn nh n nghìo ãi. KÕt hîp c c ch tiõp cën vü m«vµ tiõp cën vi m«cã thó chia lµm 3 nhãm nguyªn nh n chýnh. - Nh ng nguyªn nh n thuéc vò iòu kiön tù nhiªn vµ c së h¹ tçng. iòu kiön tù nhiªn vïng ng êi Khmer c tró phçn nhiòu lµ vïng Êt nhiôm phìn, ngëp mæn. Vµo mïa m a bþ ngëp n í c, vµo mïa kh«l¹i thiõu n í c ngät. Do t c éng cña thuû triòu a n í c bión trµn s u vµo néi ång, nhêt lµ vµo mïa kh«n í c bión lên s u km c ch bê bión g y ngëp mæn næng. VÊn Ò thuû lîi vµ n í c ngät cho s n xuêt vén lµ nhu cçu cêp b ch èi ví i sù ph t trión n«ng nghiöp Khmer. Rõng ngëp mæn bþ tµn ph do nu«i t«m, lµm muèi ph t trión. Hµng ngµn ha rõng bþ chæt tr¾ ng, lµm ph vì c n b» ng sinh th i, Êt tho i hãa, bê bión xãi 68

75 Ethnic Minority Report lë, tµi nguyªn thuû s n c¹n kiöt lµm cho ng êi d n sèng b» ng nghò rõng, nh b¾ t h i s n r i vµo khã kh n nghìo ãi. C së h¹ tçng, nhêt lµ khu vù c 3 cßn hõt søc thêp kðm. C c c së hµnh chýnh, gi o dôc, y tõ îc x y dù ng tõ thëp niªn cña thõ kû XX xuèng cêp trçm träng, cçn ph i îc c i t¹o n ng cêp. Trong 33 x, cã 1261 phßng häc, trong ã phßng cêp 4, cßn l¹i 248 phßng häc d¹ng tranh tre, l t¹m. iön l í i quèc gia vò tën x, nh ng chø cã 16,5% hé sö dông l í i iön quèc gia, do thiõu kinh phý Çu t x y dù ng m¹ng l í i h¹ thõ tí i c c hé gia nh. HÖ thèng êng giao th«ng ch a îc x y dù ng theo qui ho¹ch chung, chñ yõu lµ êng Êt mang týnh tù ph t. Trong khu vù c 3 cßn cã 15 trung t m x ch a cã êng giao th«ng tõ huyön xuèng x, chø cã êng Êt cho lo¹i xe hai b nh i l¹i vµo mïa kh«. - Nguyªn nh n thuéc vò chñ quan ng êi nghìo. Ng êi Khmer ngoµi h¹n chõ nguån vèn tù nhiªn, hä cßn bþ h¹n chõ nguån vèn vët chêt, nguån vèn x héi, nguån vèn tµi chýnh, Æc biöt lµ nguån vèn con ng êi. Ng êi Khmer lµ nh ng c d n n«ng nghiöp, nh ng nh ng hé nghìo th êng kh«ng cã Êt vµ Ýt Êt canh t c, mµ y lµ nguån vèn hõt søc quan träng èi ví i c d n chñ yõu sèng b» ng n«ng nghiöp. Ng êi Khmer nãi chung vµ ng êi nghìo nãi riªng tr nh é d n trý vµ häc vên thêp. Thèng kª n m 1989, tû lö ng êi mïch ë céng ång ng êi Khmer lµ 48,78%, trong khi ã ng êi Kinh lµ 13,3%, Hoa lµ 16,4%, cao h n nhiòu d n téc thióu sè kh c c tró ë vïng nó i. N m häc , tû lö ng êi i häc so ví i d n sè chø chiõm 12,3%. Theo thèng kª n m 1997, trong khu vù c 3, ví i 33 x, tû lö ng êi mïch cßn cao h n, chiõm tí i 34, 62%. Tr nh é häc vên thêp lµm gi m i nguån lù c con ng êi, lµm trë ng¹i cho c«ng cuéc xãa ãi gi m nghìo. Ng êi nghìo do häc vên thêp, kh«ng th«ng th¹o tiõng Kinh, v vëy, viöc tiõp thu c c tiõn bé khoa häc kü thuët gæp nhiòu khã kh n, Ýt i y i ã Ó më réng m¹ng l í i quan hö x héi. Hä cò ng gæp khã kh n trong viöc tiõp cën c c dþch vô x héi c b n nh týn dông, gi o dôc, y tõ - Nh ng nguyªn nh n thuéc vò c chõ, chýnh s ch. Tõ nòn kinh tõ tëp trung bao cêp chuyón sang kinh tõ hµ ng hãa, nhiòu chýnh s ch vò phó c lîi x héi bþ c¾ t gi m, nhêt lµ lünh vù c y tõ, gi o dôc. Vèn Çu t cho gi m nghìo cßn khiªm tèn ch a t ng xøng ví i nhu cçu ph t trión. ViÖc Çu t c së h¹ tçng mí i x y dù ng îc c së vët chêt ban Çu, gãp phçn c i thiön êi sèng céng ång, nh ng ch a t¹o îc sù chuyón biõn c n b n, t¹o nguån lù c cho hé nghìo ph t trión kinh tõ. C c dù n x y dù ng c së h¹ tçng vµ ph t trión kinh tõ- x héi ch a giµnh sù u tiªn thých ng cho hé nghìo Ó hä tiõp cën îc ví i c c dþch vô c b n cña x héi. ChuyÓn sang nòn kinh tõ hµng hãa thþ tr êng t¹o nªn sù bêt binh ¼ ng trong viöc chªnh löch gi gi a hµng n«ng s n ví i hµng c«ng nghiöp vµ dþch vô. S n xuêt n«ng nghiöp gæp nhiòu rñi ro: mêt mïa, s u bönh. N m îc mïa ng êi d n l¹i lo bþ rí t gi lµm cho viöc Çu t s n xuêt bþ thua lç. LuËt Êt ai îc thù c hiön, ng êi n«ng d n îc quyòn sö dông, mua b n va chuyón nh îng, t¹o iòu kiön cho sù ph t trión kinh tõ hé gia nh. Nh ng mæt kh c cò ng t¹o ra sù Ëp trung ruéâng Êt, chuyón nh îng, cçm cè ruéng Êt, dén Õn t nh tr¹ng ng êi nghìo mêt Êt hoæc cßn Ýt Êt canh t c, Èy hä vµo c nh bçn cïng hãa. 69

76 LPRV II. Gi m nghìo g¾ n liòn ví i viöc b o tån vµ ph t trión b n s¾ c v n hãa d n téc Mét c u há i lí n Æt ra lµ ho¹t éng gi m nghìo ph i g¾ n kõt nh thõ nµo Ó võa b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc, khi coi v n hãa nh lµ môc tiªu vµ éng lù c cña sù ph t trión, h n n a lµ sù ph t trión bòn v ng. Ho¹t éng gi m nghìo l u nay kó c ch ng tr nh quèc gia cò ng nh ë Þa ph ng vén thiªn vò mæt kinh tõ, nh» m môc tiªu lµ n ng cao møc sèng cña ng êi nghìo vµ toµn thó céng ång. ThËt dô hióu, v sù ph t trión kinh tõ n ng cao møc sèng ng êi nghìo lµ nòn t ng cho sù ph t trión kðo theo vò v n hãa, gi o dôc, y tõ. Khi mµ ch a ñ c m n, o mæc vµ nh ng iòu kiön vët chêt tèi thióu th khã mµ n ng cao møc sèng vµ chêt l îng sèng vò mäi mæt. Nh ng ví i c i nh n chiõn l îc, gi m nghìo ph i h í ng tí i môc tiªu cao h n lµ ph t trión toµn diön têt c mäi nhu cçu cña cuéc sèng con ng êi. V vëy, viöc gi i quyõt ãi kinh tõ ph i g¾ n liòn ví i viöc gi i quyõt ãi v n hãa, ãi ch. Ví i quan dióm nµy, gi m nghìo cçn h í ng tí i khi coi Çu t cho v n hãa, gi o dôc cò ng kh«ng kðm phçn quan träng nh Çu t cho kinh tõ. Tuy nhiªn viöc gi i quyõt vên Ò nµ y kh«ng thó t ch rêi viöc b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc cña tõng téc ng êi riªng. VÊn Ò Æt ra lµ, cçn ph i nhën diön b n s¾ c v n hãa d n téc Khmer lµ g? Nã îc bióu hiön nh thõ nµo? B n s¾ c v n hãa xðt trªn b nh diön lþch sö ví i c i nh n biön chøng th c i g lµ thõ m¹nh, mang týnh tých cù c îc kõt tinh thµnh gi trþ tinh hoa cña d n téc, c i g lµ l¹c hëu, lçi thêi g y trë ng¹i trªn con êng ph t trión cçn ph i b i bá. Ph i cã c i nh n thù c tiôn mí i t m ra gi i ph p cho viöc xãa ãi gi m nghìo g¾ n liòn ví i viöc ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc hiön nay. 1. NhËn diön b n s¾ c v n hãa d n téc Khmer. Ng êi Khmer lµ mét d n téc mµ n«ng nghiöp lµ ngµnh kinh tõ s n xuêt chñ yõu. Tuy nhiªn, nòn n«ng nghiöp nµy kh«ng hoµn chønh mµ chñ yõu lµ éc canh c y ló a, ch n nu«i gia só c, gia cçm vµ thñ c«ng nghiöp, th ng nghiöp kðm ph t trión. Trong qu tr nh s n xuêt hä tých luü îc nhiòu tri thøc, kinh nghiöm vò kü thuët canh t c, gièng, c y trång. Do sinh sèng ë vïng ngëp mæn ven bión, vïng s u, vïng xa, iòu kiön tù nhiªn kh«ng thuën lîi, c së h¹ tçng yõu kðm lµm cho nòn n«ng nghiöp cña hä phçn lí n phô thuéc vµo thiªn nhiªn, éc canh c y ló a, mang týnh tù tó c, tù cêp. Trong nh ng n m gçn y, mæc dïnòn kinh tõ n«ng nghiöp Khmer cã sù chuyón dþch c cêu, tõ éc canh c y ló a sang trång rau mµu, c y n qu, ch n nu«i, nhêt lµ nu«i trång thuû s n nh t«m só, cua, c vµ nh b¾ t c c nguån lîi h i s n kh c, nh ng canh t c ló a n í c vén lµ thõ m¹nh cña hä so ví i c c ngµnh nghò kh c. C cêu vµ tæ chøc êi sèng x héi cña ng êi Khmer lµ x héi n«ng th«n mµ n«ng d n lµ thµnh phçn c b n vµ chñ yõu sèng trong c c phum, sãc tëp trung dµy Æc xung quanh c c ng«i chïa. Ph i nãi r» ng ng êi Khmer lµ mét d n téc thuçn n«ng. Mét x héi n«ng d n sèng b nh læng yªn trªn c c giång Êt cña c c phum, sãc ví i nh ng ng«i chïa cao vó t, léng léy vµ c c xa la, n i sinh ho¹t v n hãa céng ång trong khu«n viªn cña ng«i chïa. Trªn c c phum, sãc ng êi n«ng d n sèng cçn cï, chêt ph c, hiòn lµ nh ví i tinh thçn sïng b i ¹o PhËt, ví i tinh thçn céng c m, céng ång, céng mönh. Ng êi Khmer sèng quçn tô trong mét n vþ c tró, ång thêi cò ng lµ mét thiõt chõ x héi dù a trªn hai mèi quan hö chñ yõu lµ quan hö huyõt thèng vµ 70

77 Ethnic Minority Report quan hö h«n nh n ë trong phum, bao gåm 3-4 thõ hö cña nh ng hé gia nh cã quan hö th n thuéc c vò phýa nam vµ n theo mét hö thèng th n téc tö hö kh«ng ph n biöt. Phum lµ n vþ x héi tù qu n nhá nhêt, cã ng êi øng Çu vµ c c thµnh viªn Òu cã tr ch nhiöm, nghüa vô gió p ì lén nhau, èi xö ví i nhau nh lµ nh ng ng êi bµ con th n thuéc g¾ n bã bëi quan hö huyõt thèng, h«n nh n, kinh tõ, t nh c m, týn ng ì ng. Cã thó nãi, phum la mét thiõt chõ x héi Æc thïmang Æc ióm riªng cña truyòn thèng v n hãa Khmer. Trªn phum lµ sãc (t ng ng ví i Êp cña ng êi ViÖt). Sãc cña ng êi Khmer lµ tëp hîp vµi ba chôc phum lí n, nhá kh c nhau. Ranh gií i c c sãc îc qui í c gi a c c sãc ví i nhau, th«ng th êng îc x c Þnh qua vþ trý ng«i chïa vµ tªn gäi riªng cña nã. ViÖc qu n lý x héi truyòn thèng cña sãc Khmer theo mét c chõ kh Æc biöt, bao gåm quyòn lù c cña céng ång vµ vai trß cña PhËt gi o TiÓu Thõa. øng Çu sãc lµ mét Mª sãc, gió p viöc cho Mª sãc lµ mé ban qu n lý do sãc bçu ra. Bé m y nµy thù c hiön chøc n ng èi néi vµ èi ngo¹i vµ tiõp xó c ví i nhµ chïa Ó duy tr sù æn Þnh cña x héi, m b o cho mèi quan hö céng ång gi a c c thµnh viªn trong sãc îc thuën lîi nhêt. Bé m y nµy dçn bþ mêt i do chøc n ng cña bé m y chýnh quyòn Nhµ n í c thay thõ. Bªn c¹nh bé m y qu n lý cña sãc cßn cã bé m y qu n lý nhµ chïa, bao gåm mét vþ s c, c c vþ s phã. Gió p viöc cho hä cßn cã mét ban qu n trþ chïa vµ c c wen- tæ chøc quçn chó ng týn å ë d í i sãc. Kh c ví i lµng ng êi ViÖt cæ truyòn, vën hµnh trªn c së ph p lý cña lµng lµ h ng í c, c c d n téc T y Nguyªn lµ luët tôc, Sãc cña ng êi Khmer îc vën hµnh dù a trªn tëp qu n d n téc truyòn thèng vµ nh ng Þnh chõ cña PhËt gi o TiÓu Thõa. ë y gi o lý nhµ PhËt lµ c së cho c c qui t¾ c iòu hµnh quan hö x héi, triõt lý ¹o PhËt trë thµnh triõt lý cña êi sèng v n hãa, t t ëng cña con ng êi, sinh ho¹t t«n gi o trë thµnh mét bé phën quan träng nhêt trong sinh ho¹t tinh thçn cña mçi c nh n cò ng nh c céng ång, s s i lµ tçng lí p îc céng ång kýnh träng vµ lµ linh hån cña sãc. V vëy, ¹o PhËt cã tçm quan träng Æc biöt vµ chi phèi nhiòu mæt êi sèng x héi cña ng êi Khmer. Trong chõng mù c nµo ã, cã thó nãi, tæ chøc x héi cæ truyòn cña ng êi Khmer n ng dù a vao tæ chøc nhµ chïa vµ v n hãa cña ng êi Khmer mang Ëm mµu s¾ c PhËt gi o. y lµ nðt Æc thïmang b n s¾ c v n hãa Khmer kh c ví i c c d n téc kh c. CÊu tró c x héi vµ chøc n ng cña sãc vén mang Ëm týnh chêt cña mét nòn kinh tõ n«ng nghiöp tù cung, tù cêp. X héi Khmer mæc dï ph n hãa s u s¾ c, nh ng tçng lí p x héi c b n vén lµ n«ng d n sèng trong c c phum, sãc vµ Ýt nhiòu c ch ly ví i x héi bªn ngoµi, tr í c nh ng biõn éng cña x héi. Sãc cña ng êi Khmer lµ mét tæ chøc x héi mang týnh céng ång cña c«ng x n«ng th«n cña c d n canh t c ló a n í c, mang Ëm mµu s¾ c PhËt gi o TiÓu Thõa. Ng i Khmer 99% theo PhËt gi o TiÓu Thõa vµ tõ l u chi phèi s u s¾ c c c ho¹t éng tinh thçn cña ng êi Khmer. PhËt gi o cña ng êi Khmer kh«ng n thuçn lµ thçn luën mµ chñ yõu lµ mét thø ¹o øc phi thõ tôc hãa têt triöt Ó. Nã ng ì ng väng gi i tho t b»ng sù h¹n chõ ham muèn ë êi, mét h¹n chõ kh«ng ph i b» ng Ðp x c, kh«ng nhên m¹nh tí i gi o luët vª ph¹m lçi vµ chuéc lçi, kh«ng e däa b»ng Þa ngôc, kh«ng khuyõn khých bëi thiªn êng mµ b»ng sù v n tí i cña néi t m. PhËt gi o Khmer lµ PhËt gi o tu hµnh, vi vëy ng«i chïa vµ sù hiön diön cña c c nhµ s hõt søc quan träng. Mçi sãc cña ng êi Khmer th êng cã 1, 2 ng«i chïa. Theo quan niöm cña ng êi Khmer, i tu kh«ng ph i lµ Ó thµnh PhËt mµ Ó lµm ng êi cã nh n c ch, phèm chêt vµ ¹o øc tèt, Ó sèng theo tinh thçn gi o lý nhµ PhËt vµ rìn luyön theo ¹o ph p. Hä cho r»ng bè thý, lµm phó c cøu ång lo¹i lµ viöc lµm thiön vµ cµng lµm îc nhiòu viöc thiön th ph í c l¹i cµng cao dµy. 71

78 LPRV V vëy sù hiön diön cña c c ng«i chïa trong c c phum, sãc cña ng êi Khmer lµ kh«ng thó thiõu îc nh» m p øng nhu cçu sinh ho¹t t«n gi o vµ v n hãa cña nh n d n. Ngoµi chøc n ng t«n gi o, ng«i chïa cßn lµ trung t m sinh ho¹t v n hãa, gi o dôc cña céng ång tõ tæ chøc lô héi, c c sinh ho¹t v n hãa, d¹y häc. Sinh sèng trong c c phum, sãc tõ l u êi, ng êi Khmer s ng t¹o cho m nh mét kho tµng v n hãa lí n lao trong êi sèng v n hãa vët chêt vµ tinh thçn. Æc biöt kho tµng v n hãa nghöt thuët ví i nhiòu thó lo¹i phong phó. ã lµ nghö thuët m nh¹c truyòn thèng ví i nhiòu thó lo¹i vµ h nh thøc bióu hiön kh c nhau. D n ca Khmer Nam Bé cã c c iöu hß, h t phong tôc vµ nghi lô, h t tr t nh trong sinh ho¹t. Ng êi Khmer cã nh¹c cô d n gian ngò m, dµn nh¹c lô, trong ã cã hµng chôc nh¹c cô kh c nhau, gåm nhãm thæi, nhãm gâ, nhãm d y thó hiön rêt râ b n s¾ c v n hãa d n téc Khmer. Tõ l u êi ng êi Khmer cã c c h nh thøc trß diôn mó a rêt phæ biõn nh Xarikakeo, mó a trèng Xay m. Ngµy nay nh ng h nh thøc mó a nãi trªn îc gií i trî sö dông trong c c cuéc vui ch i ë phum, sãc, mó a trong m c í i, m ph í c, m héi, trªn s n khêu. Ng êi Khmer cã nòn mü thuët ( iªu kh¾ c vµ kiõn tró c) mang b n s¾ c riªng vµ b o l u kh nguyªn d¹ng ví i lèi kiõn tró c chïa, t îng vµ phï iªu. NghÖ thuët s n khêu ví i ca kþch r«b m vµ dïkª võa cæ ión võa d n gian nh ng rêt hiön ¹i. Trong mét n m, ng êi Khmer cã nhiòu lô héi lí n nhá cña céng ång nh TÕt N m mí i ( Choi chm m thmei), tõt có ng «ng bµ ( olta), LÔ n cèm dñp, lô héi ua ghe ngo Trong c c lô héi lµ dþp sinh ho¹t v n hãa céng ång rêt a d¹ng kõt hîp ví i c c lo¹i h nh nghö thuët truyòn thèng. Trong hö thèng gi o dôc Khmer, bªn c¹nh gi o dôc Nhµ n í c, cãn cã hö thèng gi o dôc nhµ chïa. Theo tëp qu n truyòn thèng, con trai Khmer häc ch, häc gi o lý trong thêi gian tu hµnh ë nhµ chïa. Vµ v vëy, ng«i chïa lµ trung t m gi o dôc cho con em trong sãc. Mçi chïa th êng cã vµi ba vþ s s i chuyªn d¹y ch cho con em lªn 6, 7 tuæi häc äc, häc viõt. Sau ã c c vþ s s i cßn d¹y häc sinh nh ng qui t¾ c r n d¹y vò øc h¹nh, vò c ch øng xö cña mäi ng êi trong x héi. y lµ thêi gian tëp sù cho viöc tu hµnh sau nµy ló c Õn kho ng 12 tuæi, hä sï Õn tu ë chïa ví i thêi gian dµi, ng¾ n tuú ý. Chïa Khmer võa lµ n i d¹y Ng v n Khmer, tiõng ViÖt vµ häc tiõng Pali Ó äc kinh PhËt gi o. 2. Gi m nghìo g¾ n liòn ví i viöc b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc. N«ng nghiöp, trong ã canh t c ló a n í c éc canh lµ Æc ióm ho¹t éng kinh tõ cña ng êi Khmer. Do phô thuéc vµo thiªn nhiªn vµ tr nh é kü thuët canh t c cßn l¹c hëu, n«ng th«n Khmer tr i qua bao thõ kû vén ë t nh tr¹ng kinh tõ n«ng nghiöp tióu n«ng tù cung, tù cêp. Ng êi Khmer lµ d n téc thuçn n«ng, v vëy ph t trión kinh tõ- x héi Khmer tr í c hõt ph i u tiªn Çu t mäi mæt, tõ c së vët chêt h¹ tçng êng, iön, thuû lîi, khai hoang më réng diön tých, vèn, p dông tiõn bé khoa häc kü thuët, th«ng qua c«ng t c khuyõn n«ng vµ tr nh diôn kü thuët vò gièng, kü thuët ch m bãn, Ó chuyón dþch c cêu n«ng nghiöp, tõ éc canh ló a chuyón sang ló a mµu, n c y qu, c y c«ng nghiöp, nu«i trång thuû s n t«m só, cua, c ); h í ng n«ng nghiöp Khmer vµ kinh tõ hµng hãa thþ tr êng mí i t¹o nªn b í c chuyón biõn c n b n trong n«ng nghiöp, Ó a n«ng th«n Khmer tho t khá i nghìo nµn l¹c hëu. Gi i quyõt triöt Ó vên Ò Êt ai Ó a n«ng d n kh«ng cã Êt vµ Ýt Êt cã ñ ruéng Êt Ó canh t c. Kh«i phôc l¹i c c ngµnh nghò thñ c«ng truyòn thèng nh an chiõu cãi, ch» m nãn l Ó b o tån v n hãa d n téc vµ t¹o c«ng n viöc lµm, t ng thªm thu nhëp cho c c hé nghìo. ång thêi ph t trión c«ng nghö chõ biõn sau thu ho¹ch, lµm t ng thªm chêt l îng s n phèm hµng hãa n«ng nghiöp, bao tiªu s n phèm n«ng nghiöp Ó æn Þnh gi c 72

79 Ethnic Minority Report n«ng s n lµm cho ng êi d n yªn t m s n xuêt. Nh n réng c c m«h nh s n xuêt n«ng nghiöp. -C«ng t c gi m nghìo cçn g¾ n liòn ví i viöc ph t huy néi lù c cña céng ång, nh» m kh i dëy tiòm n ng vèn cã cña hä Ó gãp phçn xãa ãi gi m nghìo. Ng êi n«ng d n Khmer vèn cã ý thøc céng ång bòn chæt, hä lu«n gió p ì lén nhau trong ph¹m vi bµ con hä hµng, lèi xãm, lµ nh ng ng êi n«ng d n thêm îm tinh thçn gi o lý PhËt gi o, mæc dïnghìo khã, nh ng hä lu«n lu«n s½ n sµng lµm phó c, bè thý cøu ång lo¹i Ó lµm viöc thiön ví i têm lßng tõ bi. Ho¹t éng gi m nghìo cçn kh i dëy tinh thçn oµn kõt, t ng th n, t ng i trong céng ång Ó hä gãp phçn xãa ãi gi m nghìo. ë ng êi Khmer, c c s s i îc coi lµ ng êi ¹i diön cho øc PhËt, îc nh n d n kýnh träng vµ Ò cao. Hä kh«ng chø thuçn tuý ch m lo c«ng viöc t«n gi o mµ cßn quan t m Õn êi sèng th êng nhët cña ng êi d n, tham gia tých cù c vµo c«ng t c gi o dôc, v n hãa, tæ chøc c c sinh ho¹t céng ång. Trong nh ng n m qua ë c c phum, sãc, s s i Khmer øng ra vay vèn QuÜ quèc gia xãa ãi gi m nghìo Ó gió p ì ng êi d n vµ îc ng êi nghìo hoµn vèn ó ng kú h¹n. y lµ viöc lµm tèt Ñp cçn îc phæ biõn vµ nh n réng. Tuy nhiªn Ó n ng cao hiöu qu c«ng t c gi m nghìo cçn tæ chøc më c c ît tëp huên vò týn dông, vò khuyõn n«ng, khuyõn ng, mêi c c s s i tham gia Ó n ng cao n ng lù c gi m nghìo cho c c nhµ s, gió p hä lµm tèt h n c«ng t c xãa ãi gi m nghìo. C c oµn thó quçn chó ng nh Héi phô n, Héi n«ng d n, Héi thanh niªn, MÆt trën trong nh ng n m qua ph t huy vai trß cña m nh trong c«ng t c xãa ãi gi m nghìo. Phong trµo n«ng d n thi ua s n xuêt giá i do Héi n«ng d n ph t éng l«i cuèn ng êi d n tham gia c c Héi thi: Héi thi nhµ n«ng ua tµi, Héi tr¹i nhµ n«ng, Héi thi kiõn thøc ch n nu«i gµ, vþt, Héi thi tr i c y ngon. Qua phong trµo nhiªu têm g ng ión hinh s n xuêt giá i cña n«ng d n Khmer xuêt hiön. NhiÒu m«h nh xãa ãi gi m nghìo vµ ang îc nh n réng ë c c hé gia nh, phum, sãc, mang l¹i hiöu qu kinh tõ- x héi cao. ã lµ c c m«h nh phô n nghìo tiõt kiöm, tæ hïn vèn, tæ ngµnh nghò, tæ liªn kõt s n xuêt, Chi héi thanh niªn gió p nhau lëp nghiöp theo h í ng ph t huy néi lù c céng ång Ó tù cøu m nh cïng ví i sù hç trîcña Nhµ n í c. Qua ho¹t éng cña Héi s s i yªu n í c vµ c c tæ chøc chýnh trþ- x héi cña quçn chó ng, ng êi nghìo Khmer tõng b í c nhën thøc îc nhu cçu, quyòn lîi vµ tr ch nhiöm cña m nh vµ chñ éng tham gia vµo c«ng t c xãa ãi gi m nghìo. Mét bé phën n«ng d n biõt tiõt kiöm, cã ý thøc v n lªn, häc há i c ch thøc lµm n, tæ chøc vµ qu n lý cuéc sèng. Phong trµo xãa ãi gi m nghìo ë Þa ph ng kh i dëy néi lù c céng ång, ph t huy truyòn thèng th ng ng êi nh thó th ng th n, l lµnh ïm l r ch cña d n téc. MÆt kh c, do nh h ëng cña t t ëng PhËt gi o vµ lèi sèng tióu n«ng bao êi nay, hä quen lèi sèng an bçn l¹c ¹o, nguyön väng cuèi cïng cña ng êi n«ng d n Khmer lµ khi chõt îc an nghø d í i bãng c y bå Ò ví i tinh thçn sïng b i ¹o PhËt. Hä an b» ng ví i cuéc sèng hiön t¹i, v thõ ý thøc v ît nghìo cña mét bé phën n«ng d n gæp ph i søc ú cña t m lý, lèi sèng. V vëy. ViÖc tuyªn truyòn, vën éng, gi o dôc ng êi nghìo Ó hä v n lªn ví i sù gió p ì cña céng ång lµ viöc lµm c n thiõt tr í c m¾ t. Xãa ãi gi m nghìo tr í c hõt lµ ph i n ng cao møc thu nhëp cña ng êi d n. Nh ng Ó gi i quyõt ãi kinh tõ cçn ph i gi i quyõt t nh tr¹ng ãi ch, ãi v n hãa. Mét trong nh ng nguyªn nh n g y nªn t nh tr¹ng ãi nghìo ë ng êi Khmer lµ do tr nh é d n trý thêp. Ó b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc, gi o dôc Khmer ph i tëp trung gi i quyõt viöc xãa n¹n mïch vµ n ng cao 73

80 LPRV chêt l îng µo t¹o con em d n téc. Ngoµi hö thèng gi o dôc Nhµ n í c, viöc d¹y tiõng Khmer ph i îc Æt ra nh lµ mét nhiöm vô träng yõu cò ng nh viöc d¹y ch pali trong tr êng trung cêp PhËt häc, Ó gãp phçn b o tån vµ ph t trión ng«n ng d n téc g¾ n liòn ví i gi o dôc PhËt gi o. NhiÖm vô tr í c m¾ t cçn Èy m¹nh c«ng t c µo t¹o gi o viªn song ng ViÖt- Khmer, biªn so¹n s ch gi o khoa, Çu t kinh phý thých ng cho viöc tæ chøc d¹y vµ häc. CÇn cã chýnh s ch i ngé vµ éng viªn thých ng tri thøc d n téc, c c s s i Khmer tham gia d¹y ng v n Khmer vµ ch Pali. Cïng ví i viöc ph t trión gi o dôc, nhêt lµ gi o dôc d n téc, viöc b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc îc Æt ra hõt søc cêp b ch. Tr í c m¾ t cçn tiõn hµnh s u tçm, nghiªn cøu di s n v n hãa vët thó vµ phi vët thó Ó kh«ng bþ mai mét theo thêi gian. CÇn x y dù ng vµ nh n réng m«h nh v n hãa chïa nh lµ tô ióm sinh ho¹t v n hãa d n gian truyòn thèng cò ng nh nh ng lo¹i h nh v n hãa chuyªn nghiöp, kõt hîp ví i viöc sö dông c c ph ng tiön th«ng tin ¹i chó ng nh s ch b o, video, ti vi Ó tuyªn truyòn phæ biõn s u réng v n hãa d n téc vµ v n hãa ¹i chó ng. ChÝnh quyòân Þa ph ng cçn phèi hîp ví i c c tæ chøc quçn chó ng, nhêt lµ c c vþ s s i Ó hä tham gia tých cù c vµ ngµy cµng cã hiöu qu h n. CÇn ph i ph t trión vµ më réng c c oµn nghö thuët chuyªn nghiöp vª v n hãa d n téc, x y dù ng c c b o tµng v n hãa d n téc Þa ph ng, t ng c êng c c ch ng tr nh ph t thanh b» ng tiõng Khmer ví i thêi l îng nhiòu h n. ång thêi hç trîkinh phý, b» ng c c Dù n ph t trión v n hãa vïng s u, vïng xa, nh x y c c tr¹m truyòn thanh cêp huyön, x ; cêp ph t radio, b o chý cho ng êi nghìo Ó tõng b í c xãa nghìo vª v n hãa, th«ng tin, gãp phçn n ng cao tr nh é hióu biõt cña ng êi d n, p øng ngµy cµng cao nhu cçu s ng t¹o vµ h ëng thô v n hãa d n téc cña nh n d n, Æc biöt lµ nh ng ng êi nghìo. Gi m nghìo g¾ n liòn ví i viöc b o tån vµ ph t huy b n s¾ c v n hãa d n téc lµ chiõn l îc ph t trión bòn v ng Ó m b o vµ thá a m n ngµy cµng cao êi sèng vët chêt vµ tinh thçn cña ng êi d n. 74

81 Ethnic Minority Report 6. TS. Ëu Quèc Anh,. ViÖn Kinh TÕ Sinh Th i (1) KiÕn thøc b n Þa trong n«ng nghiöp bòn v ng vµ xo ãi gi m nghìo cho c c d n téc thiõu sè ë vïng nói phýa b¾c ViÖt Nam, víi ión h nh tønh yªn B i Tãm t¾ t Trong lþch sö h n bèn ngh n n m dù ng n í c vµ gi n í c, ng êi n«ng d n ViÖt Nam tých luü, b o tån vµ ph t trión îc nhiòu kiõn thøc vµ kü thuët b n Þa vò s n xuêt n«ng l m nghiöp vµ qu n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. y lµ nguån tµi nguyªn quý gi, îc ng êi d n Þa ph ng rêt coi träng trong chiõn l îc cña céng ång Ó sinh tån vµ xo ãi gi m nghìo, Æc biöt lµ t¹i c c vïng miòn nó i xa x«i hîo l nh, n i sinh sèng cña c c d n téc thióu sè, cò ng lµ n i mµ hiön nay sù hç trîtõ c c ch ng tr nh ph t trión cña ChÝnh phñ trung ng cßn nhiòu mæt h¹n chõ. Tõ n m , ViÖn Kinh TÕ Sinh Th i, cã sù phèi hîp ví i ViÖn Khoa Häc Kü ThuËt N«ng NghiÖp ViÖt nam vµ Trung t m KhuyÕn n«ng tønh Yªn B i cïng c n bé vµ ng êi d n mét sè x trong tønh nµy nh Suèi Bu, Suèi Giµng, NËm Lµnh, Tó LÖ (huyön V n ChÊn), T n LÜnh vµ VÜnh L¹c (huyön Lôc Yªn), tiõn hµnh mét sè ît kh o s t b í c Çu vò vai trß cña kiõn thøc vµ kü thuët n«ng nghiöp b n Þa trong xo ãi gi m nghìo ë céng ång c c nhãm d n téc M«ng, Dao, Tµy, Nïng sinh sèng t¹i tønh Yªn B i, ¹i diön cho vïng miòn nó i phýa b¾ c. KÕt qu kh o s t cã sù tham gia cña ng êi d n Þa ph ng cho thêy c c kiõn thøc b n Þa cho tí i nay vén gi vai trß rêt quan träng trong ho¹t éng s n xuêt n«ng nghiöp Þa ph ng nh»m xo ãi gi m nghìo cho céng ång c c d n téc thióu sè ë miòn nó i. KiÕn thøc n«ng nghiöp b n Þa cã rêt nhiòu, tõ nh ng hö thèng n«ng nghiöp kõt hîp khðo lðo gi a nhiòu yõu tè nh trång trät, ch n nu«i, bu«n b n n«ng s n, Õn viöc ph t trión trång nh ng gièng c y b n Þa Æc s¾ c nh chì Shan, quõ V n Yªn, cam sµnh vµ hång kh«ng h¹t Lôc Yªn, hoæc vò ch n nu«i nh gièng gµ Þa ph ng chãng lí n vµ thþt ngon ë huyön Lôc Yªn. C c kinh nghiöm Þa ph ng cßn bao gåm nh ng kü thuët vò ph t trión thuû lîi, vò c i t¹o Êt vµ sö dông ph n bãn hîp lý, vò qu n lý ruéng v ên, vò sö dông nhiòu loµi c y tù nhiªn lµm thuèc ch a bönh cho ng êi vµ gia só c v.v. Nh ng ho¹t éng nµy cña ng êi d n Þa ph ng lu«n nhën îc sù khuyõn khých vµ hç trîtõ c c cêp chýnh quyòn vµ l nh ¹o nãi chung tõ x Õn huyön vµ tønh. Mäi ng êi ë tønh miòn nó i nµy Òu nhêt trý r» ng c c kiõn thøc b n Þa lµ mét trong nh ng nguån tµi nguyªn quý gi nhêt cña ng êi d n Þa ph ng Ó gãp phçn xo ãi gi m nghìo mét c ch phïhîp ví i c c hé n«ng d n miòn nó i, hä vèn cã nhiòu kinh nghiöm trong g n gi truyòn thèng canh t c bòn v ng, y cò ng lµ mét khýa c¹nh cña truyòn thèng v n ho cña hä. Trong thêi gian s¾ p tí i, cçn tiõp tôc c c b í c nghiªn cøu cã hö thèng, ång thêi trión khai mét kõ ho¹ch toµn diön vµ l u dµi vò ph t huy kinh nghiöm n«ng nghiöp b n Þa, kh«ng chø riªng miòn nó i, vïng cao mµ c vïng ång b» ng, ven bión trªn ph¹m vi c n í c, coi y lµ mét bé phën quan träng cña ch ng tr nh chuyón æi c cêu kinh tõ n«ng nghiöp, phôc vô cho sù nghiöp xo ãi gi m nghìo vµ ph t trión bòn v ng ë n«ng th«n ViÖt nam nãi chung. 1) Ví i sù céng t c cña TS NguyÔn H ng (ViÖn khoa häc kü thuët n«ng nghiöp ViÖt nam); KS NguyÔn Phó c C êng (Trung T m khuyõn n«ng tønh Yªn B i); KS Bïi BÝch Thuû (huyön Lôc Yªn); Hµ ThÞ Hµ (huyön V n ChÊn) Trong lþch sö h n bèn ngh n n m dù ng n í c vµ gi n í c, ng êi d n ViÖt Nam tých luü, b o tån vµ ph t trión nhiòu kiõn thøc vµ kü thuët b n Þa truyòn thèng vò s n xuêt n«ng l m nghiöp vµ qu n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. C c 75

82 LPRV kiõn thøc b n Þa nµy lµ nguån tµi nguyªn quý gi cña ng êi d n Þa ph ng vµ îc hä coi lµ c c nguån lù c quan träng trong chiõn l îc h u hiöu cña céng ång Ó sinh tån vµ xo ãi gi m nghìo t¹i c c vïng miòn nó i xa x«i hîo l nh, n i mµ nh ng sù hç trîtõ c c ch ng tr nh ph t trión cña ChÝnh phñ trung ng cßn nhiòu mæt h¹n chõ. Tuy nhiªn, mét iòu hión nhiªn mµ ngµy nay mäi ng êi chó ng ta Òu cã thó dô dµng nhën thêy lµ mét sè c c kiõn thøc vµ kü thuët b n Þa ã vµ ang bþ sao nh ng hoæc bá quªn mét phçn lí n, Ó thay thõ b» ng c c kü thuët hiön ¹i, cçn nhiòu Çu t Çu vµ o, sö dông nhiòu ho chêt, cã nguy c cao vò g y tæn h¹i Õn m«i tr êng sèng. ChØ cã ë mét sè vïng miòn nó i, vïng s u, vïng xa th nhiòu n«ng d n Þa ph ng vén cßn l u gi vµ sö dông îc mét sè kiõn thøc, kü thuët b n Þa vµo s n xuêt n«ng l m nghiöp, b o vö nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ cuéc sèng hµng ngµy cña hä. ChÝnh lµ trong iòu kiön m«i tr êng sinh th i ang bi suy tho i vµ nh h ëng Õn cuéc sèng cña con ng êi nãi chung, mµ nhiòu ng êi trong chó ng ta mí i b¾ t Çu nhën thøc îc kiõn thøc n«ng nghiöp b n Þa (KTNNB ) lµ mét trong nh ng nguån tµi nguyªn quèc gia quan träng, cã thó gió p Ých rêt nhiòu cho môc tiªu ph t trión s n xuêt n«ng nghiöp bòn v ng, xo ãi gi m nghìo cã sù tham gia cña ng êi d n khi Ò xuêt c c quyõt Þnh cã liªn quan Õn céng ång ë n«ng th«n. ViÖn Kinh tõ sinh th i, ví i sù phèi hîp cña mèt sè c n bé nghiªn c í thuéc ViÖn Khoa Häc Kü ThuËt N«ng NghiÖp ViÖt nam, Trung t m KhuyÕn n«ng tønh Yªn B i, UBND vµ oµn thó quçn chó ng hai huyön V n ChÊn vµ Lôc Yªn (tønh Yªn B i), cïng c n bé vµ ng êi d n c c x Suèi Bu, Suèi Giµng, NËm Lµnh, Tó LÖ (huyön V n ChÊn), T n LÜnh vµ VÜnh L¹c (huyön Lôc Yªn), tiõn hµnh tõ n m mét sè ît kh o s t b í c Çu vò c c KTNNB ë céng ång c c nhãm d n téc M«ng, Dao, Tµy, Nïng ang sinh sèng t¹i 2 huyön nµy cña tønh Yªn B i, ¹i diön cho vïng miòn nó i phýa b¾ c n í c ta. Së dü chó ng t«i chän néi dung vò n«ng nghiöp lµ Ó khai th c nh ng kiõn thøc b n Þa phæ biõn nhêt, chung nhêt cña céng ång c c d n téc miòn nó i, vèn sinh sèng b» ng canh t c n«ng l m nghiöp. Tuy nhiªn, trong qu tr nh kh o s t, nh ng nðt v n ho d n téc cã liªn quan Õn n«ng nghiöp cò ng îc Ò cëp Õn. Yªn B i îc chän lµm ióm kh o s t v y lµ mét tønh cã thó ¹i diön cho vïng miòn nó i phýa B¾ c, cã nhiòu d n téc anh em sinh sèng, ví i h n ba phçn t d n sè lµm nghò n«ng vµ cò ng lµ tønh hiön ang l u gi, b o tån vµ vën dông îc nhiòu KTNNB, gãp phçn vµo viöc thù c niön c c ch ng tr nh xo ãi gi m nghìo cña tønh. I. HÖ thèng n«ng nghiöp b n Þa ë vïng cao miòn nó i phýa b¾ c T¹i 6 x thuéc 2 huyön nªu trªn mµ nhãm kh o s t Õn th m, chó ng t«i cã dþp quan s t thù c tõ vµ phá ng vên nhiòu hé n«ng d n vò c ch suy nghü vµ thù c hµnh vò hö thèng n«ng nghiöp t¹i Þa ph ng. 1. HÖ thèng n«ng nghiöp ë c c ióm kh o s t thó hiön rêt râ týnh chêt b n Þa vµ sù phïhîp ví i iòu kiön tù nhiªn, kinh tõ x héi vµ Æc ióm d n téc häc ë tõng Þa bµ n cô thó. Vïng chì Shan ë é cao m x Suèi Giµng, huyön V n ChÊn lµ mét ión h nh vò sù phïhîp cña hö thèng n«ng nghiöp b n Þa. Suèi Giµng lµ mét x vïng cao cã diön tých Êt tù nhiªn ha, chia lµm 8 th«n, ví i 316 hé, 1896 ng êi, 99% d n c lµ ng êi M«ng, chø cã 1% ng êi Kinh. HÖ thèng n«ng nghiöp b n Þa cña ång bµo M«ng ë y lµ: trång chì, gieo ló a n ng, ch n nu«i tr u, bß, lîn vµ Æc biöt nu«i nhiòu ngù a Ó thå hµng ra chî. Nguån thu chñ yõu lµ trång ló a vµ trång chì cïng ch n nu«i ¹i gia só c. HÖ thèng n«ng nghiöp cã kõt hîp gi a trång trät c y l u n m c y hµng n m, c y 76

83 Ethnic Minority Report lêy bét, c y giµu nit ( Ëu t ng), ch n nu«i tr u bß vµ ngù a trªn cao nguyªn, têt c Òu tån t¹i kho ng 300 n m nay trªn Þa bµn x. Cã thó quan s t thêy r»ng: - Ng êi M«ng ë y cã lþch sö Þnh c Ýt nhêt 300 n m ë y (theo tuæi cña c c v ên chì Þa ph ng). - HÖ thèng n«ng nghiöp b n Þa cã sù kõt hîp chæt chï gi a trång trät ví i b o vö rõng Çu nguån, do ã mµ hiön nay tû lö rõng che phñ cßn cao (kho ng gçn 50%) vµ nguån n í c suèi cßn dåi dµo, tçng Êt canh t c vén dµy, tèt, mæc dï åi nó i canh t c mêy tr m n m nay. - HÖ thèng n«ng nghiöp dù a hçu nh hoµn toµn vµo nguån nh n lù c vµ vët t s n xuêt hiön cã t¹i Þa ph ng, ví i chi phý Çu vµo kh thêp, æn Þnh qua nhiòu n m. - HÖ thèng n«ng nghiöp b n Þa ví i rêt Ýt c c kü thuët tõ bªn ngoµi a tí i: kh«ng dïng ph n bãn ho häc, kh«ng cã thuèc trõ s u ho chêt, chø bãn ph n xanh, ph n h u c cho c y trång, kh«ng phun thuèc trõ s u bönh, kh«ng dïng c c chêt kých thých t ng träng gia só c. y thù c sù lµ mét nòn n«ng nghiöp s¹ch, n«ng nghiöp h u c. - HÖ thèng b n Þa tën dông îc mäi yõu tè thuën lîi cña m«i tr êng sinh th i, ång thêi gi m nhñ nh ng rñi ro cã thó x y ra. VÝ dô ång bµo M«ng chän vïng nó i cao trªn 1000m Ó trång chì, nhêt lµ ví i gièng chì Shan cã tuyõt, bó p to, trång chì Ó t n c y cao, th n c y to, ph i trìo lªn c y mí i h i îc- ång bµo dïng gièng chì Shan mäc khoî, cã bó p to, nhiòu tuyõt, b n îc gi cò ng lµ mét sù lù a chän rêt hîp lý. HiÖn nay b nh qu n 1kg bó p chì t i gièng chì Shan b n t¹i Suèi Giµng îc tõ 4000, trong khi ã gièng chì trung du chø b n îc 2000 /kg. Trong hö thèng n«ng nghiöp b n Þa, c c hö thèng phô nh trång trät, ch n nu«i, l m nghiöp cã t c dông hç trî ¾ c lù c cho nhau, t¹o ra sù c n b»ng ví i m«i tr êng sinh th i vµ m b o thu nhëp æn Þnh bòn v ng cho n«ng d n Þa ph ng. Ngoµi vý dô ång bµo M«ng trång chì ë Suèi Giµng, V n ChÊn, cã thó lêy nhiòu vý dô kh c nh n«ng d n Th i trång ló a nõp ë x Tó LÖ (V n ChÊn), n«ng d n Dao trång quõ ë x NËm Lµnh (cò ng ë V n ChÊn), n«ng d n Nïng trång cam, trång hång vµ nu«i gµ thiõn ë c c x T n LÜnh, VÜnh L¹c (Lôc Yªn). TÊt c Òu chøng tá ng êi n«ng d n c c d n téc Þa ph ng vën dông c c hö thèng phô trong hö thèng tæng thó n«ng nghiöp b n Þa mét c ch hµi hoµ, mang l¹i hiöu qu kinh tõ cçn thiõt vµ bòn v ng. Kh c ví i Suèi Giµng lµ vïng cao, n i sinh sèng cña ång bµo M«ng, Tó LÖ lµ vïng Êt kh thêp, n» m däc theo êng quèc lé tõ thþ trên V n ChÊn i Mï Cang Ch i. Êt ai Tó LÖ rêt phïhîp ví i canh t c ló a n í c. Tó LÖ lµ mét x nhá, diön tých Êt tù nhiªn chø cã 2800 ha, d n sè 4500 ng êi, gåm 810 hé, chñ yõu lµ d n téc Th i, chiõm 90% d n c, ng êi Kinh 8%, ng êi M«ng 2%. VËn dông Æc ióm cã nhiòu diön tých Êt thung lò ng cã thó khai hoang trång ló a n í c, l¹i cã suèi Ngßi Hó t ch y däc theo x, cung cêp n í c cho ruéng ló a, ång bµo Th i ë Tó LÖ rêt th«ng minh khi quyõt Þnh ph t trión vµ b o tån gièng ló a nõp th m Þa ph ng lµ nõp Tó LÖ, cung cêp cho c tønh Yªn B i vµ xu«i vò Hµ Néi. Ví i gièng nõp th m, ång bµo Th i trión khai c cêu canh t c 2 vô ló a/n m céng ví i vô «ng trång hoa mµu nh ng«, Ëu t ng hoæc rau c c lo¹i. Ch n nuèi tr u bß lîn ph t trión m¹nh, Æc biöt lµ nu«i vþt. Vïng ló a 2 vô, c nh ång cã n í c quanh n m tõ suèi Ngßi Hó t trë thµnh vïng lý t ëng 77

84 LPRV Ó nu«i vþt, chñ yõu lµ gièng vþt bçu Þa ph ng chãng lí n, bðo, b n îc gi. ång bµo Th i cho biõt nu«i vþt ví i trång ló a n í c lµ 2 kh u kõt hîp rêt cã hiöu qu : khi thu ho¹ch ló a xong, th vþt ra, vþt sï n hõt c c h¹t ló a sãt l¹i trªn ruéng. Ví i viöc th vþt trong thêi kú gi a 2 vô ló a, µn vþt sï gió p cho Êt mµu mì h n. Nu«i tr u Ó cã søc kðo, nu«i bß thþt Ó b n cho vïng l n cën hoæc xu«i vò ång b» ng, kõt hîp nu«i vþt vµ trång ló a mµu 2-3 vô/n m, y qu lµ mét hö thèng n«ng nghiöp mang b n s¾ c ång bµo Th i, vèn giµu kinh nghiöm s n xuêt n«ng nghiöp ë vïng thêp. Tõ nõp th m, ng êi n«ng d n Th i cã thó chõ biõn thµnh vµi chôc mãn n ngon nh c m lam, x«i, b nh nõp, b nh dçy, b nh r n, b nh ch ng... ång bµo cho biõt hä n nõp gçn nh quanh n m. Lý do mµ c c chþ phô n Th i a ra lµ : g¹o nõp bæ h n g¹o tî, c m nõp l u thiu, l¹i cçn Ýt thøc n h n. Nh ng u thõ nµy gió p cho gièng nõp th m ph t trión bòn v ng trong hö thèng n«ng nghiöp a d¹ng trªn vïng Êt Tó LÖ cña ng êi Th i, mµ theo lêi kó cña c c cô cao tuæi ë Þa ph ng th hö thèng n«ng nghiöp nµy cã tõ mêy tr m n m nay trªn Êt Tó LÖ. Kh c ví i Suèi Giµ ng vµ Tó LÖ ë V n ChÊn, x T n LÜnh cña huyön Lôc Yªn c ch xa V n ChÊn h n 150 km vò phýa B¾ c l¹i næi bët bëi Æc ióm vïng nó i thêp vµ thung lò ng ven s«ng Ch y. Dù a vµo u thõ Êt åi thêp kh b»ng ph¼ ng, ven c c c nh rõng Çu nguån cña s«ng Ch y, tçng Êt kh dµy, khý hëu m t vµ hçu nh kh«ng bþ b o to, bµ con n«ng d n Nïng ë T n LÜnh cïng nhiòu x kh c l n cën nh T n LËp, Yªn Th¾ ng... t m tßi vµ thù c hiön cã hiöu qu tõ hµng tr m n m nay mét hö thèng n«ng nghiöp gåm trång cam sµnh, trång c y cã cñ trªn n ng v ên, cêy ló a n í c d í i ruéng vµ ch n nu«i tr u cµy, bß thþt, gµ thiõn. Cam sµnh Lôc Yªn næi tiõng do n«ng d n Nïng ë Þa ph ng chän, t¹o ra qua qu tr nh trång trät hµng tr m n m nay ví i Æc ióm sai qu, t n c y gän, cã thó trång dµy, Ýt s u bönh, h ng vþ qu th m ngon, chýn ó ng vô tr í c TÕt m lþch, thêi vô chýn kðo dµi tõ 1 th ng tr í c TÕt Õn 1 th ng sau TÕt, vá dµy, xïx, mµu sµnh, cã thó b o qu n l u 2-3 th ng, thëm chý 4 th ng mµ kh«ng h thèi. Nhê Æc ióm nµy mµ cam sµnh Lôc Yªn cã thó chuyªn chë xu«i vò Hµ Néi vµ c c tønh, qua hµng th ng trêi vén kh«ng bþ h há ng. Nu«i gµ thiõn cò ng lµ mét nghö thuët, mét nguån thu nhëp th êng xuyªn cña ng êi Nïng ë Lôc Yªn. Gµ nu«i trong v ên, d í i bãng c y n qu nh cam sµnh, quýt hoæc d í i bãng c y hång. Gµ n s u bä gió p c y ì bþ s u h¹i, gµ nó p d í i t n c y n qu rëm r¹p, Ýt bþ qu¹ nó i dßm ngã, l¹i îc h ëng m«i tr êng tho ng m t cña v ên c y n qu, gµ chãng lí n vµ Ýt dþch do v ên réng, nguån bönh Ýt l y lan Õn. 2. KiÕn thøc b n Þa vò sö dông Êt n«ng nghiöp ång bµo M«ng sèng ë c c vïng nó i cao nh Suèi Giµng, Suèi Bu cña huyön V n ChÊn biõt c ch trång chì mët é thêp, t n c y réng vµ t¹o h nh cao theo m«phá ng t n c y rõng Ó gi Êt, gi n í c. D í i t n chì, n«ng d n kh«ng lµm cá mµ chø dïng dao Ó ph t cá, nh»m gi cho Êt kh«ng bþ xãi mßn röa tr«i. Nhê gi îc rõng tù nhiªn vµ trång chì theo kióu v ên rõng nªn mêy tr m n m canh t c mµ Êt vén tèt nh x a, tçng Êt dµy, m t, kh«ng bþ xãi mßn ngay c ë vïng Êt dèc. Kinh nghiöm sö dông Êt cña ng êi Th i l¹i rêt phïhîp ví i iòu kiön Êt thung lò ng kh b»ng ph¼ ng cã iòu kiön t í i tiªu b»ng n í c suèi. Hä khai hoang Êt thò ng lò ng, lîi dông nguån n í c suèi dåi dµo Ó gieo cêy ló a 2 vô/n m céng ví i vô «ng trång rau mµu hoæc Ëu t ng, lu n canh hîp lý theo c cêu 2 vô ló a + 1 vô mµu. HÖ sè sö Êt ai 2,5-3 lçn/n m vµ kü thuët bãn ph n cho ruéng hîp lý kh«ng kh c g ng êi Kinh. 78

85 Ethnic Minority Report Tõ l u êi, n«ng d n Th i ë y biõt lu n canh Ëu t ng «ng sau 2 vô ló a Ó lµm cho Êt tèt vµ c y trång vô sau Ýt bþ s u bönh h n. C c bê ruéng, bê v ên th êng îc ch m sãc kü Ó ruéng v ên gi îc n í c, chèng xãi mßn. ë mét sè n i xung yõu, bµ con n«ng d n xõp thµnh bê ruéng Ó b o vö Êt chèng s¹t lë trong mïa m a lò vµ chèng sù ph h¹i cña gia só c. C c thöa ruéng bëc thang tçng tçng lí p lí p ë Tó LÖ vµ c c x l n cën nh NËm Bó ng (V n ChÊn) hoæc Khau Ph¹, NËm Cã (MïCang Ch i, s t ví i Tó LÖ) lµ nh ng Þa ph ng næi tiõng vò lµm ruéng bëc thang. Do Êt dèc, Þa h nh chia c¾ t nªn cµng lªn cao, c c thöa ruéng bëc thang cµng nhá, cµng uèn l în theo s ên dèc. Cã nh ng thöa ruéng bëc thang bò ngang chø kho ng 2m (chø mét êng bõa theo c ch nãi cña ng êi Þa ph ng) nh ng dµi Õn 50-70m, ¾ p bê rêt c«ng phu nh ng ng êi d n Þa ph ng vén cè g¾ ng lµm Ó cã thªm ló a g¹o. C n bé vµ ng êi d n Tó LÖ cho biõt gièng ló a nõp th m Tó LÖ chø cêy îc ë ång Êt Tó LÖ vµ c c x l n cën nh Khau Ph¹, NËm Cã (MïCang Ch i) hoæc mét Ýt ë NËm Bó ng th mí i th m dîo. NÕu em cïng gièng ã cêy ë vïng kh c th nõp kh«ng cßn th m vµ dîo nh nõp Tó LÖ gèc n a. ång bµo gi i thých r»ng ã lµ nhê ruéng Êt ë y îc t í i b»ng n í c c c suèi ch y tõ d y nó i Khau Ph¹ gi p gií i gi a V n ChÊn ví i MïCang Ch i. Cã thó cã nh ng nguyªn tè vi l îng nµo Êy trong n í c t í i ë y îc c y ló a nõp hêp thu mµ lµm nªn é th m, é dîo mµ c c n i kh c kh«ng cã îc. y cã thó lµ mét néi dung khoa häc Ó c c nhµ nghiªn cøu cã thó ph n tých kõt luën. Kh c ví i Tó LÖ vµ Suèi Giµng, Êt ai hai x T n LÜnh vµ VÜnh L¹c thuéc huyön Lôc Yªn chñ yõu l¹i lµ Êt åi thêp hoæc ruéng vµn cao thuéc l u vù c s«ng Ch y. Êt phong ho tõ nó i v«i lµ chýnh, tçng Êt dµy, Ýt chua, rêt phïhîp ví i trång c y n qu l u n m, Æc biöt lµ cam quýt, m mën vµ hång kh«ng h¹t. KiÕn thøc b n Þa nµy cã tõ l u êi èi ví i ng êi Nïng ë Þa ph ng. Hä Þnh c ë y tõ hµng tr m n m nay vµ nh ng v ên hång kh«ng h¹t ë VÜnh L¹c xêp xø 100 tuæi. Æc biöt c y hång tæ ë x nµy, cña gia nh cô Hoµng V n KÕ (d n téc Tµy, 88 tuæi ) cã Õn 120 n m tuæi - theo lêi kó cña cô KÕ. S n l îng hång kh«ng h¹t cña riªng x VÜnh L¹c cò ng lªn Õn 180 tên/n m. C y hång tæ cña gia nh cô KÕ, tuy Õn 120 n m tuæi, nh ng hµng n m vén cho s n l îng kg qu, thu nhëp 1-1,5 triöu ång/n m riªng tõ 1 c y hång tæ nµy. Ví i c y n qu l u n m ë Lôc Yªn, ång bµo Nïng vµ Tµy tõ rêt l u biõt bè trý mët é kho ng c ch c y phïhîp víi Æc ióm Êt ai vµ møc é th m canh cña hé gia nh. Nãi chung xu h í ng cña n«ng d n lµ trång th a èi ví i hång ( 7x5m, mët é 300 c y/ha) vµ kh dµy èi ví i cam quýt (3x3 hoæc 3x2,5. mët é c y/ha). Cam quýt, m th êng îc trång theo nanh sêu Ó chèng xãi mßn trªn Êt dèc. Æc biöt lµ ång bµo th êng chän c c v ên cã nhiòu lé Çu Ó trång m mµ theo lêi c c l o n«ng Þa ph ng th m chø thých Êt cã lén d, trång ë Êy m võa nhiòu qu, võa th m ngon, b n îc gi. 3. KiÕn thøc b n Þa vò thuû lîi Trong kü thuët sö dông n í c t í i ló a, n«ng d n Þa ph ng c c huyön V n ChÊn vµ Lôc Yªn biõt c ch th o c¹n n í c ruéng vµo thêi ióm ló a Î nh nh xong, chuèn bþ lµm ßng Êt. N í c ruéng îc th o c¹n Ó Êt nî ch n chim trong 2-3 ngµy, sau ã l¹i dén n í c vµo ruéng Ó mù c n í c cao 5-10cm. C ch lµm nµy rêt gièng kinh nghiöm cña n«ng d n trång ló a vïng ång b» ng s«ng Hång, gió p cho c y ló a chuèn bþ ßng tèt h n, t ng îc n ng suêt s n l îng. T¹i c c x Õn th m, chó ng t«i cßn thêy cã rêt nhiòu cèi gi g¹o b» ng søc n í c. ChØ cçn mét dßng suèi t ng èi nhá, ë gçn th«n b n, ång bµo dù ng lªn mét c i chßi nhá Ó che m a cho g¹o ang gi. Nhê søc n í c, cèi sï tù éng gi, th êng lµ mét ªm îc mét mî g¹o trong cèi (kho ng 5-7kg g¹o). C ch lµm nµy gi m îc lao éng n vµ trî em. MÆt kh c y cò ng thó hiön mét nðt 79

86 LPRV b n s¾ c v n ho tèt cña c c d n téc thióu sè: mäi ng êi trong céng ång tin t ëng nhau, kh«ng sîmêt trém khi gi g¹o b» ng søc n í c suèi vµ Ó g¹o ngoµi chßi qua ªm. 4. KiÕn thøc b n Þa vò sö dông ph n bãn trong n«ng nghiöp ióm kh c biöt trong n«ng nghiöp ë vïng cao vµ miòn nó i Yªn B i so ví i c c vïng ång b» ng vµ trung du lµ ng êi d n ë y hçu nh ch a sö dông hoæc chø sö dông rêt h¹n chõ c c lo¹i ph n bãn ho häc, thuèc trõ s u, hoæc chõ phèm sinh häc. Ló c îc há i, céng ång ng êi d n tr lêi vò c c lý do chýnh sau y: - Theo truyòn thèng, ng êi d n c c d n téc thióu sè chø dïng ph n chuång, ph n xanh, ch a quen dïng ph n bo häc. - Gi b n ph n ho häc khi chuyªn chë Õn vïng cao cßn qu ¾ t, ch a phïhîp iòu kiön c c hé nghìo. MÆc kh c, m¹ng l í i dþch vô cung cêp ph n bãn, thuèc trõ s u ch a Õn tën th«n b n. - Giao th«ng cßn khã kh n cho c Çu vµo vµ Çu ra cña s n xuêt n«ng nghiöp. - Mét lý do rêt quan träng lµ n«ng d n Þa ph ng mong muèn cã s n phèm n«ng nghiöp s¹ch, an toµn. Ng êi n«ng d n M«ng ë x Suèi Giµng cho biõt, c c n ng chì Shan cña hä tõ hµng tr m n m nay ch a hò bãn ph n ho häc hoæc phun thuèc trõ s u, v theo bµ con nãi: chì Shan chø th m ngon khi trång ë nó i cao, m«i tr êng trong s¹ch, khý hëu m t mî vµ cã nhiòu s ng mï, Æc biöt lµ kh«ng hò bãn ph n ho häc, kh«ng phun thuèc trõ s u bönh hoæc c c chõ phèm kh c. C c s n phèm c y n qu vïng Lôc yªn nh m, mën, cam, quýt, hång kh«ng h¹t cò ng Òu lµ nh ng s n phèm n«ng nghiöp s¹ch v sö dông rêt Ýt ho chêt. ViÖc sö dông ph n chuång vµ ph n xanh, Æc biöt ë vïng trång ló a t¹i c c x kh o s t, l¹i ang cã chiòu h í ng gia t ng. Bµ con n«ng d n Suèi Bu, Tó LÖ, NËm Lµnh (V n ChÊn) vµ T n LÜnh, VÜnh L¹c (Lôc Yªn) cho biõt, tõ m i n m nay, ngµy cµng cã nhiòu hé dïng ph n chuång, ph n ñ, ph n xanh Ó bãn ruéng hoæc trång ng«, trång khoai. Bãn ph n chuång th s¹ch nhµ vµ xanh ång, nhiòu ló a, nhiòu ng«khoai h n. Cßn ph n xanh th chñ yõu lµ c y cá lµo ( Eupatorium odoratum L) cã rêt s½ n ë mäi n i, chø nghiªng l ng c¾ t mét ló c lµ Çy g nh bãn îc sµo ruéng mµ - bµ con vui vî nãi. Ph n xanh th êng d îc c¾ t vµ b m nhá, bãn vµo th ng 5 tr í c khi cêy ló a mïa mét th ng Ó ph n kþp ngêu. C c chþ phô n lµ ng êi thù c hiön viöc bãn ph n chuång vµ ph n xanh cho ruéng. C c chþ cho biõt, iòu quan träng lµ ruéng ph i gi îc n í c sau khi bãn ph n xanh cho Õn khi cêy vµ c sau cêy. Bãn ph n xanh th ruéng ló a Ýt bþ s u bönh, v vëy c c hé Òu dµnh th giê c¾ t ph n xanh vò bãn, Ýt ra cò ng îc 2 g nh (kho ng 60kg) cho 1 sµo ruéng, nõu nhiòu th 4-5 g nh l t i bãn cho 1 sµo. 5. KiÕn thøc b n Þa vò ch m sãc qu n lý ruéng v ên 5.1. m b o gieo trång, lµm cá, gi n í c, thu ho¹ch ó ng thêi vô. Ng êi n«ng d n c c d n téc M«ng, Dao, Th i, Nïng hay Tµy, têt c Òu thèng nhêt ý kiõn r» ng tõ tr í c tí i nay, iòu quan träng hµng Çu trong s n xuêt n«ng nghiöp ë Þa ph ng lµ ph i thù c hiön ó ng thêi vô èi ví i têt c c c kh u: gieo trång, lµm cá, gi n í c, thu ho¹ch. N«ng d n tõng Þa ph ng cã kinh nghiöm nh n tr ng sao, mæt trêi, m y, quçng, t n, nh n mïa hoa cña c c c y hoang d¹i trong vïng Ó ph n o n thêi tiõt s¾ p tí i vµ x c Þnh thêi vô thých hîp Ó gieo trång.. GÇn y, nhê ho¹t éng khuyõn n«ng réng kh¾ p Õn c c huyön, 80

87 Ethnic Minority Report c n bé khuyõn n«ng huyön phæ biõn cho c n bé l nh ¹o x vò thêi vô gieo cêy ngµy cµng s t ví i iòu kiön cô thó cña Þa ph ng. Vïng cao th êng bþ lò quðt, chuét bä, thó rõng, tr u bß ph h¹i ruéng v ên, do ã ång bµo rêt chó träng thu ho¹ch ó ng ló c, hoæc h i sí m mét chó t Ó xanh nhµ h n giµ ång Lu n canh gi a c c lo¹i c y trång ví i nhau C cêu mïa vô chýnh cña Tó LÖ èi ví i ch n ruéng lµ: ló a xu n + ló a mïa (nõp) + rau mµu vô «ng (ng¾ n ngµy) C cêu nµy, ví i Ëu t ng hoæc rau Ëu, sï gió p cho Êt ruéng sau 2 vô ló a ngëp n í c cã mét thêi gian 2-3 th ng canh t c c y trång c¹n, sï c i thiön îc iòu kiön vi sinh vët Êt, diöt mçm mèng s u bönh vµ nõu trång c y hä Ëu th Êt sï tých luü thªm îc nguån nit do vi khuèn nèt sçn cña rô c y hä Ëu céng sinh mang l¹i. 5.3 Trång xen c c lo¹i c y cao thêp kh c nhau Ó t ng s n l îng, ång bµo 2 huyön V n ChÊn vµ Lôc Yªn cã kinh nghiöm trång xen c c c y cã chiòu cao kh c nhau, thý dô xen ng«ví i l¹c hoæc Ëu en, xen ng«ví i khoai lang, tën dông îc diön tých, ¹t tæng s n l îng cao h n so ví i trång n thuçn mét lo¹i c y Ruéng n ng îc ¾ p bê, v¹ bê cèn thën vµ tu söa hµng n m èi ví i ruéng ló a, vµo ló c bõa ng, n«ng d n Th i, Tµy, Nïng, M«ng, Dao Òu cã kinh nghiöm lµ ph i dµnh nhiòu thêi gian Ó v¹ bê, ¾ p bê to, nh»m mêy môc Ých: - Gi n í c trong ruéng tèt h n. - DiÖt mçm mèng s u bönh, chuét bä tró ngô ë c c lïm cá ven bê. Bê ruéng s¹ch, v ng ch¾ c th gi îc n í c, tr nh îc chuét bä, ló a sï tèt. - B o vö Êt ruéng kh«ng bþ n í c cuèn hõt chêt mµu trong mïa m a Ph t trión c c c«ng cô s n xuêt n«ng nghiöp phïhîp ví i iòu kiön miòn nó i, vïng cao Do ph ng thøc canh t c vò c b n lµ cæ truyòn b n Þa nªn n«ng d n Þa ph ng s ng t¹o ra rêt nhiòu lo¹i c«ng cô theo h í ng gän nhñ, kých th í c nhá. ión h nh lµ c i h i gæt ló a cña ång bµo Dao, M«ng vèn l u truyòn tõ hµng tr m n m nay. KÝch th í c cña h i chø dµi gçn 10cm, ví i mét thanh ngang Ó cçm dµi 6cm, l ì i h i dµi 4-5cm, cã r ng c a s¾ c bðn. Cã lï y lµ lo¹i c«ng cô gæt h i thuéc lo¹i nhá nhêt ë n«ng th«n ViÖt Nam. So ví i h i gæt ló a cña n«ng d n vïng cao B¾ c K¹n, Cao B» ng th h i ë Yªn B i cò ng cã kióu d ng t ng tù nh ng gän h n, thðp l ì i h i dµy b n vµ s¾ c h n. H i lµ c«ng cô Ó c¾ t tõng b«ng ló a khi thu ho¹ch, cò ng lµ c«ng cô chän gièng ló a theo ph ng ph p chän tõng b«ng. Theo c ch chän b«ng, ví i sù gió p ì cña chiõc h i xinh x¾ n nµy, ng êi d n c c d n téc ë Yªn B i b o tån vµ ph t trión îc gièng ló a b n Þa cña m nh, trong ã cã gièng nõp th m næi tiõng ë Tó LÖ mµ qua hµng tr m n m gieo cêy ví i c c gièng ló a nõp, tî kh c, hiön nay nõp Tó LÖ vén t ng èi thuçn chñng nªn vén dîo th m. Cµy vµ bõa ë vïng cao Yªn B i cã kých th í c t ng èi bð nh ng gç ch¾ c, l ì i cµy næng vµ dçy, bõa th êng chø 7 r ng, r ng ng¾ n vµ to. C«ng cô cµy bõa nh thõ tá ra phïhîp ví i iòu kiön Êt miòn nó i, vèn nhiòu sðt, næng h n, chæt h n, l¹i thønh tho ng cã lén ví i lé Çu, cµy bõa ph i ch¾ c vµ khoî th mí i chþu îc c c va Ëp vµo t ng. Bõa ph i bð h n Ó cã thó ho¹t éng ë c c thöa ruéng bëc thang vèn rêt hñp vµ dµi däc theo c c s ên åi. C i cuèc ë vïng cao th êng cã c n gç, ch¾ c vµ cã mêu gëp xuèng Ó l¾ p l ì i cuèc chø kh«ng ph i c n cuèc b» ng tre nh ë vïng ång b» ng. ChØ ví i c n gç, khoî, ch¾ c mí i dïng îc Ó cuèc trªn Êt cã lén. 81

88 LPRV Kh¾ p vïng cao Yªn B i, gia nh nµo cò ng cã nhiòu gïi tre hoæc m y Ó chuyªn chë hµng ho, cñi, n«ng s n, rau qu tõ åi ruéng vò nhµ. Gïi an b» ng tre hoæc m y cã 2 quai to b n Ó ì au vai hoæc cæ khi gïi hµng næng. Khi eo vµo, y gïi th êng ngang ví i th¾ t l ng ng êi eo hoæc cao h n mét chó t. Ví i c ch eo nh thõ, viöc luån rõng, trìo Ìo léi suèi khi mang gïi sï thuën lîi h n. KÝch th í c vµ h nh d¹ng gïi, hoa v n trªn gïi rêt a d¹ng tuú theo tõng nhãm d n téc, tõng Þa ph ng. Gïi cña ng êi lí n cã thó mang Õn 50-60kg, nh ng th êng chø mang 30-35kg. Gïi cña trî em th êng nhá Ó mang kho ng 10-15kg. an gïi lµ mét nghö thuët vµ thó vui cña ng êi giµ vµ trî em vµo nh ng ló c rçi viöc kh c. Ngoµi c c c«ng cô nªu trªn, cßn cã nh ng lo¹i giá ù ng dao, giá cã n¾ p ( ù ng méc nhü hoæc l thuèc trªn rõng...), c c lo¹i dao qu¾ m, bó a chæt cñi h nh nªm rêt Æc s¾ c cña ång bµo Þa ph ng. 6. KiÕn thøc b n Þa vò gièng c y trång VÒ c y trång, nõu chø týnh riªng c c c y l ng thù c chñ yõu nh ló a, ng«, s¾ n, khoai lang, tõ, v¹c, m«n, sä, dong riòng thi mçi lo¹i c y cò ng cã hµng chôc gièng Þa ph ng kh c nhau. N«ng d n M«ng ë c c x Suèi Bu, Suèi Giµng cho biõt, hä cã c chôc gièng ng«þa ph ng kh c nhau vò thêi gian sinh tr ëng, mµu s¾ c h¹t, é dîo cña h¹t, kých th í c b«ng vµ h¹t, mïa vô gieo, lo¹i Êt gieo thých hîp. Mét phô n Dao ë x NËm Lµnh (V n ChÊn) cho biõt, chþ cã thó ph n biöt îc nhiòu gièng khoai mµi mäc tù nhiªn trong rõng Þa ph ng, cã phèm chêt h ng vþ vµ c ch sö dông kh c nhau, Æc biöt cã mét gièng khoai mµi th m, cñ nhá, lµm thuèc bæ cho ng êi giµ, phô n vµ trî em rêt tèt. Gièng nõp th m Tó LÖ qua hµng tr m n m canh t c, nay vén kh thuçn chñng, gi îc phèm chêt th m dîo vèn cã cña nã. Tõ mét x Tó LÖ, nay cã 3 x l n cën më réng diön gieo cêy gièng ló a nõp th m nµy vµ thþ tr êng vén ang tiõp tôc më réng ra nhiòu tønh trong c n í c. Gièng chì tuyõt (chì Shan) cña ång bµo M«ng ë Suèi Giµng næi tiõng tõ hµng tr m n m nay, hiön ang îc l nh ¹o tønh chñ tr ng trong nh ng n m s¾ p tí i sï ph t trión trång mí i mçi n m tõ ha chì, chñ yõu lµ gièng chì Shan Suèi Giµng, Ó Õn n m 2005 ¹t s n l îng chì bó p t i tên, chõ biõn chì kh«¹t tên. Nãi Õn Yªn B i lµ nãi Õn c y quõ V n Yªn. QuÕ lµ Æc s n cña nhiòu vïng thuéc Yªn B i, tr í c hõt lµ c c vïng quõ cña ång bµo Dao ë V n Yªn. HiÖn nay, vïng trång quõ v n réng ra nhiòu huyön kh c ngoµi V n Yªn. T¹i 2 huyön V n ChÊn vµ Lôc Yªn, ång bµo Dao, Th i, Nïng, M«ng, Tµy cò ng ang më réng diön tých trång quõ. Õn Çu n m 2000, toµn tønh cã trªn ha quõ.. QuÕ Yªn B i cã d ng c y to, xanh tèt quanh n m, cao Õn 10-15m. QuÕ a trång ë é cao tõ 500m trë lªn, a khý hëu m a nhiòu, nhiöt é m t C. N i Êt tèt, quõ 10 tuæi cã thó cho thu ho¹ch vá, n i Êt xêu ph i 15 n m mí i khai th c îc kho ng 60% sè c y. Cµng l u n m th vá quõ cµng dµy vµ hµm l îng tinh dçu cµng cao, b n îc gi. Mçi c y quõ tuæi, theo c c chþ phô n Dao cho biõt, cã thó thu ho¹ch 6-7kg vá kh«, mçi ha îc tên. NÕu khai th c quõ tuæi th mçi ha chø cho tên vá kh«. Cam sµnh ë c c x T n LÜnh, Minh Xu n, L m Th îng, hång kh«ng h¹t ë c c x VÜnh L¹c, M êng Lai, Minh TiÕn (thuéc huyön Lôc Yªn) lµ nh ng gièng c y n qu næi tiõng ë nhiòu thþ tr êng trªn c n í c. Lôc Yªn cßn cã gièng khoai M n (khoai sä cña ång bµo Dao) cò ng rêt næi tiõng v th m ngon, dîo, n ng suêt cao, vèn îc trång phæ biõn tõ nhiòu êi nay ë c c x T n LËp, Phan Thanh, T n LÜnh, Khai Trung... 82

89 Ethnic Minority Report 7. KiÕn thøc b n Þa vò b o tån vç sö dông c c lo¹i c y thuèc Þa ph ng Ó ch a bönh cho ng êi vµ gia só c T¹i 6 x kh o s t, khi Õn th m c c hé gia nh, dïlµ ng êi M«ng, Dao, Th i, Tµy hay Nïng, iòu mµ c c hé quan t m lµ b o tån vµ sö dông cã hiöu qu mét sè c y thuèc nam cã s½ n trong rõng Þa ph ng Ó lµm d îc liöu ch a bönh cho c ng êi vµ gia só c. Mét sè ión h nh cã thó nªu nh sau: Anh Vµng A ª, d n téc M«ng, ë th«n Ba CÇu, x Suèi Bu, huyön V n ChÊn, cã kinh nghiöm dïng l c y R u Nua (tiõng M«ng), nhó ng vµo n í c muèi Æc råi cho tr u bß n th cã thó ch a îc chøng dßi ôc vµo da thþt g y lë loðt da tr u bß, ngay c khi nh n vµo võt loðt thêy cã dßi trong ã. Khi bþ nh thõ nõu ch a b» ng T y y th rêt tèn kðm. NÕu cho c c con tr u bß bþ dßi ôc da n l r u nua trén n í c muèi th chø sau 1-2 giê, têt c c c con dßi ë võt loðt trªn m nh tr u bß sï chui hõt ra ngoµi, ta chø cçn giõt hõt c c con dßi ã, cßn tr u bß th khá i bönh kh nhanh. T¹i x T n LÜnh (Lôc Yªn) chó ng t«i cã dþp phá ng vên anh Hoµng V n Ngäc, tr ëng th«n, d n téc Nïng, vò kinh nghiöm cña anh trong viöc sö dông thuèc nam ch a bönh cho gia só c. Anh Ngäc cho biõt dïng bµi thuèc gia truyòn ch a khá i dßi ë võt th ng tr u bß. Bµi thuèc nµy gåm nhiòu lo¹i c y thuèc hçn hîp ví i nhau theo tû lö nhêt Þnh, trong ã cã c y hoa r u, c y ng i, c y sung... Thuèc dïng b«i vµ uèng, rêt c«ng hiöu. Ó ch a r¾ n éc c¾ n ng êi vµ gia só c, anh Ngäc cã mét bµi thuèc nam rêt hiöu nghiöm. Cã tí i 12 lo¹i c y trong bµi thuèc nµy, trong ã cã c c y vá chanh, c y cu li, c y dòn tr¾ ng, nhä nåi, bå hãng, týa t«, m u ngù a... Thuèc em trén Òu, gi n t, uèng vµ ¾ p vµo võt r¾ n c n. Æc biöt bµ con ë th«n 6 T n LÜnh cßn cho biõt hä cã mét bµi thuèc nam cã t c dông ngõa thai vµ ph thai. C y thuèc nµy cã tªn lµ H¾ c Nam. Trong c c cuéc trao æi ý kiõn ví i nh ng nhãm n«ng d n kh c nhau, bµ con c c d n téc ë 2 huyön V n ChÊn vµ Lôc Yªn cho biõt, nguån tµi nguyªn c y thuèc ë Þa ph ng v«cïng phong phó vµ hä sö dông cã hiöu qu Ó thay thõ nhiòu lo¹i thuèc T y 8. KiÕn thøc b n Þa vò ch n nu«i - thó y Cho tí i nay, ch n nu«i theo ph ng thøc cæ truyòn vén lµ h nh thøc chñ yõu cña ång bµo M«ng, Dao, Th i, Tµy Nung, Kinh ë 2 huyön kh o s t. - Ng êi Th i ë x Tó LÖ (V n ChÊn) cã s ng kiõn qu y mét gãc kho ng 10m 2 (2 x5m), rµo kýn xung quanh Ó nu«i vþt. Kho ng con vþt îc nhèt trong diön tých 10m 2 îc che ch¾ n c¹nh ruéng. Trong mçi «nu«i vþt nµy, mæt Êt lu«n cã n í c tõ ruéng ch y qua, nhê ã vþt cã nguån thøc n theo n í c ruéng ch y Õn. C c chþ n«ng d n Th i cho biõt, c ch nu«i vþt t¹i ruéng nh thõ nµy cã tõ l u êi, vþt chãng lí n, chãng bðo so ví i nu«i th ë quanh v ên. - Gièng vþt ë Tó LÖ lµ gièng vþt bçu, träng l îng khi xuêt chuång cã thî ¹t 2,5-3kg, bðo vµ thþt rêt th m, b n ë thþ tr êng kh îc gi. y lµ gièng vþt Þa ph ng mµ theo ý kiõn c c chþ n«ng d n Th i th Ýt bþ dþch bönh. - Gièng lîn Þa ph ng îc nu«i phæ biõn nhêt ë c 2 huyön kh o s t. Ng êi n«ng d n Þa ph ng, kó c Th i, Nïng, Tµy Òu cã kinh nghiöm eo 1 khung tre h nh tam gi c eo vµo cæ lîn, nhêt lµ khi chó ng cßn bð (d í i 20kg träng l îng h i) Ó chó ng kh«ng thó chui lät qua hµng rµo do v í ng khung tre eo ë cæ. N«ng d n cho biõt chiõc khung n gi n eo ë cæ lîn con tá ra rêt cã hiöu qu Ó b o vö c y trång trong v ên khá i bþ lîn ph ho¹i. VÒ thó y, ång bµo M«ng vµ Nïng Òu cã kinh nghiöm kh c nhau vò ch a bönh gißi x m nhëp vµo võt th ng tr u bß b» ng thuèc nam, dïng trong uèng ngoµi 83

90 LPRV ¾ p. ång bµo M«ng cßn cã kinh nghiöm dïng thuèc nam cho lîn con uèng Ó ch a bönh Øa cøt tr¾ ng. Theo phô n Þa ph ng, nhiòu lo¹i c y thuèc ch a bönh gia só c hiön cã s½ n trong rõng hoæc îc c c chþ di thù c tõ rõng vò trång trong v ên nhµ. 9. ý kiõn cña n«ng d n c c d n téc miòn nó i tønh Yªn B i vò l u gi vµ ph t trión c c kiõn thøc vµ kü thuët n«ng nghiöp b n Þa. Qua c c cuéc th o luën nhãm, phá ng vên hé gia nh vµ héi th o nhá ë th«n b n, ý kiõn cña ng êi n«ng d n c c d n téc miòn nó i, vïng cao ë Yªn B i vò c c iòu kiön l u gi vµ ph t trión c c kiõn thøc vµ kü thuët n«ng nghiöp b n Þa cã thó îc tãm t¾ t nh sau: 9.1. Yªu cçu vò hiöu qu kinh tõ C c kiõn thøc vµ kü thuët n«ng nghiöp b n Þa muèn îc b o tån, l u gi vµ ph t trión th vò mæt hiöu qu kinh tõ ph i ¹t îc c c yªu cçu sau y: - T ng n ng suêt vµ s n l îng n«ng nghiöp. - T ng thu nhëp cho hé gia nh. - Mau chãng thu håi vèn Çu t : - Çu t vµo c y l u n m ph i biõt ch¾ c m b o Çu ra b n îc. - Cã nguån thu nhëp quanh n m. - Gãp phçn t ng nguån thøc n cho gia só c vµ ñ chêt èt cho gia nh. - Gi thµnh s n xuêt t ng èi thêp vµ cçn Ýt tiòn mæt vµo Çu t. - Phïhîp ví i iòu kiön Êt ai, khý hëu Þa ph ng. - C c kü thuët vën dông ph i hµi hoµ ví i nhau, kh«ng èi kh ng nhau. - It bþ thiöt h¹i do dþch bönh C c khýa c¹nh sinh th i - C i thiön hö sinh th i n«ng nghiöp, thý dô phïhîp ví i canh t c vïng åi dèc, gi m xãi mßn, t ng é ph vµ é Èm Êt, t ng s n l îng c y trång. - Phïhîp ví i iòu kiön cô thó cña Þa ph ng, c së vêt chêt kü thuët cßn nghìo. - Phïhîp ví i iòu kiön hö sinh th i kðm bòn v ng ë miòn nó i, vïng cao C c khýa c¹nh x héi - C c kü thuët b n Þa ph i phïhîp ví i b n s¾ c v n ho cña c c d n téc vïng cao. - Kh«ng g y ra c c th¾ c m¾ c, xung ét trong céng ång. - Kh«ng ßi há i qu nhiòu lao éng. - m b o an ninh l ng thù c vµ n ng cao vai trß x héi cña ng êi d n. - GI m nhñ lao éng èi ví i phô n. -T¹o iòu kiön Ó ng êi d n tù tin h n C c khýa c¹nh kü thuët - Kü thuët ph i n gi n - HiÖu qu cao. - Cã ñ c c gièng b n Þa tèt Î ph t trión. - N«ng d n cã thó tù chän vµ s n xuêt îc gièng tèt - Gi m søc lao éng trong s n xuêt. 84

91 Ethnic Minority Report - C c Çu vµo, vët t cçn thiõt cho kü thuët b n Þa Òu c b n s½ n cã t¹i Þa ph ng. 10. KÕt luën vµ Ò xuêt KiÕn thøc b n Þa vò n«ng nghiöp tõ tr í c tí i nay vén gi vai trß rêt quan träng trong ho¹t éng s n xuêt n«ng nghiöp, xo ãi gi m nghìo cña céng ång c c d n téc anh em ë Yªn B i, ¹i diön cho c c tønh vïng nó i phýa B¾ c nãi chung. NhiÒu kiõn thøc vµ kü thuët n«ng nghiöp b n Þa ë miòn nó i vµ vïng cao Yªn B i cho tí i nay ch¼ ng nh ng kh«ng bþ sao nh ng hoæc mai mét theo thêi gian mµ vén cßn nguyªn vñn hoæc îc ph t trión réng h n. Ch¾ c ch¾ n trong t ng lai, nhiòu kiõn thøc n«ng nghiöp b n Þa nh c y chì Shan Suèi Giµng, quõ V n Yªn, gièng nõp th m Tó LÖ, gièng cam sµ nh, hång kh«ng h¹t ë Lôc Yªn, gµ thiõn Lôc Yªn... vén sï îc g n gi vµ ph t trión. Tõ tr í c tí i nay, l nh ¹o vµ nh n d n Yªn B i lu«n quan t m vµ cã kõ ho¹ch cô thó Ó ph t trión mét sè c c kiõn thøc vµ kü thuët b n Þa cã hiöu qu kinh tõ cao vµ phïhîp ví i Þa ph ng. ChÝnh y lµ nòn t ng cho sù ph t trión nòn n«ng nghiöp sinh th i bòn v ng, xo ãi gi m nghìo vµ tõng b í c tiõn lªn c«ng nghiöp ho, hiön ¹i ho n«ng nghiöp, n«ng th«n. CÇn nghiªn cøu vµ trión khai mét kõ ho¹ch toµ n diön vµ l u dµ i vò ph t huy kinh nghiöm n«ng nghiöp b n Þa, truyòn thèng, kh«ng chø riªng miòn nó i, vïng cao mµ c vïng ång b» ng, ven bión trªn ph¹m vi c n í c, coi y lµ mét bé phën quan träng cña ch ng tr nh chuyón æi c cêu kinh tõ n«ng nghiöp phôc vô cho sù nghiöp xo ãi gi m nghìo vµ ph t trión bòn v ng hiön nay ë vïng ång bµ o c c d n téc thióu sè ë ViÖt nam. INDIGENOUS AGRICULTURAL KNOWLEDGE AS LIVELIHOOD STRATEGIES OF ETHNIC MINORITIES IN THE NORTHERN MOUNTAINOUS UPLAND REGION OF VIET NAM Dau Quoc Anh Institute of Ecological Economy 1 Throughout the four thousand - years old history of national construction and defense, the Vietnamese people have accumulated, preserved and built up their wide indigenous knowledge related to agricultural production and natural resources management. These are invaluable resources for ethnic minority groups in upland areas to use as their effective coping strategies to improve their livelihood, poverty alleviation and sustainable development. However, it is obviously seen nowadays that such indigenous knowledge and techniques have been largely neglected or forgotten. Only in certain mountainous and remote areas are some indigenous knowledge and techniques kept and applied to agro-forestry production, natural resources management and everyday life activities to contribute to the poverty alleviation process of local resource-poor farm households. It is against the background of the current ecological and environmental deterioration and of the life of human beings in general and that of those living in rural areas presently facing numerous difficulties and challenges that we have 1 In collaboration with Dr. Nguyen Hung (Vietnam Agricultural Science Institute, Hanoi); Nguyen Phuc Cuong(Yen bai Agricultural Extention Center); Bui Bich Thuy(Luc Yen district); Ha Thi Ha (Van Chan district, Yen Bai province) 85

92 LPRV started to realize that indigenous agricultural knowledge (IAK) is an important source of national resources which can significantly help to achieve the objective of poverty alleviation, sustainable agricultural growth and participatory making of decisions on community issues in rural areas. The Institute of Ecological Economy, in close collaboration with some agricultural extention agencies in the northern moutainous upland region of Vietnam and some agricultural research workers, conducted in a preliminary assessment on agricultural indigenous knowledge at community level, targeting Mong, Dao, Tay, Nung and Kinh ethnic groups living in two upland districts, namely Van Chan and Luc Yen of Yen bai province, representing those people living in rural uplands of Northern Vietnam in general. The main reason for us to choose agriculture to work on indigenous knowledge is that by working with upland farmers, we can identify the most common and popular knowledge of the hill tribes who have been traditionally practising agricultural cultivation sice unmemorial time, considering themselves as their effective coping strategies to achieve poverty alleviation and hunger eradication. However, throughout the course of the assessment, relevant cultural and social factors were also taken into our consideration. 1- Indigenous agricultural knowledge and techniques in upland area In the 6 communes of the two districts visited (Suoi Bu, Suoi Giang, Tu Le, Nam Lanh of Van Chan and Tan Linh and Vinh Lac of Luc Yen) the team had an opportunity to observe and hold interviews with farm households on how they think about and practice their local agricultural systems. The following points are drawn from such assessments: 1.1. The assessed agricultural system clearly manifests its indigenousness and suitability to the local natural, socio-economic and ethnic characteristics. The Shan tea growing area ( m above sea level- ASL) in Suoi Giang commune, Van Chan district is an example for the suitability of the indigenous agricultural system. Suoi Giang is an upland commune of Van Chan district possessing a total natural area of 5,922 ha, split into 8 hamlets with 316 households (1896 people). 99% of the population is Mong, only 1% being Kinh. The Mong s indigenous agricultural system includes: cropping of tea and wet rice and raising of buffaloes, cows, pigs and especially horses. Horses are used for transportation of goods to markets. The main source if income comes from rice and tea crops and cattle raising. The agricultural system of annual starchy and nitrogen-rich plants (soybeans) cropping combined with livestock husbandry of buffaloes, cows and horses in the highland have been existing for some centuries now in the commune. It is observed and informed that: - The Mong group has been living here for at least 300 years (as per the age of the local tea gardens) - The existing agricultural system responds to a combination of farming and watershed upstream forest protection. Therefore forest coverage is still high (about 50%) and there is an abundant source of stream water, thick layer of 86

93 Ethnic Minority Report cultivating soil, though mountain/ hilly land have been in use for hundreds of years now. - The agricultural system relies almost entirely on the local labors and material inputs locally available, which are low cost of inputs and have been sustainable over years. - It is an indigenous agricultural system with very few techniques and inputs introduced from outside and free of chemical fertilizers/pesticides/herbicides/growth substances. Rather green manure and organic manure are used. This is indeed a clean organic agricultural system. - The indigenous agricultural system here has utilized all favorable factors of the ecological environment as well as mitigated potential risks. For instance the Mong group chose areas on above 1000 m ASL for tea cropping. In order to harvest the Shan tea with big hairy buds, wide canopies and large trunks, local farmers have to climb up very high trees to be able to collect the tea leaves. Shan tea farming has proven to be a good choice by the Mong people for centuries now. Each household currently grows 5,000 sqm of Shan tea and the whole commune has got 150 ha of year- old- tea trees. This hairy type of tea grows best in wet cool weather of mountainous areas with much fog and high humidity. Tea buds can be carried by horses all year round to the Van Chan township by way of the 15 km mountain route or can be processed at the nearby small tea factory into black or green tea for constant sale. The farming of Shan tea was chosen by local community to be the preferred production pattern some centuries ago. - Shan tea is an appropriate choice because of its strong growth, big hairy buds and reasonable price. At present fresh Shan tea is sold at VND 4000 per kilogram in Suoi Giang while the midland fresh tea is sold only at VND 2000/kg. It is considered by local farm households as a source of non timber forest product ( NTFP ) since the tea trees are grown at low density as a forest species and the tea trees are as high as 4-5m 1-2 Within the indigenous agricultural system, its sub-systems such as cropping, animal husbandry and forestry are instrumental in mutually supporting and securing a balance in the ecological environment and sustainable income sources for the local farmers. In addition to the case of the Mong s tea farming in Suoi Giang, there are some other excellent patterns, such as the Thai sticky rice in Tu Le (of Van Chan), the Dao cinnamon in Nam Lanh (also of Van Chan), the Nung oranges/persimmons and castrated roosters in Tan Linh, Vinh Lac (of Luc Yen). These are evidences of the fact that the local farmers of different ethnic groups all have wonderful knowledge about applying sub-systems within the overall local agricultural system in a harmonious and rational manner so as to generate necessary and sustainable economic benefits. Unlike the Mong group s upland in Suoi Giang commune, Tu Le commune represents a rather low area, located along the way from Van Chan township to Mu Cang Chai upland. The soil in Tu Le is very suitable for rice production. Tu Le is a small commune with a total area of only 2800 ha and a population of 4500 or 810 households. The Thai group accounts for 90% of the population, the Kinh and Mong 8% and 2% respectively. 87

94 LPRV Given the vast valley land that could be cleared for wet rice cropping and the water source coming from stream Ngoi Hut which flows along the commune, the Thai group in Tu Le made a very intelligent decision of developing and preserving the locally grown sticky rice very well known as Tu Le sticky rice across Yen Bai and in Hanoi. It is recognised with its special fragrance and quality. Further more they made it into a double crop structure along with food crops such as maize, soybeans and vegetables. The raising of buffaloes, cows, pigs and ducks particularly have also gained strong momentum. Those animals are kept in almost every household. The double -crop rice growing area, which is all year round full of water coming from stream Ngoi Hut has become ideal for raising the locally tamed bau ducks, which can grow fast and fat and marketable. According to the Thai farmers a combination of ducks and wet rice proves to be very efficient. The ducks can be very helpful in enriching the soil fertility in- between the two rice crops. Buffaloes provide draught while cows give beef for sale in the neighborhood or lowland areas, which together with ducks and double-crop rice production makes an agricultural system very peculiar to the Thai group traditionally experienced regarding lowland intensive farming. The Thai can make dozens of different kinds of cakes out of their sticky rice, such as green bamboo rice- com lam- (cooked rice in fresh bamboo tubes), steamed rice, sticky cakes, fried cakes, squared cakes... They enjoy eating sticky rice almost all year round. This is explained by the Thai women that sticky rice is more nutritious than plain rice. Cooked sticky rice can also last longer and do not need any other food to go with. Those advantages help maintain its sustainable production within the diverse agricultural system in the Thai s Tu Le, which according to the local aged- old people, has been existing for a few hundred years now. Unlike Van Chan s Suoi Giang and Tu Le, Tan Linh commune of Luc Yen District, which is about hundred kilometres to the North from Van Chan, is unique with its lowland and valley topography along River Chay. The low and flat hills and upstream forests here are characterised by thick and fertile soil layers, cool weather and very rare powerful storms, where the Nung farmers in Tan Linh and neighboring communes such as Tan Lap and Yen Thang have experimented and developed an efficient agricultural system for growing sanh (dark brown) oranges and root crops in their upland gardens, wet rice in lowland fields and raising buffaloes for draught, cows and castrated roosters for meat. Luc Yen s sanh orange trees which have been developed for hundreds of years now are very special and well known by their bumper fruits, thick tree density, neat canopies, pest-resistance and high fruit quality. Those orange fruits are grown to ripe about a month around Tet holidays. They have thick spiky peels and of sanh color and can last for 2-3 months, even 4 months of storage without getting rotted. Given such a characteristic, Luc Yen s oranges can be transported down to Hanoi and other provinces within a couple of months. The raising of castrated roosters is also an art. It is actually a regular source of income for the Nung people in Luc Yen, making the local agricultural system work with high efficiency at low cost. Production of castrated roosters takes about two years. The roosters are raised in gardens in the shadows of fruit trees such as sanh oranges, mandarins or seedless persimmons in Vinh Lac commune. They also eat worms and pests to protect the trees and under the shadows of these trees, the roosters can stay away from the mountain ravens and grow fast 88

95 Ethnic Minority Report given little risk of diseases thanks to such a healthy forest garden habitat. That s why local people also consider this as a non timber forest product. 2. Indigenous Knowledge on agricultural land use Mong ethnic minority people in the high mountainous area such as Suoi Giang and Suoi Bu communes of Van Chan district has known how to plant the tea trees in a thin density, with wide canopy as a forest trees in order to improve soil fertility and better water preservation. Under the shadow of the tea trees, farmers often cut the grasses instead of clearing them to avoid land erosion. By protecting the natural forests and planting tea trees as forest garden, the soil has been really improved for hundreds of years with thick soil layers and has not been eroded, even in the sloping areas. Experience in land use of Thai people is quite appropriate with the flat valley, which is irrigated by streams.. They have reclaimed the valleys to become terracing fields and made full use of water in streams to have double rice crops per year and to plant vegetables or soya bean in winter good rotational cultivation with two rice crops and one supplement winter crop. The coefficiency of land use is times per year and the technique of using fertilizer is as good as that of Kinh people. For many generations, Thai farmers have grown winter soya bean after two rice crops in order to have better soil fertility and be less damaged by caterpillars. The banks of fields and gardens are caring well for keeping water and avoiding erosion. In some unstable areas, farmers have put stones in the fields banks to prevent erosion and land slides during the flood season and the damage of animals to cropping fields and gardens. There are many terrace fields in Tu Le and its neiboring communes as Nam Bung (Van Chan district) or Khau Pha, Nam Co (Mu Cang Chai district next to Tu Le Commune), which are famous for their terrace fields. Because of sloppy land and diversified topography, the higher land plot the smaller terrace area it has and the fields are curved along the sloppy mountain. There are some fields, which are only 2m wide (only one raking/ harrowing line as local people often say) but 50m 70m long. Local people often try to make good banks for the terrace fields to have more farming area. Tu Le people informed us that its glutinous sticky rice could only be transplanted in Tu Le land or in the neighboring communes as Khau Pha, Nam Co (Mu Cang Chai) or in some area of Nam Bung Commune. The sticky rice is not well smell and glutinous if it is grown in other areas. They explained that it is because the wet-rice fields are irrigated by streams coming from Khau Pha mountain, which lies in the border of Van Chan and Mu Cang Chai districts. The water here may contain of some microelements so the rice is more fragranted and glutinous. It may be a scientific thesis for researchers to analyze and conclude. The soil of Tan Linh and Vinh lac communes (Luc Yen district) is different with that of Tu Le and Suoi Giang communes. Its topography is mainly low hilly land or fields in Chay river basin. The soil is formed by the calcareous rocks and it has thick layer with ph of about 6-7 and is suitable for perennial 89

96 LPRV fruit trees, especially orange, mandarin, apricot, plum and non-pip persimmon. Nung ethnic minority people have got their knowledge of this farming pattern for a long time. They have settled down here for hundreds of years and the nonpip persimmon gardens are nearly 100 years old, and the oldest persimmon tree of this commune, which is in Mr. Hoang Van Ke s home garden (He is Tay and 88 years old) is about 130 years old. Persimmon, orange and mandarin trees are getting on well with the land, the weather conditions, so these trees have high productivity, good quality and get the fame not only in Yen Ba but also in other provinces. The production of non-pip persimmon in Vinh Lac commune is about 180 tons per year. The oldest persimmon tree of Mr. Ke is grown in a valley, closed to the two rice crops fields. Though it is 129 years old, its annual productivity is still high of kg of good fruits, equivalent to million VND per year. Mr. Ke said that most households in Vinh Lac commune plant persimmon, with trees per household and these trees mainly come from his oldest persimmon tree. With such perennial fruit tree gardens in Luc Yen, the Nung and Tay ethnic minority people have so far known how to manage the suitable density for trees in accordance with land characters and the intensive cultivation patterns. In general, farmers tend to plant their persimmon trees in wide space(7x5m, about 300 trees/ha) and plant rather closely the orange and mandarin trees (3x3m or 3x2.5m, about trees/ha). Orange, mandarin and apricot trees are planted as terracing plantations to control erosion. In particularly, people often choose the stone gardens for planting apricot as old farmers mentioned that apricot trees only liked the stony land area and the apricot trees are fruitful, delicious and can be sold with high price. 3- Indigenous knowledge on water management Concerning to the techniques of using water for irrigation, local farmers in Van Chan and Luc Yen districts know the method of emptying the rice fields at the time when rice plants finish tillering and start the panicle initiation period. The fields are left empty for 3-5 days and then water is taken back with 5-10 cm high. This method is similar to that of farmers in the Red river delta area, which makes the rice get better panicle initiation and improves rice yield. In brief, indigenous knowledge on water management of local ethnic minority people is as good as the knowledge of Kinh people in lowland and middle land area. In the visited communes, we saw many water-based mortars with a small stream running by the village. People often make a small tent covering the mortar. By water force the mortar operates automatically and each night, it pestles 5-7 kg of rice. This has helped to reduce work load for women and children. In other words, it is also a cultural character of ethnic minority peoples: people in a community believe in each other, they are not afraid of being stolen when putting rice in the water-based mortar and leaving it in the tent the whole night. 4. Indigenous knowledge on using fertilizer in agricultural production The difference in agricultural production of the upland area in comparison with low and middle land area is that the people here haven t yet 90

97 Ethnic Minority Report used or have rarely used the chemical fertilizers and pesticides. In the interview, people in the community gave feedback to the questions on this matter as follows: - In tradition, ethnic minority people are only familiar with using manure fertilizer - The price of chemical fertilizer in the mountainous area is too high, not appropriate with the living conditions of poor households. Otherwise, the service network has not provided the fertilizers and pesticides to villages. - Poor transportation, which creates difficulties for the inputs and outputs of agricultural products. - An important reason is that local farmers would like to have clean and safe agricultural products. Mong farmers in Suoi Giang informed us that their Shan tea plots had not used chemical fertilizers or pesticides for hundred years. They said Shan tea was only good if planting the tree in high mountain, where the environment is clean, the weather is cool, foggy and not using any kind of chemical fertilizers, pesticides or other chemical products. The fruits in Luc Yen as apricot, plum, orange, mandarin and non-pip persimmon are clean agricultural products because of not using chemical products. The utilisation of farmyard manure and green manure, especially in the rice fields of surveyed communes, is increasing. Farmers in Suoi Bu, Tu Le, Nam Lanh (Van Chan district) and Tan Linh, Vinh Lac (Luc Yen district) said, for the recent 10 years, more and more households have used manure and green fertilizers in rice fields or in maize and potato fields. By using manure, our houses are cleaner and our fields are greener and better, we will have better rice yields, more maize and potato productivity. Green manure is mainly made of thorough worts (or Cho de tree), which are available everywhere. In a few minutes we can cut a big load, which is enough for one Sao - said happily the farmers. Green manure is cut and chopped and fattened on May, a month before rice transplanting date. Women are the ones who do this work. The important thing is that the fields must have enough water after being fattened green manure until transplanting time. By using green manure, the rice fields will help to prevent caterpillars so all households have reserved sufficient time for making green manure, at least 2 loads (about 60 kg) for 1 sao ( 360 sqm ) and up to 4-5 loads. 5. Indigenous knowledge on crop management 5.1 Assure sowing, planting, weeding, water managing and harvesting in right cropping time. All farmers in the visited communes, who are Mong or Dzao or Thai or Nung or Tay ethnic minority people, all agreed that implementing field activities in right cropping time for the following activities: sowing, planting, weeding, water managing and harvesting represents the most important factor in local agricultural production. Farmers in each area have their own experience in observing moon, stars, sun, cloud, flowers and canopy of wide trees to foresee the weather to identity the right time for planting. In the recent years, thanks to 91

98 LPRV agricultural extension activities at district level, the extension workers have informed commune staff on the good cropping time for each area. The highland is often affected by floods, rats, insects, wild animals or cattle so people are paid more attention on in- time harvesting or early harvesting because having green products at home is anyhow better than getting high risk of harvesting full ripen field products Rotated cultivation of crops/ cropping patterns The main crops cycle of Tu Le is: spring rice + summer rice (sticky rice) + winter vegetables (short duration crops) This cropping pattern, with Soya bean or vegetables, will improve the microbial conditions of soil, by planting the dry crops in 2-3 months after 2 wet rice crops, which will help to control the insects. And planting sesbania fabacous green manure crop will give land more symbiosis nitrogen from nodule bacterium within its root systems 5.3. Planting multi storeys or alternately the short and tall crops For increasing the productivity, upland people of Van Chan and Luc Yen districts have experience in designing of multi storey patterns or planting alternately, for example: planting maize with peanut or black bean; or planting maize with sweet potato. Maize crop is high while peanut and sweet potato are low, so planting alternately these crops will make full use of the cropping land area, and will have better productivity than practising mono - cropping. 5.4 The fields are embanked carefully and mended annually. For rice field, at the time of harrowing/raking, Thai, Tay, Nung, Mong and Dzao people have experience of saving time for repairing fields banks, damming big banks with the aim to: - Manage better water in the field. - Destroy the caterpillar, mice and insects in the grass bushes around the banks. Clean and firm banks will keep water inside, prevent mice and insects so that the rice will grow better. - Protect the fields of being swept away in rainy season. 6. Indigenous knowledge on crop breeding As for crop farming, if we take into consideration the main food crops such as rice, maize, manioc, sweet potatoes, edible yam, arrowroot, edible cannas, etc. each has got at least a dozen of local species. H'mong farmers of Suoi Bu, Suoi Giang communes told us they have tens of local maize species which are different in growth time, corn skin, grain glutting, the size of ear and grain, seed-sowing season and its suitable soil for growing. A Dzao woman in Nam Lanh commune (Van Chan district) said that she could distinguish a lot of oppositifolius yam species growing naturally in the local woods having different flavors, qualities and uses. Particularly there is a species of good smell, little roots that may be used as very good tonic for the elders, women and children. The fragrant Tu Le glutinous rice species has undergone hundreds of years of cultivation but remains purebred, maintaining its own quality. From one commune of Tu Le, nowadays three other communes in the neighboring areas have applied the cultivation of this species and it is now on sale throughout a lot of provinces in the country. 92

99 Ethnic Minority Report The Shan tea species of the H'mong people in Suoi Giang has got its fame for hundreds of years and has been expanded to be cultivated in the area of ha per year so that in 2005 it will yield about 55,000 tons of fresh tea buds to make 12,500 tons of dried teain Yen Bai province. Yen Bai province is famous for its Van Yen cinnamon trees. Cinnamon is a specialty of Yen Bai areas, especially cinnamon areas of Dzao people in Van Yen. At present, cinnamon plantation has extended to other districts than Van Yen. In the two districts of Van Chan and Luc Yen, people of Dzao, Thai, Nung, H'mong, and Tay ethnic groups are expanding the areas under cinnamon plantation. Up to early 2,000 the whole province has got over 16,000 ha of cinnamon trees. Cinnamon trees in Yen bai province are big in size, evergreen all year round, may be 10-15m tall, preferring to be planted on the heights of 500m above sea level upwards, favoring rainy climate and o C in temperature. On fertile soil, cinnamon tees of ten - year age can offer the first harvest of their barks, and on poor soil at the age of 15 only 60% of the planted trees can be exploited. The older the trees are, the thicker their barks and the higher their essential oil capacity will be, hence their higher values. The cinnamon trees of years can offer 6-7 kg of dry barks each, so each hectare can yield tons of barks, said the local Dao women farmers. If the trees are exploited earlier at the age of 10-15, each hectare can yield only tons of dry barks. This is also considered as a valuable non timber forest product in upland areas. Orange trees in Tan Linh, Minh Xuan, and Lam Thuong communes, seedless persimmon fruits of Vinh Lac, Muong Lai and Minh Tien communes (Luc Yen district) are famous fruit trees throughout the country. In Luc Yen, there is a species of taro crop, which is well known for its fragrance, taste, glutinous and high yield that has been grown locally for generations in Tan Lap, Phan Thanh, Tan Linh and Khai Trung communes. 7. Indigenous knowledge on preservation and use of local medical plants. In the six surveyed communes, when visiting different households of H Mong, Dzao, Thai, Tay or Nung ethnics we can realize that their common interest is to conserve and utilize effectively some local herbal plants available in their woods as cures for human and animal diseases. Here are some typical examples: Vang A De of H Mong ethnic group in Ba Cau village, Suoi Bu commune, Van Chan district, gets experience in using leaves of Rau Nua (H Mong name) plant, dipped in salted water and given to buffaloes and cows to help them cured from a deathly disease (which is the disease creating maggots in the ulcers under their skins and costs a lot of money for their treatment in western countries). After the animals eat the salted rau nua leaves, all the maggots from the wounds will crawl out and we just kill them to help animals wounds healed. At the Tan Linh commune (Luc Yen district), we interviewed Mr. Hoang Van Ngoc Nung ethnic minority people, about his own experience in using local medicine to cure animals from maggots, handed down by ancestors, which consists of a certain number of materials mixed together in a certain ratio 93

100 LPRV (including some flowers, mugwort, fig tree bark). To cure people from poisonous snakebites Ngoc has also got a very effective mixture of about 12 plants and substances to be an ointment to cover on the snakebite. More particularly, the local residents have special medicine to prevent pregnancy and to cause abortion a herbal plant named Hacnam. In a number of discussions with various groups of farmer s residents in Van Chan and Luc Yen districts, it was revealed that natural genetic resources of medicinal plants are extremely abundant and highly effective to substitute for western medicine. These are also the non timber forest products in upland area. 7. Indigenous knowledge on animal husbandry and Veterinary services. Up till now, raising animal by traditional method is a main form for income generation of Mong, Dao, Thai, Tay, Nung and Kinh people in two surveyed districts - Thai people in Tu Le commune (Van Chan district) have an initiative in raising ducks by covering a corner of 10 m2 (2 x 5m) with a fence ducks are raised in this corner next to the rice fields. Each corner has water runs through from the fields so the ducks can eat food in the water. Thai women said that this way of raising ducks appeared a long time ago and the ducks there would become bigger and fatter than the ducks raising in the gardens. - Tu Le duck is a big one, which can be weight up to kg. Its meat is delicious and it has good price in the market. This kind of duck is rarely ill - as Thai women said. - The local pig is the most popular one in both 2 surveyed districts. Local farmers, including Thai, Nung and Tay ethnic people, have an experience of putting a triangle bamboo frame into pig s neck when it is small (less than 20 kg) so that the pig cannot go through the fence. Farmers say that this simple bamboo frame is quite effective for protecting the crops in the gardens from being damaged by pigs. - On para-veterinary, Mong and Nung ethnic minority people have an experience of killing the maggots in the cattle s wound by herbal medicines and they use different herbal trees. Mong people also use herbal medicines to cure the small pigs from white dung disease. Local women said that the herbal trees were available in the forests or were brought in to plant in their home gardens. 9. Views of people in upland mountainous areas on the preservation and development of indigenous agricultural knowledge. By small group discussions, household interviews and small workshops at village level, the views of farmers of ethnic minority peoples in the upland area of Yen Bai on the conditions of preserving and improving the local agricultural knowledge and techniques can be summarized as follows: 9.1. Requirements on economic efficiency In order to preserve and develop the local agricultural knowledge and techniques, it is necessary to meet the followings requirements on economic efficiency: 94

101 Ethnic Minority Report - Improve the agricultural yield and productivity. - Improve household income. - Quick retrieval of invested capital: - Assure the market for the outputs of perennial trees - Distribute income sources all the year round - Increase the food sources for animal and ensure fuel stuff for home consumption - Low cost production and require little cash as inputs - Appropriate to local soil and weather conditions - Use the techniques harmoniously - Tolerant and/or resistant to pests and diseases 9.2. On ecological aspect - Improve the agricultural ecological system. For example: it fits the sloping cultivated land conditions, control of erosion, improve soil fertility and humidity and increase crop productivity - Meet the local specific conditions with poor technical and material basis - Meet the fragile ecological conditions of the upland/ mountainous area 9.3. On social aspect - The local techniques should be in accordance with the cultural characteristics of ethnic minority peoples in uplands - Do not create misunderstanding and conflict within the community - Do not require too many laborers - Assure food security and improve the social role of people - Reduce work load for women - Help people to be self- confident 9.4. On technical aspect - The techniques should be simple - High effectiveness - Have enough good local seeds - Local people are able to choose and multiply good seeds by themselves - Reduce labor force in production - Inputs and needed materials for indigenous techniques are locally available. 10- Conclusions and recommendations Indigenous knowledge on agriculture has acted an important role in agricultural production activities of surveyed ethnic minority communities representing those living in the northern mountainous region as a whole. Many local agricultural knowledge and techniques have not been neglected and forgotten by time. They are still existed or largely developed. In future, many agricultural techniques as Suoi Giang shan tea, Van Yen cinnamon, Tu Le perfumed sticky rice, thickskinned sanh orange, Luc Yen non-pip persimmon and Luc Yen capon, etc... will be kept and developed. Up till now, local leaders and people have paid much consideration to make specific plans for the development of some indigenous knowledge and techniques which have good and sustainable economic effects such as enlarge the area and implement intensive cultivation in planting Yen Bai cinnamon, Shan Suoi Giang tea, Tu Le fragrant sticky rice, persimmon, Luc Yen thickskinned orange. It is the firmly base for the development of sustainable 95

102 LPRV ecological agriculture to come step by step to industrialization and modernization It is needed to do more research and development activities for a long-term comprehensive plan on making full use of the experience of local indigenous/ traditional agricultural techniques not only in the upland areas but also in the deltas and coastal areas, nation-wide, considering that it would be an important part of the long range strategic program on changing/ modifying the agricultural economic patterns in Vietnam. 1 In collaboration with Dr. Nguyen Hung (Vietnam Agricultural Science Institute, Hanoi); Nguyen Phuc Cuong(Yen bai Agricultural Extention Center); Bui Bich Thuy(Luc Yen district); Ha Thi Ha (Van Chan district, Yen Bai province) 96

103 Ethnic Minority Report 7. TS. ç ThÞ B nh Nghiªn cøu gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè tõ c ch tiõp cën gií i Tãm t¾ t 1. Æt vên Ò ViÖt Nam vén n» m trong sè c c n í c nghìo cña thõ gií i, cho Õn nay sè hé nghìo ãi chñ yõu vén tëp trung ë vïng d n téc thióu sè mæc dïcã nhiòu tiõn bé, xong viöc gi m nghìo cho nhãm d n c nµy vén chëm h n rêt nhiòu so ví i møc b nh qu n quèc gia. Nghiªn cøu nghìo ãi Ó t m kiõm c c gi i ph p gi m nghìo vµ ang îc tiõn hµnh tõ nhiòu cêp é vµ gãc é kh c nhau. C ch tiõp cën nghiªn cøu nghìo ãi tõ gãc é gií i îc coi lµ mét c ch tiõp cën quan träng t¹o ra c ch nh n tæng hîp cçn thiõt Ó nhën diön nghìo dãi trong viöc x y dù ng c c dù n gi m nghìo. Cã rêt nhiòu yõu tè t c éng lµm cho t nh tr¹ng nghìo ãi ë c c vïng c c d n téc thióu sè thªm trçm träng. Song do ph¹m vi cña bµi viõt cã h¹n nªn chó ng t«i sï chø dõng l¹i ph n tých ë mét sè yõu tè chñ yõu nh : TiÕp cën c c nguån lù c vµ sù tham gia cña ng êi d n téc thióu sè(nam cò ng nh n ) vµo qu tr nh ph t trión trong ã cã c«ng t c xo ãi gi m nghìo. B o c o nµy îc h nh thµnh tõ viöc ó c ró t kinh nghiöm nghiªn cøu nghìo ãi ë c c d n téc Ýt ng êi,trong ã cã mét sè d n téc n» m trong Þa bµn nghiªn cøu cña LPRV, ã lµ c c d n téc Tµy, Nïng, Dao ë Trµng X, huyön Vâ Nhai, tønh Th i Nguyªn; d n téc Cê Ho ë x L t, huyön L¹c D ng, tønh L m ång vµ d n téc Bru-V n KiÒu ë x Thanh, huyön H ng Ho, tønh Qu ng TrÞ. 2. Nh ng trë lù c th êng gæp 2.1 ë vïng s u vïng xa, c së h¹ tçng thiõu vµ yõu 2.2 Tr nh é ph t trión kinh tõ x héi thêp, tø lö ãi nghìo cao 2.3 Tr nh é v n ho thêp, kh n ng nhën thøc h¹n chõ, n ng lù c yõu 2.4 Nh ng h¹n chõ vò v n ho x héi vµ phong tôc tëp quan 3. Nh ng vên Ò cçn Æt ra trong nghiªn cøu 3.1 Nh ng kh c biöt gií i trong tiõp cën nguån lù c s n xuêt chýnh: Nguån lù c Êt ( Êt n«ng nghiöp, Êt rõng; nguån lù c vèn (týn dông); th«ng tin kiõn thøc khoa häc kü thuët Nh ng trë lù c cña nam vµ n trong c c lünh vù c :Y tõ, gi o dôc, tiõng nãi quyõt Þnh 4. KÕt luën Nghiªn cøu nghìo ë vïng d n téc thióu sè gióp ph t hiön hµng lo¹t nh ng vên Ò nh thiõu hoæc h¹n chõ c c nguån lùc s n xuêt c b n nh Êt ai, thiõu vèn Çu t cho s n xuêt, thiõu kiõn thøc, tiõn bé khoa häc kü thuët, thiõu c së h¹ tçng, tr nh é d n trý thêp, t ch biöt vò mæt Þa lý kó c mét sè nguyªn nh n chñ quan nh sù gia t ng d n sè vµ tëp qu n thô éng v.v..cña mét sè ång bµo d n téc thióu sè. Toµn bé nh ng khã kh n võa nªu cã quan hö nh h nh vµ bãng víi nghìo ãi, lµ lùc c n c b n cña b nh ¼ng giíi. Cho Õn nay, viöc a vên Ò giíi vµo nghiªn cøu gi m nghìo cßn îc thó hiön kh mê nh¹t. ViÖc l¾ng nghe, phô n vµ nam giíi nghìo d n téc thióu sè nãi vò c c vên Ò cña hä víi Çy ñ sù quan t m chia xî kinh nghiöm víi tinh thçn häc hái vµ t«n träng ng êi d n, sï gióp ng êi nghiªn cøu thêy îc vên Ò mét c ch toµn diön vµ s u s¾c h n. Æt vên Ò. 97

104 LPRV Nghiªn cøu nghìo ãi Ó t m kiõm c c gi i ph p gi m nghìo vµ ang îc tiõn hµnh tõ nhiòu cêp é vµ gãc é kh c nhau. VÊn Ò Æt ra ë y lµ lµm thõ nµo Ó cã c ch tiõp cën hîp lý, ph n nh s t thùc vên Ò nghìo ãi ë vïng c c d n téc thióu sè, gióp Nhµ n íc cã nh ng chýnh s ch h u hiöu trong c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo hiön nay? Vµ nõu coi nghìo ãi lµ mét hiön t îng x héi th víi týnh chêt cña m nh, nghìo ãi ë vïng d n téc thióu sè chø cã thó lµm râ b»ng c ch cã c i nh n tæng hîp, cho phðp ph n tých nh ng mèi quan hö vµ nh ng yõu tè t c éng c b n kh«ng chø Õn t nh tr¹ng mµ c nguyªn nh n nghìo ãi ë mçi vïng, mçi d n téc trong bèi c nh ph t trión chung cña ViÖt Nam hiön nay. T¹i y, c ch tiõp cën nghiªn cøu nghìo ãi tõ gãc é giíi îc coi lµ mét c ch tiõp cën quan träng Ó t¹o ra c ch nh n tæng hîp cçn thiõt Ó nhën diön nghìo dãi trong viöc x y dùng c c biön ph p gi m nghìo. T¹i sao ph i nghiªn cøu nghìo ãi ë vïng d n téc thióu sè? Víi thµnh tùu cña c«ng cuéc æi míi kinh tõ tõ h n mét thëp niªn trë l¹i y, nòn kinh tõ cña ViÖt Nam ¹t îc sù t ng tr ëng t ng èi cao. T nh tr¹ng nghìo ãi îc c i thiön ng kó, song ViÖt Nam vén thuéc nhãm n íc nghìo nhêt thõ giíi cho dï tø lö nghìo ãi mçi n m mét gi m ng kó. Vµ trong sè ng êi nghìo ë n íc ta hiön nay th phçn lín cã xuêt th n tõ céng ång c c d n téc thióu sè. Tõ n m tû lö nghìo cña c c d n téc thióu sè gi m tõ 86% xuèng cßn 75%,tuy nhiªn y vén lµ con sè t ng èi lín cçn Æc biöt quan t m. Trong 3 khu vùc ph n theo Æc ióm Þa lý vµ d n sè cña ViÖt Nam ( «thþ, n«ng th«n ång b»ng vµ n«ng th«n miòn nói) th nh ng vïng n«ng th«n miòn nói, víi a sè d n c lµ ång bµo thuéc c c d n téc thióu sè sinh sèng vµ ang lµ khu vùc cã møc é nghìo ãi trçm träng nhêt (xem b ng d íi) B ng 1 : Tû lö hé nghìo t¹i 3 vïng l nh thæ cã nhiòu ng êi d n téc thióu sè c tró tëp trung (%) STT Tªn vïng MiÒn nói phýa B¾c T y Nguyªn B¾c Trung Bé Nguån: MOLISA Vµ iòu ã îc thó hiön ë nhiòu ph ng diön: tû lö ãi nghìo cao; êi sèng thu nhëp thêp; c së h¹ tçng yõu kðm; c c dþch vô y tõ, v n ho, gi o dôc thiõu vµ yõu; thiõu kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ x héi trong bèi c nh kinh tõ thþ tr êng. Râ rµng nõu chø nh n vµo tû lö ãi nghìo cã thó thêy, cho Õn nay sè nghìo ãi chñ yõu vén tëp trung ë vïng d n téc thióu sè mæc dï cã nhiòu tiõn bé, xong viöc gi m nghìo cho c c nhãm d n téc thióu sè vén chëm h n rêt nhiòu so víi møc b nh qu n quèc gia. Mét vµi vý dô cô thó d íi y sï minh chøng vò iòu võa nªu: Ch¼ng h¹n tû lö nghìo chiõm 45% ë ng êi Th i; tõ 60-80% ë ng êi La Ha, Kh ng, H m«ng, Dao trong vïng huyön M êng La, S n La (theo sè liöu cñaviön DTH, 2000), hay tû lö hé nghìo ãi vµo n m 1999 cña ng êi Bru, V n KiÒu ë x Thanh, huyön H ng Ho (Qu ng TrÞ) lµ 95% cña ng êi Pac«x A Bung, huyön ¾c R«ng, tønh Qu ng TrÞ lµ 90%(Sè liöu CPR HuÕ, 2000). Tõ ã êi sèng thu nhëp cña bé phën c d n nghìo còng rêt khã kh n. ChØ n cö theo sè liöu cña CPR HuÕ th t¹i x Thanh, huyön H ng Ho, tønh Thõa Thiªn HuÕ vµo n m 1998, thu nhëp b nh qu n Çu ng êi cña ng êi Bru V n KiÒu cao nhêt lµ 120 kg thãc kg ng«+ 1.5 tên s¾n -t ng ng 98

105 Ethnic Minority Report ång/ n m, thêp nhêt lµ 45 kg thãc + 50 kg ng«+ 1 tên s¾n t ng ng ång/ n m hay dång/ng êi/th ng. T¹i x Léc Nam, huyön B o Léc, tønh L m ång, t¹i Þa bµn c tró cña ng êi Cê Ho do gi c cµ phª sôt vµo thêi ióm mµ thu nhëp b nh qu n th ng cña ng êi d n lµ ång/ng êi/th ng. Do ã 75% sè hé d n téc ë y thiõu n tõ 3-8 th ng/n m (CPR µ L¹t,2001). Tõ mét vµi con sè thèng kª võa nªu trªn y cã thó thêy nghìo ãi vµ thu nhëp thêp ang lµ vên Ò rêt bøc xóc èi víi ång bµo d n téc thióu sè ë c 3 vïng nãi riªng vµ ViÖt Nam nãi chung. Râ rµng Ó thay æi t nh h nh võa nªu ph i cã c ch tiõp cën riªng trong nghiªn cøu nghìo ãi ë vïng c c d n téc thióu sè lµ mét têt yõu. Tuy nhiªn, Ó cã c i nh n tæng hîp vò nghìo ãi, Ó t m ra ph ng thøc gi m nghìo cã hiöu qu ë vïng d n téc thióu sè kh«ng thó bá qua vên Ò giíi,nghüa lµ xem xðt sù t ng ång vµ kh c biöt gi a phô n vµ nam giíi, c chõ t c déng cña quan hö giíi trong qóa tr nh ph n tých tõng vên Ò trong viöc x y dùng c c gi i ph p gi m nghìo. Nãi mét c ch kh c lµ cçn cã c ch tiõp cën giíi trong nghiªn cøu nghìo ãi ë vïng c c d n téc Ýt ng êi. ë ã, c c vên Ò, khýa c¹nh kh c nhau cña thùc tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi îc xem xðt tõ gãc é giíi (cã quan ióm giíi). ViÖc nghiªn cøu nh vëy chýnh lµ Ó tr lêi c c c u hái: Cã hay kh«ng sù kh c biöt gi a nam vµ n owr vïng d n téc thióu sè vò møc é nghìo ãi? ph i ch ng phô n d n téc nghìo h n nam giíi hoæc ng îc l¹i? Quan hö giíi cã chi phèi c c nguyªn nh n vµ yõu tè dén Õn nghìo ãi cña phô n vµ nam giíi ë vïng d n téc kh«ng? Nã cã t c éng nh thõ nµo Õn t nh tr¹ng nghìo ãi. C c quan hö giíi khi îc iòu chønh sï nh h ëng nh thõ nµo Õn t nh tr¹ng nghìo ãi vµ c«ng t c gi m nghìo ë vïng d n téc? Ó tr lêi îc mçi c u hái lín võa nªu l¹i ph i cã p n cho hµng lo¹t c c c u hái phô kh c liªn quan Õn vên Ò ph n c«ng lao éng, vên Ò tiõp cën vµ qu n lý c c nguån lùc, vên Ò ra quyõt Þnh vµ h ëng lîi.v.v... ViÖc t m kiõm c c c u tr lêi cho hµng lo¹t c u hái võa nªu qua thùc tõ nghiªn cøu gi m nghìo t¹i c c x d n téc thióu sè gióp chóng ta hióu îc r»ng chñ tr ng xo ãi gi m nghìo h íng Õn mäi ng êi nghìo, nh ng trong thùc tõ kh«ng ph i mäi ng êi nghìo Òu îc h ëng nh ng chýnh s ch hç trî tõ phýa nhµ n íc, c c tæ chøc chýnh phñ vµ phi chýnh phñ lµ nh nhau. Nh ng ng êi qu nghìo, nh ng ng êi sèng c ch biöt vò Þa lý, ång bµo c c d n téc thióu sè, nhêt lµ nh ng nhãm yõu thõ nh ng êi giµ, phô n vµ trî em nghìo, ng êi tµn tët...lµ nh ng ng êi Ýt cã kh n ng îc hç trî nhêt trong c c ch ng tr nh còng nh dù n, gi m nghìo. Ó cã hióu biõt s u s¾c, chýnh x c vò céng ång nghìo t¹i vïng c c d n téc thióu sè, vò thùc tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi, x c Þnh îc nhu cçu vµ gi i ph p v ît nghìo ãi víi vïng ång bµo th iòu quan träng nhêt lµ ph i dùa vµo ng êi d n vµ xuêt ph t tõ kinh nghiöm, quan ióm vµ nhu cçu cña chýnh ng êi d n, nam còng nh n, giµ còng nh trî t¹i céng ång. Thùc tõ lµ nam vµ n do ë c c d n téc Ýt ng êi kh c nhau sï mang theo nh ng b n s¾c v n ho kh«ng gièng nhau. Do cã nh ng xuêt ph t ióm vò quyòn lùc kinh tõ- x héi kh c nhau sï cã nh ng nh n nhën kh«ng nh nhau vò nh ng vên Ò kinh tõ 99

106 LPRV x héi. Khi nh gi x c Þnh thùc tr¹ng, nguyªn nh n nghìo ãi còng kh«ng gièng nhau, do vëy c ch èi phã cña nam vµ n víi thùc tõ nghìo ãi vµ c ch v ît nghìo cña hä còng rêt kh c nhau. HiÓu îc sù t c éng vµ kh c biöt nµy Ó gióp hä cã nh ng gi i ph p gi m nghìo phï hîp, h u hiöu lµ mét phçn kõt qu cña nghiªn cøu nghìo ãi tõ gãc é giíi. Dùa vµo kõt qu cña nhiòu c«ng tr nh nghiªn cøu vò nghìo ãi tr íc y còng nh qua nghiªn cøu hµnh éng cïng tham dù t¹i mét sè x thuéc Þa bµn miòn nói d n téc cã thó s bé rót ra mét sè kõt luën d íi y: T nh h nh ph t trión kinh tõ x héi cña phçn lín c c d n téc thióu sè hiön nay cßn ë møc thêp, êi sèng kinh tõ cßn nhiòu khã kh n, ch a tho t khái ph¹m vi cña mét nòn kinh tõ tù cêp, tù tóc. N«ng nghiöp vén îc coi lµ ngµnh s n xuêt chýnh, t nh tr¹ng thiõu ãi vµi th ng trong mét n m vén cßn kh phæ biõn mµ nguyªn nh n chñ yõu lµ Êt xêu hoæc kh«ng ñ Êt canh t c. Trong khi ã, c c Æc s n rõng, vët nu«i c y trång (c y c«ng nghiöp, n qu, c y lêy gç) lµ thõ m¹nh cña Þa ph ng th l¹i kh«ng dô dµng chuyón æi thµnh hµng ho do iòu kiön giao l u kinh tõ víi c c vïng kh c cßn khã kh n, kðm ph t trión. Bªn c¹nh ã, c c c së h¹ tçng x héi kh c nh iön, êng, tr êng, tr¹m Òu thiõu vµ yõu. iòu kiön vö sinh m«i tr êng kðm ph t trión. y lµ nh ng trë lùc lín cña c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo. Trong kiòu kiön khã kh n nµy th phô n lµ ng êi ph i g nh chþu nçi vêt v nhiòu h n c, v ngoµi ph i tham gia c«ng viöc s n xuêt kiõm sèng nh nam giíi. Phô n lµ ng êi qu n xuyõn lo toan êi sèng hµng ngµy cho têt c mäi thµnh viªn kh c cña gia nh. Do vëy trong iòu kiön thiõu l ng thùc Ó m b o êi sèng th phô n lµ ng êi ph i lo l¾ng tr íc tiªn. y lµ g nh næng mang týnh thiªn chøc mµ x héi qui Þnh s¾p Æt cho hä. Ó cã îc nhën thøc Çy ñ vò thùc tr¹ng êi sèng c c d n téc thióu sè, t nh h nh ãi nghìo,nguyªn nh n cña ãi nghìo còng nh t m hióu vò nhu cçu vµ gi i ph p v ît nghìo cña ång bµo,ng êi nghiªn cøu cçn îc trang bþ Çy ñ nh ng th«ng tin vò nh ng téc ng êi îc chän lµm èi t îng nghiªn cøu. iòu cçn l u ý lµ nguyªn nh n nghìo ãi ë mçi vïng, mçi téc ng êi thióu sè lµ kh c nhau vµ îc xõp thø tù quan träng lµ hoµn toµn kh«ng gièng nhau, ch¼ng h¹n ë mét sè d n téc nh ë ng êi Pac«x A Bung,huyÖn Dak R«ng (Qu ng TrÞ) vµ ë ng êi Bru-V n KiÒu ë x Thanh, huyªn H ng Ho (Qu ng TrÞ) do h¹n chõ vò nhën thøc vµ tr nh é d n trý mµ b n th n, bµ con kh«ng thêy îc lµ m nh ang ãi nghìo vµ v thõ mµ hä kh«ng cçn phên Êu Ó cã cuéc sèng tèt h n. Mét sè kh c cã thó biõt m nh nghìo nh ng l¹i kh«ng thó hióu næi t¹i sao m nh nghìo ãi. Râ rµng do sèng kh biöt lëp víi c c trung t m kinh tõ, v n ho (vïng «thþ, vïng thêp n i c tró cña ng êi Kinh), êng giao th«ng vµ c c iòu kiön c së h¹ tçng kh c Òu thiõu vµ yõu, do tr nh é d n trý thêp nªn viöc a c c ch ng tr nh vµ ho¹t éng gi m nghìo vµo vïng ång bµo kh«ng ph i dô. Cã rêt nhiòu yõu tè t c éng lµm cho t nh tr¹ng nghìo ãi ë c c vïng c c d n téc thióu sè thªm trçm träng. Song do ph¹m vi cña bµi viõt cã h¹n nªn chóng t«i sï chø dõng l¹i ph n tých ë mét sè yõu tè chñ yõu nh : TiÕp cën c c nguån lùc vµ sù tham gia cña ng êi d n téc thióu sè vµo c c qu tr nh ph t trión trong ã cã c«ng t c xo ãi gi m nghìo. ë mét chõng mùc nµo ã ãi nghìo lµm trçm träng h n sù ph n biöt giíi. T¹i vïng c c d n téc Ýt ng êi ë ViÖt Nam nh ng trë lùc cña b nh ¼ng giíi îc phæ biõn trong mét sè mæt cña cuéc sèng. Kho ng c ch vò giíi rêt s u réng trong viöc tiõp cën vµ kióm so t c c nguån lùc, trong c c c héi kinh tõ, quyòn lùc vµ tiõng nãi chýnh trþ. 100

107 Ethnic Minority Report Do vëy nghiªn cøu nghìo ãi ë vïng d n téc thióu sè tõ tiõp cën giíi cçn ph i quan t m Õn vên Ò tiõp cën nguån lùc. iòu cçn l u t m ë y lµ vên Ò quyòn së h u vµ sö dông Êt ai víi nam vµ n ( Êt canh t c, Êt thæ c, nhµ cöa). Theo quy Þnh cña LuËt ph p ë ViÖt Nam, phô n vµ nam giíi cã quyòn b nh ¼ng vò tµi s n nhêt lµ víi lo¹i tµi s n lín vµ cã ý nghüa quan träng trong cuéc sèng mçi gia nh lµ Êt ai. Con trai vµ con g i Òu cã quyòn thõa kõ tµi s n cña cha mñ tr íc ph p luët. Song trªn thùc tõ, iòu nµy á c c vïng d n téc Ýt ng êi lµ do c c chñ hé phçn lín (80%) lµ µn «ng øng tªn trong giêy chøng nhën quyòn sö dông c c lo¹i Êt canh t c, Êt rõng. Còng chýnh nam giíi øng tªn chñ së h u Êt thæ c. Do vëy µn «ng th êng n¾m quyòn quyõt Þnh nh ng vên Ò liªn quan Õn së h u, Ýt cho phðp ng êi phô n tham gia ý kiõn cho dï LuËt ph p quy Þnh vò quyòn thõa kõ nh nhau cña con trai vµ con g i, nh ng theo truyòn thèng ng êi con trai trong gia nh cã quyòn thõa kõ vò nhµ cöa, Êt ai. NhiÒu nghiªn cøu cho thêy phô n chø cã quyòn sö dông Êt trong mèi liªn hö víi µn «ng. ViÖc kh«ng øng tªn trong c c giêy chøng nhën quyòn sö dông Êt c c lo¹i h¹n chõ kh n ng viöc týn dông, viöc xem xðt xðt mèi quan hö gi a tiõp cën týn dông víi nghìo ãi vµ c c khýa c¹nh giíi còng x y ra t ng tù nh víi Êt ai VÊn Ò vèn: ThiÕu vèn Ó Çu t cho c c ho¹t éng thu nhëp c i t¹o êi sèng lµ mét trong nh ng trë ng¹i lín nhêt èi víi ng êi nghìo (NHTG, 2000). y lµ mét nh n tè quan träng gióp phô n vµ nam giíi nghìo n ng cao n ng lùc s n xuêt kinh doanh, nh ng cho Õn nay c c ph n tých vò vèn trong nghiªn cøu nghìo ãi vén cßn rêt chung ch a Ò cëp nhiòu Õn khýa c¹nh giíi Æc biöt ë vïng d n téc trong khi phô n vµ nam giíi cã iòu kiön kh«ng gièng nhau. Kh n ng tiõp cën dþch vô tµi chýnh (Gendcen, 2000) cho thêy phô n gæp nhiòu khã kh n h n nam giíi trong viöc tiõp cën c c nguån vèn chýnh thøc. Nh nãi do kh«ng cã tµi s n thõ chêp (nh Êt ai) nªn th êng phô n kh«ng îc vay vèn. H n n a do tr nh é d n trý h¹n chõ phô n Ýt cã iòu kiön n¾m b¾t th«ng tin, b n th n hä kh«ng biõt cã nh ng nguån vèn nµo hä cã thó tiõp cën lµ thiöt thßi cho chþ em. Do vëy phô n chiõm a phçn trong sè nh ng ng êi vay vèn ë khu vùc kh«ng chýnh thøc, th êng lµ víi l i suêt cao h n. Theo sè liöu iòu tra møc sèng c d n 1998 th phô n n¾m 41% vèn vay tõ c c nguån, nh ng chø n¾m 29% vèn vay tõ nguån chýnh thøc (GENDCEN, 2000). Mét sè nghiªn cøu kh c cho thêy hçu hõt nh ng ng êi nghìo vµ cã thó têt c nh ng ng êi nghìo nhêt trong céng ång Òu kh«ng thó tiõp cën îc vèn vay qua c c nguån chýnh thøc (ViÖt Nam, tiõp nãi ng êi nghìo, 2000) vµ èi víi ng êi nghìo vµ phô n d n téc iòu nµy cµng óng h n. y lµ iòu cçn ph i thêy Ó cã nh ng gi i ph p thiõt thùc gióp ng êi nghìo (phô n nghìo) cã thó tiõp cën vèn. TiÕp cën tiõn bé khoa häc kü thuët, th«ng tin thþ tr êng NhiÒu nghiªn cøu tr íc y cho thêy, phô n Ýt cã c héi tiõp xóc x héi, Ýt tham dù c c cuéc häp céng ång do bën rén vµ vêt v h n nam giíi (lµ s n phèm cña ph n c«ng lao éng x héi truyòn thèng). Víi phô n c c d n téc thióu sè iòu nµy l¹i cµng kh¼ng Þnh h n. y lµ mét thùc tõ bþ chi phèi bëi phong tôc tëp qu n tõ bao êi nay, nam giíi th êng lµ ng êi ¹i diön cho hé gia nh trong th«n b n, lµng x, hä cã nhiòu quyòn h n phô n Ó a ra c c quyõt Þnh liªn quan Õn êi sèng gia nh. Th«ng th êng nh ng th«ng tin vò t nh h nh s n xuêt, kõ ho¹ch ph t trión kinh tõ-x héi îc a ra ë c c cuéc häp céng ång mµ nh thêy èi víi phô n d n téc kh n ng tham gia Ýt l¹i kh«ng cã iòu kiön cçn thiõt cho sù tham gia, nªn viöc 101

108 LPRV n¾m b¾t th«ng tin lµ h¹n chõ. B n th n nhiòu chþ em cho thêy hä kh«ng cã thêi gian Ó i häp hay nghe µi, xem ti vi, do qu bën rén víi c c c«ng viöc gia nh. Tãm l¹i, viöc tiõp cën vµ sö dông nguån lùc nh Êt ai, týn dông, th«ng tin khoa häc kü thuët... èi víi ng êi nghìo nãi chung vµ phô n d n téc nghìo nãi riªng lµ cßn rêt nhiòu khã kh n. y lµ mét trë ng¹i kh«ng nhá mµ hä cçn nhën thøc îc vµ cçn îc t¹o iòu kiön Ó cã thó tham gia trong ph t trión kinh tõ gia nh, lµ c së Ó v ît nghìo. VÒ y tõ, gi o dôc NghÌo ãi còng lµ vên Ò ng lo ng¹i víi søc khoî cña con ng êi, Æc biöt lµ phô n vµ trî em, ë vïng d n téc nghìo ãi cã liªn quan chæt chï Õn bönh tët vµ tö vong cña bµ mñ vµ trî em (nhêt lµ trî d íi 5 tuæi). Tû lö suy dinh d ìng cña trî em ë ViÖt Nam nãi chung lµ rêt cao (trªn 35% trî em d íi 5 tuæi), cao nhêt lµ ë 3 vïng nghìo nªu lµ vïng nói phýa B¾c, B¾c Trung Bé vµ T y Nguyªn (trªn 50%)-(Héi nghþ D n sè vµ ph t trión bòn v ng.1998 ). Cho Õn nay tû lö chõt ë trî em s sinh trªn toµn quèc lµ 44/1000 trî trong sè ã tû lö chõt cña trî s sinh ë vïng d n téc thióu sè chiõm a phçn vµ Ó gi m tû lö chõt ë trî s sinh xuèng cßn 30/1000 vµo n m 2005(theo nh môc tiªu Æt ra cña nhµ n íc) th ViÖt Nam ph i phên Êu nhiòu. iòu võa nªu còng mét phçn phô thuéc vµo viöc gi m nhanh tû lö nµy ë nhãm c d n nghìo nhêt (Wagstaff vµ NguyÔn NguyÖt Nga, 2002) t¹i nh ng vïng khã kh n nhêt lµ miòn nói d n téc. Theo mét nghiªn cøu kh c th íc týnh hµng n m ë n íc ta cã tõ 2200 Õn 2800 bµ mñ bþ tö vong khi sinh, tøc lµ mçi ngµy cã tíi 7 bµ mñ bþ chõt do c c nguyªn nh n liªn quan Õn sinh Î vµ thai nghðn. Râ rµng, hiön t îng nµy chø chñ yõu liªn quan Õn c c bµ mñ ë c c vïng nghìo, x nghìo kh«ng îc kh m thai vµ kh«ng Õn c c c së y tõ Ó sinh con. RÊt tiõc lµ phçn lín trong sè hä l¹i r i vµo nh ng hé gia nh nghìo, nhiòu ng êi ë vïng nói d n téc thióu sè khã cã iòu kiön Ó tiõp cën c c dþch vô ch m sãc søc khoî(khoa häc vò phô n,sè 5/2001). Nh vëy lµ nghìo ãi th êng i «i víi viöc thiõu c c dþch vô y tõ kó c c c dþch vô ch m sãc søc khoî sinh s n vµ kõ ho¹ch ho gia nh. Gi o dôc: MÆc dï ViÖt Nam ¹t îc nh ng tiõn bé ng ghi nhën trong lünh vùc gi o dôc h íng tíi môc tiªu b nh ¼ng giíi. ë bëc tióu häc tû lö nhëp häc cña trî em trai vµ trî em g i kh«ng cã sù kh c biöt (VLSS 1998), song vén cßn nhiòu vên Ò trong lünh vùc gi o dôc vµ µo t¹o. C c thµnh tùu cña gi o dôc ë vïng d n téc thióu sè trong m êi n m qua rêt thêp so víi møc quèc gia. N m 1999 cã 16.5 triöu trî em é tuæi 6-14 th 1.1 triöu ch a bao giê Õn tr êng (Tæng iòu tra d n sè, 1999). Trong tæng sè trî em hiön nay kh«ng Õn tr êng, 87% sèng ë vïng n«ng th«n vµ 50% trong sè ã lµ ë vïng d n téc. Nh ng trî nµy th êng ë nh ng vïng khu vùc nghìo nhêt n íc. èi víi trî em trong gia nh nghìo th trî em g i Ýt cã c héi i häc h n. Tû lö trî em g i i trung häc c së vµ trung häc phæ th«ng cßn Æc biöt thêp ë vïng d n téc thióu sè (ViÖt Nam qua l ng kinh giíi.2000) Nh vëy, sù ph n biöt giíi trong gi o dôc th êng thêy râ nhêt trong nhãm nghìo, iòu ã îc thó hiön kh«ng chø ë tû lö kh«ng i häc cao cña trî em g i mµ cßn ë tû lö Ýt häc vµ mï ch cña ng êi lín. Trong sè nh ng ng êi mï ch th phô n mï ch chiõm tíi 70%. ChÝnh sù h¹n chõ vò tr nh é v n ho, tr nh é nhën thøc x héi lµ c n trë lín èi víi chþ em trong mäi lünh vùc cña êi sèng x héi. MÆc dï phô n ãng vai trß chñ chèt trong ngµnh n«ng nghiöp ë n«ng th«n miòn xu«i còng nh miòn nói, song phô n n«ng d n vµ phô n d n téc cho dõn nay do nhiòu nguyªn nh n chñ quan vµ kh ch quan mµ vén ch a îc tiõp cën Çy ñ víi 102

109 Ethnic Minority Report nh ng dþch vô khuyõn n«ng. Theo sè liöu cña n m 1999 chø cã h n 3% trong tæng sè phô n n«ng th«n tõ 13 tuæi trë lªn cã tr nh é kü thuët chuyªn m«n, nghüa lµ 97% cßn l¹i ch a qua µo t¹o, y lµ yõu tè c n trë ng kó kh n ng tham gia cña chþ em vµo qu tr nh ph t trión. NÕu coi Çu t cho gi o dôc lµ vò khý then chèt cña cuéc chiõn chèng nghìo vµ trî em lµ t ng lai cña gia nh, Êt n íc th viöc t ng tr ëng tû lö nhëp häc cho trî em (nhêt lµ trî em g i) trong c c gia nh nghìo vïng s u, vïng xa, vïng d n téc thióu sè chýnh lµ mét biön ph p hiöu qu nh»m n ng cao n ng lùc, t¹o iòu kiön n ng cao møc sèng cho trî em g i còng nh gia nh vµ céng ång cña hä lµ gãp phçn thiõt thùc gióp cho hä dçn tho t ãi v ît nghìo. Do nhiòu ng êi thuéc c c d n téc thióu sè kh«ng biõt tiõng phæ th«ng, y còng lµ mét c n trë lín cho c«ng viöc xo mï, v thõ viöc gi g n vµ ph t trión phong trµo biõt äc, biõt viõt b»ng tiõng d n téc ë mét sè d n téc cã ch viõt cã thó lµ mét trong nh ng ph ng tiön quan träng Ó n ng cao tr nh é d n trý, v n ho cho c c d n téc thióu sè gãp phçn ¾c lùc cho b o tån kho tµng v n ho d n téc còng nh gi m bít trë lùc cho c«ng t c gi m nghìo ë mçi Þa ph ng. VÊn Ò ra quyõt Þnh Ngoµi x héi: Nh phçn nµo nªu ë môc tiõp cën nguån lùc th viöc thiõu kh n ng tham gia vµo c c cuéc häp, thiõu c c mèi quan hö x héi vµ Ýt cã th«ng tin vò c c chýnh s ch cña nhµ n íc,nh ng khã kh n trong tiõp cën c c nguån lùc lµ Æc ióm næi bët ë ng êi nghìo. iòu nµy cµng óng h n víi vïng d n téc thióu sè Æc biöt lµ phô n nghìo. ë vïng n«ng th«n miòn nói, rêt hiõm khi b¾t gæp phô n tham gia vµo bé m y l nh ¹o cña chýnh quyòn Þa ph ng, kh«ng thêy cã quan niöm r»ng cçn ph i hái ý kiõn cña phô n. Tæ chøc héi phô n cã tån t¹i song chø lµ tæ chøc quçn chóng kh«ng cã tiõng nãi quyõt Þnh liªn quan Õn c m, o, g¹o, tiòn. Do truyòn thèng Ó l¹i, c héi Ó phô n tham gia vµo l nh ¹o c c ho¹t éng tæ chøc oµn thó chýnh thøc lµ rêt h¹n chõ. Trong gia nh, ng êi cã tiõng nãi quyõt Þnh ph i lµ chñ gia nh mµ th«ng th êng lµ µn «ng (gçn 80%) sè gia nh ViÖt Nam Õn nay do µn «ng lµm chñ hé. Con sè trªn d íi 20% phô n lµm chñ hé nãi lªn mét phçn týnh yõu thõ cña phô n trong céng ång. H n thõ n a, sè hé do n lµm chñ hé nh : go, ly dþ, kh«ng chång cã con hoæc cã chång nh ng chång kh«ng cã kh n ng lµm chñ hé. Do vëy, khi cã nh ng quyõt Þnh cho céng ång th êng bé phën phô n nghìo nµy Ýt cã kh n ng tham gia. NhiÒu khi sù tham gia cña hä chø mang týnh chø tiªu, chiõu lö hay èi phã. Râ rµng quyòn h¹n kh«ng b nh ¼ng vµ Þa vþ kinh tõ x héi thêp h n so víi nam giíi ngay trong céng ång d n téc thióu sè h¹n chõ kh n ng cña ng êi phô n trong viöc t c éng Õn c c quyõt Þnh cña céng ång nãi riªng vµ cêp quèc gia nãi chung. HiÖn trªn toµn quèc cã h n 1/4 (27%) sè ¹i bióu míi cña Quèc héi kho XI lµ phô n,nhiòu h n so víi nghiöm kú tr íc. Tuy nhiªn còng cã thùc tõ lµ tû lö phô n tham gia cêp uû, cêp chýnh quyòn cµng ë d íi c së cµng gi m dçn (16%). iòu nµy h¹n chõ tiõng nãi quyõt Þnh tõ c së, ch¾c ch¾n lµ nh ng nhu cçu vµ quan t m cña phô n kh«ng thó îc ph n nh Çy ñ hay gäi lµ b nh ¼ng víi nam giíi trong mét sè chýnh s ch, chõ é, nhêt lµ nh ng chýnh s ch liªn quan Õn gi m nghìo cho nh ng nhãm yõu thõ. 103

110 LPRV Nãi tãm l¹i, nghiªn cøu nghìo ë vïng d n téc thióu sè gióp ph t hiön hµng lo¹t nh ng vên Ò nh thiõu hoæc h¹n chõ c c nguån lùc s n xuêt c b n nh Êt ai ( Êt s n xuêt n«ng nghiöp, Êt åi rõng), thiõu vèn Çu t cho s n xuêt, thiõu kiõn thøc, tiõn bé khoa häc kü thuët, thiõu c së h¹ tçng, tr nh é d n trý thêp, t ch biöt vò mæt Þa lý kó c mét sè nguyªn nh n chñ quan nh sù gia t ng d n sè vµ tëp qu n thô éng, Ø n¹i, tr«ng chê cña mét sè ång bµo d n téc thióu sè.v.v... Toµn bé nh ng khã kh n võa nªu cã quan hö nh h nh vµ bãng víi nghìo ãi, lµ lùc c n c b n cña b nh ¼ng giíi. ViÖc n ng cao d n trý Ó gióp b n th n ng êi d n tù nhën ra thùc tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi, tù m nh x c Þnh îc nhu cçu thay æi vµ t m c ch thay æi êi sèng vët chêt vµ tinh thçn, thay æi nõp sèng lµ yõu tè c b n vµ cçn thiõt.. Trong qu tr nh võa häc võa lµm kh«ng thó thiõu sù hç trî cña nhµ n íc vµ cña ng êi Kinh. Tuy nhiªn, vò l u dµi cçn n ng dçn tr nh é cho c n bé nam,n ng êi d n téc t¹i chç Ó hä tù gióp ång bµo m nh cã thó x y dùng vµ thùc hiön c c dù n gi m nghìo. Ó gi m îc tø lö ãi nghìo ë vïng d n téc thióu sè kh«ng cã c ch g h n lµ ph i biõt dùa vµo thõ m¹nh cña b n th n ng êi d n b»ng c ch b o tån nòn v n ho d n téc, tri thøc b n Þa cña mçi téc ng êi trong ho¹t éng kiõm sèng, qu n lý tµi nguyªn m«i tr êng theo h íng ph t trión bòn v ng, gióp ng êi d n(nam, n, giµ trî) n ng cao hióu biõt vò nghìo ãi, nhën diön îc thùc tr¹ng vµ nguyªn nh n nghìo ãi, h íng ng êi nghìo tù x c Þnh îc nh ng khã kh n cña cuéc sèng nghìo nµn, Ò ¹t nhu cçu cña b n th n tõ gãc é giíi vµ h íng hä tù a ra nh ng quyõt Þnh cho t ng lai. Nh biõt t c éng cña nghìo ãi lªn mçi giíi lµ kh c nhau, sù kõt hîp thët hµi hoµ gi a nhu cçu giíi thùc tõ vµ lîi Ých giíi chiõn l îc chýnh lµ dçn tiõn tíi c së cña b nh ¼ng giíi trong c«ng t c gi m nghìo. Lång ghðp giíi vµo nghiªn cøu gi m nghìo lµ iòu têt yõu. MÆc dï vëy, ë n íc ta c«ng viöc nµy ch a îc p dông th êng xuyªn nh lµ yªu cçu cçn ph i cã. Cµng Ýt h n khi Êp dông vµo nghiªn cøu gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè. ViÖc lång ghðp giíi vµo c c dù n gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè lµ cçn thiõt vµ kh«ng thó thiõu v nh thêy tû lö hé nghìo lµ rêt cao ë vïng d n téc, trong ã phô n vµ trî em l¹i chiõm tû lö lín trong tæng d n sè. Cho Õn nay,ë vïng d n téc thióu sè viöc a vên Ò giíi vµo nghiªn cøu gi m nghìo cßn îc thó hiön kh mê nh¹t. èi t îng chñ yõu îc hái ý kiõn vµ tham gia th o luën lµ c c giµ lµng, tr ëng b n, c n bé l nh ¹o, nam giíi. Ch a quan t m Õn ý kiõn cña ng êi d n nghìo, nhêt lµ phô n nghìo, trong céng ång. ViÖc l¾ng nghe, phô n vµ nam giíi nghìo d n téc thióu sè nãi vò c c vên Ò cña hä víi Çy ñ sù quan t m chia xî kinh nghiöm víi tinh thçn häc hái vµ t«n träng ng êi d n, sï gióp ng êi nghiªn cøu thêy îc vên Ò mét c ch toµn diön vµ s u s¾c h n. Tµi liöu tham kh o chýnh 1. B n th o tµi liöu gi ng d¹y Giíi vµ c«ng t c gi m nghìo nhãm Giíi LPRV B n th o tµi liöu thao kh o phôc vô gi ng d¹y Gi m nghìo ë c c d n téc thióu sè ViÖt Nam, Nhãm d n téc cña LPRV Nhãm hµnh éng chèng ãi nghìo Qu tr nh thùc hiön c c môc tiªu ph t trión cña ViÖt Nam th ng

111 Ethnic Minority Report 4. NguyÔn NguyÖt Nga. Fighting poverty in Vietnam: A literature Review (chèng nghìo ãi: tæng quan tµi liöu) GENDCEN. Thùc tr¹ng phô n vµ b nh ¼ng giíi ë ViÖt Nam trong viöc lµm vµ Þa vþ kinh tõ. B o c o cña UBQG v sù tiõn bé cña phô n a vên Ò giíi vµo ph t trión, NXB-V n ho -Th«ng tin HN, ChiÕn l îc vò t ng tr ëng vµ xo ãi gi m nghìo HN, 5/ ViÖt Nam tiõng nãi ng êi nghìo NHTG, Giíi vµ trë lùc b nh ¼ng giíi trong c«ng t c gi m nghìo T¹p chý Khoa häc vò phô n sè

112 LPRV 8. Jeff Cook Facilitating Participatory Planning with First Nations in Canada Facilitating Participatory Planning With First Nations in Canada Facilitating Participatory Planning with First Nations in Canada Trust, Entry & Acceptance Cultural Elements of Participation Capacity For Participation Expectations of Participation Participation Strategies 106

113 Ethnic Minority Report Presentation Findings Literature Review. 10 years personal experience. Interviews with 9 Planners: - male and female - Aboriginal and Non-Aboriginal communities and organizations - 16 years average experience. Aboriginal Population 799, 015 = 2.8% of Canada s Total Population ( million 1996) 6,175.8% 39,690 5% 139, % 122, % 111, % 128, % 141, % 71, % 10, % 14, % 12, % 950.1% Percentage of Total Aboriginal Population by Region 107

114 LPRV First Nations in Canada 627 Groups (612 Bands) Avg. Group Size = 1,100 members Group Range: <100 to Major Language Families 50 Aboriginal Languages 26% People Speak Language Aboriginal Group Size in Canada December 31, 2001 Population Size of Group < % 11.6% 21.4% 24.6% 20.3% 16.6% On-Reserve Population Total Population Number of Groups 108

115 Ethnic Minority Report 700,000 Registered Indian Population Type of Residence , , ,000 54% 43% 300, , ,000 3% Population 0 Members On-Reserve Crown Land Off-Reserve On Reserve Population by Geographic Zone (2000) No Yearly Road Access km Remote Special 4% Access 17% Urban 35% Rural 44% +350km <50 km Service Centre: supplies, skilled labour, finance institution, government services 109

116 LPRV 9. TS. Bïi Minh ¹o Bµ i häc kinh nghiöm sö dông hîp lý nguån lù c Êt trång nh» m b o vö tµ i nguyªn vµ æn Þnh thu nhëp ë c c d n téc b n Þa T y Nguyªn. Tãm t¾ t 1. Æt vên Ò 1.1. T y Nguyªn gåm 4 tønh L m ång, ¾ c L¾ c, Gia Lai vµ Kon Tum, hiön sinh sèng 12 d n téc thióu sè, ví i d n sè ng êi, chiõm 24% so ví i ng êi toµn T y Nguyªn Tr í c y, ng êi d n T y Nguyªn chñ yõu lµm n ng réy lu n canh, do Êt réng ng êi th a nªn Ýt dén Õn ph rõng vµ Ýt thiõu ãi l ng thù c 1.3. Trong nh ng thëp niªn gçn y, do p lù c d n sè vµ do nhu cçu b o vö rõng, n ng réy îc vën éng xo bá Ó chuyón sang c c h nh thøc sö dông Êt kh c 1.4. MÆc dïvëy, do nh ng bêt cëp vò chýnh s ch, do ch a cã h nh thøc vµ b í c i thých hîp ví i con ng êi t¹i chç, hiöu qu cña qu tr nh chuyón æi trªn kh«ng cao vµ thiõu bòn v ng 1.5. B» ng ph ng ph p PRA, b o c o nµy a ra vµ ph n tých mét sè bµi häc kinh nghiöm gãp phçn sö dông hîp lý Êt trång, b o vö tµi nguyªn vµ gi m nghìo ë c c d n téc b n Þa T y Nguyªn trong thêi gian tí i. 2. Sö dông Êt trång ë vïng c c d n téc b n Þa T y Nguyªn tõ sau 1975 Õn nay 2.1. Lµ qu tr nh g¾ n ví i c«ng t c Þnh canh Þnh c ví i môc tiªu chýnh lµ thay thõ n ng réy b» ng c c h nh thøc Þnh canh kh c 2.2. Tr i qua ba giai o¹n: Xuèng nó i Ó ph t trión ruéng n í c ( ); Trång c y c«ng nghiöp vµ trång rõng trong c c n«ng, l m tr êng quèc doanh ( ); vµ ph t trión v ên c y c«ng nghiöp theo quy m«hé gia nh (1986 Õn nay) HiÖu qu cña c c qu tr nh trªn kh«ng cao vµ thiõu bòn v ng do gi c kh«ng æn Þnh, do ch a phïhîp ví i iòu kiön tù nhiªn vµ ví i tr nh é kü thuët cña ng êi d n. 3. Bµ i häc kinh nghiöm vò sö dông Êt trång hîp lý nh» m b o vö tµ i nguyªn vµ n ng cao thu nhëp ë vïng c c d n téc b n Þa T y Nguyªn a d¹ng ho c cêu c y trång theo h í ng phïhîp v i iòu kiön Êt ai vµ tr nh é kü thuët cña ng êi d n 3.2. T y nguyªn cã iòu kiön thuën lîi vò Êt ai vµ Þa h nh choviöc a d¹ng ho c y trång 3.3. C c h í ng chuyón æi sö dông Êt trång: Xo bá n ng réy ë chç Êt dèc trªn 30 0 ; ph t trión ruéng kh«trång c y l ng thù c ng¾ n ngµy, kh«ng ßi há i vèn, dô trång nh l¹c, Ëu, võng, bý, ng«; khai hoang ruéng n í c ë nh ng n i cã thó kõt hîp ví i th m canh vµ t ng vô Ó tù tó c tèi a l ng thù c; trªn c së c c h í ng trªn, i vµo ph t trión theo quy m«v ên hé gia nh rõng khoanh nu«i vµ c c lo¹i c y c«ng nghiöp dô trång, Ýt cçn vèn, gi c æn Þnh, nhµ n í c cã thó bao tiªu nh bêi lêi, iòu, b«ng, d u t» m, chì, Ó qu tr nh sö dông Êt theo c c h í ng trªn hiöu qu vµ bòn v ng, cçn lµm tèt c«ng t c khuyõn n«ng, khuyõn l m trªn ba ph ng diön: Gièng, vèn vµ kü thuët, trong ã tëp huên kü thuët cã vai trß then chèt. KhuyÕn n«ng khuyõn l m kh«ng chø n thuçn lµ lªn lí p b» ng lý thuyõt, mµ lµ qu tr nh dµi khðp kýn tõ lý thuyõt Õn thù c hµnh, qu tr nh võa häc, võa lµm, qu tr nh cçm tay ng êi d n d¾ t i theo tõng b í c ch n cña ng êi tëp huên. 1. Æt vên Ò. T y Nguyªn bao gåm 4 tønh L m ång, ¾ c L¾ c, Gia lai vµ Kon Tum, hiön sinh sèng 12 d n téc t¹i chç trong ã, 4 d n téc nãi ng«n ng Nam o 110

117 Ethnic Minority Report (Malayo-polinexia) vµ 8 d n téc nãi ng«n ng M«n Kh me. 04 d n téc nãi ng«n ng Nam o lµ 1.Gia rai, 2. ª, 3. Chu ru vµ 4. Raglai. 08 d n téc nãi ng«n ng M«n Kh me lµ 5. Ba na, 6. S ng, 7. GiÎ Triªng, 8. Br u, 9. R m m, 10. M¹, 11. Mn«ng vµ 12. C ho. Tæng d n sè c c d n téc t¹i chç Õn 4/1999 lµ ng êi, chiõm 24% so ví i ng êi toµn T y Nguyªn. Nh n trªn tæng thó vµ xðt vò b n chêt, c c d n téc t¹i chç T y Nguyªn vµ vén ang lµ nh ng c d n n«ng nghiöp n ng réy. Tµi liöu th tþch vµ tµi liöu phá ng vên håi cè ng ¹i Òu cho biõt, tr í c y, khi Êt cßn réng, ng êi cßn th a, trong mét thêi gian rêt dµi, ng êi d n T y Nguyªn tõng chø dù a vµo éc canh ló a réy mµ vén b o m cuéc sèng æn Þnh vµ kh«ng dén Õn ph rõng. Cuéc sèng æn Þnh ë y îc hióu lµ cã ñ l ng thù c vµ gia só c Ó n vµ Ó tæ chøc c c lô héi v n ho truyòn thèng. Õn nhiòu bu«n lµng T y Nguyªn, ng êi nghiªn cøu th êng îc nghe håi øc cña c c giµ lµng vò mét thêi hoµng kim, thêi mµ trong mçi gia nh chiªng, chð Çy nhµ, tr u Çy rõng, ló a Çy kho, «i khi lµm réy mét n m, n hai ba n m mí i hõt. Trong x héi cò, ng êi d n T y Nguyªn Ýt bþ ãi, th ng hoæc nõu kh«ng may gæp n m mêt mïa bþ thiõu n th cã rõng nu«i. C i ãi tuy cã nh ng ch a ph i lµ nçi m nh th êng niªn cña con ng êi. Tõ sau 1975 Õn nay, do d n sè t ng nhanh vµ do nhu cçu b o vö rõng, ChÝnh phñ ViÖt Nam trión khai nhiòu chñ tr ng, chýnh s ch liªn quan Õn sö dông Êt trång nh»m xo bá kinh tõ n ng réy, b o vö rõng vµ n ng cao êi sèng ng êi d n T y Nguyªn. MÆc dïvëy, hiöu qu ¹t îc cßn h¹n chõ. N ng réy îc canh t c trë l¹i. Êt trång tiõp tôc bþ tho i ho. ãi nghìo vén tån t¹i, kh«ng chø bióu hiön ë møc sèng, chêt l îng sèng vµ thu nhëp kðm, mµ cßn bióu hiön ë kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi, v n ho, gi o dôc vµ y tõ thêp. Trong khi ë ång b» ng, ng êi Kinh ang phên Êu n ngon mæc Ñp, th ë T y Nguyªn, ng êi d n c c bu«n lµng t¹i chç vén ang lèn quèn trong vßng ãi, au, l¹t, r ch. Nguyªn nh n cã nhiòu, nh ng ng kó trong ã lµ ch a a ra îc nh ng ph ng c ch sö dông Êt trång hîp lý, phïhîp ví i iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é s n xuêt cña ng êi d n. Trªn c së xem xðt thù c tr¹ng sö dông Êt trång nh ng n m qua, b» ng ph ng ph p nh gi n«ng th«n cã ng êi d n tham gia, b o c o nµy a ra vµ ph n tých mét sè bµi häc kinh nghiöm gãp phçn sö dông hîp lý Êt trång, b o vö tµi nguyªn vµ gi m nghìo ë c c d n téc b n Þa T y Nguyªn trong thêi gian tí i. 2. Sö dông Êt trång ë vïng c c d n téc b n Þa T y Nguyªn tõ sau 1975 Õn nay. Kh c ví i tr í c y, tõ sau 1975, trong iòu tù nhiªn vµ d n c mí i, trång trät n ng réy ë T y Nguyªn lçi thêi v g¾ n ví i ãi nghìo vµ ph ho¹i tµi nguyªn. C i t¹o vµ xo bá n ng réy du canh b» ng c c h nh thøc canh t c Þnh canh bòn v ng trë thµnh nhu cçu têt yõu kh ch quan Æt ra ë c c bu«n lµng T y Nguyªn. VÊn Ò Æt ra lµ, trªn c së iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é d n trý, thay thõ n ng réy b» ng h nh thøc canh t c nµo vµ liªn quan Õn nã cã nh ng vên Ò g Æt ra cçn gi i lý? Tr lêi c u há i nµy, thých hîp vµ biön chøng h n c lµ dù a vµo kinh nghiöm cã îc tõ thù c tiôn ph t trión s n xuêt nh ng n m qua, kõt hîp ví i viöc ph n tých c c Æc ióm tù nhiªn d n c trong vïng. Qu tr nh chuyón æi tõ n ng réy du canh sang c c h nh thøc canh t c Þnh canh ë T y Nguyªn tõ sau gi i phãng Õn nay g¾ n bã chæt chï ví i c«ng t c Þnh canh, Þnh c cña ng vµ Nhµ n í c. C«ng t c Þnh canh, Þnh c tù th n nã cò ng mang trong nã môc tiªu xo bá n ng réy vµ thay thõ b» ng c c h nh thøc canh t c Þnh canh nh lµ môc tiªu quan träng vµ chýnh yõu. 111

118 LPRV Cho Õn nay, chuyón æi tõ n ng réy du canh sang c c h nh thøc Þnh canh ë T y Nguyªn tr i qua ba giai o¹n kh c nhau. Giai o¹n thø nhêt diôn ra vµo nh ng n m Trong giai o¹n nµy, do chç l ng thù c îc x c Þnh lµ mét nh ng thõ m¹nh, l¹i do p dông m«h nh Þnh canh, Þnh c ë miòn nó i miòn b¾ c, chñ tr ng chung ló c bêy giê lµ vën éng ng êi d n t¹i chç bá réy trªn cao, h¹ s n xuèng Þnh canh, Þnh c ë chç thêp, däc ven êng giao th«ng, khai hoang ång ruéng, x y dù ng c«ng tr nh thuû lîi Ó ph t trión ruéng n í c lµ chñ yõu, dù a trªn quan hö s n xuêt tëp thó (tëp oµn s n xuêt hay hîp t c x n«ng nghiöp). Chñ tr ng coi l ng thù c lµ thõ m¹nh mò i nhän cña T y Nguyªn ló c ã cã nh ng bêt cëp vµ ch a tho ng. Nãi thõ m¹nh l ng thù c ë ViÖt Nam lµ nãi Õn tiòm n ng ph t trión ruéng n í c, trong khi ë T y Nguyªn, do nguån n í c h¹n chõ, hiön thù c vµ hiöu qu h n c vén ph i lµ trång trät trªn Êt kh«. Do nh ng h¹n chõ vò iòu kiön tù nhiªn vµ do m u thuén gi a quan hö s n xuêt ví i lù c l îng s n xuêt, sù chuyón æi ph ng c ch sö dông Êt tõ n ng réy sang ruéng n í c kh«ng mêy thµnh c«ng, hiöu qu ¹t îc kh«ng t ng xøng ví i tiòn cña vµ c«ng søc bá ra. C c tëp oµn s n xuêt vµ hîp t c x n«ng nghiöp tån t¹i chø trªn h nh thøc. NhiÒu c nh ång ruéng n í c bþ bá hoang hoæc do kh«ng cã n í c, hoæc do thiõu kü thuët. Þnh canh, Þnh c thiõu bòn v ng. NhiÒu bu«n lµng T y Nguyªn bá lµng Þnh canh, Þnh c, quay lªn nó i ph rõng, lµm réy du canh trë l¹i. Quan ióm coi l ng thù c lµ thõ m¹nh vµ chñ tr ng tù tó c l ng thù c b»ng mäi gi èi ví i toµn T y Nguyªn nãi chung vµ èi ví i vïng d n téc t¹i chç nãi riªng tá ra kh«ng phïhîp. Giai o¹n hai diôn ra vµo nh ng n m Ví i ý t ëng kh¾ c phôc quan ióm vµ chñ tr ng ph t trión ruéng n í c b» ng mäi gi, cò ng nh nh» m hiön thù c ho thõ m¹nh rõng vµ c y c«ng nghiöp, ChÝnh phñ trión khai trªn quy m«lí n viöc a ng êi d n T y Nguyªn vµo c c n«ng, l m tr êng quèc doanh. H í ng sö dông Êt trång lµ chuyón tõ trång l ng thù c ruéng n í c lµ chñ yõu sang trång c y c«ng nghiöp vµ trång rõng lµ chñ yõu, dù a trªn quan hö s n xuêt îc coi lµ tiªn tiõn nhêt ló c ã: quan hö s n xuêt quèc doanh. Phong trµo c«ng nh n ho ng êi d n t¹i chç diôn ra kh¾ p n i, trong ã, å ¹t vµ m¹nh mï t¹i hai tønh ¾ c L¾ c vµ Gia Lai- Kon Tum. Do thiõu chuèn bþ chu o vò c së vët chêt vµ con ng êi, do nãng véi, chñ quan, p Æt, a ng êi d n vµo quèc doanh theo kióu nh trèng, ghi tªn, nhêt lµ do thiõu biön chøng trong viöc nhën thøc mèi quan hö gi a quan hö s n xuêt vµ lù c l îng s n xuêt, qu tr nh c«ng nh n ho ng êi d n t¹i chç cò ng kh«ng em l¹i hiöu qu nh mong muèn. Õn nh ng n m cuèi cña thëp niªn 1980, phçn lí n c«ng nh n lµ ng êi d n t¹i chç, hoæc do tù nguyön, hoæc do b¾ t buéc, lçn l ît ra khá i c c n«ng l m tr êng vµ trë vò ví i cuéc sèng lµm n ng réy ph rõng truyòn thèng. Giai o¹n ba diôn ra tõ khi Êt n í c b í c vµo thêi kú æi mí i 1986 Õn nay. Ró t kinh nghiöm hai giai o¹n tr í c, trong giai o¹n ba, chñ tr ng chung cña Nhµ n í c lµ, mét mæt, thay thõ viöc c«ng nh n ho b» ng viöc thu hó t lao éng c c d n téc t¹i chç lµm thuª cho c c n«ng l m tr êng theo c«ng o¹n vµ theo mïa vô, mæt kh c, th«ng qua c c ch ng tr nh, dù n Þnh canh Þnh c, vën éng ng êi d n c c d n téc lêy s n xuêt l ng thù c trªn ruéng n í c lµm bµn ¹p Ó i dçn vµo s n xuêt c y c«ng nghiöp hµng ho theo quy m«hé gia nh. Trong c c n m , c bèn tønh T y Nguyªn Òu trión khai c c ch ng tr nh, dù n Þnh canh, Þnh c, trong ã, µu t vèn nh»m thó c Èy c c n«ng hé d n téc ph t trión trång c y c«ng nghiöp, Æc biöt hai lo¹i c y gi trþ cao lµ cµ phª vµ hå tiªu. Ch¼ ng h¹n, ë L m ång lµ Ch ng tr nh träng ióm ba n m Þnh canh, Þnh c cho 27 x vïng s u, vïng xa , ë ¾ c L¾ c lµ Ch ng tr nh ba n m x y dù ng 21 x Æc biöt khã kh n , ë Gia Lai lµ Ch ng tr nh bèn n m thù c hiön 65 dù n Þnh canh, Þnh c g¾ n ví i cêp x cho vïng s u, vïng xa Trong 65 dù n Þnh canh, Þnh c cña tønh Gia Lai, cã 7 dù n n«ng-l m nghiöp- Þnh canh, Þnh c, 23 dù n l m-n«ng 112

119 Ethnic Minority Report nghiöp- Þnh canh, Þnh c vµ vµ 35 dù n Þnh canh, Þnh c éc lëp. C c biön ph p hç trî Ó ng êi d n i vµo ph t trión c y c«ng nghiöp bao gåm: Khai hoang c nh ång, x y dù ng c c c«ng tr nh t í i tiªu, cung cêp gièng c y trång, h í ng dén c c kü thuët trång trät, Æc biöt lµ kü thuët trång c c lo¹i c y c«ng nghiöp, cho ng êi d n vay vèn Ó ph t trión s n xuêt b» ng tiòn cña Ng n hµng Ng êi nghìo vµ Ng n hµng ph t trión N«ng nghiöp vµ N«ng th«n. Qu tr nh chuyón æi h í ng sö dông nh trªn tuy cã h¹t nh n hîp lý, nh ng cò ng béc lé nh ng bêt cëp. Thø nhêt, trong môc tiªu ph t trión c y l ng thù c nh» m tù tó c, cßn chó träng nhiòu vµo c y ló a n í c mµ coi nhñ vai trß cña c c lo¹i c y mµu trång kh«. Thø hai, tëp trung qu nhiòu tiòn cña vµ c«ng søc cho ph t trión c c lo¹i c y c«ng nghiöp, coi ph t trión c y c«ng nghiöp lµ con êng tho t nghìo nhanh nhêt vµ duy nhêt mµ kh«ng týnh Õn kh n ng gæp rñi ro cao cña viöc trång c c lo¹i c y nhµ giµu, nhêt lµ trong iòu kiön c y cµ phª vµ hå tiªu liªn tiõp xuèng gi nh nh ng n m qua. Thø ba, c«ng t c h í ng dén kü thuët nãi riªng vµ c«ng t c khuyõn n«ng, khuyõn l m nãi chung lµm ch a Õn n i Õn chèn. Phæ biõn th êng thêy ë c c x cã dù n lµ c n bé khuyõn n«ng xuèng h í ng dén lý thuyõt vµ lµm thù c hµnh cã týnh chêt vý dô xong l¹i bá vò huyön, tønh. Nh ng h¹n chõ trªn dén Õn hö qu lµ, ë nhiòu n i cã dù n, c c v ên cµ phª, hå tiªu mí i hoæc chõt hµng lo¹t, hoæc cho n ng suêt thêp kðm, l¹i chþu nh h ëng cña biõn éng gi c theo chiòu h í ng xêu khiõn ng êi d n tiõp tôc ãi nghìo vµ mêt niòm tin vµo c c kü thuët s n xuêt mí i. Vµi vý dô minh chøng: N m 1995, lµng Le R m m, x Mo Rai, huyön Sa ThÇy, tønh Kon Tum îc nhµ n í c Çu t vèn Ó trång 4 ha cµ phª cho c lµng, Õn n m 1999, toµn bé sè cµ phª bþ chõt; ë lµng Ograng, x O PÕch, huyön Ia Graih, tønh Gia Lai, vµo n m 1999, mçi hé gia nh cã hµng ha cµ phª Õn tuæi thu ho¹ch, nh ng do nhiòu nguyªn nh n, trong ã quan träng lµ do kü thuët ch m sãc kðm, do thiõu n í c, n ng suêt ¹t îc rêt thêp, l¹i thªm, cµ phª trªn thþ tr êng ngµy mét xuèng gi, dén Õn kõt qu ng buån lµ trång cµ phª mêt nhiòu vèn vµ c«ng søc nh ng hiöu qu em l¹i kh«ng b» ng so ví i trång c y ng¾ n ngµy Bµ i häc kinh nghiöm vò sö dông Êt trång hîp lý nh» m b o vö tµ i nguyªn vµ n ng cao thu nhëp ë vïng c c d n téc b n Þa T y Nguyªn. Nh ng iòu a ra vµ ph n tých ë môc 2 cho thêy, trªn ph ng diön chýnh s ch nhµ n í c, dï qua nhiòu lçn chuyón æi, viöc sö dông Êt trång ë c c d n téc T y Nguyªn vén Ýt nhiòu thiªn vò éc canh. Ló c Çu lµ c y ló a n í c. VÒ sau lµ c y c«ng nghiöp. CÇn ph i kh¼ ng Þnh r» ng con êng chuyón h¼ n sang c y c«ng nghiöp trong khi thých dông vµ hiöu qu ë èi t îng c c c d n mí i Õn th l¹i kh«ng h¼ n phïhîp vµ hiöu qu ë èi t îng c c c d n t¹i chç. Cïng cën c bªn nhau trªn mét vïng Êt cña T y Nguyªn, trong khi ng êi Kinh, ng êi Tµy, ng êi Th i mí i Õn tù tin b í c vµo chuyªn canh c y c«ng nghiöp Ó råi chø sau Ýt n m êi sèng kh gi h¼ n lªn, th ng êi d n t¹i chç dï sèng ë y bao êi, l¹i îc nhµ n í c Çu t, gió p ì tèi a Ó trång trång trät theo h í ng nµy nh ng nhiòu n m sau vén chët vët trong ãi nghìo. Êy lµ ch a kó trong tr êng hîp gæp rñi ro nh mêt mïa, dþch bönh, gi c bêp bªnh, nõu c c c d n mí i Õn dô dµng cã kh n ng chuyón h í ng Ó håi phôc l¹i, th c c c d n t¹i chç hçu nh chø cßn con êng quay vò ví i n ng réy. Nguyªn nh n ë y lµ sù kh c biöt vµ chªnh löch vò tr nh é ph t trión d n trý vµ kü thuët nu«i trång chø kh«ng ph i sù kh c biöt vµ chªnh löch vò iòu kiön tù nhiªn. Nh Ò cëp ë trªn, tuyöt ¹i a sè ng êi d n ë c c bu«n lµng T y Nguyªn Õn tr í c ngµy gi i phãng vò b n chêt Òu lµ nh ng n«ng d n n ng réy. Cã nhiòu c i kh c nhau gi a ng êi n«ng d n n ng réy miòn nó i ví i ng êi n«ng d n ruéng n í c ång b»ng, nh ng c i kh c nhau cçn l u ý ë y lµ so ví i n«ng d n ruéng n í c ång b»ng, kh n ng chuyón æi ngµnh nghò tõ n«ng nghiöp tù cêp, tù tó c sang n«ng l m nghiöp hµng hãa cña n«ng d n n ng réy khã kh n vµ chëm ch¹p h n nhiòu. Ví i ng êi d n t¹i chç T y Nguyªn, do h¹n chõ vò vèn s n 113

120 LPRV xuêt vµ tr nh é d n trý, cçn ph i cã nh ng b í c i qu é, cò ng nh cçn cã nh ng m«h nh chuyón æi h í ng sö dông Êt trång Æc tr ng riªng. Chñ tr ng qu thiªn vò mét lo¹i Êt trång, vò mét lo¹i c y, nhêt lµ vò c y c«ng nghiöp ë c c bu«n lµng T y Nguyªn trong iòu kiön tr nh é s n suêt thêp kðm vµ gi c c y Æc s n kh«ng æn Þnh nh nh ng n m qua lµ m¹o hióm vµ dô khiõn ng êi d n quay trë l¹i ví i n ng réy vµ ví i ãi nghìo. Mét vµi vý dô: Lµng Kon R bang cña ng êi Ba na ë s t c¹nh thþ x Kon Tum, mæc dïcën c ví i ng êi Kinh tõ hµng tr m n m nay nh ng vµo n m 2000 vén cßn trªn 60% sè hé thuéc diön nghìo ãi do chñ yõu éc canh Êt réy b¹c mµu; ë mét th i cù c kh c, lµng Tµ Ýt cña ng êi C ho ë x Léc Nam, huyön B o L m, tønh L m ång, do thù c hiön chñ tr ng cña huyön, tõ 1996 chø chuyªn canh c y chì vµ cµ phª, nh ng do kü thuët ch m sãc kðm vµ do h¹t cµ phª xuèng gi, Õn n m 2000 cã gçn 60% sè hé bþ ãi vµ ng êi d n kh«ng cã c ch g h n lµ chæt cµ phª trång c y n qu vµ mét bé phën tiõp tôc lªn nó i ph rõng, lµm réy. Nh ng bµ i häc kinh nghiöm sö dông Êt trång d í i y cã îc th«ng qua nh ng nghiªn cøu nh gi n«ng th«n cã ng êi d n tham gia a d¹ng ho c cêu c y trång. Trong nh ng iòu kiön mí i cña mét hai thëp niªn tí i, Ó sö dông hîp lý vµ hiöu qu Êt trång nh» m c c môc tiªu b o vö rõng vµ n ng cao êi sèng cho ng êi d n t¹i chç T y Nguyªn, thých dông h n c vén lµ chuyón æi c cêu c y trång theo h í ng kh¾ c phôc éc canh, kõt hîp hµi hoµ nhiòu lo¹i c y trång ví i nhau, nãi c ch kh c, a d¹ng ho c y trång Ó a d¹ng ho thu nhëp chø kh«ng ph i lµ chuyón ngay sang chuyªn canh c y c«ng nghiöp. ý nghüa cña viöc chuyón æi viöc sö dông Êt trång theo h í ng a d¹ng ho c y trång thó hiön ë chç, mét mæt, nã em l¹i nhiòu nguån thu nhëp, kh¾ c phôc rñi ro trong s n xuêt nõu cã, mæt kh c, nã phïhîp ví i tr nh é d n trý vµ kü thuët nu«i trång cßn h¹n chõ cña ng êi d n iòu kiön thuën lîi cho chuyón h í ng sö dông Êt trång So ví i c c d n téc thióu sè miòn nó i phýa b¾ c, c c d n téc t¹i chç T y Nguyªn cã iòu kiön thuën lîi h n Ó chuyón æi viöc sö dông Êt trång theo h í ng a d¹ng ho s n phèm: Þa h nh c tró b»ng ph¼ ng h n, giao th«ng thuën lîi h n, Êt ai mµu mì h n Nh ng h í ng chuyón æi cho sö dông Êt trång Tuú iòu kiön Êt ai, c nh quan mµ mçi vïng, mçi bu«n lµng cã thó cã c c h í ng trión khai viöc a d¹ng ho c y trång phïhîp kh c nhau. Trªn ¹i thó, cã thó a ra mét m«h nh chung cho a d¹ng ho c y trång ë c c bu«n lµng T y Nguyªn nh sau: a. Do nhu cçu b o vö tµi nguyªn vµ m«i sinh, kiªn quyõt thù c hiön xo bá n ng réy ë nh ng chç Êt dèc trªn b.c i t¹o n ng réy ë nh ng chç Êt b»ng thµnh ruéng kh«th m canh vµ Þnh canh, trªn ã, trång c c lo¹i c y l ng thù c vµ thù c phèm ng¾ n ngµy, dô trång, kh«ng ßi há i vèn, võa Ó n võa cã gi trþ hµng ho, l¹i b o d ì ng îc Êt trång nh ng«, s¾ n, Ëu c c lo¹i, l¹c, võng, bý á,.. c. Khai hoang c c chç Êt s nh lçy ven s«ng, suèi nõu cã Ó më réng tèi a tiòm n ng ruéng n í c, trªn c së ã, i vµo th m canh, t ng vô Ó p øng tèi a nhu cçu tù tó c l ng thù c t¹i chç. d.trªn c së tù tó c l ng thù c tèi a tõ ruéng kh«vµ ruéng n í c, tõng b í c i vµo trión khai hai thõ m¹nh trång rõng vµ c y Æc s n theo quy m«vµ h nh thøc phïhîp ví i kh n ng vµ tr nh é ng êi d n. VÒ c y c«ng nghiöp, cã vên Ò trång c y g vµ mçi hé gia nh trång bao nhiªu diön tých lµ phïhîp. Trong iòu kiön gi c c y c«ng nghiöp kh«ng æn Þnh nh hiön t¹i, tèt nhêt lµ chø trång cµ phª vµ hå tiªu trong v ên nhµ ví i diön tých sao cho nõu cã thua lç cò ng kh«ng mêy nh h ëng Õn êi sèng, bªn c¹nh ã, tëp trung i vµo ph t 114

121 Ethnic Minority Report trión c c lo¹i c y c«ng nghiöp dô trång, Ýt ßi há i vèn, nhµ n í c dô bao tiªu, l¹i cã gi c æn Þnh nh c y b«ng, c y bêi lêi, c y µo lén hét, c y n qu. VÒ trång vµ ch m sãc rõng, tuú tõng n i, nhµ n í c giao cho mçi lµng, lµng l¹i giao cho mçi hé mét sè diön tých rõng Ó ng êi d n qu n lý, ch m sãc vµ tu bæ theo ph ng thøc n chia hîp lý vµ b o m Ó ng êi d n îc toµn quyòn khai th c c c l m Æc s n d í i t n rõng. e. Ó b o m cho qu tr nh sö dông Êt trång hîp lý theo h í ng a d¹ng ho c y trång ë c c bu«n lµng T y Nguyªn ¹t hiöu qu, cçn cã sù hç trî cña Nhµ n í c vò khuyõn l m, khuyõn n«ng trªn ba ph ng diön: Gièng, vèn vµ kü thuët, trong ã, do h¹n chõ vò d n trý, hç trîkü thuët cã vai trß Æc biöt quan träng. C«ng t c khuyõn n«ng, khuyõn l m ë c c bu«n lµng T y Nguyªn cçn îc quan niöm kh c ví i c«ng t c khuyõn l m, khuyõn n«ng ë c c lµng ång b» ng. ã kh«ng n thuçn chø lµ nh ng lí p tëp huên vò lý thuyõt, mµ lµ mét qu tr nh liªn tôc, l u dµi, khðp kýn tõ lý thuyõt Õn thù c hµnh. Nãi mét c ch h nh nh, ã lµ qu tr nh võa häc võa lµm, häc trong khi lµm, mét qu tr nh cçm tay ng êi d n d¾ t i theo tõng b í c ch n cña m nh. 115

122 LPRV 10. NghÌo ãi vµ mét sè vên Ò gi m nghìo ë c c d n téc thióu sè viöt nam Nhãm Gi m nghìo d n téc. CCPR.NCSSH Tãm t¾ t B o c o tr nh bµy thù c tr¹ng nghìo ãi vµ nh ng vên Ò Æt ra ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam hiön nay. 1. Kh i qu t thù c tr¹ng ãi nghìo.trong ba khu vù c ph n theo Æc ióm Þa lý ë ViÖt Nam, bao gåm «thþ, n«ng th«n ång b» ng vµ n«ng th«n miòn nó i, khu vù c n«ng th«n miòn nó i- n i c tró cña phçn lí n c c d n téc thióu sè- lµ khu vù c nghìo ãi vµ ang diôn ra trçm träng vµ s u s¾ c nhêt, thó hiön trªn c c mæt tû lö nghìo ãi, thu nhëp vµ êi sèng, c së vët chêt h¹ tçng, y tõ vµ gi o dôc. 2. Nguyªn nh n ãi nghìo. ë vïng d n téc thióu sè, tån t¹i têt c c c nguyªn nh n dén Õn ãi nghìo. Ngoµi nh ng nguyªn nh n chung, cßn c c nguyªn nh n Æc thï: VÞ trý Þa lý xa x«i, c ch trë; Þa h nh phøc t¹p; giao th«ng kðm, kh n ng nhën thøc h¹n chõ, chi tiªu l ng phý, thiõu kõ ho¹ch, m«i tr êng suy tho i...cã sù kh c biöt kh râ vò nguyªn nh n chýnh dén Õn ãi nghìo gi a n«ng th«n ång b»ng ví i n«ng th«n miòn nó i. ë ång b»ng lµ Êt ai xêu, khý hëu thêi tiõt kh¾ c nghiöt vµ thiõu vèn s n xuêt, trong khi ã, ë miòn nó i lµ suy tho i tµi nguyªn, kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi, y tõ, gi o dôc mí i thêp vµ chi tiªu thiõu kõ häch. iòu nµy lý gi i thù c tõ lµ ë nhiòu vïng miòn nó i, cïng trªn mét Þa bµn cã iòu kiön tù nhiªn nh nhau, ng êi Kinh lªn lëp nghiöp vµi m i n m æn Þnh vµ giµu, trong khi ã, ng êi thióu sè c tró t¹i chç hµng ngµn n m vén ãi nghìo. 3. C c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo cña chýnh phñ. Bao gåm nhiòu ch ng tr nh, dù n, trong ã chýnh yõu lµ Þnh canh Þnh c, Hç trî ång bµo c c d n téc Æc biöt khã kh n trong ph¹m vi c n í c, Ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi gi m nghìo , Ch ng tr nh ph t trión kinh tõ x héi c c x Æc biöt khã kh n miòn nó i vµ vïng s u vïng xa (ch ng tr nh 135). KÕt qu cña viöc thù c hiön c c ch ng tr nh dù n nãi trªn lµ to lí n vµ kh¼ ng Þnh. Bªn c¹nh ã lµ nh ng bêt cëp nh Þnh canh, Þnh c ch a v ng ch¾ c, t i nghìo ãi vén diôn ra, tµi nguyªn vén bi suy tho i, tø lö nghìo ãi gi m i cßn chëm vµ cßn cao trong t ng quan ví i tû lö nghìo ãi cña ng êi Kinh vµ cña c n í c... Nh n chung l¹i, hiöu qu ¹t îc cßn thêp vµ kh«ng t ng xøng ví i tiòn cña vµ c«ng søc bá ra. C c nguyªn nh n chýnh dén Õn h¹n chõ lµ: Ch a cã sù vën dông s ng t¹o c c chýnh s ch vµo thù c tiôn, vén tån t¹i mét chýnh s ch chung p dông cho nh ng vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é ph t trión kh c nhau, thiõu sù tëp trung vµ thèng nhêt trong chø ¹o vµ qu n lý, chø chó träng môc tiªu x y dù ng c së vët chêt mµ Ýt chó ý, hoæc chó ý ch a tho ng Õn Çu t cho ph t trión s n xuêt, a sè c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo îc lëp chñ yõu dù a vµo kiõn thøc hµn l m cña c c nhµ qu n lý hay chuyªn gia tõ trªn chø Ýt dù a vµo tri thøc b n Þa, cò ng nh ch a t¹o iòu kiön Ó ng êi d n trù c tiõp tham gia vµo c c qu tr nh cña dù n, m y mãc, rëp khu«n trong viöc a m«h nh ång b» ng lªn miòn nó i, H í ng tí i mét sè quan ióm vµ gi i ph p then chèt cho gi m nghìo. Xo ãi gi m nghìo ph i trªn c së xem xðt Æc ióm kinh tõ x héi cña ng êi d n; B o m ba môc tiªu cña xo ãi gi m nghìo: ph t trión s n xuêt Ó n ng cao thu nhëp, n ng cao kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi mí i vµ b o vö rõng, b o vö tµi nguyªn, m«i sinh; xo ãi gi m nghìo g¾ n ví i thù c hiön chýnh s ch d n téc cña ng vµ nhµ n í c; n ng cao n ng lù c nh gi chýnh s ch vµ lëp dù n cho c n bé vµ ng êi d n Þa ph ng b» ng ph ng ph p nghiªn cøu cïng tham gia; a d¹ng ho s n xuêt, Æc biöt a d¹ng ho c y trång, vët nu«i nh» m a d¹ng ho thu nhëp trªn c së tr nh é nhën thø ng êi d n; gi i quyõt tèt vên Ò Êt ai cho ng êi d n c c d n téc thióu sè b»ng nh ng chýnh s ch mòm 116

123 Ethnic Minority Report dîo vµ thých hîp, cã týnh Õn viöc u tiªn, xem xðt tëp qu n së h u Êt ai truyòn thèng cña ng êi d n; cã sù týnh to n Ó ph n bæ hîp lý nguån vèn cho c c môc tiªu xo ãi, gi m nghìo; m b o c«ng b»ng; gi m thióu tèi a c c nguy c tæn th ng dén Õn ãi nghìo; coi träng vµ Èy m¹ng c«ng t c gi o dôc vµ c«ng t c µo t¹o c n bé lµ ng êi d n c c d n téc thióu sè. NghÌo ãi ë vïng d n téc thióu sè vµ ang lµ vên Ò cã týnh toµn cçu. Nã hiön tån phæ biõn ë c c quèc gia a téc ng êi trªn thõ gií i. ë ViÖt Nam, tuy chø cã trªn 10 triöu ng êi, (xêp xø 14% nh n khèu toµn quèc), nh ng c c d n téc thióu sè c tró trªn Þa bµn vïng cao réng lí n, chiõm h n 2/3 l nh thæ quèc gia, lµ Þa bµn chiõn l îc vò kinh tõ, chýnh trþ, an ninh quèc phßng vµ m«i tr êng sinh th i cña c n í c. Thù c tiôn cho thêy, do nh ng Æc thïvò iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é ph t trión x héi, nghìo ãi ang diôn ra trçm träng vµ s u s¾ c ë vïng c c d n téc thióu sè ViÖt Nam, cò ng nh gi m nghìo ë vïng c c d n téc thióu sè sï cßn lµ cuéc Êu tranh l u dµ i vµ gian khæ. Trong khung c nh c«ng nghiöp ho hiön ¹i ho Êt n í c, gi m nghìo cho c c d n téc thióu sè trë thµnh môc tiªu hµng Çu trong quèc s ch ví i vïng cao cña chýnh phñ ViÖt Nam. B o c o nµy tr nh bµy thù c tr¹ng nghìo ãi vµ nh ng vên Ò Æt ra ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam hiön nay. 1. Kh i qu t thù c tr¹ng ãi nghìo. Trong ba khu vù c ph n theo Æc ióm Þa lý ë ViÖt Nam, bao gåm «thþ, n«ng th«n ång b»ng vµ n«ng th«n miòn nó i, khu vù c n«ng th«n miòn nó i- n i c tró cña phçn lí n c c d n téc thióu sè- lµ khu vù c nghìo ãi vµ ang diôn ra trçm träng vµ s u s¾ c nhêt, thó hiön trªn c c mæt tû lö nghìo ãi, thu nhëp vµ êi sèng, c së vët chêt h¹ tçng, y tõ vµ gi o dôc. Theo í c týnh cña Ng n hµng ThÕ gií i, dù a vµo tiªu chý nghìo ãi týnh b» ng thu nhëp d í i 2100 Calo/ng êi/ngµy, tø lö hé nghìo ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam lµ 86% vµo n m 1993 vµ 75% vµo n m 1998, trong khi tø lö hé nghìo ë vïng ng êi Kinh t¹i c c thêi ióm t ng øng chø lµ 54% vµ 31% (TL.5.32). So ví i toµn quèc, dïd n sè chø chiõm trªn 13% nh ng tû lö hé nghìo vïng d n téc thióu sè chiõm tí i 20% vµo n m 1993 vµ 29% vµo n m 1998 (TL.5:32). MiÒn nó i miòn B¾ c vµ T y Nguyªn, hai khu vù c tëp trung ng êi d n thióu sè lµ hai khu vù c nghìo nhêt trong c n í c. C c dén liöu d í i y dù a vµo tiªu chý ãi nghìo týnh b» ng l ng thù c cña bé lao éng-th ng binh-x héi cò ng cho c c kõt qu twong tù. iòu tra thù c tr¹ng êi sèng cña hé t¹i 11 tønh miòn nó i vµo thêi ióm cho kõt qu : sè hé ãi nghìo chiõm 23,8%, trong ã, vïng d n téc 51,2%, cao gêp h n 2 lçn so ví i tû lö chung (TL 3: 1039). T¹i 6 tønh miòn nó i phýa b¾ c (B¾ c Giang, Phó Thä, Hoµ B nh, S n La, Lµo Cai, Yªn B i), vµo n m 1993, tæng d n sè chiõm 17% c n í c nh ng hé ãi nghìo l¹i chiõm 28% hé ãi nghìo c n í c, trong ã, hé ãi nghìo vïng d n téc lªn Õn 95% (TL4: 3 ). KÕt qu iòu tra méu t¹i Yªn B i vµo th ng 11/2001 do Bé Lao éng- Th ng binh-x héi tiõn hµnh cho kõt qu : tû lö hé nghìo ë ng êi Nïng lµ 33,55%, Dao lµ 51,27%, c c d n téc Ýt ng êi kh c lµ 35,22% trong khi tû lö hé nghìo chung c n í c lµ trªn 10% (TL 6:1). Trong cïng mét d n téc, tuú theo vþ trý Þa lý vµ Þa h nh n i c tró mµ møc é nghìo ãi gi a c c n i cò ng kh«ng gièng nhau. Ch¼ ng h¹n: Theo tµi liöu iòu tra cña ViÖn d n téc häc, vµo n m 1999, cïng thuéc d n téc Gia rai ë tønh Gia Lai, nh ng t¹i thþ x Plei Ku, tû lö hé nghìo ãi chø chiõm 25-35%, trong khi t¹i huyön Ia Graih, tû lö hé nghìo ãi l¹i lµ 70-80%, cïng thuéc d n téc Th i ë huyön M êng La, tønh S n La, nh ng t¹i x M êng Trai, tû lö hé nghìo ãi lµ 42%, nh ng t¹i x NËm D«n, tû lö hé nghìo ãi lµ 68%. Kho ng c ch chªnh löch vò tû lö hé nghìo gi a ng êi Kinh ví i ng êi d n téc kh xa. Vµo n m 1999, tû lö hé nghìo ãi ë tønh Lai Ch u lµ 35%, cao 117

124 LPRV gêp bèn lçn so ví i tû lö hé nghìo ë tønh H ng Yªn 8,7%, tû lö hé nghìo ë miòn nó i tønh Phó Yªn lµ 40%, cao gêp 4 lçn tû lö hé nghìo chung 9,6% toµn tønh, tû lö hé nghìo ë miòn nó i phýa b¾ c lµ 18,9%, cao gêp 2,6 lçn so ví i ång b»ng s«ng Hång (TL 3: 1118). Vµo n m 2000, t¹i tønh Lai Ch u, tû lö hé nghìo ë vïng d n téc Si la lµ 93,7%, cao gêp 20 lçn so ví i tû lö hé nghìo 14,5% ë vïng ng êi Kinh cïng tønh (TL 3: 1143). NghÌo ãi Æc biöt hiön diön trçm träng ë 2325 x vïng III, vïng Æc biöt khã kh n, n i chñ yõu c tró ng êi d n téc. HÇu hõt c c x nµy Òu cã 60% sè hé trë lªn thuéc diön nghìo ãi (TL 2:220). Nh n chung l¹i, tû lö hé nghìo ë c c vïng d n téc gçn mét thëp niªn qua dao éng trong kho ng 50% trë lªn, trong khi tû lö hé nghìo c n í c chø lµ 20,3% n m 1995, 19,23% n m 1996, 17,7% n m 1997, 15,66% n m 1998, 13,1% n m 1999 vµ 11% n m êi sèng vµ thu nhëp cña ng êi d n téc so ví i c n í c vµ so ví i ng êi Kinh cßn thêp kðm. Nh ng dén liöu d í i y îc so s nh ví i møc thu nhëp b nh qu n toµn quèc trong nh ng n m gi a cña thëp niªn 1990 lµ trªn 250 USD/ng êi/n m, t ng ng VND/ng êi/n m hay VND/ng êi/th ng. Theo kõt qu iòu tra møc sèng 4/1995 cña Uû ban D n téc vµ MiÒn nó i th ë vïng c c d n téc miòn nó i miòn b¾ c, sè hé cã møc thu nhëp d í i VND/ng êi/th ng chiõm 65,85%, sè hé thiõu n tõ 3-6 th ng chiõm 33,6%, sè hé gia nh cã tµi s n cè Þnh d í i VND chiõm 90%. N m 1998, týnh b nh qu n, trªn 50% hé gia nh c c d n téc thióu sè c n í c cã møc thu nhëp VND/ng êi/th ng trë xuèng (TL 1: 93). N m 1998, gçn 50% sè hé trong khu vù c 1715 x Æc biöt khã kh n cã tµi s n gi trþ b nh qu n/ng êi chø ¹t (TL 2:220). Chªnh löch thu nhëp gi a ng êi Kinh vµ ng êi d n téc cao. Theo sè liöu cña Tæng côc Thèng Kª, nõu nh thu nhëp cña ng êi Kinh lµ 100 th thu nhëp cña ng êi M êng lµ 59, cña ng êi Th i lµ 55, cña ng êi Hm«ng lµ 41 vµ cña ng êi X ng lµ 30 (TL 2: 230) C së vët chêt h¹ tçng cßn thiõu vò sè l îng vµ kðm vò chêt l îng. Õn n m 1995, ë vïng d n téc thióu sè, tû lö nhµ tranh tre nøa l lµ 82,6%, tû lö hé thiõu n í c sinh ho¹t vµ n í c s n xuêt lµ 66,8%, tû lö sè x cã êng «t«vµo Õn trung t m x lµ 56% ë Lµo Cai, 59% ë tønh Lai Ch u lµ (TL 7:14). TØ lö sè x cã chîë miòn nó i T y B¾ c lµ 37%, trong ã, ë mét sè tønh rêt thêp nh Lai Ch u 11%, S n La 19%, Hoµ B nh 28% (6:6), tû lö mïch ë téc ng êi Si la, M ng, lµ 96%, ë téc ng êi Chøt lµ 94,8%... (TL 1: 93). N m 1997, ë miòn nó i miòn B¾ c, gçn 500 x ch a cã êng giao th«ng Õn trung t m x, trªn 600 x thiõu tr¹m y tõ, trªn 2500 x ch a cã chî, trªn 1500 x ch a cã iön, trªn 1/3 sè hé ch a îc dïng n í c s¹ch (TL 7: 67). N m 1998, riªng ë 1568 x d n téc vïng III trong c n í c, gçn 400 x ch a cã êng giao th«ng, gçn 900 x ch a cã chî, 800 x ch a cã tr¹m y yõ, hçu hõt ch a cã iön l í i vµ 70% sè hé cã nhµ cöa t¹m bî(tl ). DÞch vô ch m sãc søc khoî mæc dï îc quan t m nh ng hiöu qu cßn thêp kðm. C c bönh nh sèt rðt, tiªu ch y, b í u cæ cßn kh phæ biõn (TL 2: 221). ë miòn nó i miòn B¾ c vµ T y Nguyªn, tû lö tö vong cña trî em s sinh trong nh ng n m Çu thëp niªn 1990 lµ 55/1000, cao h n nhiòu so ví i tû lö tö vong trî s sinh chung 36/1000 cña c n í c vµ cao gêp ba lçn so ví i vïng ång b» ng «ng Nam Bé vµ ch u thæ s«ng Hång (TL9:555). Trong khi tæng tû suêt sinh trong c n í c gi m m¹nh tõ 3,8 n m 1989 xuèng cßn 3,1 vµo n m 1994, 2,7 vµo n m 1996 vµ 2,3 vµo n m 1999 th ë c c d n téc T y Nguyªn, tæng tû suêt sinh vén lµ 4,4 vµo n m 1996 vµ 4,68 vµo n m 1999 (TL 9: 555). Cho Õn 1998, gi o dôc vïng d n téc vén khã kh n vµ thêp kðm so ví i nhu cçu Æt ra vµ so ví i vïng ng êi Kinh. Nh n trªn ph¹m vi c n í c, sù chªnh löch vò gi o dôc phæ th«ng gi a vïng ng êi Kinh ví i vïng ng êi d n téc t ng nhanh tõ 93,3% vµ 82,2% ë cêp cêp tióu häc lªn 66,2% vµ 36,5% ë cêp trung häc c së, 39,1% vµ 8,1% ë cêp trung häc phæ th«ng vµ 10,5 vµ 1,1% ë cêp sau trung häc (TL 5:34). Tû lö mïch ë vïng s u, vïng xa th êng rêt cao: Ch¼ ng h¹n, tû 118

125 Ethnic Minority Report lö mïch vµo n m 1998 ë ng êi Si la, ng êi M ng lµ 96%, ë ng êi Chøt lµ 94,8% (TL 1:93). Õn n m 2000, t¹i khu vù c c c x d n téc vïng III, 60% d n sè mïch, 50% chñ tþch, bý th x kh«ng biõt ch (TL 2: 221) Nguyªn nh n ãi nghìo. ë vïng d n téc thióu sè, tån t¹i rêt nhiòu nguyªn nh n dén Õn ãi nghìo. Ngoµi nh ng nguyªn nh n chung th êng thêy ë c vïng n«ng th«n ång b» ng trong c n í c nh : ThiÕu Êt canh t c, Êt canh t c xêu, thiõu vèn s n suêt, thiõu n í c sinh ho¹t vµ n í c s n xuêt, thiõu lao éng, «ng con, khý hëu thêi tiõt kh¾ c nghiöt, thiªn tai, b o lôt, cßn c c nguyªn nh n Æc thïchø cã ë vïng d n téc thióu sè nh : VÞ trý Þa lý xa x«i, c ch trë; Þa h nh phøc t¹p; giao th«ng kðm, kh n ng nhën thøc h¹n chõ, dén Õn khã tiõp cën c c dþch vô ph t trión, chi tiªu l ng phý, thiõu kõ ho¹ch,...cã sù kh c biöt kh râ vò nguyªn nh n chýnh dén Õn ãi nghìo gi a n«ng th«n ång b»ng ví i n«ng th«n miòn nó i. ë ång b»ng, t¹i vïng ng êi Kinh, c c nguyªn nh n chýnh dén Õn ãi nghìo th êng lµ Êt ai xêu, khý hëu thêi tiõt kh¾ c nghiöt vµ thiõu vèn s n xuêt, trong khi ã, ë miòn nó i, t¹i vïng c c téc ng êi thióu sè, nguyªn chýnh dén Õn ãi nghìo l¹i th êng lµ suy tho i tµi nguyªn, kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi, y tõ, gi o dôc mí i thêp. iòu nµy lý gi i thù c tõ lµ ë nhiòu vïng miòn nó i, cïng trªn mét Þa bµn cã iòu kiön tù nhiªn nh nhau, ng êi Kinh lªn lëp nghiöp vµi m i n m æn Þnh vµ giµu, trong khi ã, ng êi thióu sè c tró t¹i chç hµng ngµn n m vén ãi nghìo. 3. C c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo cña ChÝnh phñ Tõ nh ng n m cuèi cña thëp niªn 1980, nghìo ãi nãi chung vµ nghìo ãi ë vïng d n téc thióu sè nãi riªng îc ng vµ ChÝnh phñ chýnh thøc Æt ra nh lµ vên Ò x héi mang týnh quèc gia cçn «Ý mæt vµ gi i quyõt. NghÞ quyõt ¹i héi toµn quèc lçn thø VII (1991) cña ng kh¼ ng Þnh nghìo ãi ang lµ thù c t¹i ë nhiòu n i, Æc biöt hiön diön trçm träng ë c c vïng d n téc thióu sè xa x«i hîo l nh cña Êt n í c. Õn ¹i héi toµn quèc lçn thø VIII (1996), vên Ò xo ãi gi m nghìo îc chýnh thøc a vµo NghÞ quyõt cña ¹i héi, trong ã kh¼ ng Þnh xo ãi gi m nghìo ph i îc coi lµ nhiöm vô bøc xó c vµ kh«ng thó chëm trô cña toµn ng, toµn d n trong giai o¹n tí i. D í i nh s ng cña hai NghÞ quyõt ¹i héi ng nãi trªn, c«ng cuéc tên c«ng vµo ãi nghìo ë vïng d n téc thióu sè tõng b í c îc trión khai. Tõ n m 1992, ChÝnh phñ chýnh thøc thù c hiön dù n Hç trî ång bµo c c d n téc Æc biöt khã kh n trong ph¹m vi c n í c, n» m trong khu«n khæ cña Ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi gi m nghìo. TriÓn khai dù n nµy, trong thêi gian 5 n m sau ã, ChÝnh phñ ban hµnh t¹i c c vïng d n téc thióu sè hµng lo¹t chñ tr ng lí n: Cho ng êi nghìo vay vèn týn dông kh«ng cçn thõ chêp tõ Ng n hµng ph t trión N«ng nghiöp vµ N«ng th«n; trång rõng, c i t¹o Êt trèng, åi träc g¾ n ví i c«ng t c C C ë vïng c c d n téc Ýt ng êi miòn nó i (Ch ng tr nh 327, 9/1992); G¾ n c«ng t c C C ví i giao Êt giao rõng cho ng êi d n t¹i chç miòn nó i qu n lý vµ b o vö (QuyÕt Þnh 202 TTg,1993); Ph t trión kinh tõ x héi vïng T y Nguyªn thêi kú vµ 2010 (QuyÕt Þnh 656/TTg, 9/1996); Ph t trión kinh tõ x héi c c tønh miòn nó i phýa B¾ c thêi kú (QuyÕt Þnh sè 960/TTg, 12/1996); X y dù ng c c trung t m côm x vïng cao (QuyÕt Þnh sè 35/TTg, 1/1997). Th ng 7/1998, Ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi gi m nghìo cña ChÝnh phñ chýnh thøc îc trión khai nh» m gi m tø lö hé nghìo ãi trong c n í c tõ 17,7% n m 1998 xuèng cßn 10% vµo n m 2000, hç trîph t trión kinh tõ x héi cho c c x Æc biöt khã kh n, u tiªn Çu t c së h¹ tçng, Èy m¹nh s n xuêt, n ng cao kh n ng tiõp cën c c dþch vô x héi c b n. Ng êi nghìo vïng d n téc thióu sè îc coi lµ èi t îng h ëng lîi quan träng cña ch ng tr nh naú. Cò ng trong th ng 7/1998, theo QuyÕt Þnh 135 TTg cña Thñ t í ng ChÝnh phñ, mét ch ng tr nh xo ãi gi m nghìo quan träng cho vïng d n téc thióu sè îc ban hµnh vµ i vµo ho¹t éng lµ Ch ng tr nh ph t trión kinh tõ x héi c c x Æc biöt khã 119

126 LPRV kh n miòn nó i vµ vïng s u vïng xa, gäi lµ ch ng tr nh 135. Ví i suêt Çu t 400 triöu ång/x /n m, chia lµm 2 giai o¹n, giai o¹n mét vµ giai o¹n hai , môc tiªu cña ch ng tr nh nµy lµ tëp trung Çu t mét sè c së vët chêt h¹ tçng thiõt yõu nh êng giao th«ng, tr êng häc, tr¹m y tõ cho c c x Æc biöt khã kh n cho c c d n téc thióu sè ë vïng s u, vïng xa. KÕt qu cña viöc thù c hiön c c ch ng tr nh gi m nghìo nãi trªn lµ ng kó vµ ng khých lö. iòu nµy îc nãi Õn nhiòu trong c c tµi liöu cña c c c quan h u quan (TL 2, 3, 6). Bªn c¹nh thµnh c«ng, c c ch ng tr nh gi m nghìo cò ng ang cßn béc lé nh ng h¹n chõ. Þnh canh, Þnh c ch a v ng ch¾ c, mµ t nh t i du c néi vïng cña ng êi Hm«ng, ng êi Dao vµ c c d n téc kh c ë T y B¾ c, cña ng êi Gia rai, Ba na, ª, Sª ng ë T y Nguyªn, di c tù do cña c c d n téc miòn nó i «ng B¾ c vµ T y B¾ c nh Tµy, Nïng, Th i, Dao, Hm«ng, M êng,... vµo T y Nguyªn lµ nh ng vý dô minh chøng. ë nhiòu vïng s u, vïng xa, n i cçn gi m nghìo tr í c hõt, êi sèng ng êi d n rêt chëm îc c i thiön, t nh tr¹ng ãi nghìo hoæc kh«ng gi m, hoæc t ng lªn. V n ho mí i ch a h nh thµnh, nh ng v n ho cò cã xu h í ng mai mét dçn i. ë c c vïng s u, vïng xa, rõng vén tiõp tôc bþ ph Ó canh t c. Sè diön tých rõng bþ suy gi m do lµm n ng réy vén lªn Õn hµng nhiòu chôc ngµn ha/n m. Nh n chung l¹i, hiöu qu ¹t îc cßn thêp vµ kh«ng t ng xøng ví i tiòn cña vµ c«ng søc bá ra. TØ lö nghìo ãi gi m i cßn chëm vµ cßn cao trong t ng quan ví i tû lö nghìo ãi cña ng êi Kinh vµ cña c n í c. Cã nhiòu nguyªn nh n dén Õn t nh tr¹ng kðm hiöu qu cña c c chýnh s ch, dù n gi m nghìo, trong ã, ng chó ý lµ: Ch a cã sù vën dông s ng t¹o c c v n kiön chýnh s ch vµo thù c tiôn. C c chýnh s ch Òu kh«ng sai, nh ng chø dõng l¹i ë nguyªn t¾ c chung. VÉn cßn mét kho ng c ch gi a chýnh s ch vµ thù c tiôn, thó hiön ë viöc vën dông c c v n kiön vµo thù c tiôn cña c c ngµnh, c c cêp cßn ló ng tó ng vµ thiõu biön chøng. NhiÒu chýnh s ch îc a ra Ó p dông cho nh ng vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é ph t trión rêt kh c nhau. VÉn cßn thiõu sù tëp trung vµ thèng nhêt trong chø ¹o vµ qu n lý. ßi há i cña c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo lµ u tiªn c i thiön thu nhëp vµ êi sèng, trong khi mét sè ch ng tr nh, dù n gi m nghìo chø chó träng môc tiªu x y dù ng c së vët chêt mµ Ýt chó ý, hoæc chó ý ch a tho ng Õn Çu t cho ph t trión s n xuêt, tõ. a sè c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo cã îc lëp chñ yõu dù a vµo kiõn thøc hµn l m cña c c nhµ qu n lý hay chuyªn gia tõ trªn chø Ýt dù a vµo tri thøc b n Þa, cò ng nh ch a t¹o iòu kiön Ó ng êi d n trù c tiõp tham gia vµo c c qu tr nh cña dù n. Sù chi phèi cña t t ëng d n téc trung t m trong lëp vµ trión khai c c dù n cßn næng nò. KhÈu hiöu a miòn nó i tiõn kþp miòn xu«i îc hióu nh lµ sù rëp khu«n ång b»ng lªn miòn nó i, mµ thù c tiôn c«ng cuéc Þnh canh, Þnh c nh ng thëp niªn qua lµ mét vý dô. ThiÕu hîp lý vµ biön chøng trong viöc Çu t vµ h í ng dén Ó a c c kü thuët s n xuêt mí i, nhêt lµ kü thuët trång c y Æc s n vµo vïng d n téc vµ miòn nó i. XuÊt ph t tõ thù c tõ tr nh é d n trý thêp, thay v cçn kiªn tr, trong mét thêi gian nhiòu n m, b» ng nh ng h nh thøc vµ b í c i thých hîp, cô thó, tõ thêp Õn cao, tõng b í c h í ng dén Ó ng êi d n tiõp thu c i mí i, kh phæ biõn t nh tr¹ng c n bé kü thuët chø tëp huên qua loa hoæc lµm vý dô cho ng êi d n råi trë l¹i huyön, tønh. KÕt qu cña lò lèi lµm viöc nµy têt yõu dén Õn thêt b¹i, võa tèn phý tiòn cña, võa lµm mêt niòm tin cña ng êi d n vµo kü thuët mí i. ViÖc ph n bæ nguån vèn bá ra cò ng cã nh ng bêt cëp mµ næi cém lµ Çu t cßn b nh qu n, dµn tr i, kh«ng døt ióm, kh«ng tëp trung cho môc tiªu mò i nhän lµ ph t trión s n xuêt. 4.H í ng tí i mét sè quan ióm vµ gi i ph p then chèt cho gi m nghìo Xo ãi gi m nghìo ph i trªn c së xem xðt Æc ióm kinh tõ x héi cña ng êi d n. So ví i ång b»ng, qu tr nh xo ãi gi m nghìo ë vïng d n téc vµ miòn nó i th êng phøc t¹p vµ l u dµi h n. Do tr nh é d n trý thêp vµ do c c 120

127 Ethnic Minority Report rµo c n kh c nh ng«n ng, phong tôc tëp qu n,...cçn ph i cã nh ng h nh thøc, b í c i vµ gi i ph p cô thó, tõ thêp Õn cao, thých dông ví i tõng èi t îng ng êi d n. Ba môc tiªu cña c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo. So ví i môc tiªu cña c«ng cuéc gi m nghìo ë vïng n«ng th«n ång b»ng vµ «thþ, môc tiªu cña c«ng cuéc gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè cã nh ng Æc thïriªng, bao gåm:kh«ng n gi n chø lµ ph t trión s n xuêt Ó n ng cao thu nhëp, mµ bªn c¹nh ã cßn lµ n ng cao kh n ng tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi mí i vµ b o vö rõng, b o vö tµi nguyªn, m«i sinh. Xo ãi gi m nghìo g¾ n ví i thù c hiön chýnh s ch d n téc cña ng vµ nhµ n í c. Nh ng kh c biöt vò hoµn c nh Þa lý vµ tr nh é d n trý lµ nguyªn nh n dén Õn chªnh löch vò mæt b»ng ph t trión kinh tõ, x héi, v n ho gi a ng êi Kinh a sè ví i c c d n téc thióu sè. Vïng c c d n téc thióu sè l¹i tõng lµ nh ng c n cø c ch m¹ng trong hai cuéc kh ng chiõn chèng Ph p vµ chèng Mü. V thõ, g¾ n xo ãi gi m nghìo ví i thù c hiön chýng s ch d n téc cña ng vµ nhµ n í c theo ba nguyªn t¾ c oµn kõt, b nh ¼ ng vµ t ng trîlµ yªu cçu têt yõu Æt ra. Néi dung c b n cña yªu cçu nµy lµ cã nh ng chýnh s ch vµ gi i ph p u tiªn vò c n bé vµ nguån vèn Ó thó c Èy nhanh h n qu tr nh xo ãi gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè N ng cao n ng lù c nh gi chýnh s ch vµ lëp dù n cho c n bé vµ ng êi d n Þa ph ng b» ng ph ng ph p nghiªn cøu cïng tham gia. Ví i èi t îng ng êi d n thióu sè, s¾ m cho hä chiõc cçn c u c vén ch a ñ. CÇn gió p ì Ó hä cã thó tù t m ra c ch c u c phïhîp vµ tèt nhêt. V thõ, Õn ló c cçn gió p c n bé vµ ng êi d n Þa ph ng tù x y dù ng ph ng n gi m nghìo th«ng qua viöc n ng cao n ng lù c nh gi chýnh s ch vµ lëp dù n cña chýnh hä a d¹ng ho s n xuêt, Æc biöt a d¹ng ho c y trång, vët nu«i nh» m a d¹ng ho thu nhëp trªn c së tr nh é nhën thø ng êi d n. HiÖn nay, ë c c vïng d n téc thióu sè cã tû lö ãi nghìo cao, diôn ra hai xu h í ng cçn kh¾ c phôc: hoæc éc canh n ng réy, hoæc chø îc h í ng dén i vµo chuyªn canh c y c«ng nghiöp dµi ngµy. a d¹ng ho c c ho¹t éng s n xuêt vµ thu nhëp nh» m gi i quyõt lao éng thõa vµ n ng cao êi sèng trtªn c së tr nh é nhën thøc cña ng êi d n lµ gi i ph p cã ý nghüa l u dµi Ó xo ãi gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè. Néi dung cña a d¹ng ho s n xuêt tuú tõng n i cã thó bao gåm: Ph t trión ruéng n í c theo h í ng th m canh vµ t ng vô, ph t trión c c lo¹i c y c«ng nghiöp phïhîp nh b«ng, bêi lêi, µo lén hét, c y n qu, ch n nu«i tr u, bß, lîn gièng mí i, kõt hîp ví i nghò rõng vµ c c ngµnh nghò phô gia nh nh»m h í ng tí i c hai môc Ých tù cêp tù tó c vµ hµng ho. Trong nhiòu gi i ph p Ó a d¹ng ho s n xuêt vµ thu nhëp, Èy m¹nh c«ng t c khuyõn n«ng, khuyõn l m, trong ã, ph t trión thuû lîi, gií i thiöu c c gièng c y trång vët nu«i mí i nh ló a, ng«, s¾ n, Ëu, cam, chanh, nh n, b ëi, cµ phª, hå tiªu, tr u, bß, lîn, gµ, tæ chøc c c lí p tëp huên vò c c kü thuët trång trät vµ ch n nu«i cho ng êi d n,.., cçn îc coi lµ nh ng gi i ph p cã ý nghüa tiªn quyõt. Gi i quyõt tèt vên Ò Êt ai cho ng êi d n c c d n téc thióu sè b» ng nh ng chýnh s ch mòm dîo vµ thých hîp, cã týnh Õn viöc u tiªn, xem xðt tëp qu n së h u Êt ai truyòn thèng cña ng êi d n. LuËt Êt ai 1993 mét mæt më êng cho viöc sö dông hîp lý vµ hiöu qu tµi nguyªn Êt ai trong c n í c, nh ng mæt kh c cò ng lµ nguyªn nh n gi n tiõp g y ra nh ng bêt cëp vµ m u thuén xung quanh së h u vµ sö dông Êt ai ë vïng c c d n téc thióu sè. B n chêt cña vên Ò Êt ai ang næi cém ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam hiön nay lµ m u thuén gi a së h u tëp thó truyòn thèng cña céng ång lµng ví i së h u toµn d n cña nhµ n í c. HËu qu cña m u thuén nµy lµ mét bé phën ng êi d n c c d n téc thióu sè ngµy cµng mêt dçn kh n ng tiõp cën nguån tµi nguyªn Êt 121

128 LPRV rõng theo tëp qu n truyòn thèng, diön tých Êt canh t c vµ c tró ngµy cµng bþ thu hñp l¹i, buéc ph i d¹t dçn vµo rõng s u tiõp tôc du canh du c, dén Õn tiõp tôc nghìo ãi vµ nh h ëng tiªu cù c Õn mèi quan hö d n téc. Ó gi i quyõt vên Ò nµy, cçn ban hµnh nh ng chýnh s ch Êt ai phïhîp p dông cho vïng miòn nó i, trong ã, môc tiªu lµ b o m quyòn lµ chñ nh n Êt ai ban Çu cña ng êi d n t¹i chç, cò ng nh b o m ñ Êt canh t c tr í c m¾ t vµ l u dµi cho c c d n téc thióu sè. Cã sù týnh to n Ó ph n bæ hîp lý nguån vèn cho c c môc tiªu xo ãi, gi m nghìo. Trong c c h¹ng môc cçn Çu t vèn ë vïng d n téc thióu sè, tr í c hõt u tiªn cho viöc a d¹ng ho s n xuêt vµ thu nhëp, trªn c së ph t trión s n xuêt tr í c råi mí i i vµo ph t trión c së vët chêt h¹ tçng n«ng th«n nh iön, tr êng, tr êng, tr¹m, n í c s¹ch vµ c c c«ng tr nh d n sinh kh c. HoÆc nõu kh«ng, Ýt nhêt cò ng Çu t ång thêi cho hai môc tiªu ph t trión s n xuêt vµ c së vët chêt h¹ tçng. TËp trung Çu t cho c c Þa bµn vïng s u, vïng xa, vïng c n cø kh ng chiõn, lµ nh ng vïng ang cã tû lö hé ãi nghìo cao vµ ch a cã iòu kiön tiõp cën c c dþch vô kinh tõ x héi mí i. m b o c«ng b» ng. CÇn m b o c«ng b»ng trªn c c lünh vù c gií i, s n xuêt, chi tiªu, c së vët chêt h¹ tçng, th«ng tin vò thþ tr êng,.. gi a vïng d n téc thióu sè ví i nhau vµ gi a n«ng th«n miòn nó i ví i n«ng th«n ång b»ng. Æc biöt cçn chó ý ë y lµ m b o c«ng b»ng vò gií i. HiÖn t¹i, h n ë u hõt, ë vïng d n téc thióu sè, phô n th êng Ýt quyòn lù c h n nam gií i. Hä ph i lao éng trong nhiòu lünh vù c h n nam gií i, trong khi ã hä kh«ng cã quyòn së h u Êt ai, kh«ng îc b nh ¼ ng trong h ëng thô c c c c dþch vô x héi c b n cò ng nh kh«ng cã c héi thamgia c c ho¹t éng x héi Gi m thióu tèi a c c nguy c tæn th ng dén Õn ãi nghìo ë vïng c c d n téc thióu sè. ã lµ c c nguy c tæn th ng nh : èm au, tö n¹n x héi, rñi ro nh n t¹o vµ thiªn t¹o. C c gi i ph p cô thó Æt ra lµ ph t trión m¹ng l í i y tõ, duy tr vµ cñng cè trët tù x héi vµ an ninh quèc phßng, thù c hiön tèt c c chýnh s ch cøu trîx héi, x héi ho c«ng t c phßng chèng lò lôt, ho ho¹n, Èy m¹nh c«ng t c b o vö rõng vµ b o vö thù c vët... Coi träng vµ Èy m¹ng c«ng t c gi o dôc vµ c«ng t c µ o t¹o c n bé lµ ng êi d n c c d n téc thióu sè. Do nh ng Æc thïvò tr nh é ph t trión x héi vµ d n trý, ë vïng d n téc thióu sè, gi o dôc cã vai trß Æc biöt èi ví i tiõn tr nh vµ hiöu qu l u dµi cña c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo. VËy nªn, gi o dôc cçn îc hióu theo nghüa réng lµ µo t¹o nguån lù c con ng êi cò ng nh Çu t cho gi o dôc cçn îc quan niöm nh Çu t cho kinh tõ vµ cã gi trþ nh kinh tõ. Cïng ví i gi o dôc phæ th«ng nh» m µo t¹o con ng êi l u dµi, cçn chó träng ë vïng d n téc thióu sè c«ng t c µo t¹o c n bé t¹i chç. HiÖn t¹i, ë vïng d n téc thióu sè, c n bé t¹i chç võa yõu vò chêt l îng võa thiõu vò sè l îng. Thù c tiôn nhiòu n m qua chø ra r» ng, ë c c vïng d n téc thióu sè, c n bé lµ tiòn Ò cho sù thµnh b¹i trong ph t trión nãi chung vµ trong xo ãi gi m nghìo nãi riªng. V thõ, trong hµng lo¹t c c gi i ph p cho gi m nghìo ë vïng d n téc Ýt ng êi, µo t¹o c n bé t¹i chç lu«n cçn îc coi lµ gi i ph p cã ý nghüa quan träng vµ tiªn quyõt. Tµ i liöu tham kh o 1. Bé Lao éng -Th ng binh-x héi. Tµi liöu tëp huên sö dông cho c n bé lµm c«ng t c xo ãi gi m nghìo cêp tønh, thµnh phè vµ huyön. Hµ Néi Hoµng øc Nghi. VÒ c«ng t c d n téc trong 10 n m æi mí i ( ). Nhµ xuêt b n ChÝnh trþ Quèc gia. Hµ Néi Héi ång d n téc cña Quèc Héi. Kho X. ChÝnh s ch vµ ph p luët cña ng vµ nhµ n í c vò D n téc. Nhµ xuêt b n V n ho D n téc. Hµ Néi

129 Ethnic Minority Report 4. Neil. Jamieson. Tæng quan kinh tõ x héi vïng nó i phýa b¾ c vµ khu vù c dù n (Tµi liöu tr nh Ng n hµng ThÕ Gií i). B n tiõng ViÖt Nhãm c«ng t c c c chuyªn gia ChÝnh phñ-nhµ tµi trî, tæ chøc phi chýnh phñ. ViÖt Nam tên c«ng nghìo ãi. Héi nghþ nhãm t vên c c nhµ tµi trîcho ViÖt Nam V n phßng Ch ng tr nh Quèc gia xo ãi gi m nghìo vµ ViÖc lµm. Mét sè vên Ò xo ãi gi m nghìo ë vïng ång bµo d n téc thióu sè. Kû yõu héi th o Mét sè vên Ò gi m nghìo d n téc thióu sè. Dù n Gi m nghìo cho c c Þa ph ng ViÖt Nam. Hµ Néi.3/ Vò nh Lîi- Bïi Minh ¹o- Vò ThÞ Hång. Së h u vµ sö dông Êt ai ë c c tønh T y Nguyªn. Nhµ xuêt b n Khoa häc X héi. Hµ Néi Trung t m nghiªn cøu Tµi nguyªn vµ M«i tr êng ¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Nghiªn cøu ph t trión bòn v ng miòn nó i ViÖt Nam. Nhµ xuêt b n N«ng nghiöp. Hµ Néi Trung t m Khoa häc X héi vµ Nh n v n Quèc gia. Mét sè vên Ò ph t trión kinh tõ, x héi bu«n lµng c c d n téc T y Nguyªn. NXB. Khoa häc x héi. Hµ Néi

130 LPRV 11. TS. Bïi Minh ¹o Gi m nghìo ë vïng d n téc thióu sè ViÖt Nam trong nh ng n m æi mí i: chýnh s ch, thù c hiön chýnh s ch vµ nh gi Tãm t¾ t 1. Æt vên Ò. Gi m nghìo lµ quèc s ch hµ ng Çu cña chýnh phñ ViÖt Nam èi ví i vïng c c d n téc thióu sè. Trong nh ng n m æi mí i, ChÝnh phñ ViÖt Nam ban hµ nh rêt nhiòu chýnh s ch gi m nghìo cho vïng d n téc. Nh ng kõt qu cã lµ to lí n vµ ng khých lö. Tuy vëy, bªn c¹nh nh ng thµ nh c«ng, vén béc lé nh ng bêt cëp. Nguyªn nh n cã nhiòu, nh ng ng chó ý trong ã lµ c c nguyªn nh n vò x y dù ng chýnh s ch vµ thù c hiön chýnh s ch. Bµ i viõt nµ y nh» m ióm l¹i c c chýnh s ch vµ viöc trión khai c c chýnh s ch gi m nghìo ë vïng d n téc trong nh ng n m æi mí i, tõ ã, thö a ra nh ng nh gi ban Çu nh»m gãp phçn h í ng tí i gi m nghìo bòn v ng cho vïng d n téc trong t ng lai. 2. nh gi c c chýnh s ch -u ióm c b n: ThÓ hiön sù u i c c d n téc thióu sè h n h¼ n so ví i ng êi Kinh vµ so ví i nhiòu d n téc thióu sè trong khu vù c vµ trªn thõ gií i; ThÓ hiön îc týnh cêp thiõt cña c«ng cuéc gi m nghìo cho vïng d n téc trong mèi quan hö ví i c«ng cuéc c«ng nghiöp ho, hiön ¹i ho Êt n í c; H í ng tí i môc tiªu gi m thióu sù chªnh löch vò êi sèng gi a ng êi Kinh ví i c c d n téc; Gi m nghìo toµn diön chø kh«ng chø gi m nghìo vò kinh tõ; b¾ t Çu chó ý Õn sù tham gia ng êi d n. Nh ng bêt cëp. ThiÕu sù tham gia cña ng êi d n vµ c c bªn h u quan trong lëp c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo. Ch a cã sù coi träng vµ kõ thõa c c tri thøc b n Þa trong c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo; ch a thù c sù coi hé nghìo lµ èi t îng gi m nghìo trù c tiõp vµ quan träng; c c chýnh s ch cßn dõng ë møc vü m«, îc p dông chung cho nhiòu vïng, trong khi cçn cã nh ng chýnh s ch vi m«kh c nhau, p dông cho nh ng vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ d n c kh c nhau; Çu t ch a hîp lý, cßn chó träng ph t trión h¹ tçng mµ ch a chó ý ó ng møc Õn ph t trión s n xuêt. 3 nh gi qu tr nh thù c hiön chýnh s ch. -u ióm: ¹t îc nh ng thµ nh c«ng ng khých lö, thó hiön trªn nhiòu lünh vù c kh c nhau, tõ thu nhëp vµ êi sèng, c së vët chêt h¹ tçng, Õn gi o dôc, y tõ. Ch a bao giê trong lþch sö, c«ng cuéc gi m nghìo l¹i îc trión khai Òu kh¾ p vµ m¹nh mï ë vïng d n téc nh trong h n mét thëp niªn qua. C c hö thèng c chõ, chýnh s ch, gi i ph p gi m nghìo b í c Çu îc thù c hiön vµ i vµ o cuéc sèng. NhiÒu m«h nh gi m nghìo hiöu qu cña hé gia nh, th«n, b n, x, huyön îc nh n réng. Ng êi d n ë nhiòu vïng b í c Çu nhën thøc îc nhu cçu, quyòn lîi vµ tr ch nhiöm cña m nh trong gi m nghìo vµ ngµ y cµ ng chñ éng tham gia vµ o qu tr nh gi m nghìo cho chýnh m nh. H¹n chõ: HiÖu qu ¹t îc cña c c chýnh s ch lµ kh«ng cao, ch a t ng xøng ví i tiòn cña vµ c«ng søc bá ra; tèc é gi m nghìo chëm vµ bêp bªnh; ch a cã sù vën dông s ng t¹o c c v n kiön chýnh s ch vµo thù c tiôn; thiõu 124

131 Ethnic Minority Report sù hîp lý trong Çu t vµ chø ¹o gi a c c c quan phèi hîp; nh h ëng cña m«thøc ång b» ng lªn miòn nó i cßn râ nðt; thiõu biön chøng trong viöc trión khai c c chýnh s ch vµo thù c tiôn iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é d n trý vïng d n téc vµ miòn nó i. Gi m nghìo lµ quèc s ch hµng Çu cña chýnh phñ ViÖt Nam èi ví i vïng c c d n téc thióu sè. Trong nh ng n m æi mí i, ChÝnh phñ ViÖt Nam ban hµnh rêt nhiòu chýnh s ch gi m nghìo cho vïng d n téc. Nh ng kõt qu cã lµ to lí n vµ ng khých lö. Tuy vëy, bªn c¹nh nh ng thµnh c«ng, vén béc lé nh ng bêt cëp. Nguyªn nh n cã nhiòu, nh ng ng chó ý trong ã lµ c c nguyªn nh n vò x y dù ng chýnh s ch vµ thù c hiön chýnh s ch. Bµi viõt nµy nh»m ióm l¹i c c chýnh s ch vµ viöc trión khai c c chýnh s ch gi m nghìo ë vïng d n téc trong nh ng n m æi mí i, tõ ã, thö a ra nh ng nh gi ban Çu nh»m gãp phçn h í ng tí i gi m nghìo bòn v ng cho vïng d n téc trong t ng lai. 1. C c chýnh s ch vµ ch ng tr nh gi m nghìo. ChÝnh s ch gi m nghìo lµ bé phën träng yõu trong hö thèng chýnh s ch d n téc cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. Tõ sau ¹i héi ng toµn quèc lçn thø VI (1986) Õn nay, hµng lo¹t c c chýnh s ch h í ng tí i gi m nghìo cho vïng d n téc cña ChÝnh phñ lçn l ît îc ban hµnh, trong ã, ng chó ý lµ: QuyÕt Þnh sè 202 TTg (1993) cña thñ t í ng ChÝnh phñ vò c«ng t c C C g¾ n ví i giao Êt, giao rõng cho ng êi d n téc t¹i chç qu n lý vµ b o vö; QuyÕt Þnh 656 TTg (1996) cña Thñ t í ng chýnh phñ vò Ph t trión kinh tõ x héi T y Nguyªn thêi kú vµ ; QuyÕt Þnh sè 960 TTg (12/1996) cña thñ t í ng chýnh phñ vò ph t trión kinh tõ x héi vïng miòn nó i phýa b¾ c thêi kú ; QuyÕt Þnh sè 327 CT (10/1997) vò trång rõng vµ b o vö rõng g¾ n ví i C C; QuyÕt Þnh sè 35 TTg (1997) cña Thñ t í ng ChÝnh phñ vò viöc x y dù ng trung t m côm x vïng cao...c c v n b n chýnh s ch nãi trªn Òu thõa nhën c c d n téc thióu sè lµ nh ng ng êi nghìo h n ng êi Kinh a sè vµ cçn îc u i, hç trî Ó nhanh chãng tho t nghìo. TriÓn khai c c chýnh s ch trªn, nhiòu ch ng tr nh gi m nghìo cô thó îc ban hµnh vµ trión khai, trong ã, ng kó lµ: Ch ng tr nh Þnh canh Þnh c îc b¾ t Çu tõ n m 1968 ví i NghÞ quyõt sè 38CP cña Héi ång ChÝnh phñ vµ kðo dµi Õn thêi kú æi mí i tí i hiön t¹i, kh«ng chø nh»m Þnh canh Þnh c mµ cßn nh» m khai th c hiöu qu c c tiòm n mg kinh tõ miòn nó i vµ xo ãi gi m nghìo cho ng êi d n; Ch ng tr nh Hç trî ång bµo c c d n téc Æc biöt khã kh n trong ph¹m vi c n í c, b¾ t Çu tõ 1992, n» m trong khu«n khæ cña Ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi gi m nghìo, nh» m hç trî êi sèng cho c c hé gia nh thuéc c c d n téc thióu sè cã d n sè d í i 1 v¹n ng êi vµ cho cho c c hé gia nh Kh me, Ch m cã êi sèng Æc biöt khã kh n vò kinh tõ (cho vay kh«ng týnh l i 1 triöu ång/hé, cêp kh«ng ch n mµn, b t ò a ngµn ång/hé, x y dù ng c c c së vët chêt c«ng céng; X y dù ng c c m«h nh ph t trión s n xuêt nhµ, ao, chuång, trång c y Æc s n, ch n nu«i nhèt chuång theo vët nu«i c«ng nghö mí i,...; Ch ng tr nh Môc tiªu Quèc gia Xo ãi Gi m nghìo (Ch ng tr nh 133), îc cô thó ho thµnh 09 dù n chýnh, trong ã, 3 dù n îc trión khai ë riªng vïng d n téc vµ miòn nó i. ( Þnh canh, Þnh c, Di d n kinh tõ mí i, Hç trî ång bµo d n téc Æc biöt khã kh n vµ Çu t x y dù ng c së h¹ tçng); Ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi gi m nghìo vµ ViÖc lµm (Ch ng tr nh 143) lµ ch ng tr nh tiõp nèi cña ch ng tr nh 133, trong ã, gi m nghìo cho c c d n téc vén îc Æt ra nh lµ néi dung quan träng; Ch ng tr nh ph t trión kinh tõ x héi cho c c x Æc biöt khã kh n miòn nó i vµ vïng s u vïng xa (Ch ng tr nh 135), lµ ch ng tr nh nh» m cô thó ho ch ng tr nh 133 ë 125

132 LPRV vïng d n téc thióu sè, trong ã, môc tiªu lµ n ng cao êi sèng vët chêt, tinh thçn cho ng êi d n, t¹o iòu kiön Ó c c x vïng nµy tho t khá i nghìo nµn, l¹c hëu, hoµ nhëp vµo sù ph t trión chung cña c n í c, víi sè x îc µu t t ng dçn tõ 1000 x n m 1998 lªn 1750 x n m 2000 vµ 2325 x n m KÕt qu thù c hiön chýnh s ch vµ c c ch ng tr nh gi m nghìo HiÖn mí i chø cã nh ng nh gi kõt qu gi m nghìo chung trong c n í c mµ ch a cã nh ng nh gi kõt qu gi m nghìo riªng ë vïng d n téc. Theo nh gi vµ chuèn nghìo cña Bé Lao éng-th ng binh-x héi, lêy møc thu nhëp l ng thù c 13 kg g¹o/ng êi/th ng, tõ 1996 Õn 2000, tû lö hé nghìo ë hai vïng tëp trung ng êi d n téc lµ miòn nó i miòn B¾ c vµ T y Nguyªn gi m tõ 27% xuèng 13,5% vµ 30% xuèng 13,1%. (Nguån: Bé Lao éng-th ng binh-x héi. 2001). Õn n m 2000, phçn lí n trong sè trªn 4000 c së vët chêt h¹ tçng c«ng céng cho 1870 x do Ch ng tr nh 133 trión khai îc thù c hiön ë vïng d n téc. GÇn 60 tû VND tõ dù n îc Çu t cho hé d n téc thióu sè Æc biöt khã kh n vµ cho hé d n téc vay vèn s n xuêt kh«ng týnh l i. 500 tû VND îc Çu t cho c«ng t c C C vµ Kinh tõ mí i (KTM), nhê ã, hé d n téc thióu sè îc C C (Nguån: NguyÔn H i H u. 2001). HiÖu qu chung nhêt vµ râ nðt nhêt cña c«ng cuéc gi m nghìo ë vïng d n téc lµ sù chuyón biõn tých cù c trªn c c ph ng diön kinh tõ, x héi v n ho so ví i tr í c y ë nhiòu vïng d n téc thióu sè. Tr í c hõt, c chõ kinh tõ thþ tr êng dçn dçn îc x c lëp. Nhu cçu mua vµ b n cña ng êi d n t ng lªn, gãp phçn kých thých s n xuêt ph t trión. Do kõt qu cña ch ng tr nh C C, cña c«ng t c khuyõn n«ng, khuyõn l m vµ cña c c dù n n«ng l m nghiöp, ng êi d n cã iòu kiön tõng b í c lµ m quen vµ tiõp cën ví i c c kü thuët s n xuêt mí i. Nhê vëy, diön tých n ng réy du canh îc thu hñp dçn cïng ví i sù hiön diön vµ ngµy më réng cña ruéng n í c vµ c y dµi ngµy th ng phèm. Bªn c¹nh viöc ph t trión trång trät theo h í ng a d¹ng ho c y trång lµ viöc chuyón æi c cêu vët nu«i theo h í ng tõ tù cêp tù tó c sang hµng ho, ví i sù ph t trión v ît bëc vò sè l îng cña µn tr u, bß, lîn. ë nhiòu n i, ng êi d n t¹i chç chêm døt cuéc sèng du canh du c Ó chuyón sang cuéc sèng C C trªn c së i vµo ruéng n í c vµ c y dµi ngµy. êi sèng îc n ng cao nhiòu so ví i tr í c y, thó hiön ë chç a sè c c hé gia nh tho t nghìo, nhiòu hé trë nªn kh gi. NhiÒu c së vët chêt h¹ tçng c«ng céng cêp x îc x y dù ng nh : trô së UBND, tr êng häc, tr¹m y tõ, êng d n sinh, giõng n í c. BÖnh dþch gi m nhiòu. Søc khoî, tuæi thä ng êi d n îc c i thiön vµ n ng cao h n so ví i tr í c. Tõ chç lµ nh ng vïng tr¾ ng vò gi o dôc tr í c y, Õn nay, ë a sè vïng d n téc thióu sè, tr êng häc îc thiõt lëp Õn lµng ë cêp TiÓu häc c së, Õn x ë cêp Trung häc c së vµ Õn huyön ë cêp Trung häc phæ th«ng. 3. nh gi 3.1 nh gi c c chýnh s ch: Tr í c hõt, cçn kh¼ ng Þnh nh ng u ióm c b n cña chýnh s ch gi m nghìo vïng d n téc cña ChÝnh phñ nh : ThÓ hiön sù u i c c d n téc thióu sè h n h¼ n so ví i ng êi Kinh vµ so ví i nhiòu d n téc thióu sè trong khu vù c vµ trªn thõ gií i; ThÓ hiön îc týnh cêp thiõt cña c«ng cuéc gi m nghìo cho vïng d n téc trong mèi quan hö ví i c«ng cuéc c«ng nghiöp ho, hiön ¹i ho Êt n í c; H í ng tí i môc tiªu gi m thióu sù chªnh löch vò êi sèng gi a ng êi Kinh ví i c c d n téc; Gi m nghìo toµn diön chø kh«ng chø gi m nghìo vò kinh tõ; b¾ t Çu chó ý Õn sù tham gia ng êi d n. Tuy vëy, trong t ng quan ví i chýnh s ch gi m nghìo cña c c chýnh phñ vµ tæ chøc ph t trión thõ gií i, c c chýnh s ch gi m nghìo vïng d n téc ë ViÖt Nam hiön cßn mét vµi bêt cëp. Thø nhêt, thiõu sù tham gia cña ng êi d n vµ c c bªn h u quan trong lëp c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo. a sè c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo cêp quèc gia îc lëp theo lèi tõ trªn a xuèng bëi c c c quan chýnh phñ chø Ýt cã hay ch a cã sù tham gia cña ng êi d n vµ c c bªn h u quan nh : 126

133 Ethnic Minority Report c c tr êng ¹i häc, c c viön nghiªn cøu. iòu nµy h¹n chõ ng kó Õn týnh kh thi vµ hiöu qu cña c c ch ng tr nh dù n trong thù c tiôn. Thø hai, ch a cã sù coi träng vµ kõ thõa c c tri thøc b n Þa trong c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo. Thù c tiôn chøng minh r» ng tri thøc b n Þa lµ vèn quý cña mçi d n téc. Nh ng tri thøc nµy ph n nh øng xö hîp lý vµ cã chän lù a cña ng êi d n ví i nhau vµ ví i m«i tr êng xung quanh Ó h í ng tí i tån t¹i bòn v ng. Trong iòu kiön tù nhiªn vµ d n c mí i, mét sè tri thøc Þa ph ng cã thó lçi thêi, nh ng cò ng cßn nhiòu tri thøc Þa ph ng vén gi nguyªn gi trþ tých cù c cña chó ng. V thõ, coi träng c c tri thøc b n Þa, cò ng nh tiõn hµnh ph n tých, nh gi Ó kõ thõa c c tri thøc tiõn bé vµo viöc x y dù ng c c chýnh s ch, ch ng tr nh, dù n gi m nghìo lµ cçn thiõt. Thø ba, ch a thù c sù coi hé nghìo lµ èi t îng gi m nghìo trù c tiõp vµ quan träng. C c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo quèc gia míi chø chó träng Çu t cho c c vïng, c c huyön vµ c c x nghìo, mµ ch a coi träng viöc Çu t cho ng êi nghìo, hé nghìo. Thø t, c c chýnh s ch cßn dõng ë møc vü m«, îc p dông chung cho nhiòu vïng, trong khi cçn cã nh ng chýnh s ch vi m«kh c nhau, p dông cho nh ng vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ d n c kh c nhau. TÝnh a d¹ng cña c c d n téc ë ViÖt Nam lµ iòu kh¼ng Þnh. B n å c c d n téc ViÖt Nam gièng nh mét bøc kh m nhiòu mµu, trong ã, mçi vïng, mçi d n téc mang nh ng Æc ióm tù nhiªn, kinh tõ, x héi vµ v n ho kh c nhau. SÏ lµ kðm hiöu qu vµ kh«ng hîp lý nõu p dông mét m«h nh, mét chýnh s ch chung cho c c vïng kh«ng gièng nhau nh vëy. VÊn Ò Æt ra lµ trªn c së chýnh s ch vü m«, liöu cã thó tiõp tôc x y dùng nh ng chýnh s ch vi m«kh c nhau p dông cho nh ng vïng cã Æc ióm kh c nhau hay kh«ng Thø n m, Çu t ch a hîp lý. C c ch ng tr nh, dù n cßn chó träng nhiòu Õn Çu t cho c së vët chêt h¹ tçng mµ ch a chó ý ó ng møc Õn Çu t cho ph t trión s n xuêt Ó n ng cao thu nhëp vµ êi sèng, trong khi ng lï hoæc ph i Çu t hai môc tiªu ång thêi, hoæc u tiªn ph t trión s n xuêt tr í c. iòu nµy thó hiön kh râ trong ch ng tr nh Þnh canh, Þnh c vµ ch ng tr nh 135. M u thuén n y sinh ë chç, khi ng êi d n cßn nghìo ãi th hä ch a cã iòu kiön sö dông êng giao th«ng, tr êng häc, cò ng kh«ng cã tiòn ch a bönh t¹i c c tr¹m y tõ. C c chýnh s ch vµ dù n ch a dµnh Çu t thých ng cho hai môc tiªu µo t¹o c n bé vµ n ng cao n ng lù c tiõp cën c c dþch vô kinh tõ, x héi mí i, Æc biöt cho khuyõn n«ng l m Ó n ng cao n ng lù c tiõp cën c c kü thuët s n xuêt cho ng êi d n nh gi qu tr nh thù c hiön chýnh s ch. Ví i qu tr nh trión khai c c chýnh s ch, ch ng tr nh, dù n gi m nghìo, c«ng cuéc gi m nghìo vïng d n téc ¹t îc nh ng thµnh c«ng ng khých lö, thó hiön trªn nhiòu lünh vù c kh c nhau, tõ thu nhëp vµ êi sèng, c së vët chêt h¹ tçng, Õn gi o dôc, y tõ. Ch a bao giê trong lþch sö, c«ng cuéc gi m nghìo l¹i îc trión khai Òu kh¾ p vµ m¹nh mï ë vïng d n téc nh trong h n mét thëp niªn qua. C c hö thèng c chõ, chýnh s ch, gi i ph p gi m nghìo b í c Çu îc thù c hiön vµ i vµo cuéc sèng. NhiÒu m«h nh gi m nghìo hiöu qu cña hé gia nh, th«n, b n, x, huyön îc nh n réng. Ng êi d n ë nhiòu vïng b í c Çu nhën thøc îc nhu cçu, quyòn lîi vµ tr ch nhiöm cña m nh trong gi m nghìo vµ ngµy cµng chñ éng tham gia vµo qu tr nh gi m nghìo cho chýnh m nh. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh ng kõt qu kh«ng thó phñ nhën, qu tr nh trión khai thù c hiön c c chýnh, s ch, ch ng tr nh dù n gi m nghìo ë vïng d n téc nh ng n m qua cò ng béc lé nhiòu bêt cëp cçn gi i lý vµ kh¾ c phôc. Thø nhêt, hiöu qu ¹t îc cña c c chýnh s ch lµ kh«ng cao. MÆc dï chýnh phñ Çu t kh«ng nhá Ó xo ãi gi m nghìo cho céng ång c c d n 127

134 LPRV téc thióu sè, nh ng nh ng hiöu qu ¹t îc lµ kh«ng nh mong îi, kh«ng t ng xøng ví i tiòn cña vµ c«ng søc bá ra, thó hiön ë Þnh canh, Þnh c thiõu bòn v ng, ChÊt l îng cña c c c së vët chêt h¹ tçng kh«ng b o m, vèn xo ãi gi m nghìo îc sö dông ch a ó ng môc Ých, ChÝnh s ch týn dông ng n hµng îc coi lµ ßn bèy gi m nghìo nh ng ch a thù c sù gãp phçn gi m nghìo do ng êi d n ch a îc tëp huên Ó cã ñ kh n ng tiõp cën ví i nguån vèn, suêt cho vay cßn thêp, thêi gian cho vay cßn ng¾ n so ví i nhu cçu cçn cã, cò ng nh mét bé phën nghìo nhêt trong d n vén ch a îc tiõp cën vèn vay do c chõ thõ chêp. Thø hai, tèc é gi m nghìo chëm vµ bêp bªnh. Theo kõt qu iòu tra møc sèng d n c ViÖt Nam th tû lö hé nghìo vïng d n téc gi m tõ 85% n m 1993 xuèng cßn 75% n m MÆc dïvëy, tèc é gi m nghìo nµy thêp h n nhiòu so ví i tèc é gi m nghìo ë vïng ng êi Kinh, lµ n i trong cïng thêi gian cã tû lö nghìo ãi gi m tõ 54% xuèng 31%. ë nhiòu vïng s u, vïng xa, êi sèng ng êi d n rêt chëm îc c i thiön. T¹i nhiòu n i, do møc é rñi ro cao (thêi tiõt kh¾ c nghiöt, gi n«ng s n th ng phèm tôt xuèng, Êt trång tho i ho,...) t nh tr¹ng ãi nghìo ë nhiòu n i hoæc kh«ng gi m, hoæc t ng lªn. Sù gia t ng cña tû träng nghìo ãi vïng d n téc trong t ng quan ví i nghìo ãi chung c n í c gi a hai thêi kú (tõ 20% lªn 29%) lµ vý dô minh chøng. Thø ba, ch a cã sù vën dông s ng t¹o c c v n kiön chýnh s ch vµo thù c tiôn. C c chýnh s ch Òu chø dõng l¹i ë nguyªn t¾ c chung. VÉn cßn mét kho ng c ch gi a chýnh s ch vµ trión khai thù c hiön chýnh s ch, thó hiön ë viöc vën dông c c v n kiön vµ o thù c tiôn cña c c ngµ nh, c c cêp cßn ló ng tó ng vµ thiõu biön chøng. Th êng th c n bé Þa ph ng hay thô éng, tr«ng chê vµ o trªn mµ Ýt ph t huy týnh chñ éng, s ng t¹o Ó p dông chýnh s ch vµ o thù c tiôn cho phïhîp. NhiÒu chýnh s ch îc a ra Ó p dông cho nh ng vïng cã iòu kiön tù nhiªn vµ tr nh é ph t trión rêt kh c nhau. Thø t, thiõu sù hîp lý trong Çu t vµ chø ¹o gi a c c c quan phèi hîp. ßi há i cña c«ng cuéc xo ãi gi m nghìo lµ n ng cao êi sèng ng êi d n trªn mäi lünh vù c kinh tõ, x héi, v n ho, gi o dôc, y tõ g¾ n ví i b o vö rõng vµ m«i tr êng sèng. Trong khi ã, kh«ng Ýt c c ch ng tr nh, dù n gi m nghìo chø chó ý tëp trung vµ o môc tiªu x y dù ng c së vët chêt mµ Ýt chó ý, hoæc chó ý ch a tho ng Õn Çu t cho ph t trión s n xuêt, cßn c c môc tiªu kh c l¹i Ýt quan t m v quan niöm r» ng ã lµ tr ch nhiöm cña c c ngµ nh liªn quan nh y tõ, v n ho, gi o dôc. Thø n m, nh h ëng cña m«thøc ång b»ng lªn miòn nó i cßn râ nðt. Dïv«t nh hay h u ý, vén tån t¹i ë nh ng møc é kh c nhau trong nhën thøc cña nh ng nhµ lëp chýnh s ch thãi quen p dông m«h nh ång b» ng lªn vïng d n téc. Trong mét thêi gian dµi, khèu hiöu a miòn nó i tiõn kþp miòn xu«i îc hióu nh lµ sù rëp khu«n ång b» ng lªn miòn nó i. Thù c tiôn c«ng cuéc C C lµ mét vý dô. PhÇn lí n c n bé lµm c«ng t c ho¹ch Þnh vµ vën éng C C lµ ng êi Kinh. Hä mang nhën thøc, lèi sèng, v n ho vµ m«h nh sèng cña ng êi Kinh ång b» ng vµo qu tr nh C C cho ng êi d n miòn nó i. Th êng lµ Þnh møc h¹n iòn Þnh canh cña ng êi Kinh ång b»ng îc Ên Þnh cho ng êi d n thióu sè, lµ èi t îng ang cã tr nh é trång trät du canh trªn Êt dèc. Trong mét thêi gian dµi, tån t¹i Þnh kiõn ë vïng d n téc chø cã lµm ruéng n í c mí i lµ con êng duy nhêt Ó C C, trong khi tiòm n ng ph t trión ruéng n í c c vò sè l îng lén chêt l îng ë nhiòu vïng miòn nó i lµ h¹n chõ. ë T y Nguyªn, trong hµng chôc n m sau gi i phãng, chuyón d n tõ vïng s u vïng xa ra mæt êng giao th«ng theo m«h nh khu«n viªn nhµ Êt - v ên - giõng n í c îc coi lµ m«h nh p dông cho têt c mäi d n téc mµ kh«ng týnh Õn thêi gian cçn thiõt Ó thay æi tëp qu n c tró vµ ch n nu«i truyòn thèng cña ng êi d n t¹i chç. Kh«ng 128

135 Ethnic Minority Report ph i lµ kh«ng diôn ra t nh tr¹ng v«t nh hay h u ý chø chó ý a c c yõu tè v n ho mí i vµ o mµ kh«ng quan t m duy tr c c yõu tè v n ho truyòn thèng, kh«ng t¹o nh ng tiòn Ò vµ iòu kiön cçn vµ ñ Ó duy tr v n ho truyòn thèng. diôn ra ë mét sè n i, nhêt lµ ë T y Nguyªn, t nh tr¹ng chø chó ý Çu t cho Þnh c (x y dù ng c së vët chêt h¹ tçng) mµ Ýt chó ý Çu t cho Þnh canh (x y dù ng ruéng n í c, ruéng kh«, i vµo c c thõ m¹nh rõng vµ c y dµi ngµy) trong khi ã, vò nguyªn t¾ c, Þnh canh quyõt Þnh Þnh c chø kh«ng ph i ng îc l¹i. ThiÕu hîp lý vµ biön chøng trong viöc Çu t vµ h í ng dén Ó a c c kü thuët s n xuêt mí i, nhêt lµ kü thuët th m canh ló a vµ trång c y Æc s n vµo vïng d n téc, theo ã, thay v cçn kiªn tr, trong mét thêi gian nhiòu n m, b» ng nh ng h nh thøc vµ b í c i thých hîp, cô thó, tõ thêp Õn cao, tõng b í c h í ng dén Ó ng êi d n tiõp thu c i mí i, kh phæ biõn t nh tr¹ng c n bé kü thuët chø tëp huên qua loa hoæc lµm vý dô cho ng êi d n råi trë l¹i huyön, tønh, dén Õn hiöu qu kðm, võa tèn phý tiòn cña, võa lµm mêt niòm tin cña ng êi d n vµo chýnh s ch cña ChÝnh phñ,... Tµ i liöu tham kh o 1. Bé Lao éng-th ng binh-x héi. ãi nghìo ë ViÖt Nam. H ng céng s n ViÖt Nam. V n kiön ¹i héi ¹i bióu toµn quèc lçn thø IX. NXB. ChÝnh trþ Quèc gia. H Héi ång d n téc cña Quèc Héi. Kho X. ChÝnh s ch vµ ph p luët cña ng vµ nhµ n í c vò D n téc. NXB. V n ho d n téc. H NguyÔn H i H u. Tãm t¾ t ch ng tr nh môc tiªu quèc gia xo ãi, gi m nghìo vµ viöc lµm giai o¹n Ng n hµng ThÕ Gií i. ViÖt Nam tên c«ng nghìo ãi. B o c o ph t trión cña ViÖt Nam. H Uû ban d n téc vµ MiÒn nó i & Ban T t ëng- V n ho Trung ng. Sæ tay c«ng t c D n téc vµ MiÒn nó i. H

136 LPRV 12. Donovan Woollard Rural Community Economic Development and Non-Timber Forest Products: A Case Study from a BC First Nation Rural community economic development and non-timber forest products: A case study from a BC First Nation December 11 th, 2002 The Siska First Nation Fought for years to protect local watershed; (Re)built stewardship abilities and knowledge of resources in the area; Built connections with allies and experts. Eventually secured a moratorium. 130

137 Ethnic Minority Report Then What?? First Nations have harvested wild berries and herbs for thousands of years; Established Siska Traditional Products to continue these cultural practices in modern Canadian context. Aspects of Success Creates different types of involvement and employment. Community initiated and locally driven / Opportunities for broad and diverse community engagement. 131

138 LPRV Aspects of Success (cont d) 3. Engagement of outside civil society in a support role Econom y 4. Promotes enhancement of local interests and values rather than trade-offs and conflicts. 5. Builds opportunities for livelihoods based upon natural resources of the territory. Ecology Equity Aspects of Success (cont d) 6. CED builds out of other local processes: requires information, capacity, a strong sense of values and cohesion, and trusted allies (markets, partners, others in supply chains) 132

139 Ethnic Minority Report Aspects of Success (cont d) 7. Creativity - look at the diversity of resources around you. Next Steps?? 8. Builds capacity to take on other projects 133

140 LPRV 13. Jim Delaney Learning about Gender, Culture and Poverty L R P V Learning aboutg ender,culture and Poverty Lessons learned from a W USC/LPRV Experientiallearning program m e. L R P V W hatwe have learned in the LPR V: G enderanalysis is im portantbecause: While poverty may be reduced within a com m unity,disparity can raise within the household Poverty reduction can often increase the tim e pressure on women Poverty reduction program m es,ifdesigned wel,can em pow erwomen and lead to household and com m unity econom ic developm ent 134

141 Ethnic Minority Report L R P V G enderissues vary across culture: Vietnam ese fem inistresearchers often feelthattheories and methods imported from the Westare not appropriate forvietnam ; Many Vietnam ese ethnic minority groups experience very different relations betw een men and w om en. L R P V W hatthis presentation is about There is much to learn aboutthe interactions between gender,culture and poverty. Students learn bestaboutthese issues through experiential education,and through discussion, reflection and cross-culturaldialogue. 135

142 LPRV L R P V The W USC Study Tour The W USC Study Touroffered 60 students the opportunity to learn aboutcom m unity developm entin Vietnam through a field based and participatory education experience: 30 Canadians and 30 Vietnam ese; 50 men and 40 women. L R P V 136

143 Ethnic Minority Report L R P V Places ofstudy Nghe An (2 C om m unes) Hue(1 C om m une) Tra Vinh (2 C om m unes) L R P V 137